Emblemata of Zinne-werck

[p. 92]

Emblemata XII.

Veel drucks, veel gelucks.

Hoe gaet dit zoo te werck? 't sisset is uyt-getoghen,
De wijn staet als een muer, zijn aerd die schijnt ont-vloghen.
De kuyper weet den treck:de wijn wilt zijn geperst,
Dan ist dat hy eerst loopt, en uyt zijn volheyd berst.
Wat staen wy hier versuft? wy zijn dees volle vaeten,
Die door weeld' on-getemt, God en ons zelven haeten:
Dan zijn wy vrome lien, als God ons meest verdruckt.
Want heyl en heyligheyd vergaet, daer't al geluckt.

[p. 93]

Wt-legginghe.

T'en is niet te verwonderen, dat de natuerlicke mensche veel over-dwersheyd ont-moetet, en dat hy in zijn verdorven oordeel, ghelijck als met een wervelwint, geschut en geslingert wert, naer dat hy de winden van voor-spoed en teghen-spoed, als nu en dan ziet over de menschelicke dinghen, gedreven werden. Vleesch is hy, en zoo zijn oock alle zijn gedachten: zijn ooghen zijn beschelt, en ghelijck als met een duystere nacht over-trocken, waer door hy verhindert wert die dinghen aen te zien, die met een gheestelick ghezicht moeten onder-scheyden werden. Maer de welcke niet uyt den bloede, noch uyt den wille des vlees, noch uyt den wille des mans, maer uyt Gode geboren zijn, die zien en voelen blijdschap in droefheyd, rijckdom in armoede, verhooginghe in vernederinghe, en recht een teghen-deel van alle het ghene, de diepste wijsheyd van het menschelick vernuft zoude konnen beseffen. Zy alleene konnen bemercken de waerheyd van het ghene de groote Apostel zeght: De Heere kastijt hem, dien hy lief heeft; ende gheesselt eenen yeghelijcke zone, dien hy aen-neemt. Ist dat ghy de kastijdinghe verdraeght, God zal u als kinderen aen-gaen. Want waer is een zone, dien de vader niet en kastijt? Maer ist dat ghy zonder kastijdinghe zijt, daer van zy alle deelachtigh zijn, zoo zijt ghy dan bastaerden, ende niet kinderen, &c. Zy weten alleene, dat alle kastijdinghe, als zy teghenwoordigh is, gheen vreughde, maer droeffenisse schijnt te wezen, alzoo nochtans, dat zy daer nae gheeft een vreedsaeme vrucht der gerechtigheyd, allen die daer door gheoeffent zijn. Dit is het Goddelick bescheyd:

Als ghy, Christen, hijght en krocht,
Van Gods swaere hand bezocht,
En voelt in het diepst' dijns hert,
Niet dan pijn en groote smert;

[p. 94]

 

Houd dan wijslick dees ellend,

 

Als een heylzaem element,

 

Als een hemelsch voor-gericht

 

Van dat eeuwigh zoet-gezicht.

 

Want die wijze Meester-heer

 

Doet ons dan noch min, noch meer,

 

Tot ons winningh en gebouw,

 

Als een trouwe voester-vrouw,

 

Die als een van d'oude zeght,

 

Mostaert aen de tepels leght,

 

Of yet anders scherp en zuer,

 

Terghsel van een teer natuer,

 

Om zoo door een zoet bedrogh,

 

'T kind te spenen van het zogh

 

En te buyghen, als een ranck,

 

Tot een vaster spijs en dranck.

Demetrivs placht te zegghen, datter gheen ellendiger menschen en waeren, als die noyt gheen ellende gheproeft en hadden: noemende haer leven, een doode zee, die door haer slapende ledigheyd, niet anders als wrottinge, en vuyle on-ghedierten voort en brenght. Het gaet even met ons, als met de schapen, die-men zeght in maghere en dorre weyden, best te ghedyen, en vetst te werden: zoo krijghen wy een goede ghestalte der zielen, wanneer wy zom-wijlen, onder Gods swaere hand, zuchten en stenen. De put-eemer wert wel om leeghe ghelaeten, maer 't is om vol te werden; wy werden oock ter neder-gheworpen, maer om dat wy een-mael zouden verhooght werden. wat heeft anders de Apostelen beweeght blijde te zijn in haere verzoeckinghe, en Gode te dancken, dat zy weerdigh ghevonden waeren, in zijnen name, verdruckinghe te lijden? Alzoo heeft Moses liever verkozen, met Gods volck quaed te lijden, dan tijdelicke nuttigheyd der zonden te ghebruycken: achtende de versmaetheyd Christi meerder rijckdom te zijn, dan de schatten van AEgypten: want hy zagh naer de vergheldinghe des loons. De weereld, en alle haere voort-plantinghen en konnen niet bestaen als onder de gunste van een eeuwige oorloghe, die daer is onder de elementen; en zoo daer maer een weynigh stil-stand en waere, en schortinghe van teghen-strijd, dat groot ghebouw zoude beswijcken onder zijn ghewichte, en

