Mosalect. Bloemlezing uit de Limburgse dialectliteratuur

[p. 386]

De usjte Hillige Mis
Vijlens

Dèr mot nit vraoge, we i Lutterendal de sjpruch makt väör de primiets? Diej makt der Mong va Lieëne va Sjildershäövelke. E ka flatte sjpreie, montoere make en sjpruch. Dat is alles! Andesj kanne nuuks en daomit kumpte durch de welt.

Der Mong va Lieëne makt de sjlèèg toe, midde op der daag, noe iggene oethaot.* E deed de pittrolslamp aa, zit zich der brul op en vingt aa en sjrieft.

E kan och nog mees-lane en dat is e sjwoer werk. Mè sjpruch make is sjwoerder. Väör mees te lane hoft me ging sjlèèg toe te doà en da hat me och ging pittrolslamp en ginge brul väör nuuëdig.

Der Mong va Lieëne vorwerkt uvver 't papier, heen en wir, en lust hel op en sjrieft van 't murges bis 't ovves. Da geete troerig nogge bid mè e sjteed midde iggen naat wir op. E kriet drei daag en drei nate geen ow toe. Went de jonge aggen vinster kloppe en roope: wie is 't? reegte zich op en vlokte en tempteerte en rupte: ‘Makt uch-e-weg, andesj kom ich mit de gaffel’.

Der Mong va Lieëne wit, dat van die sjpruch zie lève aafhingt. Wente ze nit vèëdig kriet, kan-e-zich beiee pakke en oet Lutterendal weg goà woëne, urges in e vrem durp, woeë gingen 'm kint. Hei iggen durp zulle ze 'm oetbelache en zage, datte nuuks kint.

Mè nao drei daag hatte ze:

I leef en leed
Preester in ivvigheed

Heft op ur ow en och ur hand
en zent de luuj en gans 't land.

De bitste bloom, diej gève vèr;
Dèr geft de Hostie, ozze Hèër.

Ene sjproch is nuuks went me 'n 'm ezu op 't papier ziet sjtoà. Dè wet ieësj get, wente i roeë en gèël littere mit blao en goot bemold* hingt in ene baog.

Ezugaar der Mong va Lieëne hei dat nit gedaat, mè noe, wiej der meester de sjpruch hat opgehange, dong e zelver de kap aaf en loos e ze es wente ze de usjte kieër i zie lève hei gezieë. Mong, dat is forsj!

Nit woeër... jonge. Ze kunne koàme en ze kunne ze zieë en lèze.

Pastoeër kompt och. Ins kiekke wat dè zet. Pastoeër hat der sjtek bei zich en wiest mit der sjtek lants de littere en wente ze gelèze hat, geete wiejer, mè dat kumpte wir truk en da zette: ‘Ich zaan: ich weet nit wè ze hat gemakt, mer ich zaan: dat is ginge gek, dat is forsj!’

Der Mong wilt nog get zage. E wilt zich bedanke doa, mè dat zow ezu väöl zieë es wente zèët: dat han ich gedoà en dao sjamte zich väör. E kiekt de jonge aa en diej zage: ‘Morjuuts, dan is 't good, vèr gunt’.

Dao zunt i Lutterendal zeszig pèëd, mesjie nog mieë. Went 't ovvesklok loewt wéëde ze oet gen sjtel gehold mit roeëze in de mane en flieëte* in de sjtuuts. Ze zunt rond en dik gevoord op de weie en van de klieë. De jonge hent de pèëd geweisje en geroskamd en gebeujsteld.

Hoo-la!... Hoo-la! Dò koàme ze. De jonge zitte drop. Lot ze mer ins goà. Allé! Hopla! 't Is nit gemekkelich de pèëd in der wèëg te hauwe. Dao zun'der, diej vèëge lants der graaf en sjlunt de watsje oet de berm.

