Emblemata of Zinne-werck

[p. 40]

Emblemata VI.

Eendracht maeckt macht.

Twee sloupen heel gelijck, die beyd' om beste roeyen,
De een van achter mart, de ander zietmen spoeyen:
Maetroos, quansuys, belaen, die werpt een touwtjen uyt,
Om zoo dees kacke-nest te halen aen zijn schuyt.
Waer van is dit verschil? Regierders wilt het mercken:
Gelijck een-dracht maeckt macht, twee-dracht verbreeckt de stercken.
De Sloup, die achter-blijft, zijn riemen on-lijck slaet;
Het land, dat niet en trect een lijn', zeer licht vergaet.

[p. 41]

Wt-legginghe.

Een goed burgher moet altijds voor ooghen, en in zijn herte hebben, die gulden spreucke, van Plato eerst-mael verzint, en van Cicero verhaelt en geprezen, dat de menschen niet alleen voor haer zelven gheboren zijn, maer dat het vader-land een deel zich toe-draeght; een deel de kinderen; ende een deel de ouders ende vrienden. Het Vader-land gaet, met goed recht, in't eerste ghelid, dat wy altijds, onder God, alles schuldigh zijn; voor het welcke wy niet twijffelen moeten, als de ghelegentheyd zulcks vordert, goed en bloed, en alles uyt te storten, dat lief en aengenaem kan gezeyd werden. Wy moeten daerom het ghemeene besten als een schip houden, alwaer niet alleen de Stier-man de hand aen 't roer, en de ooghe in 't zeyl heeft, maer daer alle het volck, zelfs tot de passagiers en med'-ganghers haer hulpe bewijzen, naer dat de nood vereyscht, en het ghevaer dat mede bringht. Deze een-moedigheyd, vergezelschapt met hulp en by-stand, is de eenige oorzaecke (onder den hemel) van de behoudenisse des schips; en volgens oock van alle die ghene, die haer goed en leven daer in verpant en ghewaeght hebben. Gheeft uw land het rijckste in-kommen des weerelds; begroot tollen en accijzen, zoo veel als ghy wilt; telt renten en thienden zonder getal; 't en zal alles niet gedijden, noch baeten, zoo ghy gheen goede, dat is, eendrachtighe burghers en stelt, die alles om het ghemeene vader-land willen lijden, en uyt-voeren. Het welcke Scillurus zeer levendigh voor oogen stelde: de welcke zieck zijnde tot der dood, en nu al-reede af-ghesleten van jaeren, dede voor hem kommen zijn vier-en-twintigh zonen, of ghelijck anderen schrijven, tachentigh, alle uyt zijn lichaem voort-gheteelt: ende ghenomen hebbende, naer het getal,

[p. 42]

een bussel met pijlen, naer het getal der zelver vastelick by een gebonden, gaf de zelve byzonderlick aen elck een van haer, bevelende dat zy die gelijckelick breken zouden: het welcke van haer geweygert, als niet in haer macht zijnde, heeft hy all de pijlen byzonderlick, d'een na de ander genomen, en zeer licht gebroken. Waer mede hy, door een naeckt voor-beeld, haer vermaent en bewezen heeft, dat zoo langhe zy, door liefde en eenigheyd te zamen zouden verbonden blijven, door gheen sterckte, of listigheyd, en zouden verbroken ofte over-wonnen werden: maer in teghen-deel, zoo zy oock door onderlinghe on-ghedraeghzaemheyd, malkanderen niets te wille zijnde, quamen met den anderen te twisten, en dien band der eenigheyd los te maecken, gheen twijfel en zoude slaen, of zy zouden haestelick, of door haer eyghen, of vremder handen, verscheurt en vernielt werden. Een treffelicke lesse, en die oock onze Heeren Staten tot onder-richtinghe gestreckt heeft, om onze Neder-landsche Leeuw een pijl-bussel in de klauwen te stellen, met deze by-ghevoughde wapen-spreucke, Concordiâ res parvae crescunt; Dat is: Door eenheyd werden kleyne dinghen groot. Een reden, die een-stemmigh is met dat oude woord, zegghende; Dat een staet-ghemeynte een beeste is van langh-duerigh leven, jae zelfs on-sterffelick, zoo zy haer zelven door on-ghelijck en scheuringhe niet om en brenght. Roomen, zeght erghens een, zoude on-twijffelick eeuwigh geworden zijn, zoo de on-eenigheyd gheen toe-gangh en plaetze onder haer gevonden hadde: welcke schijnt een verghift te wezen, dat den hemel, door een heymelick schicksel, over de machten des weerelds uyt-schiet, om haer verganckelick en sterffelick te maecken. Want men bevint, dat de Romeynen, zoo langhe zy een-stemmelick, onder de gunste der eenigheyd, haer banieren en arend-standaerts teghen haere vyanden uyt-ghedraghen, en de behoudenisse van

