Emblemata of Zinne-werck

[p. 84]

Emblemata XI.

De mensch vint baet, in anders quaed.

Fy, van dit helsch gespuys! die met een bitter nijden,
De deughd, de eer en lof, moed-willigh gaen bezijden,
En hechten zich aen quaed, dat yemand onverhoet,
Of zelden heeft gedaen, of met berouw en boet'.
Een rechten Egels aerd, die 't vuyle bloed af-trecken,
En, met ons quade zucht, haer ghierigh vel uyt-recken:
Die aen ons vleesch geleyt, daer blijven aen verklist,
Tot dat haer langhe dorst met volheyd is geslist.

[p. 85]

Wt-legghinghe.

T'is wonder, hoe vernuftigh de mensche is, om zijn kleyne deughdekens, met de groote elle uyt te meten, en zijn grove feylen zoo konstelick te verwen, dat-ze by velen lichtelick, als ghekeurde zeden werden aen-ghezien. Weynighe werden met haer eyghen wezen, vele met bedrieghelicke mom-aen-zichten bevonden. Zoo speelt een yeghelick den roffiaen met zijn eyghen zelven, en vertoont een bloemigh, wel-gevleescht ghelaet, daer de vuyle mieren in zijn gebeente steken, en allengskens zijn mergh, en eerst-geboortig zap uyt-zuyghen. Hoe dick-wils werden wy bedroghen in ons oordeel, wanneer wy onze ooghen werpen op het uytterlick gezicht van die on-reyne pockeniers, en die half-gesleten merrien, die haer lichaem den menschen, haer ziele den duyvel te koope stellen! maer hoe menigh-mael dick-wilder zijn wy uyt-gestreken, als wy onzen azem, en stemme gheven, over de ghestalte van het innerlick deel der menschen, daer van de Schriftuere zeght, dat voort-kommen booze gedachten, moord, over-spel, hoererye, dieverye, valsche getuyghenissen, lasteringhen! Wel met reden, zeght de Gheest des hemels: Het herte des mensches is een snood en door-trapt dingh: wie kan het door-gronden, als hy alleen, voor wiens ooghen, alle dinghen des weerelds naeckt ende bloot staen?

Deze swackheyd des oordeels, is t'eenemael verghevelick, alzoo wy de zelve van onze gheboorte mede-bringhen. Struyckelen, schemelen, veranderen, blind zijn in on-zienelicke zaecken, zijn deze natuere zoo eyghen, als zy den Auteur van de zelve vremd, en van zijn wezen verscheyden zijn. Maer wie kan dat verschoonen, dat wy onze wetenschap belieghen, en ons eyghen

[p. 86]

oordeel teghen-gaen, wanneer wy konden de deughd van onzen even-naesten licht gheven, en zijn eere haer schuldige eere doen?

'T is een zeer bedroefde zaeck,
Dat een yeder steeckt den draeck,
Dat een yeder lacht en grijst,
Met het gheen de hemel prijst.
Maer 't is oock niet minder quaed,
Dat een nijdigh tongh ver-raed,
Dat een boos gemoed ont-steelt,
En ghelijck een rover keelt,
Al het leven van de deughd,
Al de eere, al de vreughd,
Die een deughdsaem man of vrou,
Uyt het wel-doen trecken zou.

Een neus-wijze veel-doenigheyd vervoert ons ghemeenelick, om eens anders geleghentheyd op te zoecken: niet om ons voordeel daer mede te doen, en de vremde deughd in onze eyghene te keeren, of de feylen te beteren, en van ons te weeren; maer op dat wy stoffe hadde voor een verghiftighe tonghe, en voedsel voor kittel-booze ooren.

Die van een bitter gal, of scherpe zucht gesteken,
Vol nijd, vol jeloerzy, gaen ander lien ghebreken,
Her-kauwen in den mond, en met een kort gekuch,
Van een vervuylde loos', steeds braecken achter rugh.

In somma, ons en quelt gheen zieckte zoo zeer, als de gezontheyd van onzen even-mensche: de ghezondheyd zeggh' ick van een recht-schapen ziele, die gheen ander ghemerck en heeft, als de vol-doeninghe van een goede gewisse, en de betrachtinge der eynden, daer toe zy van God de Heere gheschapen is. Maer hapert-er dan yet in het minste, de tuyn light terstont open, men dringht daer van alle kanten in, niet om de reten te stoppen, maer om verder af te breken, en het goed gheruchte zoo doodelick te wonden, datter niet anders over en blijft, als tot de Celle-broers te zenden.

[p. 87]

 

Hier in is 't grootst on-heyl der menschen meest geleghen,

 

Dat zy altijds van huys, staegh zijn op anders weghen:

 

Het schijnt, dat zy quansuys met ander zijn belaen,

 

En niemand is bereyd, om in zich zelf te gaen.

