Emblemata of Zinne-werck

[p. 66]

Emblemata IX

Ondanckbaer' lieden zal elck een vlieden.

Ziet, een Romeynsche slaef, met koude vrees, ontvloden
De wreedheyd van zijn heer, snack-dorstigh naer zijn bloed,
Verlaten, zoo het scheen, van menschen en van Goden,
Wert van een wreede leeuw zorghvuldelick gevoet.
Zoo was dit fel gediert met danckbaerheyd bewogen,
Om dat hy uyt zijn voet een doorn hadd' geweert.
Waer zijt ghy, die een mensch, een mensch zijnd', hebt gezogen?
Kom by dees beest te school, en danckbaerheyd hier leert.

[p. 67]

Wt-legghinghe.

De geschiedenisse, die hier wert aen-geraeckt, is zoo vol verwonderens, als zy weynigh geloove schijnt te verdienen. Maer is, naer het Latijnsch spreeck-woord, een geooghde getuyghe veel meer, als thien gheoorde; waerom zullen wy den gheleerden Appion alle trouwe ont-nemen, die rondelick betuyght, dit zeldzaem werck, te Roomen, met zijn eyghen ooghen gezien te hebben? Ick zal zijn Latijnsche woorden met Duytsche treden op-volghen, ghelijck die zelve A. Gellivs ons bewaert heeft.

In het grootste speel-perck, zeght hy, wiert het volck een ghevecht van een treffelicke jacht ghegeven. Hier van, by ghevalle te Roomen zijnde, hebb' ick zelve aen-schouwer gheweest. Daer waren veel wreede beesten, in grootheyd uyt-muntende: alle hebbende een on-ghewoonelicke ghestalte, of felheyd. Maer boven alle andere, was de grouwelicke grootte der Leeuwen, een yegelick tot verwonderinghe; en boven de reste, eenes byzonderlick. Deze Leeuw, hadde door het gheweld en woestheyd zijnen lichaems, door het schrickelick en gheluydigh ghebriesch, door zijn tuyten en neck-hayr, een yeders gemoed en ooghen tot zich ghekeert. Daer wiert, onder meer andere, tot dit beest-gevecht, een slave van een oud Burgh-meester in-ghebracht, wiens name was Androclus. Dezen de Leeuw van verre ziende, is schielick, als verwonderende, stil gestaen, en daer naer allenghskens en stillekens, als kennisse dragende, tot den mensche gekommen: alwaer hy, naer de wijze van vleyende honden, zijnen steert, zachtelick en zoetelick, roerende, zich by het lichaem van deze mensche gevoecht, en de beenen en handen van dezen, half-dood van vreeze, zoetelick gestreelt heeft. Androclus, onder de lief-laffen van zulck een wreed gedierte, zijn verloren asem weder-krijgende, heeft

[p. 68]

allenghskens de ooghen gestelt, om den Leeuw aen te zien. Doen, als onderlinge her-kenninghe ghemaeckt zijnde, sach-men den Leeuw en den mensche, verblijd, en ghelijck malkander geluck wenschende. Hier door, als een saecke gantsch wonderlick zijnde, isser een zeer groot geroep des volcks ontstaen. Androclus wert van Caesar ontboden, en de reden af-gevraecht, waeromme die alder-wreedste Leeuw hem alleene ghespaert hadde. Daer op verhaelt Androclus een zeldsame en wonderbaere saecke. Doen mijn Heere, zeyd hy, Afrijcken, als Burgh-meesters Ste-houder, regierde, ben ick daer, door de on-rechtveerdighe en daghelicksche slagen, tot de vlucht ghedwongen geweest: en op dat ick van mijn Heere, President van dat land, my zekerder verberghen zoude, ben ick geweken in de eenigheyd der velden en zanden: ende zoo my spijse ont-broken hadde, hadd' ick besloten de dood, op wat wijse het wesen mochte, te soecken. Alsdoen, de middagh-sonne sterck en brandende zijnde, hebb' ick een afghesonderde, en heymelicke speloncke bekommen, daer in ick my zelven in-drongh, en verberghde. En, niet langhe daer naer, is dese Leeuw tot de selve speloncke ghekommen, met een swacke en bloedighe voet, suchten en murringhen uyt-ghevende, die de pijne en de smerte van de wonde mede-lijdelick maeckten. Ende daer, seyd hy, dat zijn ghemoet ter eerster aen sieninghe van de Leeuw, verschrickt en verslaghen was. Maer naer dat de Leeuw, in zijn wooninghe, ghelijck het met der daed ghebleken is, ghekommen zijnde, my van verre schuylende ghezien heeft, is hy zacht en tam ghenaerdert, en scheen zijn op-geheven poot te toonen en voort te bringhen, als of hy hulpe begeert hadde. Daer, zeyd hy, hebb' ick een groote splinter, in zijn klauwe gehecht, uyt-ghetrocken; en de etter uyt het binnenste van de wonde uyt-ghedruckt hebbende, hebbe nu zonder groote vreeze, het bloed gantsch uyt-ghedrooght en af-geveeght. Hy dan, door mijn hulpe, en ghenees-middel, verlicht zijnde, heeft, de voet in mijn han-