[p. 43]

haere ghemeyne staet ghezocht hebben, dat zy de gantsche weereld wetten ghestelt en over-heert hebben: maer sedert, dat zy teghen haer eyghen in-ghewant hebben beghinnen te woelen, en met de tanden der eergierigheyd dit burgherlick lichaem hebben bestaen te trecken en te sleuren, zij zy in haer eyghen bloed, door haer eyghen handen, onder haer eyghen ghewelt, neder-ghevallen, en ellendighlick vergaen.

Door-wandel maer eens, als wat anders doende, de Romeynsche gheschiedenissen, ghy zult terstond ghewaer werden, dat wanneer Cinna zijn eer-zucht op het tooneel ghebrocht heeft; Sylla zijn rolle beghinnen te spelen; Marivs zijn vlees-slachtigh treur-spel voor den dagh ghebrocht heeft; en die twee groote Helden, die in den eersten trap met den anderen vermaeghschapt waeren, de eene zijns ghelijck, de ander zijn grooter niet en konde verdraghen, dat deze weereld-Heeren, den spot en de verwoestinghe van haere vyanden onder-worpen zijnde, een drouvigh exempel van de waerheyd dezer spreucke hebben naer-ghelaten: Discordia res maximae dilabuntur; Dat is: Door twee-dracht werden de grootste dinghen t'onder-ghebracht. Niet beter en vergingh het aen die van Athenen: welcke, door twistighe scheuringhe, malkanderen niet willende te ghemoete kommen, zijn van haer verheerde over-heert gheweest: want de Lacedemoniers, langen tijd onder haer jock ghezucht en ghebogen hebbende, veel minder in ghetal, in sterckte, en rijckdom zijnde, hebben haer bestaen met levendigh gheweld aen te tasten; en de uyt-komste is oock met zeghe-teeckenen ghekroont gheweest.

Neem dit vast op: de eenigheyd is ghelijck de wallen en bolle-wercken van een on-verwinnelicke stad; ghelijck torens, sterckten van Diamant-steenen ghebouwt, zoo wijt vermaert, en by de Poëten beschreven: die niet en konnen ghemijnt, bestormt,

[p. 44]

of door eenigh ghewelt van gheschut, jae zelfs niet, ghelijck de zelve zegghen, door Iupiters blixem, neder-gevelt werden. Daerom oock Agesilavs van yemand ghevraeght zijnde, uyt wat reden de Stad van Sparten met gheen vesten om-cinghelt en was? heeft de eenigheyd en de kloeckheyd der Burghers ghetoont, zegghende; deze zijn de wallen en de mueren van Sparten: te kennen ghevende, dat de staet-ghemeynten door gheen sterckte zekerder en zijn, als door de deughd van over-een-draghende burghers. Maer van de on-eenigheyd magh wel de aen-sprake ghebruyckt werden, die de arts-Poeet, teghen een van de helsche goddinnen, uyt-dondert.

Tu potes unanimes armare in prlia fratres,
Atque odiis versare domos: tu verbera tectis,
Funereasque inferre faces:tibi nomina mille,
Mille nocendi artes.