[p. 95]

ghelijck versmelten in een vorm-looze on-gestalte: alzoo en kan-der oock gheen deughd, of yet goeds in ons woonen, als door teghen-standigheyd van verdruckinghen, en on-ghemack: zoo weynigh vrede als de voor-spoed daer onder menght, schaedt ons terstond, en vertraeght ons in den loop der zaligheyd. Appivs Clavdivs , een zeer vermaert, en geacht man onder de Romeynen, zeyde eertijds, dat de oorloghe voor de grootheyd des Roomschen rijcks veel nuttigher was als de vrede: desghelijcks mach-men oock zegghen, dat de on-ruste, ende het vier der bezoeckinghe, veel voor-deeligher zijn voor de zaligheyd onzer zielen, als die zoete Zuyde-windekens, en die lieffelickste aen-locksels der aerden. Men ziet, hoe lichtelick de mensche zich vergeet, wanneer 't hem alles voor de wint gaet. Het zijn ghewisselick stercke beenen, die weelde draghen konnen. Want vele, dien het zoo heel swaer niet en valt deze tijdelicke verdruckinghen te lijden, zouden beswijcken en versticken, onder dien grooten last van voor-spoed. Dit heeft een Godzaligh man met deze Veersen uyt-ghedruckt:

Optio si detur sortis mihi, femina princeps

Dicebat, mediâ vivere sorte velim.

Si nequeam mediâ, tum durâ vivere malim,

Quam nimiâ rerum prosperitate frui.

Egregium sane dictum: ratioque perinde

Egregia, & clarâ principe digna fuit.

Non desunt miseris solatia, dixit: at illum,

Qui nimis est felix, mens bona saepe fugit.

Dit hebb' ick met zoo veel Veersen, in onze moeder-taele, naer-ghezonghen.

Indien, zeyd' een Princes, my keure wierd ghegeven,
Ick wilde liever zien een middelbaere staet:

[p. 96]

 

Zoo dat niet magh geschien, zoo zoud' ick liever leven

 

In teghen-spoed, als wel in voor-spoed zonder maet.

 

Een treffelicke spreuck: en zoo was oock de reden

 

Niet minder, maer ghewis zulck een Princesse weerd.

 

Geen troost, zeyd' zy, ont-breect den mensch met druck bestreden;

 

Maer die te luckigh is, een goede ziel ont-beert.

Het gaet ghemeenelick alzoo: ghelijck de aeren die gulzighlick wassen, en meest gheswollen zijn, lichtelick kroken; en de tacken die meest ghelaeden zijn, door haer gewichte dick-wils breken: alzoo en kan het menschelick ghemoed de gheduerige weelde en voor-spoed niet draghen, zonder dapper en zorghelick ghequetst, jae menigh-mael grondelick verdorven te werden. Gheen on-geluckigher dinck, als te groot gheluck. Daeromme de Oud-vader Ambrosivs , doen hy, op zekeren tijd, zijn herberge, by een rijck man, uyt vriendschap, ghenomen hadde, ende van hem verstaen hadde, dat hem het gheluck geduerigh zoo hadde toe-gelacchen, dat hy in zijn gantsche leven, noyt eenighe teghen-spoed geleden hadde, is hy terstond, met de zijne, van daer geweken, zeggende de oorzaecke te wezen, op dat hy met deze mensche niet misschien, op staende voet, en zoude vergaen. 't Is oock gheschiet, dat zijnde deze heylighe man niet verre noch van daer, dat hy zich om-keerende, het huys met alle die daer in waeren zagh neder-ghezoncken, en onder de aerde verslonden. Een zeldzaem en schrickelick oordeel des Heeren, die de menschen daer deur heeft laten waerschouwen, hoe gantsch on-zeker en zorgelick zijn zaecken zijn, die altoos van de fortuyne ghetroetelt en ghevleyt wert. Niet zekerder en is zijne staet, als des genen, die op een glad ijs gestelt, zich nauwelick roeren en kan, zonder groote vreeze van neder te vallen. 't Is moeyelick, jae on-moghelick, zeght Avgvstinvs , dat yemand de teghenwoordighe ende toe-kommende goederen zoude

