Emblemata of Zinne-werck

[p. 51]

Emblemata. VII.

Al te scherp maeckt schaerdigh.

Groot zondaer, groot verstand: groot konstenaer, groot boeve:
Geleert, zoo zeer verkeert; 't is een gemeyne proeve:
Het weelderighste land het meeste wied uyt-geeft:
Jae meest wat meest uyt-muyt, de meeste feylen heeft.
Dit leert ons oock de kaes (hoe-wel de dertel' menschen,
Door een verdorven smaeck, naer 't on-gedierte wenschen)
De beste die-men vind van maejen leeft en krielt.
Toont my de grootste geest, 't is licht de grootste fielt.

[p. 52]

Wt-legghinghe.

Alle hooghe en groote dinghen treffen, en trecken ons, met verwonderinghe, en eerbiedinghe. Het schijnt ons yet Goddelicks en hemelsch te wezen, zoo wanneer wy yets ontmoeten, dat ons het hoofd in de necke doet legghen, of ander-zins de ghemeene onderhoudinghe onzer zinnen te boven gaet. De eerste taele, en de boucken onzer zaligheyd hebben zich oock hier naer onze in-vallinghe ghedraghen: welcke hooghe boomen, en groote berghen, boomen en berghen Gods noemen. Ghelijckerwijs oock de Griecken en de Latijnen, alle uyt-muytende en groote dinghen, door het woord heyligh, benaemen. Alzo zagh Samuel de ghestalte en de groote van Eliab aen, om hem tot een Koninck te zalven, hoe-wel hem God verworpen hadde: Want het en gaeter niet toe, zeght de H. Gheest, als een mensche ziet, die alleen aen-ziet wat voor ooghen is: dat is, het ghene in zijn ooghen groot en wonderlick is. Het gaet alzoo met ons: wy zijn ghelijck verschrickt, als wy ons zelven in-beelden die hooghe duysterheyd van de Cederen van Libanon: ghelijck wy oock verachten de eesters, en dat leeghe spruyt-gewas, dat altijds by der aerden blijft. Onder de voghelen gheven wy den meesten lof aen de Arenden, om dat zy zich alder-verst boven ons gesicht verheffen. Te meer een dingh den hemel naerdert, te meer wy het zelve prijzelick en achtbaer houden. Maer, boven alle dingen des weerelds, en isser niet, dat wy billicker, en met meerder recht, verwonderen, als die hoogh-dragende en wijd-voerige verstanden, die zich ten hemel op-dringen, en deze aerdsche dingen, met een on-veranderlick gezichte, verachten, en van haer af-wijzen. Alzoo ziet-men Iupiters voghel, met een moedigh herte begaeft,

[p. 53]

nergens anders herbergen, als op den bergh Taurus, of op de gheberghten van Scythien, en andere verheven plaetzen, die haer kruyne ontrent den hemel gestelt hebben: en zoo-men hem op der aerden ziet neder-dalen, 't is alleenelick, om te storten op een konijn, of erghens op een haes, die hem tot een aes verstrecken mochte. Niet anders en gaet het met die edele natueren, die God de Heere met een over-treffelicke ziele verrijckt heeft: zy werpen, en schieten zich ghestadelick, boven de nevel en de dampen van deze leeghe plaetsen, en klieven, met de vlercken des verstands, de hooghe wolcken, om altijds ontrent haer gheboort-plaetse te leven: nimmermeer ter aerden zijghende, dan wanneer het van noode is, de breucken van dit bouw-vallige huys des lichaems op te richten.

Och of dit alle groote gheesten ghegheven ware! Maer het is te beweenen en bejammeren, dat de spreucke van de wijze Keyser Avrelivs maer al te waer en is: De bordeelen, zeght hy, werden vervult met de schoonste vrouwen: de kloeckste mannen werden roovers en plonderaers: de scherpste geesten werden dieven: en die het levendichste en wackerste verstand hebben, werden veeltijds zot. De beste wijnen, zeggen de wijn-koopers, zijn het ruylen en ros werden onder-worpen; en de zoetste vruchten werden eerst met de worm gesteken. Zoo gaet het veel-tijds met de beste verstanden: zy verliezen haer zelven door spits-sinnigheyd, en storten neder in alle vuyligheyd en onghebondenheyd. 't Is een wonder-teecken, zucht een wijs man van onze eeuwe, een groot en levendigh verstand te vinden, dat wel geregelt en gematight is: 't is een zorghelick sweert, voor die het niet wel en connen voeren; en daer van alle mis-orden, tegen-spannigheyd, kettery, en allerley verstooringhen in de weereld zijn.

