Mosalect. Bloemlezing uit de Limburgse dialectliteratuur

[p. 381]

De glujjetige plaat
Vijlens

Pastoeër houw diej naat nit good gesjlaope. Der oethaot* joog 'm durch 't blood. 't Blood wet da wild in der kop en de heng en de veut en der maag en de longe hauwen-'t nit oet. Alderhande fantasieë en gedanke rolle en toemele durchee in der kop.

Dik is 't zoeë: da zit pastoeër iggen kirk väör 't Alderhilligste en ginge Karthuuzer zow 't bèëter kunne doà. Dan isse mit ozze Herregod der bitste vrund en da bente: Hèër, wat zot dèr gèèr han? Zat 't mèr. Ich goàn väör uch durch hage en sjtruuk en laach mit de nieëtele en de däöen. En went de bank sjerp is en 'm pieng deet, laachte en zette: nog mieë, nog mieë. Da vaast pastoeër en rokte nit ene gansen daag, en e laacht en hei zich kunne geesele, went 't nit ezu raar en vrem wuur ezu get te doà. En geeselentère zowwe lache en zinge.

Mè noe! Noe kanne nuuks! Noe jage de gedanke durch der kop... der inge nao der andere. De gedanke jage en toemele durchee. 't Is es went ze aafveule oet der kop nao der maag i. Ze valle in der maag op 'n glujjetige plaat, 'n plaat van e sjtöfke, dat brent. Bei gidder gedanke wed pastoeër werm en ergerte zich. Dao is der kuster. E'n is gister tussje de consecratioen en der pater noster i sjlaop gevalle en wieje mit der elleboog op der urgel veel, hat der urgel gesjreid. En de ganse kirk hat gelaacht. Och pastoeër hat gelaacht, mè noe zal hèë-'t-'m 'ns zage, wat e sjandaal dat is, väör ene ouwe man onder de hillige mis i sjlaop te valle, e sjandaal väör ozzen Herregod en väör alle hillige... En wè mot da optrène...? Wè...? Ich, pastoeër.

De gedanke valle op de plaat en 't sjtöfke brent.

Berbke sjteet an de trap en zet: ‘ene gowwe murge,’ mè pastoeër geet, wiej ene sjmid op e pèëd aageet lants en rupt: ‘Woeë haste mie bonnet gedoà, mie bonnet...!’ en Berbke kumpt mit 't bonnet gelope en pastoeër kiekt 'm ezu aa, dat 't Berbke zich umdrieënt en voetlupt. Dao is 't Fidelke, dat kumpt bei 't Berbke en kwispelt mit der sjtats en 't Berbke käört 'm en went 't de traone in de owwe hat, is dat zienge intsige troeëst. Erm deer kom doe mer hei. Doe bis 'n erm, versjtendig deer. Doe has mieë versjtand wiej 'ne versjtendige minsj, kom hei, doe kries get va mich, en 't Berbke gift 'm e pletske* en laacht en druugt zich de traonen aaf.

Pastoeër geet nòggen kirk. 't Passt zich nit noe väör de hillige mis al mit der kuster aa te vange en went pastoeër zich aadeet in de sakristei en ins umkiekt, ziet e der kuster aater zich sjtoà. Der ouwe kuster is de onsjöld zelver. E'n is ene tessense* man, ene man va gebed en geduldig wiej Job. Dè hat al ene minnige pastoeër gekant en is geduldig woade. Pastoeër, du kuns nog get lieëre van der kuster! Doe wils han, dat de kirk 't murges um 6 oer wet opgedoà. En der kuster deet 't iggene zaomer en iggene wingter, och went 't rent en sjneit. En wienieë kums doe...? pastoeër? Bis-doe der usjte 't murges, nao der kuster? Wè is 't usjte? 't Marjennejuuepke! Dat is al an de sjtatioene wens doe kumps. Wat zal ozze Herregod zage, sjpieëder bei 't litste oerdeel? Da zalle zage, wente vèëdig is mit diej va Ieëpe: ‘noe gunt vèr aavange mit diej va Lutterendal’. Zalle zage: ‘Ver vangen-aa mit pastoeër?’ Nee, e zal zage: Woeë is 't Marjennejuuepke? en der kuster? Dèr twei väörop in de groeëte bronk oet 't dal va Josaphat noggen himmel i. Dèr twei hat 't nit te breed gehad...

Wienieë oot dèr zelève sjpek en eier...? Ezu zal ozze Herregod sjprèëke: ‘Ich zal 't Marjennejuuepke get sjpek en eier laote bringe’, dinkt pastoeër.

[p. 382]

Nao de hillige mis zitte de kinger iggen kirk väör de kristelier. Hent ze gemerkt, dat pastoeër nit is wiej anders? Ze hent e fie geveul väör ezu get. Och went ander wèër kumpt, paas mer ins op, da sjreie ze. Dat dunt ze juus wiej de sjroete en de gäös. Diej sjreie dan och. Och der koekoek en de mèëles dunt ezoeë.

Pastoeër hat sjlèët gesjlaope! - Dao zunt de kinger! Ze lache en drieëne en sjtoeëte zich! Ze hent de kristelier nit gelieëd. Doezend gedanke in der kop va pastoeër. Ze valle op de glujjetige plaat. ‘Herregod iggen himmel, laot mich sjtil en geduldig zieë’. Wiej druppele, diej danse valle de gedanke op 't sjtöfke neer. Pastoeër beft. E sjtamelt. E probeert get te vertille. Dao is 'n gesjiechte, die Federer hat vertilt. Dè waor och geeslich en vertillèt an de kinger van der hillige Tharcisius. Tharcisius waor i Roeëm. Roeëm is 'n groeëte sjtad. Doe lèvet der hillige Pieëtrus nog. Dè zaat offer de hillige hostie nao 't gevenknis zow wille bringe... der hillige Tharcisius hant ze doeëd gemakt.