[p. 97]

ghenieten; dat hy hier zijn buyck, en daer zijn ziele zoude vervullen; dat hy van d'eene wel-lust tot de andere gaen, en in beyde eeuwen de eerste zijn zoude; dat hy op der aerde, ende in den hemel heerlick zijn zoude. Gods rechtvaerdigheyd en laet zulcks niet toe, dat de ghene die hier verdruckinghe lijden, en het over-blijfsel des lijdens Christi in haren vleesche draghen, beyde in dit, ende in het toe-kommende leven, het zelve verdriet en on-ghemack zouden onder-worpen zijn; ende in't teghen-deel, dat die haer deel in dit verganckelick leven ontfanghen hebben, in het eeuwighe het zelve oock zouden bezitten. De Konincklicke Propheet, of immers de zangh-meester Assaph, bekommert zijnde in den voor-spoed der godloozen, zeght, dat hy schier ghestruyckelt hadde met zijn voeten, ende dat zijne treden by-na geslibbert hadden. Het verdroot my van weghen de groot-sprekers, doe ick zagh, dat het den goddeloozen zoo wel gingh. Want zy en zijn in geen perijckel des doods, maer staen vast, als een palleys. zy en zijn niet in on-gheluck als andere lieden, ende en worden niet als andere menschen geplaeght: en ghelijck daer meer in't breede naer-volght. Maer hy en scheyt hier niet onghetroost af. Ick dachte daer naer, (zeyd hy) dat ick't begrijpen mochte, doch het was my te swaer. Tot dat ick gingh in het heylighdom Gods, ende merckte op haer eynde. Voorwaer ghy zet-ze op het glatte, ende stort-ze te gronde. Hoe werden zy zoo haest te niete? sy gaen onder, ende nemen een eynde met verschricken. Als een droom, wanneer yemand ont-waeckt; zoo maeckt ghy, Heere, haer name versmaet. Het was deze man Gods nuttigh, van de Heere ghestraft te werden, want daer door leerde hy beter op sijne wetten letten. Want, naer veel oorloghen en over-winninghen, gerustelick te Ierusalem, allerley gemack en genuechte ghenietende, heeft hy dat schendigh over-spel met Bathseba begaen, dat hy oock met een schrickelicke moort bezeghelt heeft.

[p. 98]

 

Luxuriant animi rebus plaerumque secundis:

 

Nec facile est, aequâ commoda mente pati.

Dat is by ons:

Men ziet des menschs gemoed verweeld'ren t'allen daghen,
Wanneer het door geluck en voor-spoed is gestreelt:
Ghewis, 't en is niet licht, een-moedelick te draghen,
Het gheen' in over-vloed Fortuyn' ons stadigh deelt.

Beziet , als Gedeon zich kleyntjens aen-stelde, en in het sweet zijns aenschijns zijn broot wan, is hy een vroom, godzaligh man gheweest: de Enghel des Heeren heeft hem doen verweerdight te kommen bezoecken in de schuere, daer hy zijn graen dorschte: maer naer dat hy, door de kracht des Heeren, groote dinghen uyt-gevoert heeft, is zijn herte oock groots en trots gheworden, zoo dat hy de gulden hooft-spanselen van de Ismaeliten ghenomen heeft, en eenige andere costelicke cieraden, daer van hy een Gods-dienstigh kleed gemaeckt heeft, welck hy in zijn stad tot Ophra gezet heeft. Ende gantsch Israel, zeght de Schriftuere, bedreef daer hoererye mede, ende het werd Gedeon, ende zijnen huyse ter ergernisse. De kracht des teghen-spoeds bedwinght ons te wijcken uyt dat on-tuchtighe Sodom dezes weerelds, om ons te behouden van het vier en sulpher van de eeuwighe wraecke. Want, zonder dat, wie zoud' ons daer uyt rucken? jae wie, en wat en zoude ons daer niet vastelick verhechten? Gheen Stier-man of Piloot en hebben haer kunste binnens havens, of in de kalmte geleert: een mensche oock en wert gheen waere mensche, dat is stand-vastigh en god-vruchtigh, als in het ghedrangh en persinghe van teghen-spoed. De verdruckinghe leert hem kennen, de kracht ofte swackheyd, dien hy heeft: zy slaet uyt de mensche, ghelijck de vier-key uyt het stael, die sprinckelen van het Goddelicke vier, dat hy in zijn herte

