Emblemata of Zinne-werck

[p. 31]

Emblemata V.

't Is al te kleyn, als't is ghemeyn.

Het kind vertoont zijn aerd, korts naer het is geboren:
Het wilt daer enckel in, en met ghewelt deur-boren,
Daer't meest gesloten is. De wegh, die open leght,
Is al te veel ghemeen, te effen en te slecht.
Waer wilt ghy menschen heen? den hellen weg des Heeren
Verstoot ghy met de voet; het duyster wilt ghy leeren,
En wat verborgen is, in Gods verholen raed:
Daer ghy, het geen alleen u noodigh is, versmaet.

[p. 32]

Wt-legginghe.

Men zeght, dat eertijds Evclides , de vader van de wis-konste, on-tijdelick van de gheleghentheyd der Goden ghevraeght zijnde, dit voor een andwoorde gaf, Het gene ghy my vraeght, en weet ick niet: dat eene weet ick, dat zy over te keur-wijze vertoornt zijn. Een ghelijck-duydighe spreucke met die van Socrates ; Quae supra nos, nihil ad nos. Dat boven ons is, en raeckt ons niet. Maer verstaet dit ghezondelick. De meyninghe van die natuerlicke lichten en is niet gheweest, om de menschen t'eenemael af te leyden van de kennisse Gods, ende der Goddelicker dinghen; maer om te teughelen, en in te binden die uyt-swierighe vermetelheyd der ghener, die als vremdelinghen levende by haer eygen zelven, vermaerde burghers wilden wezen in die dinghen, daer toe zy gheen toe-gangh en hadden; maer die voor haer verstand, als grondelooze kolcken, en verslindighe wielinghen zijn.

De oogen bevinden zich qualick, als zy de klaerheyd der zonne starlincx willen aen-zien: alzoo wert het ghezichte onzer zielen verstomt, en uyt-ghebluscht, wanneer wy onder-nemen vermetelick te dringhen in die hooghe dinghen, die de hemel voor ons heeft willen verberghen. Die de Majesteyt onderzouckt, zeght de wijsheyd, zal van de heerlickheyd onder-druct werden. De enghten van de menschelicke ziele en konnen de on-metelicke wijde van die Goddelicke grootheyd in het minste niet om-helzen of begrijpen. De mensche en zal my niet zien, en leven, zeght de Heere. Hy is aen-biddelick, maer niet onder-zouckelick: zijn heymenissen zijn te eeren, maer niet te naerderen. Hoor den Apostel: Dat niemand en ghevoele, boven het gene, dat hy behoort te gevoelen; maer dat zijn ghevoelen zy tot matigheyd, naer dat God een yeghelick de

[p. 33]

mate des gheloofs ghedeylt heeft.

Want willen wy ander-zins de stock buyten het bereck van onze spronck, en natuerlicke krachten, uyt-stellen, de gaep-grond van de on-diepte der hellen zal ons verswelghen. Wel te recht zeght die kloecke penne, in zijn bouck van Standvastigheyd: Ut papiliones, & minuta quaedam animalcula vespere lucernae lumen circumvolitant, donec amburantur, sic vaga mens, per curiosam curam, lascavit circa arcanam mysteriorum flammam. Verstaet het: Ghelijck de mugghen, en zommighe andere kleyne dierkens, des avonds ghins en weder, rontom het licht der keersse vlieghen; alzoo dertelt het swermigh ghemoed, door een over-keurighe zorghe, ontrent de heymelicke vlamme der verborghentheyden. Daerom oock Socrates, om zulcke goddelooze wijsheyd in te toomen, eertijds ghevraeght zijnde, wat dat in de helle ghedaen wiert, gaf voor andwoorde, Ick en hebbe daer noyt gheweest, noch oyt met yemand ghesproken, die van daer ghekommen is. Evel-eens als Augvstinvs dien uyt-zendelingh des Duyvels bejegende, die van hem zocht te weten, wat God voor de Scheppinghe der weereld dede: Hy maeckte, zeyde hy, een helle, om zulcke on-tijdighe vraghers in te werpen.