[p. 69]

den gheleyd hebbende, neder gheleghen ende gherust. En van dien dagh af, hebbe ick en de Leeuw in de zelve denne, en van de zelve kost gheleeft. Want de beste en vetste leden der wilde dieren, die hy ter jaght vingh, brocht hy my tot de denne, die ick, gheen vier hebbende, door de middagh-zonne ghebraden zijnde, plach te eten. Maer doen my, zeyd' hy, dat wilde leven began te verdrieten, de Leeuw ter jaght ghegaen zijnde, hebb' ick de denne verlaeten; ende by naer een wegh van drye daghen af-gheleyd hebbende, ben ick van de Soldaeten ghezien ende ghevanghen, ende uyt Afrijcken naer Roomen, by mijn Heere ghebracht: die heeft terstont te weghe ghebracht, dat ick, als schuldigh van een hals-zaecke, de beesten zoude over-ghegeven werden. En nu bemerck ick, zeyd' hy, dat deze Leeuw, ick van hem ghescheyden, ghevanghen zijnde, my nu danckbaerheyd bewijst van wel-daed en ghenezinghe. Dit verhaelt Appion, dat Androclus zoude ghezeyd hebben: en verklaert dat alle deze dinghen gheschreven, en in een tafereel om-ghedraghen gheweest zijn: ende dat daerom, op aller versouck, Androclus los ghelaeten, en van de straffe bevrijd is; en dat de Leeuw, door de stemmen des volcks, hem ghegheven is. Daer naer, zeyd hy, zaghen wy Androclum en de Leeuw, aen een dunne band ghebonden, door de gantsche Stad, om de huysen gaen: dat Androclus met gheld beghiftight, den Leeuw met bloemen bespreyd; en datmen by-cans over al zeyde: Deze Leeuw is de weerd van de mensche; dese mensche is de ghenees-meester van de Leeuw.

O wonderbare geschiedenisse, en meer als menschelicke verwonderinghe weerdigh! Maer wy zien hier, ghelijck in vele andere vremdigheyden, dat God de Heere, oock onder de Heydenen, door krachtighe wonderen, zich zelven niet en heeft on-betuyght ghelaeten. En wat konnen wy, uyt deze bemerckinghe, anders zegghen, als dat vele menschen verbeest, jae beneden de

[p. 70]

beesten ghestelt zijn; vele beesten vermenscht, jae boven de menschen verheven zijn? Niet en isser dat ons God en de menschen behagelicker maeckt, als de erkentenisse der weldaden, en het bewijs van een danckbaere ziele. Deze begrijpt alle deughden, en vermeestert alle feylen: zoo dat zy on-ghedraghelick is met het vuyle rot der kinderen des duyvels, diens eerste en hooghste lesse is, weest on-danck-baer.

En wilt ghy, Adams kind, met korte woorden weten,
Hoe dat ondanckbaerheyd met reden is verdoemt?
En zeght gheen vloecken meer, en geeft gheen ander beten:
't Is al ghezeyd, wanneer ghy een ondanckbaer noemt.

Hoort, wat Seneca zeght, Erunt homicidae, tyranni, fures, adulteri, raptores, sacrilegi, proditores: infra ista omnia ingratus est, nisi quod ista omnia ab ingrato animo sunt, sine quo vix ullum magnum facinus accrevit. Wacht ghy de verduytschinghe? Daer zullen, zeyd hy, moorders zijn, dwinghelanden, dieven, over-speelders, roovers, kerck-schenders, verraders: een ondanckbaer mensche is beneden die alle. tenzy men zegghe, dat die alle van een ondanckbaer mensche ontstaen, zonder wien qualick (zonder qualick) eenigh groot schelm-stuck op-ghewassen is. Danckbaerheyd is het byzonderste, ick zegge het eenige deel der gehoorzaemheyd, die God van onze handen eyscht. Christus hielt hem zelven vol-daen, doen de Samaritaen, dien hy van melaetsheyd gereynight hadde, voor zijne voeten viel, hem danckende. Maer hy bethoont oock de duyvelsche ondanckbaerheyd van de andere neghen, die niet en verweerdighden, met een enckel woord, dien grooten genees-meester te erkennen. Zijn daer, zeyd hy, gheene gevonden weder-keerende, om Gode eere te geven, dan deze vremdelingh? en zijnder niet thiene ghereynight? waer zijn dan de negene? Een ernstig verwijt, en

