Emblemata of Zinne-werck

[p. 57]

Emblemata VIII.

Mensches zijn is maer een schijn.

Een zeldzaem monster-dingh, deur-naeyt met duyzent naelden
Van boosheyd en bedrogh, is't menschelick gemoed:
Geen scherpheyd of verstand oyt tot de grond en daelden,
Daer altoos schijn-gelaet, en leugen wert gebroet.
Och of wy met een boor het zelve mochten steken,
Gelijck het met de kaes en boter wel geschiet;
En proeven met ons smaeck zijn goetheyd en gebreken!
Maer swijght, ô ydel mensch! de hemel wilt het niet.

[p. 58]

Wt-legginghe.

Veynsen en ont-veynsen, zijn de ghemeenste en grootste staet-reghels van deze huydige eeuwe. Die in deze konsten niet gheoeffent en is, mach wel t'huys woonen, om buyten niet voor zot gekeurt te werden. Die zijns eyghen voor-hoofds zoo on-machtigh is, of zoo rond-uyt van oprechtigheyd, dat hy zijn aen-zicht gheen ander verwe en kan, of en wilt gheven, als die met het hert-pinceel getrocken wert, och arm! Hy mach zich wel, binnen zijn schelpen gherust houden, en laeten de weereld rollen op zulcke schijven, als de dobbele menschen, door Gods byzondere toe-latinghe, gedraeyt hebben. Want wilt ghy u hier onder mengen, ghy moet zoo wel, naer het Griecksche spreeck-woord, aen het graf over uw stijf-moeder, als over uw eyghen ouders weenen; zoo wel uw aen-zicht leeren, dat ghy minst met der daed zijt, dat ghy meest met de schijn uyt-wijst. Bedrogh, ontrouwe, meyneedigheyd, en dierghelijcke wan-schepsels der helle, zijn nu zoo diepe in de mensche gehecht, dat het schijnt wat nieuws te wezen, een oude oprechtigheyd te vinden. Op welcker bemerckinge, my t'anderen tijde dit ont-vallen is:

Wie en siet niet met zijn leed,
Dat-men alle trouw vergheet;
Dat-men op sijn voor-hoofd schrijft
Anders als in't herte blijft.
'T is een helsche Duyvels vond,
Voort-gekommen uyt den mond
Van Lijsander, dat-men magh
Bonden breken, en verdragh;
Dat-men kinders, naer de noot,
Mach bedrieghen, met een koot,
Maer de mannen met een kleed
Van een valsch-geveynsden eed.
Stieren bint-men met een koord,
Menschen met haer eyghen woord:
En die zich met dezen band
Niet en houdet vast verpand,

[p. 59]

 

Maer daer mede, by gheval,

 

Speelt als met een lichten bal;

 

Houd' ick vast en on-bevreest,

 

Voor een on-gezelligh beest.

Maer 't is vergheefs geklaecht, daer men niet weenen en wilt; te vergheefs met de fleuyte ghespeelt, daer-men niet danssen en wilt. Men meent nu de den hooghsten top van de voor-sichtigheyd bereyckt te hebben, wanneer-men zich op het nauwste met het bedroch vermaeghschapt heeft: maer eylaes! Het eynde pleecht zijn meester ellendelick, doch weerdighlick te beloonen. Want zulcke menschen, zeght de wijsheyd des hemels, ontfangen haren loon, in deze teghenwoordighe weereld.