De jonge trikke de pèëd de kup de hugden i en galoppeere ‘noggen boom’. De luuj wieke zich lants de berm. De Harmenei kumpt sjpèlentère der berg op.

Der hèër Barthelomaeus vaggene Hakkeret zit

[p. 387]

in ene landauer. Nèven 'm pastoeër. Väör 'm der Macheel mit de madam.

Ezu wet der Hèër Barthelomaeus igeveurd.

Der Hèër lieërer zet 'n sjpruch op van oet der baom van der hoeëgen hood en oet de deepde va zie hats en went ze der Hèër Barthelomaeus nò heem hent braat, sjtunt de jonge bei-ee en zage: ‘Ezu wied hent vèr 'm: Wat noe nog?’ Ze sjtunt onde iggen sjtraot bei de bäög.

‘Wat noe nog?’

Dò motte nog ventjes op de bäög vasgemakt wèëde.

Da mak ze vas.

De jonge kiekke zich aa, mè ginge dè zich verreurt.

Wat is 't?

Is get nit in òader?

Ze hent der wink huure joenke in de sjoàresting* en van 't Belsj huuët me de klokke loewwe! Dat is réën.

Murge rent 't.

Ze gonge nao pastoeër en zate: Zow rèèn koàme, Hèër?

Pastoeër sjtook der vinger iggene mond en doe sjtoken 'm nòggen loeët i en doe zate: ‘Rèèn...?... Murge is 't good!’

‘Da zit 'r och bedankd, Hèër,’ en doe gonge ze.

‘'t Wet good.’

‘'t Kumpt ginge rèèn!’

Mè wiej de jonge 't Zondesmurges in alle Herregodsvrugde opsjtonge väör de keu te melke, rènet 't oet alle wolke en van alle zieje en 't water kompt der bergaaf durch de ziep en van de sjwung* lants gen wèèg en van de bäög iggen durp waore mer get koàde mieë uvver en get päöl en wiej 't väör de hoeëmis loewet en der Hèër Barthelomaeus zow aafgehold wèëde, gong pastoeër mit de koerjonge en de vereine en de koerkap um, es went 't väör e begreffenis wuur gewest.

Motte de vane mit?

... en went ze kapot blieve, mit motte ze! Me ka nit good aanème, dat onze Herregod zelver väör 't wèèr zurgt. De theologie zet dao nuuks uvver, obsjun 't wèèr os boereluuj mieë interressieët es minnige ander zaak, woeë ganse beuk uvver gesjrève zunt. Ich dink par exempel an de theorie van de Praedestinatioen... en ezoeë.

Went 't de ingele zunt, die väör 't wèèr zurge, da motte ze zich sjame huuj op ezunne daag. Minsjegedink is dat de usjte maol sèr Lutterendal besjteet, dat inge de usjte mis deet. E minnig maol i zie lève hat pastoeër zich gebend väör rèèn, went de weie iggene zaomer verbronge van de zon, mè dat zunt sjtraove väör de geheem en öffentliche zung van de welt. Dat is good! Gisterovvend hat pastoeër der natte vinger de loeët i gesjtèëke. Dao sjteet in de hillige Sjrift: Wè an der berg zet: gank e-weg, en dan i zie hats nit twiefelt, dè wet verhoeëd.’ Mit ene berg hat pastoeër 't zelève nit probieëd... en noe, gisterovvend hatten 't wille probeere mit 't wèèr, me 't hat nuuks genotst. En diej dao noe van oet gen kirk iggene rèèn der berg aaf gonge, pastoeër en de vereine en de luuj, diej waore wiej gesjtroft en gesjlage.

Ze gonge wiej gesjtrofde luuj, in-ee gekroàpe en flot berg-aaf.