Daer en is niet ter weereld dat onze zinnen meer verbijstert, dan als wy ons zelven aen-dragen, den voor-gangh van het heylighdom der heylighen te scheuren, en met on-ghewiede herssens in Gods heymelickheyd te booren. De duyvel heeft ghenough op onze zielen ghewonnen, wanneer wy zoo verde gheleyt zijn, dat wy de Goddelicke dinghen met de korte elle van ons kleyn begrijp willen uyt-meten; en de on-eyndelickheyd vormen, naer de leest van een gheschapen ziele. Wy reycken naer God, maer wy werden bereyckt van Gods artsch-vyand: wy stijghen naer den hemel, maer wy daelen in de helle. Thales , een van de Griecksche Wijzen, heel noustigh en bezigh zijnde, in het aen-

[p. 34]

schouwen des hemels, is in een gracht ghevallen. Het welcke van zijn dienst-bode ghemerckt zijnde, zeyde zulcks wel verdient te hebben: om dat hy geen acht slaende, op die dingen, die voor zijn voeten laghen, arbeyde den hemel te kennen, die boven zijn bereyck was.

Dit kan, met bondigher waerheyd, van onze huydighe menschen ghezeght werden, die de gheopenbaerde dinghen des hemels nauwelicks waerdigh en achten haer betrachtinghe, en met een reuzighe op-gheblazentheyd de hooghe diepten Gods zoucken te door-gronden. Wat isser al ghehouwen en gheweert gheweest, over die on-begrijpelicke verborghentheyden van Gods verkiezinghe, en die pointen die daer aen kleven? wat goddelooze vermetelheyd is daer door te voor-schijn ghekommen? wat heylooze redenen zijn daer uyt-gherezen? wat twist, wat nijd, wat vyandschap is daer uyt-ghebroeyt? en dat alles, door een goddeloos ghekittel, om alles te weten, dat niet gheweten en wert, als met niet te weten. Een Egyptenaer ghevraeght zijnde, wat dat hy onder zijn mantel ghedeckt droegh: andwoorde, met een gereede aerdigheyd, dat het daerom bedeckt was, om dat niemand weten en zoude, wat het was. Dit behoorden wy in deze gheleghentheyd te dincken, dat God de Heere deze diepe heymenissen voor ons swack begrijp verborghen heeft, op dat wy ons gheenzins bemoeyen, noch te vergheefs vermoeyen zouden, om de zelve te onder-zoucken. Hier in is te prijzen, de zedighe Godvruchtigheyd van Spineus, zegghende, dat het tot stichtinghe van onze ghewissen ghenough is, (aen een zijde ghestelt zijnde die hooghe, en over keurighe onder-zouckinghe van de on-begrijpelicke oordeelen Gods) dat wy weten, dat de persoonen van God niet aen-ghezien en werden, maer dat, onder alle volckeren, wie hem vreest, en gherechtigheyd werckt, hem aenghenaem is. Dat hy wilt, dat alle menschen be-

[p. 35]

houden werden, en tot de kennisse der waerheyd kommen. Dat, wie in hem ghelooft, niet en zal verdoemt werden, en dierghelijcke redenen meer, die ons verzekeren van zijne gheneghentheyd tot onze zaligheyd, en onze ghemoederen bevrijden van alle quetst-steentjens, en pijnelicke twijffelinghen.