De reghel van rechten zeght uyt-druckelick: hy en is niet zonder schuld, die zich bemoeyt in zaecken, die hem niet toe en kommen. Wat willen wy dan wroeten in eens anders mis-put, daer wy t'huys, tot de ooren toe, in de modder steken? Onzen eygen hof is vol on-kruyd van booze gedachten; vol steenen van verkeerde begheerten; vol gruys van weereldsche tochten; uyt-gemerghelt van alle hemelsche vettigheyd; on-betuynt van alle zedigheyd, ende Godvruchtigheyd. En noch willen wy de bequaeme spelen, en de deughdsaeme maecken, en dat noch op de kosten en schade van eens anders eere. Ghewisselick, hebben wy zulcke uyt-puylende ooghen, diens straelen altijds schieten op het leven, en het wercken van andere menschen, laet ons dan die partijdighe eenzijdigheyd af-legghen, en zoo wel eens anders deughd, en loffelicke daden, verwonderen, en behoorlicke eere gheven, als wy zijne feylen weten te begrooten, ende hem, boven zijne verdiensten, verfoeyelick en haetelick maecken.

Men vint menschen, die in haer herssens niet verdouwen en konnen, dat wy (volghens de woorden van onze eerste leer-beghinselen) gheneyght zijn, God, ende onsen even-naesten te haeten. Maer om nu van God niet te spreken, ick houdet voor een maeckeloose blindheyd, die de middaghsche klaerheyd uyt de weereld bant, zoo wie hier van gheen onder-vindingh en heeft. Iae, dat meer is, hoe naerder zich yemand by God vint, hoe naerder hy den haet, en de af-gunsten van de natuerlicke menschen is. De beste dinghen werden verkeert tot oorzaecken van de quaedste gheneghentheyden. Daerom zeyde de zelf-waerheyd: Ghy zult ghe

[p. 88]

haet zijn van alle menschen, om mijns naems wille. En wat willen wy ons zelven hier over in pijne stellen? vijf duyzend jaeren aen een volghende, hebben dat den anderen verkondight. De derde mensche van de weereld konde in plaetse van alle bewijs zijn: Cain haetede zijnen broeder, en sloegh hem dood: en waerom dood hy hem? om dat zijne wercken boos, en zijns broeders goed waeren. Merck, dat deughd, de on-deughd baert; en dat, ghelijck de waerheyd de moeder is van haet, oock alle godvruchtige wercken nijd, en af-gunste voort-brenghen. Zoo wie quaed doet, zeght Godes bouck, die haet het licht, ende en komt tot den lichte niet: de reden werter by-ghevought, op dat zijne wercken niet bestraft en wierden. Alle goede wercken zijn een stil verwijt, aen de boosdoenders, en kinderen dezes weerelds, waer door zy van haer leven over-tuyght, en gelijck met een scherpe roede, gegeesselt werden. Hier door wert menigh-mael de ghewisse, die gherustelick in slape lagh, schielick, en met hortighe spronghen, wacker-ghemaeckt; de doove ghevoel-loosheyd, tot het leven, geprickelt; en alzoo de geheele mensche, in schrickelick alarm ghestelt. Dit haet de mensche van natuere, diens opperste goed, in ruste, en onveranderlicke wel-lust, ghelegen is. Zoo was de Leyds-man, en de uyt-wercker onzer zaligheyd, van de weereld gehaet, om dat hy betuyghde, zoo met daeden, als met woorden, dat haere wercken boos waeren. Maer wat staet haer eyndelick te verwachten, als den vloeck des ghenen, wiens kinderen zy zoo hatelick vervloeckt hebben? De Heere zal slaen de lendenen der ghene, die hem teghen Levi verheffen, en der ghene, die hem haten, dat zy haer niet op en richten. Hoe dus dan? hoor uwen name spellen, en leer de grootheyd van deze zonde kennen. Zoo wie zijnen broeder haet, die is een dood-slagher: ende gheen dood-slagher en heeft het leven in zich blijvende.

[p. 89]

Maer hier ont-moeten my de vernuftighe lasteraers, die haeren haet met een aerdigh kleed van liefde tot de waerheyt, en mede-lijden tot den persoon, weten te bedecken. Isser yemand, zullen zy wel zegghen, die zich niet geschaemt en heeft, dit of dat te bedrijven, waerom zoud'ick my ont-zien het zelve te verhaelen? is het on-geoorloft gheweest te doen, 't en is daerom niet on-geoorloft te zegghen. Maer weet ghy niet, ô ydel mensche, dat de liefde vele zonden bedeckt? dat de feylen niet en mogen verhaelt werden, als tot stichtinghe van de hoorders, en verbeteringhe des zondaers? zie doch eens, of dit het wit, of dit het voor-werp van uwe rugh-bijtighe propoosten is. Neen voor-zeker, haet en nijd zijn de zulpher-priemen, die uwe serpentsche tonghe aen-steken, niet tot verwarminge der liefde, maer om den name van uwen Even-naesten te brand-teeckenen, en alle zijnen aerbeyd vruchteloos te maecken.