Wat hei dat 'n pracht kunne weëde: went ze trukkomte vaggene Hakkeret, de sjutterei väörop mit de bielemenkes en der kunnik mit de plate - de harmenei mit de instrumente, - de ingelkere in 't wit en 't good en 't roeëd en 't blao en pastoeër mit de zon in 't goot van de koerkap en ene zilvere glans in de witte haore en twei patere nèven 'm en der Hèër Barthelomee, ocherm en de madam en der Macheel en al de nonke en tante, mit gidderinge vitzig bis vofzig Hektare op 't gezich en oppene ruk. Noe hent ze der leem an de gewieksde sjoon es went ze dizze murge al 'n Hektaar of ezoeë igge veld heien umgeplogd. - De kamere sjieëte!

Lot mer, jonge, 't fes is a nuuks! Mer iggen kirk zoot der kuster der urgel aa, dat de blosbelk benao basjtete en de jonge goove wink, dat der kuster 't nit beiheel en ze zonge dat de roete en de huuj befde en vaggen elter blefte ze gee woàd sjuldig. Diej zonge ève hel nao 't oksaal truk en ezu gong 't hin en weer.

In der aavank ersjaffet God himmel en èèd en e maket alles good. Mè dò sjteet och in der Biebel, datte ins de welt hat wille laote vergoà... doe mit der zundvlood. Went 't nog ins is, dat de welt zow motte vergoà, mit sjtorm

[p. 388]

en blits en donder en rèèn, Herregod, lot dan diej va Lutterendal koàme en de hoeëmis zinge.

Pastoeër heel zelf de prèdig. Ezu sjprook e: E zaat: ‘luuj’, zate... en e sjprook uvver tied en ivvigheed en uvver de zung en zaat: went ginge preester wuur, zate, da wuur alles a nuuks. Sjun sjprook e, mer 't litste van alles waor ummer: Lutterendal, Lutterendal väör en nao en 't waor es went inge voet wilt goà, wente adieë zet en nit ka goà en wir trukkumpt. Ezu sjprook der hillige Paulus, wiej-e de ouw luuj van Ephezus nao Milite houw laote koàme. E zaat: ‘Dèr wit van der usjten daag aaf, dat ich in Azië bi, wiej ich al dèn tied ha gelefd in ermood en leed en plaogereie van de juudde. Ich han nuuks van wat nutslich is i mieng prèdig voetgelaote en öffentlich en in de hoezer uch belieëd, juudde en heidene, uvver rui en geloof in Jezus Christus en noe lit der Hillige Gees mich nit mit row. Ich mot nao Jeruzalem en weet nit, wat mich dao zal uvverkoàme, went 't niet wuur, dat ich wus, dat 't uvveral 't zelvige is:... gevenknis en zurg... Ja... en nog, vèr zullen os nit mieë zieë... en dinkt draa... dat ich al diej jaore väör uch han gewirkt...’

Ezu sjprook och pastoeër... en e zaat: ‘en noe wunsj ich uch jonge Hèër in ur lève väöl geluk... geluk väör uch en väör de luuj, diej dèr 't Waòd Goddes zult verkundige en de hillige Sacramente zult gève... en doew gong pastoeër aaf... en de luuj zogen 'm goà... en e waor ene ouwe man.

Nao de hillige Mis, ocherm, sjtong der Hèër Barthelomaeus aggen kirkdäör. Dao zaat e bruudje e kling sjpruchsken op. En wiej de nonke en de tante en der Macheel en de Madam 't kink zooge sjtoà, zoeëte ze nao der teisjeplak. Wat 't kink zaat, kos ginge versjtoà, mè 't waor sjrikkelich fie en 't is och egaal wat 't zet... kiek... dat is ezoeë... dat ezu fie klee dink... ezu mer... dat is te fosj!

Noe sjprikt der Hèër Barthelomaeus zelf: E sjprikt uvver de ier en ezoeë, en e bedankt zich en de luuj kieken 'm aa mit groeëte owwe. E sjprikt hel en landsem en gelieëd. En pastoeër kiekt op en uvver de luuj heen en links en rets. 't Doert nit lang mè 't is bèëter wiej 'n ganse missoen, watte zet.

