Emblemata of Zinne-werck

[p. 109]

Emblemata XIV.

Niet al te wijs: 't is slibb'righ ijs.

Hoe menigh arme mensch, door zucht om al te weten
Het geen hem niet en raect, en is niet af te meten,
Veroorzaeckt zijn verderf! zoo heeft de eerste vrouw
Haer zelf, haer man, haer zaed gebracht in eeuwigh rouw'.
Weest matigh, zijt ghy wijs, tot 't geen ghy wert gedreven.
Deur-ziet uw eyghen huys; wilt by u zelven leven.
En steeckt u in geen gat, als daer ghy eerst deur-ziet.
Neus-wijsheyd baert veel zorgh, en kommerlick verdriet.

[p. 110]

Wt-legghinghe.

T'Is met de meesten-deel der menschen alzoo gheleghen, dat zy haer grootste vermaeck stellen, in het op-zoucken en toe-luysteren van haeres naesten gebreken. Zy moeten op het nauwste weten, wat huys by haer ghebuyren gehouden wert; wat vrienden, wat middelen, wat huys-raed zy hebben; hoe zy leven, wien zy ont-haelen; wanneer zy 'smorghens op-staen, des avonds te bedde gaen; en honderd-duyzend beuzelingen meer, daer mede zy haer herssens meubelen, en haer ziele belaeden. Zoo zy hooren, dat erghens een maeght ont-eert, een vrouwe geschonden, een man verdacht is; datter twist onder de vrienden gherezen is, of erghens yemand deur-ghehaelt, daer zijn zy terstont met open ooren.

De Iaghers weten haer winden aen de leysse te houden, op dat zy niet af en dwaelen, en op allerley luchten uyt en schieten; maer die keur-wijze neuzen, die de gantsche weereld door-ghezaeyt zijn, dringhen en werpen haer zelven in alles wat de nijd haer voor-stelt, en de haet kan verdichten. Want zulcke menschen verheughen haer alleenelick in ellendige en berouwelicke dingen. En gelijck de serpenten van het verghift ghevoedet werden, ende in duystere, en vuyle plaetsen zich ont-houden; alzoo werden zy gepeystert met drouve en wan-luckighe redenen, die de vlecken van haer even-naeste te kennen gheven. Zy en zoucken niet anders, als wonden en etter-buylen: niet ghelijck de hand-meesters om die te genezen, maer veel eer om die altoos bloedigh en ver-ettert te houden. Haer hoofd, gelijck met quick-zilver op-gevult, en wilt de weer-hanen niet schuldigh blijven, maer altijds keerende en weder-keerende, verspiet het allerley geleghentheyd, om

[p. 111]

stoffe van vreughd in eens anders ongheluck te vinden.

Diogenes ziende op eenen tijd Dioxippvm , die, op eem triumph-waghen gezeten, zijn blijde in-komste vierde in zijn vaderlicke stad, om dat hy den prijs, in de Olympische spelen, ghewonnen hadde; en bemerckende, dat hy zijn oogen niet en konde af-trecken van het aenschouwen van een schoone, jonghe Ioffrouw, maer dat hy haer altijds met de ooghen volghde, en naer haer draeyde: Ziet, zeyd hy, onzen winbaeren Campioen, dien een jonghe meyt by den hals leyd. Alzoo wert de ziele van onze neus-wijze menschen gemuyl-bant, en naer het gekittel van verkeerde zinnen, aen alle kanten om-gedraeyt, om de feylen van onze even-menschen te door-snuffelen.

Socrates raede zeer wijzelick, dat-men zich speenen zoude van spijze, die den eet-lust verweckt, als-men gheen hongher en heeft; en van dranck, die tot drincken noodight, als-men gheen dorst en heeft. Dit magh verstrecken tot een heylzame lesse voor deze menschen, dat zy zorghvuldelick mijden, en haer zelven wachten van alle dinghen, die haer bezich houden, en besletten, daer het niet van noode is. Cyrvs en wilde oock daerom niet zien de schoone Panthea : ende als Araspes , een van zijne hovelinghen, hem zeyde, dat haer uyt-gelezen schoonheyd waerdigh was om gezien te werden: Even daeromme, antwoord' hy, is het beter, dat ick-ze niet en gae bezien. Want zoo ick, op uw aen-radinghe, derrewaerts gingh, misschien, wanneer zy nae dezen het zelve op my verzoucken zoude (alhoewel ick daer toe gheen tijd en hadde) zoude ick het zelve niet durven weygheren, en alzoo mochten hier deur, veel zaecken van gewichte, en die het rijcke belanghen, verloren gaen. Even zulck een matigheyd ghebruyckte oock Alexander de Groote : die, niet willende aenschouwen de vrouwe van Darivs , die zijn gevangene, en

[p. 112]

uytter-maten schoone was, ghingh bezoucken haer moeder, die nu grijs en met hooghe jaeren bedeckt was.