Met deze zin:

Ghy kont der broeders hert tot strijd en wapens voeren:
Ghy kont, door haet en twist de huyzen omme-roeren:
Ghy brenght een drouvigh vier, veel slagen, veel verdriet,
Alwaer-men uwen schrick, en uw' gheveerte ziet.
Ghy hebt veel list en konst, ghy hebt veel duyzend streken,
Om schaed en leed te doen, te vellen en te breken.

Doe hier by:

Gheen sterckte, gheen gheweld en kan u teghen-staen:
Daer ghy maer toe-gangh hebt, daer moet het al vergaen.

Hier op slaet die ernstighe ghenuchte, die Plvtarchvs , in zijn staet-reghels, ons heeft naer-ghelaeten. Hy verhaelt, dat eenen Leo Byzantivs , een zeer gheleert man, en die de schole der wijsheyd, langhen tijd, betreden hadde, te Athenen gekom-

[p. 45]

men is, alwaer de burghers, door on-eenigheyd, teghen den anderen verdeelt waren. Hy daer ghezonden zijnde, om de stad tot vrede, en eenigheyd te brenghen, op een verheven plaetze gheklommen, om van daer het volck te bequamelicker aen te spreken, heeft ter eerster in-gangh, door zijn kleyn en verneutelt lichaem, in stede van een statighe aen-dachtigheyd, een yeghelick tot een schetterigh ghelagh bewoghen. Welcke schielicke en on-verwachte bejegheninghe, by den hayre grijpende, heeft hy dus zijn aen-sprake aen-ghevanghen: Hoe, mannen van Athenen! hoe zoudet ghy aen-gaen, zoo ghy dan mijn huys-vrouwe zaegt? die zoo kleyn en in-ghedronghen is, dat zy nauwelicks tot mijn knyen kommen en zoude. Door welck verhael, alzoo zy noch in veel grooter ghelach uyt-bersteden, heeft hy met deze reden ghevolght: maer ons, zoo kleyne zijnde, als wy zijn, zoo wanneer wy on-eenigh zijn, en kan de heele Stad van Constantinopelen niet vatten. Philostratvs verhaelt dit een weynigh anders, en noch ghenueghlicker: Namelick, dat deze man, tot de Athenensers ghekommen zijnde, om haer de een-dracht aen te raden, dat hy terstond, door zijn oubollighe ghestalte, alle het volck tot lacchen verweckt heeft; niet om zijn kleynigheyd, als Plvtarchvs zeght, maer om dat hy een on-gheschickt, vet lichaem, en een grooten, over-hanghenden buyck hadde: waer op hy on-verstelt, en met een stemmigh wezen, terstont ghezeght heeft: waerom lacht ghy doch, Atheensche mannen? mijn huys-vrouwe is noch veel vetter, als ick ben; nochtans, als wy eenigh zijn, kan ons wel een beddeken vatten; maer on-eenigh zijnde, het heele huys niet. Hadde hy ten tijde Christi, ende een Christen, by de Christenen gheweest, hy hadde oock wel konnen zeggen: Zoo ghy malkanderen bijt ende eet, ziet toe, dat ghy van malkanderen niet vetter en wert. Alzoo is eertijds het erf-deel Gods van

[p. 46]