Noe brikt de zon durch de wolke en 't fes vingt aa. 't Doert huuj en murge en uvvermurge en de jonkheed danst der cramignon lants gen wèèg en uvver de berm en durch de weie um der Hakkeret heen.

Drei daag doert 't fes en dan is 't nog nit gedoà. Der veerde daag kumpt nog 'n ouw tant of ezoeë, diej nit good tège der piepesjwaam kan. Der vunfde daag zit der Mertens an der kaffieë mit al de deere oet gene beuisj, de väös en de des en der Mong va Lieëne va Sjildershäövelke. En der litsten daag get erme, oet gen durp. Vriemele en riestevlaam zunt nao ach daag 't bitste en de luuj lache en èëte en alles geet op en de madam zet: ‘et mer da kumpt och sjun wèèr, vèr bakke wir op-enujts.’

Doe waor 't fes oet en gedoà.

Wus me noe mer, woeë datte kumpt, i waffer pfaar. De hèëre pastuusj en kapläöns, die zunt koàme grateleere, zaten allenei: ‘der Barthelomée, dè kumpt an de Sint Servaos.’ Dink dich ins aa, Macheel, ozze jong en dan op ene prèdigsjtool in de Sint Servaos en doezende luuj iggen kirk. Zoste dao kunne prèdige, Barthelomee, in de Sint Servaos? Vèr zulle der jong oetsjtoffeere tège der fiengste. Ich maak 'n wed, dat der Bussjep dao och aa dinkt. E zit mer nit ezu der usjte der bitste op 'n groeëte plaatsj. Ene minnige urme geesliche, dè i noeëd en ieëlend en mit behulp va gow luuj hat gesjtoedieëd is vroeë, datte e paar sjteul en e deuisjke en ezoeë bei-ee hat. Vèr luuj zullen 'm wel isjtalleere. Ene hèër op 'n groeëte plaatsj kriet allerhande bezuk, och va bèëter luuj en da motte dao-mit op en neer kunne goà.

Ezu bènet de madam vaggene Hakkeret 't murges väör de ummer wèrende Hulfe. 't Waor wal gee gebed, wat ze bènet, mè 't deet toch ene minsj good zich ins richtig oet te kalle väör de Modder Goddes en 'r de kling en groeëte zurg oe-ee te lège. Daonao sjtong ze op, beuget der kop tège de Modder Goddes en 't Alderhilligste en zaat: ‘al kost 't os twei doezend gulde, vèr zulle dat offer bringe’. Ze beuget nog ins en wagkelet dik en rond lants der wiewatersjtee de däör oet.

[p. 389]

Ene minsj is vroeë wente wit, datte get doà ka en de vrouw vaggene Hakkeret wos 't en de luuj zoogen 't an 'r en grussete en ze grusset truk.

De beneuminge blefte dat jaor lang oet. 't Waor September woàde en nog waor nuuks kaome. Doe zate ze: ze kòame! Ze houwe iggen durp alles organizieëd, wiej mit de doevve. Diej van de pos zouwe der breef an der Frens va Hanne gève en dè zow der mit lope nao 't Antuuëntje va Kriske en dè nao 't Sjefke van Liebeke. Ze zowwe doà ezu wiej vreuger mit de doevve. Went 'n doef komt va Brussel of van Antwerpe, da woad 't urm deer in ene zak gedujt, dat ze benao der hals brook en da woàd geloope, en der inge nao der andere leep en sjnappet de doef en sjwong ze uvver nao enen andere. Ezu zowwe ze lope van oet gen durp mit der breef bis oppene Hakkeret.