Hier teghen moeten wy ons, met een serpentsche voor-zichtigheyd wapenen: op dat wy daer door niet en bedriegen, noch oock bedroghen en werden. Wacht u voor de de zuer-deessem der Phariseen. Getrouwe waerschouwinge van onze Meester. Want ghelijck de klippen, die haer kruynen in de zee verberghen, veel zorghelicker voor de Zee-luyden zijn, als die hoogh en klaer haer zelven op-doen: alzoo doen de geveynsde schijn-deughden veel meer quaeds, als die met een open voor-hoofd, en on-gedeckten hoofde, zich tot alle goddeloosheyd verkocht hebben. Dit zijn die gheschilderde graven van de heylighe Schrift, die van buyten cierlick verlicht en gewit zijn, maer van binnen niet anders als vuyligheyd en verrottinghen besloten hebben. Die tot den Heere naerderen met haer lippen, maer haer herte is verre van hem. Schoone, wel-ghemaeckte putten, maer die gheen water en houden. Water-looze wolcken, en die met den wind van allerley ydelheyd om-gedreven werden. Zyende potten, maer die noch al haer schuym en vuyligheyd by haer hebben. Koecken onder d'asschen, ghelijck Ozeas spreeckt; die niet om-ghekeert en zijn. Medaillen, die maer op een zijde gezien en werden. Bedriegelicke boghen. Fraey-gedruckte, doch brooze riet-stocken, welcke

[p. 60]

terstont breken, en door de hand schieten der ghener, die daer op steunen willen. Van binnen Nerones, van buyten Catones, en geheel monster-dieren. Of, ghelijck Hieronymvs zeght.

Het eerste deel een Leeuw ont-deckt,
Het tweed' een Draeck vertoonet;
Het derd' op een Chimere treckt,
Die niemant en verschoonet.

Deze zijn, daer de heydensche Poëten heftigh, en deftigh van schrijven,

Qui Curios simulant & Bacchanalia vivunt. Et
....Castigant turpia, cum sint
Inter Socraticos turpissima fossa cinoedos. Qui denique
.....De vitute locuti,
Clumen agitant.

Dat is, by een vergadert:

Die zober, kuysch, en vroom zich veynzen met ghelaet,
Maer die, als Bacchus volck, zich draghen met der daed.
Die on-gheschickte re'en, noch on-Tucht konnen lijden,
En die mans met de mans zich schandelick verblijden.
Die sprekend' van de deughd, met een on-kuysch ghedril,
Tot brand en over-spel beweghen haren will.

Het herte des mensches is zoo verwert en gemenght, dat-men noch grond noch stael daer van weten kan. Zoo dat die groote Capiteyn, met groote reden, in zijn wapen dede stellen den Doolhof van Daedalvs : om te kennen te geven, dat de menschelicke ziele zoo bedeckt, en on-uyt-leggelick is, als die vol-keerigen hof, zijnde daer in zoo veel span-veren, die haer werck doen moeten, eer zy kan geopent worden; zoo veel hoecken en winckels; zoo

[p. 61]

veel weghen en by-paden, ter in-ganghs en ter uyt-ganghs, dat-men oock natuerlick ghedwongen wert de waerheyd aen te nemen, die daer van, door den mond van dar groote vat des Heeren, geuytet is: Niemand en weet het gene des mensches is, als de geest des mensches, die in de mensche is. En wel te rechte roept Seneca :

O vita fallax! abditos sensus geris,
Animisque pulchram turbidis faciem induis.

Dat is, in Duydsche woorden:

O leven vol bedroghs, ô gantsch verkeerde leven!
Ghy draeght een duyster zin in u vervalscht ghemoed:
Uw voor-hoofd schijnt met vreughd, en blyschap heel beschreven;
Maer in uw hert' en is niet als een bitter roet.

't Is waer, dat elders de Poeet zeght:

Difficile est tristi fingere mente jocum.

't Is heel moeyelick en swaer,
Als de droefheyd ons doet quelen,
Dat wy dan, met bly ghebaer,
Zouden toonen jock en spelen.

Maer wanneer de nood en nuttigheyd zulcks raedet, wie isser zoo van alle menschelickheyd uyt-getoogen, (of zeght liever, overwonnen) die gheen ander mom-aenzicht en kan aen-trecken? Dit gaet vast, ô mensche!

Ghy houd uw oude huyd, en met een effen wezen,
Deckt ghy een schalke vos in een verdorven hert:
Ghy kond wat anders doen in uw ghezichte lezen,
Als dat in uw ghemoed van u gheschreven wert.