den anderen ghescheurt. Manasse was teghen Ephraïm; Ephraïm teghen Manasse, ende zy alle beyde teghen Iuda. Maer wat wijn is uyt zulcke druyven gheperst? zy zijn eyndelick al te zamen een spot en roof van hare vyanden gheworden. Een levendigh voorbeeld van het ghene naer-maels de Heere Iesus zeyde: Een yegelick Koninckrijck, dat teghen hem zelven gedeylt is, wert verwoest: ende een yeghelicke stad, of huys teghen hem zelven ghedeylt, en zal niet bestaen. Het welcke de vermaeckelicke leer-ghedichtselen van de Philosophen oock aerdelick uyt-ghedruckt hebben. Zy schrijven, dat eer-tijds drye vette ossen, in groote eenigheyd, te zamen weydeden, waer deur zy, bevrijd zijnde van alle in-loop en geweld van wilde gedierten, zelfs de leeuwen niet en ont-zagen: maer eyndelick on-eenigheyd tusschen de zelve gherezen, en de vriendschap ghebroken zijnde, zijn zy elck in't byzonder, van stercker beesten, verscheurt en verslonden gheworden. Te kennen ghevende, dat de twee-dracht gelijck een smettelicke zieckte is, de welcke de herten der menschen door haet en vyandschap op-etende, vernielt oock dien gheest der eenigheyd, die ghelijck de eyghenschap en ghedaente is, die de burgherlicke ghemeenschap haer wezen gheeft. Want ghelijckerwijs de ghene, die een ghezond, en wel-gesteld lichaem in twee of dry stucken neder-velde, zoude niet alleenelick het lichaem, maer oock alle de leden dooden, en zonder ghebruyck maken; alzoo oock de on-eenigheyd, die de burghers van een stad of land van den ander scheyt, en de zelve in velen verdeylt; en vernielt niet alleenelick het lichaem des lands, maer oock alle de huys-ghezinnen, jae oock een yeghelick in't byzonder.

Gheluckighe dan, en dry-dubbel gheluckige Eenigheyd, dochter der godvruchtigheyd, zuster der gerechtigheyd, moeder van alle voor-spoed en wel-varen! door de welcke het ghene swack

[p. 47]

is, wert sterck ghemaeckt; het ghene in ghevaer is, verzekert; het ghene slaef-dienstigh is, in vryheyd gestelt wert: Eenigheyd, deur welcke niet alleenelick groote dinghen behouden, maer oock de alder-kleynste groot werden: Eenigheyd, door welcke de menschen van verscheyden aerd, en ghelegentheyd, in eene genegentheyd en wille vereenight werden, de burghers ghelijck als broeders en bloed-vrienden, en de stad ghelijck als een huysghezin gemaeckt wert: Eenigheyd, on-waerdeerlicke schat, waer door de steden in rijckdom bloeyen, tot groot-achtinghe verheven, en in grooter weerdigheyd behouden werden. Derhalven weerde burghers, en land-ghenooten, elck een biede de hand, elck een brenge steenen aen, om een eeuwigen tempel voor deze hemelsche vrouwe op te richten. Den hemel ghebied ons zulcks, de nood prickelt ons, en de vruchten nooden ons daer toe. Geen rijcke of land en isser oyt vergaen, daer de eenigheyd ongeschonden is ghebleven: gheen en isser oyt verwoest, dan daer on-eenigheyd voorghegaen is. Leest ghy, dat Adam van God uyt het Paradijs verdreven is; ghy leest oock daer vooren, dat hy van God scheyde, door on-gehoorzaemheyd, en een band met de Duyvel maeckte. Vint ghy, dat de weereld vergaen is, door de al-gemeene zond-vloed; ghy bevint oock, dat zy eerst verdeylt was, door het tegen-strijdigh leven, datter was, tusschen de kinderen Seth, en de kinderen van Cham. Was Egypten verwoest, doen het hoofd, en de voor-naemste des rijcks, in de roode zee verdroncken wierden; ghy ziet oock, datter haet en on-eenigheyd was, tusschen de Egyptenaeren, en de kinderen Israels. Gods volck is in Babylonien gevanghen wegh-ghevoert; maer het gheschiede, naer dat eerst de thien stammen van de twee af-gescheyden waren. Het gaet zoo toe in natuerlicke lichamen; zoo lange de elementen, daer zy uyt bestaen, haer behoorlicke temperinge, en vriendelicke eeninghe