'T en is niet met alle van ons; 't en is maer beuzelinghe van al ons menschelick verstand. Het is zoo verre van daer, dat onze krachten die Goddelicke hooghte vatten zouden, dat van alle de wercken onzes Scheppers, die best van alle zijn merck-teecken draghen, en meest de zijne zijn, die wy alder-minst verstaen. 'T is de Christenen een oorzaeck van te ghelooven, wanneer zy, in de Goddelicke cohieren, on-ghelooffelicke dinghen ont-moeten: te meer zijn die naer de reden, als zy zijn teghen de menschelicke reden. Het verstand des vleesch is een vyandschap teghen God, het en wert de Wet Gods niet onder-danigh: het en kan oock niet. Zoo Gods wercken, naer de reden waeren, 't en zouden gheen verborgentheyden zijn: zoo zy eenigh exempel of even-beeld hadden, zoo en waeren zy niet yet byzonders. Plato zelve, die acht dat het een feyle van Goddeloosheyd is, al te keurigh Gods wonderen te onder-zoucken, en de oorzaecke van alle dinghen te willen weten. Men ziet oock, dat alle staeten haere heymenissen hebben, zonder de welcke zy qualick zouden geregiert werden. Waerom willen wy die God ont-houden, en zijn rijcke van ergher en minder voor-recht, als de onze maecken?

Te dede Deo: quae capere haud potes, remitte.
Intensio suat ista remissio, vel acris.
Id sat tibi sit, scire; quod hoc scire, negatur.
Quo sumere frustra temerarium laborem?
Captare, quod unquam haud capias; sitis bibendo est.

[p. 36]

Dat is:

Begheeft u onder God: laet dat ghy niet kont vaeten,
Die slackheyd zal u hier, als een strack spanssel, baeten.
Dit zy voor u ghenough, te weten; dat ghy niet,
Noch gheenzins weten meught, het gheen' u God verbiet,
Waer toe daer heen gheport, daer toe ghy noyt zult komen?
Waer toe veel moeyt' en pijn lichtveerdigh op-ghenomen?
Te grijpen naer het gheen' ghy nimmers en begrijpt,
Is dorst, die ghy altoos, door 't drincken, scherper slijpt.

Ick en can hier niet naer-laeten een ghedicht by te voughen, dat ons de Fransche Ovidivs beschreven heeft. Maer om het banket tot het tweede gherichte te behouden, laet deze over- zettinghe voor-ghezet werden.

Men zeght, dat Jupiter vergramt op't mensch-gheslachte,
Dat, met een stout bedrijf, tot in den hemel brachte
Zijn re'en, en weder-re'en, op dat het mocht bespien
De hooghe dinghen Gods, die niemand en magh zien:
Zijnd' eens vol lust en drift, gingh voor zijn lief verkiezen
Me-vrouw Vermetelheyd; daer zy sliep in de biezen,
Ontrent den hemel-bergh: en kussend' haer, ontfingh
D'Opiny, voor den mensch een zeer verghiftigh dingh.
Vrouw Meenen was de Min: en wert gheleyd ter scholen,
By Trots, en Fantazy, op zotte Ionckheyds molen,
Daer zy zoo hoogh op-swol, dat zy, vol onverstand,
Haer eyghen ouders zelfs deed' beven, onder d'hand.
Zy scheen in haer ghezicht een fiere beest te draghen:
Haer hoofd was vol van wind, van roock, en vremde vlaghen:
Haer herte was ghebroet van ydel Zucht, haer peet:
En deckt' eer-gierigheyd met een ghebreckigh kleed.

[p. 37]

 

Haer aenzicht was heel schoon, en wonder fraey besneden:

 

Zy hadd' een zoete mond, vol lieffelicke reden:

 

Haer rugghe was verciert met vlercken hoogh en breed.

 

Haer voeten waren niet met vleesch of been bekleet,

 

Maer met kattoen, en wol, van stoffe teer en zochte:

 

Op dat wanneer zy gingh, haer niemand horen mochte.

 

Zy nam haer Legher-plaets ('t was wonder om te zien)

 

In't heymelick vertreck der God-gheleerde lien,

 

Dat nieuw-Rabbijnsche volck, en werd' haer hoofd', en zeden,

 

Door veel verscheydenheyd van schriftelicke reden:

 

Op dat het wiert gestraft; mids dat het was verkeert,

 

En, met een Reus-bedrijf, den hemel hadd' beleert.

 

Dit monster maeckt den zoon tweedrachtigh met den vader:

 

Dit monster maeckt dat broe'rs on-eenigh zijn te gader:

 

Ont-zustert zusters hert: stelt recht-sweers in verschil;

 

Zoo dat zich d'een in 't bloed van d'ander wasschen wil.