[p. 54]

 

Magni errores non nisi ex magnis ingenijs.

 

Et

 

Magnum ingenium suscitat in die tenebras:

 

Et nigra facit candida, & haec in illa

 

Vertit.

Dat is:

Alle feylen, alle schanden,
Daer in dat de weereld draeft,
Rijzen niet als uyt verstanden,
Die van God meest zijn begaeft.
Die verwecken, en vermeeren
In den dagh, veel duysterheyd:
Die het wit in 't swart verkeeren,
En het swart in wittigheyd.

De verwerringhen en om-keeringhen van alle staeten, zijn die niet gemeenelick deur de kloeckste verstanden te wege gebracht? Daerom zeght Thvcidides , dat de middelbare gheesten, jae zelfs die onder de middelbare gestelt zijn, veel bequamer tot de regieringhe zijn, als verheven, en over-vliegende verstanden, die niet en dienen, als andere, en haer eygen zelven, vreeze en ongeval toe te bringhen. Verstaet altijds, wanneer de zelve door Gods gheest niet gheregiert en werden, en alleenelick de Gods-dienst tot een mantel ghebruycken, om haer goddelooze eer-gierigheyd te bedecken. Want anders, een vernuftighe ziele, van boven weder-geboren, en met godvruchtigheyd deur-droncken zijnde, 't en is niet te ghelooven, wat voor-deel en nuttigheyd daer van te verwachten is, als zy maer in tijds tot de regieringe gevoordert wert.

Beziet oock in alle tijden, wie de Kercken, en de heylighe vergaderingen gestoort ende verwoest hebben: het zijn de broedsels

[p. 55]

van dat listighe Serpent; de kinderen dezer eeuwen, die wijzer zijn, dan de kinderen des lichts, in haer gheslachte: die met een eer-ghierighen duyvel bezeten zijnde, niet anders voor en hebben, als God alle eere te ont-stelen, en die haer zelven in haer grootsheyd toe te meten. Laet die dit ghebed leeren:

Major volui, maximus esse concupivi:
Quid restat? nisi minimum me velim ac ministrum.
Ut sic doceas crescere me, diminuendo.

Dat is:

Jck hebb', met groote lust, begeert, ô Heer gheprezen,
Veel grooter als ick ben, jae zelfs de grootst te wezen.
Wat nu? als dat ick wensch de minste knecht te zijn,
Op dat ick groeyen magh, als ick in my verdwijn.

Slaet uw ooghen op de Koop-luyden en Winckeliers: zijn 't veel-tijds niet de subtijlste verstanden, en de gauwste Bouck-houders die eerst breken, en de schendelickste dieverye pleghen? Men verstaet wel wenck, al en is 't met gheen schuer-deure. Zulcke gaeuwroenen willen een yeghelick botte-muylen, en geven haer zelven schoon spel, in alles wat zy voor-nemen. Zy kussen haer eyghen handen, en roocken haere netten: maer God toont daer naer, wat een zorghelicke riet-staf een mensche is, die alleen op zijn vernuft lenet.

Merckt eyndelick op alle staeten van menschen, die ghy wilt, ghy zult bevinden, dat ghelijck de grootste deughden, alzoo oock de grootste feylen van de grootste verstanden voort-ghebracht werden. Themistoclis aerd was van zijn meester wel ghevat, en gheoordeelt, wanneer hy zeyde: Ghy en zult, zone, niet middel-matigh wezen, maer ghewisselick of een groot

[p. 56]

licht van uw vader-land, of een groote peste. Maer het is wel zoo zeldzaem in onze ooghen, als het stoffe gheeft van Godes groot-maeckinghe, wanneer-men een diep-grondighe godvruchticheyd, in een groote ziele, geherberght ziet. Hoor, wat een gheluyd dat groote vat des Heeren gheeft: Ghy ziet uwe beroupinghe, broeders, dat niet vele wijze naer den vleesche, niet vele machtige, niet vele edele gheroupen zijn. Maer het dwaze der weereld heeft God uyt-verkoren, om de wijze te beschamen: ende het krancke des weerelds heeft God uyt-verkoren, om het stercke te beschamen; ende het on-edele der weereld, ende het ghene dat niet en is, om het ghene dat is, te niete te maecken: op dat gheen vleesch voor hem en roeme.