[p. 48]

behouden, zullen de zelve in wezen, en goede ghestalte blijven; maer zoo wanneer zy beginnen tegen-strijdigh te werden, en dat het een, over het ander eenighe heerschappye zoeckt in te voeren, 't is gedaen met dat lichaem, zoo daer in tijds geen hulpe toe-gebracht en werde. Wie en weet niet, dat de on-eenigheyd der Christenen, den Turck den scepter in de hand, en het geweld gegeven heeft, daer mede hy machtigh ghenoegh is, om de heele weereld te doen beven? Wie van ons, diens aders van Christelick bloed niet uyt-gedrooght en zijn, en betreurt niet de ellendighe verwoestinghe van dat groote rijcke van Duyts-land? niet anders veroorzaeckt zijnde, als door on-eenigheyd der Princen, en losse on-ghebondenheyd van vele onder-zaeten. 't En zy wy liever de woorden ghebruycken, die Crispvs by Caesarem voortbrenght: Jck achte, zeght hy, in zijn Roomsche tale, dewijle alle dinghen die op-staen, wederom t'onder-gaen, ten tijde wanneer het nood-lot van den onder-gangh der stad Roomen zal gekomen zijn, dat de burghers met de burghers hand-ghemeyn zullen werden: dat zy zoo vermoeyt, ende uyt-ghebloed, eenighen Koningh of natie zullen ten roove werden. Ander-zins noch de heele kloot des weerelds, noch alle de volckeren by-een-gehoopt, en zouden dat rijcke niet konnen beweghen, of verpletten. 't Is alzoo: wy moeten altijds tot de eerste oorzaecke klimmen, die de Heydenen Fatum, of Nood-lot, wy God, en den Schepper aller dingen noemen; die arm maeckt, ende maeckt rijcke: die vernedert, ende verhooght: die den nood-druftighen uyt het stof verheft, en den armen uyt den dreck verhooght, op dat hy hem zette onder de Vorsten, ende den stoel der eeren erven laete. Maer als wy de tweede ende onder-oorzaecken aen-zien, door de welcke God de Heere de dinghen deses weerelds ghelieft te regieren, wy en konnen anders gheen oordeel noch reden gheven, als dat zy door on-eenigheyd en scheuringe zoo jammerlick verdorven liggen.

[p. 49]

 

....Publica belli

 

Semina, quae populos semper mersere potentes.

Dat is:

Twee-dracht, het rechte zaed der oorlogh, en de smis;
Door welck, al't machtigh volck altoos verdroncken is.

Wie en ziet oock noch niet de schandelicke lid-teeckens (en God gheve, dat de roove nu van de wonde ghevallen zy) van het staet-lichaem, daer van wy ons verblijden levendige leden te zijn? hoe verre zijn wy van een al-ghemeyn bloed-bat, van een onderlinge vleesch-slachtinghe geweest? en waerom doch? als om de bittere partyschap, en een deel breyn-ziecke hoofden, die liever hadden gezien de om-keeringhe van onze staet, als de uyt-keeringe van hare vervuylde mage te verlaten. Wel te rechte past hier deze treur-zangh:

Defleta vetustis, iterum novis querelis,
Regina poli, sponsa Dei, regula rerum,
Jesu domus olim, modo spelunca latronum,
Quondam jacuit lacerata hostico furore:
Rursusque resurrexit ab impiis ruinis.
Nunc unde salus, dividuae spesque salutis:
Quaenam Panace Asclepia, qualis hygieia
Tollat corpore vulnera purulenta sancto?
Non nunc alieno cadit impetu: sed eheu!
In sua viscera, non sua, sua dextera saevit.

Laet ons zien, hoe onze Duydsche taele dit uyt-brenghen zal:

Des hemels Koningin', de maet van alle zaecken,
Gods bruyd, en Iesu huys, eer-tijds een woonst der draecken,

[p. 50]

 

Een moorders den', en schrick, door oude klacht betreurt,

 

En wederom door nieuw', lagh voor-maels gantsch verscheurt,

 

Door een vyandsch gheweld: maer is weerom verheven

 

Uyt haer god'looze val. Maer waer is nu ghebleven

 

Ons heyl, waer is de hoop' (ô hopelooze rouw!)

 

Die ons dees bress', en breuck nu weer op-maecken zouw?

 

Wat al-ghenezigh kruyd, wat balssem zal de zeeren,

 

Zal uyt dit heyligh lijf, de wrotte wonden weeren?

 

'T en valt door niemand vremds: eylaes, zijn eyghen hand

 

Steeckt in zijn eyghen hert, niet eyghen, dezen brand.