Alzoo is dat groote licht van Geneven menich-mael bejegent geweest in zijnen trouwen dienst. Hy hadde, ghelijck het schijnt, in zijn eerste jaeren, de ongheregheltheyd van zijn vleeschelicke tochten te veel ruymte en spelens ghegeven: en, dat hem de meeste swaerigheyd maeckte, de zelve dagh gegeven, door den druck. Dit moeste hem altijd voor de schenen springhen, op dat de godvruchtigheyd te meerder in haren loop mochte gesteuyt werden. Deze boet-vaerdighe ziele hadde zich, door veel zuchten en tranen, met God verzoent, en verghevinghe verkreghen: maer verkeerde menschen werden daer door te meer verhit in lasteringen. Menschen, die alles teghen den draed en wolle nemen, die, daer zy gheen vuyligheyd en vinden, stanck en vuyligheyd maecken. Zulckers monden en schriften zijn ghelaeden geworden, met den ouden zuer-deessem van dat jonghelick leven: eenighe veersen en gedichten, die de wallende hitte van dat ziedende bloed uyt-ghe-

[p. 90]

bobbelt hadde, zijn verscheyden mael onder de persse ghebrocht, en alle den weereld ten thoone gestelt, op dat den ougst, dien God door den heylighen arbeyd van deze man, naeder-hand gezaeyt hadde, als met een uyt-stortighe slagh-reghen, zoude werden neder-ghevelt. Wat is hemel-stormery, wat is reuzen-strijd, zoo het dit niet en is? En ghy, godvruchtigh hoofd, dat ick in mijn oogen, en in mijn herte draeghe, verbelgh u niet, zoo u yet desghelijcks over-ghekommen is: uwen dienst en wert daerom niet schaersselicker gezeghent, als yemant van uwe mede-broeders, die met u, in de zelve loop-bane gestelt zijn. Ghy weet, en toont oock wel dat ghy 't weet, dat ghy staedigh moet voort-gaen door eere en on-eere, door lasteringhe en prijs. Zoo heeft Paulus, zoo heeft Christus, zoo hebben alle wel-gheboren Christenen, dit zelve moeten uyt-staen. De beste wraecke van al is, die zelve Gode op te geven: en middeler-tijd uwe vyanden lief te hebben; zeghenen, die u vervloecken, wel-doen den ghenen die u haten; en bidden voor de ghene die u verdrucken en vervolghen. Want zulck betaemt de kinderen des vaders die in de hemelen is: zie zijn zonne doet op-gaen over de booze ende goede, ende regent over de rechtveerdige, ende on-recht-veerdighe. Het ander behoedsel, en rechte baet-middel, bestaet in een groot-moedighe verachtinghe van zulcke hatelicke lasteringen.

Mordear opprobrijs falsis, mutemne colores?
Falsus honor juvat, & mendax infamia terret,
Quem, nisi mendosum & mendacem?

Zoo zoude ons Neer-land zegghen:

Hoe, werd ick, hier of daer, van lasteringh ghebeten,
Zoud' ick daerom terstont verand'ren van couleur?
Wie helpt een valsche eer, wie heeft yet valsch ghespeten,
Als die vol valscheyd is, en leughen deur en deur?

[p. 91]

Een wel-ghebouwde ziele, die een goed stael, en rechte zaete ghenomen heeft, en zal door zulcke lichte tongh-stucken, neder-ghevelt, of uyt haer plaetse ghedreven werden. Door verdraeghzaemheyd, werden zulcke dieftighe konst-meesters van lasteringe de mond ghestopt, en haer scherpe mond-pijlen verstomt, en tot haer schutter weer-ghezonden. Daer en is gheen ghenueghelicker accord voor de ooren, als wanneer de eene lastert en quaed-spreeckt, dat het dan de ander zijn capproen laet hooren. 't Is een kluchtighe bejegheninghe die ons Seneca van een oud Stoicien verhaelt. Ick zal zijn eyghen woorden stellen, ghelijck die in zijn brieven te lezen zijn: Eleganter Demetrius noster solet dicere, eodem loco sibi esse voces imperitorum, quo ventre redditos crepitus: nihil enim referre, an sursum, an deorsum sonent. Verstaet ghy't niet? dit zeght hy: Demetrius placht fraeyelick te zeggen, dat de stemmen der on-bedrevene by hem in de zelve plaetse gehouden wierden, als het gekraeck, dat uyt den buyck voort-komt: want daer niet aen geleghen en is, of het om hooge, of om leege geluyd geeft. Niet meer en moeten die snoode ylen gerekent werden, die haer zelven voeden, met ander lieden feylen, en die noch dickwils in valsche winckels ghesmeet en verzint zijn: diens meeste vreughd hier in bestaet, dat zy eens anders ghebreken in-zuygen, om daer van in gezelschappen uyt te bersten, en die alzoo lucht te gheven, tot smaet van haer even-naesten, maer tot eeuwighe vervloeckinge van haer eyghen ziele. Maer 't is ghenoegh van zulcke gal-spouwers, en bassende honden; om niet de krekel met de vlercken te nemen, en de horselen op my te haelen, daer zy nu misschien stillekens op een vremden dreck zitten. Zy zijn dan haer zelven bevolen, en de stoffe die zy lief hebben.