[p. 71]

drouvigh mede-lijden van zulck een geslagen ondanckbaerheyd, die onder vele beesten niet en zoude ghevonden werden. De kinderen Israels, ghelijck zy op andere tijden, dit pestigh verghift in haere herten in-ghetrocken hadden; zoo hebben zy oock, in teghen-deel, die lieffelicke lucht der danckbaerheyd in-ghelaten, en God de Heere, als een aen-genaem reuck-werck, toe-ghezonden. Ziet, als zy van dat on-lijdelick jock, uyt die Egyptische steen-hovens, bevrijd waren, en door het midden der wateren, dwers door die dorre woestijne, door on-eyndelicke wonderen, in dat langh-beloofde land ghekommen waeren, hebben zy, zonder eenigh uyt-stel, God den Heere, een godvruchtigen lof-zangh gezongen, die haeren leyds-man Moses, met een hemelsche vierigheyd, korts te vooren gedicht hadde. Hier in heeft zich oock, die Iesseaensche held, die hemelsche strijder, kloeck-vaerdigh ghedraghen: want wanneer hy wel verdiendelick het heele gesalchte Saulis vyandelick vervolghde, heeft hy Ionathan, door wiens hulpe ende raed hy menigh-mael behouden was, danckbaerlick gespaert, en onder zijne gunstelingen, heymelicke min-ghenooten toe-ghelaten. Hier mede wert bevestight het zegghen van Plinivs : Ut faba & lupinum non exhaurit, sed stercorat agrum, in quo alitur: ita gratus meliorem reddit non fortunam ejus, a quo beneficio adjuvatur, & refert, quod accepit. Verstaet het: Gelijck de boonen en wicken den acker niet uyt en putten, maer mesten: zoo verbetert een danckbaer mensch de ghelegentheyd des ghenen, daer van hy met weldaet is geholpen gheweest: en geeft zoo weder, dat hy ontfangen heeft. De Heydenen, die de danckbaerheyd, met reden, tot de rechtveerdigheyd, als tot haer gheslachte, gebrocht hebben, en hebben geen deught zoo hooge, noch oock zoo noodzaeckelick geacht. Hare boecken zijn bezaeyt, en op-ghepropt met groote hoopen van haeren lof; diens geheughenisse zy noyt en hebben willen laeten verouderen.

[p. 72]

 

Immemor illorum vestri non immemor unquam,

 

Qui mala sollicitè nostra levatis, ero.

 

Semper inoblitâ repetam tua munera mente,

 

Et mea me tellus sentiet esse tuum.

Zoo zoude de Minne-meester in onze taele, doch met een zoeter tonghe, ghesproken hebben:

Noyt zal ick, lieve vriend, dijns on-ghedachtich wezen,
Die al ons on-gheluck zorghvuldelick verlicht.
Ick zal in mijn ghemoed uw weldaed altijds lezen,
En deze aerd' zal zien, dat ick u ben verplicht.

Maer die belust zijt, den heelen draed van dit klouwen te ont-winden, die gae by Senecam , en putte uyt de borne van die wijze ziele, de heele geleghentheyd van deze zaecke. Doch even-wel en ont-houd ick my niet eenighe zijner woorden hier te vertaelen uyt eenen brief, die hy aen Lvcilivm schrijft. Een wijs man zal alles by hem zelven over-weghen, hoe veel hy ontfanghen heeft, van wien, wanneer, waer, op wat wijse. Derhalven loochenen wy, dat yemand kan danck weder-gheven, als een wijs man. Dat zekerlick, zeggh' ick, komt de rechtveerdigheyd toe, een yder het zijne te gheven; de weldaed danck; het on-ghelijck ghelijcke straffe, of zeker quaeden danck. Alle danckbaere en weten niet ghenouegh een weldaed schuldigh te zijn. Want dat en vermagh niet een die on-voorsichtigh, die rouw, en uyt het ghepeupel is. Hy en weet niet hoe veel hy voor u schuldigh is. Een wijs man is bekent, hoe veel elck dinck moet gheschat werden: want een dwaas, hoe-wel hy van goede wille is, gheeft of minder weder, als hy behoort, of niet op zulck een tijd of plaetze, als hy behoort: hy ghiet uyt, en werpt wegh, dat hy behoorde weder te gheven. Niemand en kan dan danck weder-geven, als de wijse: maer de dwaes is danckbaer, naer dat hy weet, of gelijck