Daerom werden wy oock zeer aerdigh, maer tot bewijs van onze veraerdinghe, van den Apostel, dipsuchoi, dat is, twee-zieligh, of

[p. 62]

dubbel-hertigh, ghenaemt; ghelijck of wy, naer de wijze der Manicheen, die daer gheloofden, datter twee Goden waren, eene de oorzaecker alles goeds, de andere van alle quaed, alzoo oock een herte hadden, dat volgens zijn eerste scheppinghe, heyligh en oprecht zoude zijn; een ander, van ons zelven gheteelt, dat boos en verkeert zijnde, met een valsch ghelaed zich zelven wist goed en schoone voort te doen. maer het is al hetzelve herte, doch met verscheyden aen-zichten. Theophrastvs , naer het zegghen van Avlvs Gellivs , verhaelt, dat in Paphlagonia alle Pertrijsen twee herten, ende in Bisaltia, alle Haezen twee levers hebben. Met zulcke dieren konden wy bequamelick, en zonder on-ghelijck, vergheleken werden. Dit schrijft Solinvs van de Pertrijssen; onse jaghers en wey-lieden moghen daer van oordeelen:

Zoo eenighe mensche tot de Pertrijssen naerdert, wanneer zy haer jonghen broeyen, de moeders van de nest komende, bieden zich van zelfs aen, en ghelaetende een swackheyd van beenen of vlercken, veynzen zy traeghachtighe treden. Met deze leughen bekoren en bedrieghen zy die hun te ghemoete komen, tot dat zy verde gheweken van hare nest af-dwaelen. In de jongen en is oock geen loomer vlijt, om zich te hoeden: want als zy bevroeden ghezien te wezen, zich om-keerende, nemen zy kluytjens in haer voeten, deur welcker beschut zy zoo listelick bedeckt werden, dat zy, zelfs betrapt zijnde, niet ghevonden en werden. Wy oock, wanneer wy die lieve jonghen onzer zonden uyt-broeyen, wy weten die zoo te verschoonen, en de menschen van alle vermoedinghe af te leyden, als of wy noch over-schot van deught en recht hadden. Wy en derven oock de luys in de pels van onze kinders niet zetten: zoo haest als zy spreken konnen, weten zy de ouders, en haer vuyligheyd zoo listelick te bedecken, dat moertjen daer op niet te zegghen en vint. Olavs Magnvs verhaeld van

[p. 63]

de Hazen, dat daer zy, in de Noordsche quartieren, des zomers grauw van hayr zijn, des winters, als de sneeuw begint te vallen, een wit en sneeuwigh couleur aen-nemen, en zoo te weyniger, in haer legher, betrapt en ghevonden werden. Is dit oock niet den aerd der menschen, dat zy haer wit by de witte, dat is, deughdzaem by de deughdzame ghelaten, op dat haer swarte ende leelicke feylen niet ont-deckt en wierden? Den Haze schijnt oock een drouvigh en swart-zuchtigh gedierte te wezen, maer die onder-tusschen in brandighe paer-zucht alle andere gedierten te boven gaet. Wy zeggen oock van de menschen; Stille wateren, diepe gronden. Slaepende wateren, stinckende wateren. En dierghelijcke spreeck-woorden meer, die den aerd van onze schijn-heylighe aerdelick uyt-drucken. Hoe vele gaender onder ons, die met ghefronste wijnghbrauwen de aerde staetelick aen-zien, en onderwijlen de ooghen ten hemel op-slaen, die nochtans in't heymelick, als-men zeght, op alle mercten verlieven, en zoo zoet van zout zijn, dat zy in de aen-schouwinghe der vrouwen haer zelven verliezen.

Wiens voor-hoofd dat den stoel van schaemte schijnt te thoonen;
Maer in wiens hert de Heer veel over-spel ziet woonen:
Die met een statigh oogh bewijzen eer en tucht,
En die een winckel zijn van alle gheyle zucht.