Mer 't waor nit nuuëdig. Dè murge sjtong der Hèër Barthelomee op de pos te wade, wiej der facteur mit der poszak op 'n ruk aakompt. In dè poszak zoot väör jaore vruid of leed. Wè zow 't kunne zage? Kattedraal of Sint Servaos? Kop of munt? Maak op!... Wè hat e mets? ‘Sjniej de koàd durch.’ Der breeve-zak vilt oeteree: Sièdoenge, pakitte, breeve en dao... dat is 'm! An der ieërwurdige Hèër Barthelomaeus Groonesjild i Lutterendal.’ Hèër Bussjep, went dèr ins wust, wat in 'n zieël kan umgoà! Dèr kunt 't nit weete. Me hei... diej zoogen 't. Der facteur koeëd 't zieë en och 't Fieneke va de pos zoog 't en der Sjeng, dè zoog 't och!

‘Ins kiekke...!’ sjlikket der Barthelomee. Der Hèër Barthelomee kèëk, bis dat 'm ene sjèèm väör g'n owwe kompt. Doe heel e zich vas an der buro en 't sjweet brook 'm oet en der breef razelet 'm iggen heng en e zaat: ‘Dè... dat is 'm!’

Ze zate: ‘Hèër, wat is 't?’

‘Grieshöfke. Assistent i Grieshöfke!’.... ‘Grieshöfke?’... Doe sjwegte ze, ezu wiej went e ongeluk is passieëd. Da sjwieëge ze och, mè landsem vange ze aa te sjpréëke en zage ze: ‘Grieshöfke,... dat is bei Sjarwauwele!’

Sjarwauwele is e kling durpke. Grieshöfke is nog klinger.

Dao is 't aod Selderke pastoer, 'n aod sjravele menke.

‘Zit dèr assistent, Hèër?’

Ich kin Grieshöfke. Ich kin och 't aod Selderke. Dè rokt der sjletste toebak, dè 't hat. Dè hat dao alle ze lève honger gelè. Da kan de mam uch wal 't ingt en 't angert mitgève en uch väör 't gans jaor mit sjpek en woàsj oetsjtoffeere. Grieshöfke is 't urmste durp oet de ganse gègend. Diej vlokke en kate van 't murges bis 't ovves. Dat zunt mitstens kirmesluuj. Ich wul i Grieshöfke nog nit begrave zieë.

Der Barthelomee hoeët 't litste nit mieë. E gong der berg op nao heem es wente ene ganse zak breeve en pakitte krège hei.

Ze zoogen 'm koàme. Dao kumpte! Ze zoogen och, datte sjwoer droog en landsem gong. 't Kumpt op 'ne boerehoof van alles väör. Van alles ka passieëre. Noe is 't 'n koo diej miskoft, dan e pèëd dat vervangen is. Gidder daag get andesj. Mè wat noe waor passieëd waor sjlimmer: Der Bussjep va Remung sjikket ene Groonesjild nao Grieshöfke. Dat waor nog zelève nit passieëd, dat inge oet de famielige nò Grieshöfke waor goà woeëne.

Is dao nuuks aa te doà?

Nee.

Ins kiekke... der breef?

Grieshöfke.

Millioene.

Ver beneumen uch es assistent i Grieshöfke.

Assistent!...

Da hent vèr al diej doezende oetgegève das doe assistent zos wèëde i Grieshöfke?

Der Barthelomee hei noe zieng usjte prèdig motte houwe. E hei motte zage: ‘Sjamt uch!’ en ezoeë. Mè e zaat nuuks. De usjte prèdig is ummer de sjlimste. E sjwèg. E doog andesj. E gong nò gen kirk en zoot dao op de litste bank en vraoget ozzen Herregod: offe dat wool en dè zaat: Ich how ging bèëter plaatsj väör dich... andesj hei ich ze dich gegève.? En doe waor 't good en der Barthelomee gong nò heem en zaat: Ich bin content, ich kan mich dao landsemaa iwerke mit prèdige en ezoeë en da... zal ozze Herregod wal wiejer zieë.

Frans Schleiden