[p. 73]

hy kan. de wetenschap ont-breeckt hem meer, als de wille. De wijze zal alles onder malcander verghelijcken, of yets grooter of minder zy, hoe wel het zelve sy, van tijd, van plaetse, van oorzaecke. Ick ben danckbaer, niet op dat een andere my te gheerender yet doen zoude, door een voor-daed verweckt zijnde, maer op dat ick een gantsch genuegelicke zaecke doen zoude. Laet ons dan ghelooven, datter niet eerlicker en is, als een danckbaer ghemoed. Dat zullen alle steden, alle volckeren uyt Barbarischen landen roepen. Zy zullen alle met eenen mond bevestighen, dat-men de wel-verdiende moet danckbaerheyd bewijsen: hier in is het on-stemmigh volck een-stemmigh.

Schout dan on-danckbaerheyd meer als een booze slanghe,
Of wel meer als een hond, van dulheyd heel verwoed.
Die hier van is gewont, blijft eeuwigh in dees pranghe,
Dat hy van God en mensch gehaetet leven moet.

Ghewisselick de on-danckbaerheyd is als een scherpe Noorde wind, die de wateren van Godes liefde op-drooght, en door een bijtsighe lucht de menschen van haer jaeght. Met wat leelicker smette konde Aristoteles bekladt werden, als dat hy van zijn Meester Plato , een on-danckbaer muyl-ezel is ghenoemt gheweest? De Veulen groot gheworden zijnde smijten van achter, zonder onder-scheyd, moeders en andere beesten: zoo verknaeghde dit groote vat der wijsheyd (in dezen een af-grond van bittere dwaesheyd) het gheruchte en de daed van zijns Meesters hooghe wetenschappen, die hy meynde te zeer zijn licht en dagh te benemen. Alzoo werdender vele ghevonden, die als zy, met gheleende schouders, tot eenighe hoogheyd geklommen zijn, t'eenemael vergheten de hulpe en den dienst der ghener, die haer tot een ladder ghestreckt hebben: jae menighmael de zelve uyt de zaele werpen, ghelijck men zeght, die haer t'andere tijden, te

[p. 74]

peerde geholpen hebben. Die ghene, die zonder andere boosheyd niet en erkent de wel-daed, is on-wetende; die-ze vergheet, is een ezel; die-ze bedeckt, boos-aerdigh, en noch erger, die-ze loochent: maer de gene die quaed bejaeght, aen die gene, van wiens hand hy veel wel-daden heeft ontfangen, is erger dan een duyvel. 'T is een mis-daed, 't is een boos-heyd, 't is een on-wetenheyd, en een zoo grove ezelheyd, dat sy niet en kan ont-moeten zoo gheweldighe en wreede straffe, als zy wel verdient heeft.

Maer zulcke on-danckbaerheyd, die al over ghezaeyt, en ghelijck met volle schooten ghestort is, en moet daeromme niet de Godvruchtighe zielen af-keeren, om minder zich Gode en haer zelven ghelijck te stellen. Over-denck deze reden:

Beneficia in vulgus cum largiri institueris,
Perdenda sunt multa, ut semel ponas bene.

Die geen Latijn en konnen, zullen haer hier mede behelpen:

Wilt ghy een goede naem van mildigheyd verkiezen,
En van goed-dadigheyd ontfanghen rechte vreughd:
Ghy moet als nu en dan veel wel-doens eerst verliezen,
Op dat ghy die eens wel, en weerdigh legghen meught.

En noch en zeght dit gedicht niet al de waerheyd. Want ick zegghe, dat gheene wel-daden, (die zulcken naem met rechte voeren) verloren of wegh-geworpen werden. Een wel-daed is haer eyghen loon, en moet alleenelick om haer eyghen zelfs wille ghedaen werden. Die belooninghe verwacht, heeft de wel-daet terstont verloren; alzoo hy gheen rechte deughd, maer schendige woecker heeft willen pleghen.