Hoe veel anders doen deze menschen, die niet alleenelick niet en vasten van't gezichte der dingen, die haer tot onbetaemte nooden; maer met een snuffelighe weet-ghierigheyd, de neuze over al in-steken, daer zy voedsel van haer gebreck hopen te vinden; en dat noch meer is, tot verkortinge van haeres naestens eere, en doodinghe van haeren goeden name. Zy moghen met rechte by de hoenders gezonden werden, die, daer zy t'huys garste en brood genough hebben, hebben liever op straete, in de ghebueren mist-hoopen te scharssen, en met onreynigheyd geaest te werden. Wy hebben t'huys eenen gheelen ougst van allerley ellende en gebreckelickheyd; en wy gaen, buyten ons, in eens anders vuyligheyd schrafelen, en noch dickwils, die wy niet en vinden, maer zelfs daer maecken. Men zeght dat eertijds eenighe Alvinnen geweest zijn, die alle te zamen maer een ghemeene ooghe en hadden, die t'huys zijnde in een kistjen op-sloten, en ghebruyckten die alleenelick, wanneer zy uyt-ginghen. Zoo doen oock deze menschen, die haer eyghen on-volmaecktheyden, die meer uyt-schetteren, als de middaghsche zonne, niet en zien, of zien en willen; daer zy eens anders stof-zondekens op het scherpste bemercken konnen: over-al burghers zijnde, behalven daer zy woonen. Kluchtighe, maer noch ellendigher dieren. Aenschouwt dit staeltjen, gelijck het hier uyt de penne schiet:

Zijt ghy keurigh om te weten,
Wat een keur-wijs mensche zy?
't Is een mis-draght, gantsch vermeten
Noyt van zorgh, of kommer vry.

Zijn beroep is veel te enghe,
Nae't begrijp van zijn verstand:
Daerom ist dat hy zich menghe
Altoos met eens anders stand.

Nochtans kan hy 't zoo belegghen
Als hy 't alles onder-mijnt,
Dat in al zijn doen en zegghen,
Niet dan enckel liefd' en schijnt.

[p. 113]

 

Geen nieuw-tijdingh magh-er komen,

 

Of hy is stracks op de straet;

 

Dus zoo gaet hy zich beromen,

 

Dat het eerst uyt hem ont-staet.

't Schijnt dat niemand en kan kacken,
Als (met oorlof) deur zijn aers.
Wat een ander zeght, zijn quacken.
Niemand ziet, als by zijn kaers.

Hy weet op een hayrken breede,
Hy kan zegghen op een draed,
Hoe veel dees of geen' uyt-reede,
Hoe veel winst daer zy, of schaed'.

Hy zal u in't breed verhaelen,
Al wat datter om magh gaen;
Hoe veel zacken, hoe veel baelen,
Dat in yders pack-huys staen.

Al wat datter wert besloten,
Al wat datter wert beraemt,
't Schijnt al in zijn breyn gegoten,
En by hem te hoop verzaemt.

Hy weet, eer de Prins op-trecket,
Waer heen dat het is ghemunt;
Of hy 't zomtijds wat bedecket,
Hy kan 't zegghen op een punt.

Niemand derf op hope leven,
Niemand vreeze voor de val:
Deze man heeft op geschreven,
Wat nae dezen wezen zal.

Of het oorlogh, of het vrede,
Of het wezen zal bestand;
Wat voor land, of welcke stede
Mars zal stellen in den brand;

Dit, met all' om-standigheden,
Wijst hy netjens op zijn duym,
En bekleedet met zijn reden;
Maer 't is niet als leughen-schuym.

Niet een bode magh-er comen,
Niemand brieven en ontfanght,
Of hy heeft terstont vernomen,
Watter in de wolcken hanght.

't Welck hy niet en laet verkouwen,
Noch vervlieghen in de wind,
Maer hy gaet het stracks ont-vouwen,
Daer hy d'eerste ooren vint:

Doch niet met de zelve leden,
Maer zoo aerdigh toe-gemaeckt,
En verciert met zulcke reden,
Dat het vry wel anders smaeckt.

Al zijn spraeck is zoo ghekloven,
En ghebreet met tusschen-naed,
Dat zoo onder, als oock boven
Weynigh van het laecken staet.

Ziet hy twee of dry te zamen,
Die yet noustighs hebben voor;
Onze man en zal niet schamen
Toe te steken neus en oor.

Vrienden, zeght hy, met ghedooghe,
Dat ick u gezelschap stoor',
Isser yet nieuws van om hooghe?
Heeft de Prince wat op 't spoor?

Kan hy daer dan niet vernemen,
Als een stil en doof gheswijgh,
Hy valt op de Palts, of Bhemen,
En gaet swetsen van die krijgh.

Daer weet hy dan af te maelen,
Waerom dit of dat ghebeurt,
En in't breede te verhaelen,
Wat de Vorsten heeft ghescheurt.

[p. 114]

 

Wat Brittangien heeft bewoghen,

 

Dit te laeten, dat te doen;

 

Wat wy noch verwachten moghen,

 

Wat verhopen, wat vermoe'n.

Daer naer gaet hy breed uyt-weyden
Op het Engels-Duytsch verdragh;
Waer naer ons ghezanten beyden,
En wat daer noch schorten magh.

Van hier weet hy fraey te springhen
Op d'Oost-Indiaenschen raed,
En zeer puntigh in te bringhen,
Wat hier in al omme-gaet.

Hy en heefter niet te ghelden,
Zijn naem werter niet gespelt;
Nochtans laet hy niet te melden,
Wat de deel-genooten quelt.

't Zal nu, zeght hy, haest uyt-leken,
Als de pot zal zijn ont-deckt,
Met wat feylen en ghebreken
Dat de kamers zijn bevleckt.

Deze koop-man kan 't niet houwen,
Zoo diep als hy is verzeylt:
Ghene zullen 't hoofd staen krouwen,
Wert-er niet haest uyt-gedeylt.

Yeders middel en vermoghen,
Yders rijzen, yders val,
Hoe zeer elck een is bedroghen,
Hoe langh dat hy't herden zal;

Dit, en watter meer kan wezen,
Van eens yders doen, of stant,
Is in't langh' en breed' te lezen
Op de vingers van zijn hand.

Samsons vossen zagh-men branden
Al het koren, steert aen steert;
Maer zijn tonghe, zonder banden,
Yders goede naem verteert.

[p. 115]