 

De oom die haet zijn neef; de knecht die haet zijn heere;

 

De vrouw en gheeft niet meer aen haren man zijn eere:

 

De kinders, zonder re'en, die twisten van 't gheloof:

 

De orden is ontschaeckt; de wetten zijn ten roof.

 

Men ziet den Ambachts-man zijn werck en neeringh staecken:

 

De Boer verlaet zijn vee; de Advocaet zijn zaecken;

 

De Koop-man zijn bedrijf; de Schippers schip en schuyt;

 

De vrome wert on-vroom; d'oprechtigheyd is uyt.

 

Het school-volck sich on-tucht; de Lants-man maeckt een deghen

 

Van zijn krom-tandigh mes, daer med' hy was verleghen:

 

Zijn scherp-ghepunte eggh', die smeed hy tot een pijck;

 

Zijn plough-scheer tot een mes, of yet wat zulcks ghelijck.

 

Vermoghentheyd is dood: elck een leeft naer zijn wijze,

 

En maeckt dat over al veel on-gheschicktheyd rijze.

[p. 38]

 

De lust, de ghiericheyd, de dolingh on-beheert,

 

Die hebben op en neer de weereld om-ghekeert.

Dit zijn de eyghen woorden van de Poeet:

On dit, que Jupiter fasché contre la race
Des hommes, qui vouloient par curieuse audace
Envoyer leurs raisons, iusqu'au ciel, pour sçavoir
Les hauts secrets divins, que l'homme ne doit voir;
Un iour estant gaillard choisit pour son amie
Dame Presomption, la voyant endormie
Au pied du mont Olympe, & la baisant soudain
Conceut l'Opinion, peste du genre humain.
Cuider en fut nourrice, & fut mise à l'escolle
D'Orgueil, de Fantasie, & de jeunesse folle.
Elle fut si enflee, & si pleine d'erreur,
Que mesme ses parents faisoit trembler d'horreur.
Elle avoit le regard d'une orgueilleuse beste,
De vent & de fumee avoit pleine la teste,
Son coeur estoit couvé de vaine Affection,
Et sous un pauvre habit cachoit l'Ambition.
Son visage estoit beau comme d'une Sereine,
D'une parole douce avoit la bouche pleine:
Legere elle portoit des ailes sur le dos:
Ses jambes & ses pieds n'estoient de chair ny d'os;
Ils estoient faicts de laine & de coton bien tendre
A fin qu'a son marcher on ne la peust entendre.
Elle se vint loger par estranges moyens
Dedans les cabinet des Theologiens,
De ces nouveaux Rabins, & brouilla leur courage,

[p. 39]

 

Par la diversité de cent nouveaux passages;

 

A fin de les punir d'estre trop curieux,

 

Et d'avoir eschellé, comme Geans, les cieux.

 

Ce monstre arme le fils contre son propre pere;

 

Le frere factieux s'arme contre son frere:

 

La soeur contre la soeur, & les cousins germains

 

Au sang de leurs cousins veulent tremper leurs mains.

 

L'oncle hait son nepveu, le serviteur son maistre:

 

La femme ne veut plus son mary recognoistre:

 

Les enfans sans raisons disputent de la foy,

 

Et tout a l'abandon va sans ordre, & sans loy.

 

L'Artisan par ce monstre a laissé sa boutique,

 

Le Pasteur ses brebis, l'Advocat sa pratique,

 

Sa nef le Marinier, son trafiq' le Marchant,

 

Et par luy le preudhomme est devenu meschant.

 

L'Escolier se desbauche, & de sa faux tortue

 

Le Laboureur façonne une dague pointue,

 

Une pique guerrier il fait de son rateau,

 

Et l'acier de son coutre il change en un couteau.

 

Morte est l'authorité: chascun vit en sa guise:

 

Au vice desreiglé la licence est permise:

 

Le desir, l'avarice, & l'erreur insensé

 

Ont sans dessus dessous le monde renversé.