Een ander slagh van menschen gelaeten haer met de eere dezes weerelds gantsch on-bekommert en on-bemoeyt te zijn: spreect met haer van ampten en staeten, het schijnt dat zy gelijck mede-lijden hebben met het valsch gheluck der ghener, die in hoogheyd verheven zijn; en onder-tusschen woelt en bruyscht in haer een zee van on-ghereghelde eer-tochten, die haeren even-naesten, tot eenigh ampt verhooght, met de oogh-houcken slijncks doet aen-

[p. 64]

zien, en verkeerdelick spreken van die ghene, die boven haer ghestelt zijn. De valcken, wanneer zy een vogel zien, en vliegen niet recht-streecks naer hem toe, maer het schijnt, dat zy eerst van hem vluchten; doch wanneer zy haer kansse schoon, en den voghel zonder zorghe zien, werpen zy haer zelven draed-recht daer op, trecken hem ter aerden, en scheuren hem in stucken. Zoo doen de gheveynsde huychelaers, die gheen eere noch waerdicheyd en zoecken, maer schijnen daer van te vlieden, op dat zy, naer de wijze van de schippers, die een schuyte roeyen, om-ghekeert zijnde, met meerder kracht, haer hooghte krijghen zouden. Alzoo geliet hem Iosua, dat hy van de stadt Aij vluchte, op dat hy-ze te zekerder, en met beter ghelegentheyd zoude aen-tasten en over-winnen. De Heere Christus toont over al, dat hy een hooft-vyand is van valscheyd, en bedrieghelicke dobbel-hertigheyd, ghelijck in de heylighe Registers over al te zien is. Alzoo verklaeren zommighe de reden te wezen, waerom den Ioden van God de Heere verboden is gheweest, dat zy gheen menghel-kleeren en zouden, daer lijnen en wolle te zamen in gheweven is: namelick, op dat alle dobbelheyd en ghemenghde treken van haer geweert zijnde, zy haer herte op haer voor-hoofd draghen, en gheensins haer uytterlick ghelaet een ander verwe gheven zouden, als die met het pinceel van haer herte zoude ghetrocken zijn. Daer en konnen gheen vremder monsters gevonden werden als die haer ambacht maecken, altijds anders te wezen van buyten, als van binnen, ghelijck Tiberivs dede. Door de zulcke werden ghemeenelick de Princen bedrogen, de staeten verkeerdelick bedient, en alle verwerringhen in-ghevoert. Het zijn duyvelsche staet-reghels, Geveynstheyd is de moeder der voor-zichtigheyd; en, Die niet en kan veynzen, die en moet om geen heerschappye peynzen. Wat is dit anders als een waerschouwinghe, dat de looze, en het woord

[p. 65]

van zulcke wan-menschen, niet anders en is, als leughen en bedrogh. 't Is ghewis, zoo alle dingen oprechtelick en on-geveynsdelick toe-ginghen, men zoude wel haest een ander regieringhe vinden. Hoor Ariosto:

Se come il viso, si mostrasse il core,
Tal ne le corti é grande, e gli altri preme,
E tal é in poca gratia al suo signore,
Che la lor sorte muteriano insieme:
Questo umil diverria tosto il maggiore;
Staria quel grande infra le turbe estreme.

Dat is:

Indien het duyster hert van ons ghezien mocht wezen,
Ghelijck het aen-ghezicht voor yder een is bloot,
De weereld zou wel haest van veel ghebrecks ghenezen;
Die zoude kleyne zijn, die nu te hov' is groot.
De zulcke, die altijds moet in on-gunste blijven,
Zou haest met glans en eer veranderen zijn staet,
Die nu light gantsch om leegh, zou haest om hooghe drijven,
En die verheven is, zou haest'lick zijn versmaet.

Maer die dat verbeyden wil, mocht eer een nieuwe weereld in de mane op-richten, en maecken zulcke burghers als zijn bewerp en malle mede-brenght.