[p. 99]

draeght, en doet alzoo uyt-schetteren de beginsselen der volkommenheyd, die God de Heere gelieft heeft in hem te wercken. Behalven dat onze hemelsche Meester hier grootelicks deur vereert wert, als hy zijn macht in onze on-macht te kennen geeft. Alzoo onze Heere erghens voor-by-gaende, zach hy eenen mensche blind van der geboorten aen. Ende zijnde discipulen vraeghden hem; Rabbi, wie heefter gesondight, deze, of zijn ouders, dat hy blind gheboren is? Jesus antwoorde: noch deze en heeft gezondight, noch zijn ouders: maer op dat de wercken Gods in hem zouden geopenbaert werden. En hoe geheughelick is het om aen-zien, wanneer wy een godvruchtigh mensche te bedde, door kranckheyd, geworpen zijnde, zijn swackheyd en Godes sterckte in hem, hooren, met een blijde mond, belijden. Zoo zijn lichaem met koude en tsitteringhe aen-ghetast wert, hy thoont dat hy vol is van hemelschen brand, door Gods liefde aen-ghesteken: meent de hitte zijn in-gheboren zap uyt te drooghen, en zijn gebeenten uyt te merghelen; hy bewijst hoe zeer de hitte van zijn vleeschelicke tochten verflauwt, en gheduerigh af-neemt: alles wat hem over-komt, streckt hem tot zijner verbeteringe, en Godes vereeringe.

Maer voornemelick en is oock deze vrucht niet in de wind te slaen, dat wy onder de gunste van tegen-spoed, de hooghste ende noodzaeckelickste deughd ter weereld, welcke is de Nederigheyd, van God de Heere geleert werden: daer wy andersins, op-geblazen deur den wind van een kittelighe moedigheyd, zouden met een trotse voet, en gelijck met veron-weerdinghe, de aerde betreden, zonder te erkennen, het gene wy van haer behouden, welck is de aerdsche vuyligheyd. Ons lichaem een stinck-gat der zonde, ende een swaere klomp van alle onreynigheyd, vereenight met een geestelicke doch helsche ziele, wert droncken, en gelijck verzopen in het zorghelick verghift van voor-spoed, wanneer het

[p. 100]

niet vernuchtert en wert door heylzaeme wateren van verdruckinghen, en swaere bezoeckinghen. Merckt, wat dien grooten Apostel weder-varen is. Hy was van God, of in den lichame, of buyten den lichame, tot den derden hemel, tot het Paradijs opgenomen; alwaer hy on-uyt-sprekelicke dinghen gehoort hadde, die een mensche niet spreken en mochte. Groote stoffe van roem, dienende tot een blaes-balck van hooghmoed, en op-swellinghen des herten. Zoo swack is de mensche, en dat zelve oock in Goddelicke en geestelicke zaecken. Wat doet de Heere? de Apostel zeght: Op dat ick, door de uyt-nemende openbaringhen, my niet boven maten en zoude verheffen; zoo is my gegeven een spruyte in het vleesch, de Enghel Satan, dat hy my met vuysten slaen zoude, om dat ick my niet hooghe verheffen en zoude. Het voor-beeld van Nabuchodonosor kan ons oock tot een goed bericht verstrecken. Want hy in allerley weelde en dertele voor-spoed, levende, heeft zich boven het menschelick bereyck ghestelt, en door een windrighe hoogh-moed op-geswollen, heeft zich zelven toe-gemeten, daer van hy God de Heere de eere hadde behooren te geven: maer zoo wanneer hy beneden de menschen geworpen is, en onder de on-redelicke dieren vernedert, heeft hy alsdoen zijn ooghen ten hemel beghinnen te verheffen, en God den Heere de eere toe te schrijven, die hy hem tot noch toe on-weerdelick ont-houden hadde. Ick besluyte dan met de spreucke van Hippocrates : Gelijckerwijs in een gantsch goede gestalte des lichaems, dickwils een merckelicke vreeze van zieckte is; alzoo en isser niet veyls of zekers in de grootheyd van voor-spoed.