Dao zitte ze en laache... Ene gedanke wiej ene blok vilt op de glujjetige plaat. Pastoeër ka gee woàd mieë oetbringe en dao in ins ene sjlaag... e gekraks en dao vilt 'n bank mit medjere aateruvver en 't is ene hallo wiej op der sjpieëlplei.

Halt! Wat is dat? Wè hat dat gedoà? De bank is gebroàke. De medjere sjravelen op, vège de rökskere aaf en sjtunt dao en lache.

Tharcisius waor i Roeëm. Roeëm is 'n groeëte sjtad!

Wè hat dat gedoà? Sjtil gezieë! Ze kiekke nao dè vaggene Hakkeret, nao der Barthelomee. ‘Doe bliefs hei.’

De kinger hent gebend. Ze loope de kirk aaf en de sjtraot op. Pastoeër hat verloàre. De kinger hent gewonne. Pastoeër is versjlage. De kinger lache en sjpringe.

Trium puerorum cantemus hymnum, laòt vèr bène van de drei jonge 't lieëd, dat ze zonge in der vuuraòve, alleluja.

Pastoeër zit mit groeëte owwe iggen sakristei en bent 't gebed nao de hillige mis. Ozze Herregod loestert nit nao watte bent, ummesj pastoeër wit nit watte bent.

Dao zit dè vaggene Hakkeret nog, väör de Kommenioensbank oppen knee. ‘Bis doe nog dao? Gank mer nao heem. Ich kom nòggene Hakkeret’.

't Is merkwurdig wat e krepke mit 'n ei ka doà... e winneke mer, e klee krepke mit 'n ei... 't Berbke houw dè murge väör der Hèër e krepke mit 'n ei gemakt en wiej pastoeër dat zoog en 't oot, gong 't sjtöfke oet. Daonao is de usjte piep wiej soeker en went alles sjtil is um dich heen en de zon sjiengt durch de vinster, kumpt och de row truk in der kop en in 't hats. Wat is noe nog ene kuster dè i sjlaop vilt oppene urgel en wat is dat mit de kinger? Kinger zunt kinger. Gans Lutterendal is good. Dao is gee durp ezu good en sjtil en braaf wiej Lutterendal.

Pastoeër hat zich der sjtek en 't Fidelke gepakt en geet de däör oet, de weiën-i nòggene Hakkeret.

E zet: ene gowwe murge an der Frens va Sjtiene, dè an 't flatte kloppen-is en blieft 'n owweblik sjtoà kiekke nò 'n koo: ‘Wat 'n koo, Frens! Wat ene uujer, wat gift diej per daag?’

‘Ja Hèër, dat is 'n fieng... die gift twientig liter’.

‘Dan is 't ging usjte mieë!’

‘Nee, Hèër, dat is 'n tweide’.

‘Morjuuts, wat 'n koo!’

Oppene Berghof zunt ze allang bedrievig agge werk...

‘Dag Hèër Pastoeër... dèr zit al vreug, en zit uch get.’

Ezu complementieët de madam um pastoeër heen en ze vegt mit der sjolk uvver der zit van der sjtool en ze dujt 'm der sjtool aate iggene ruk en pastoeër geet zitte... kiek ezoeë: mit der sjtek tussje de knee en 't bonnet aate op der kop en de piep in der mond. Ezoeë... es pastoeër van Lutterendal, ezu wiej de hèëre hei allezelève gerejierd hent en 't volk hent good gehowwe en truj en geleuvig. Noe en dan geet pastoeër de luuj bezeuke en dan zitte ezu dao en da kalte,... zit mer nit bang, dè zet 'n och de worred went 't mot. Dè zal och noe,... wiej dat is gepassieëd mit der Barthelomee ezugaar an de madam vaggene Hakkeret ins koàme vertille wat ze väör ene jong hat. Ze minge, de boere en bezondesj de boerevroluuj, dat hun eege kinger ingele veeure. E zal 'n dat

[p. 383]

[p. 384]

ins zage. E deet dat... gepaast... versjtendig... bei geleg...

‘Good dat dèr komt, hèër pastoeër, ich hei uch doch ins uvver der Barthelomee wille sjprèëke.’

Aha, dao hastet. Ze wit 't al. Dat makt de zaak gemekkelich.

Pastoeër sjut mit der kop... en e begint al te dinke, datte zage zal: och, noe makt uch mèr ging zurg: kinger zunt kinger en 't waor mer 'n jongessjtrieëk en 't waor ezu erg nit.

Mer 't Thriske geet durch en zet: ‘Der jong is good, hèër pastoeër... 't is der bitste dem ich ha.’

Pastoeër vergit an de piep te trikke... e verzit zich ins op der sjtool en e zow wille zage: wat zat dèr... der bitste dem dèr hat? Dizze murge da... in de kristelier?...

Mè de madam sjprikt durch en zet:

‘Dèr mot nit dinke, dat dè zelève...’

Pastoeër sjteet op en zet: ‘Madam...!’

Mè 't Thriske is 'm väör en zet: ‘dat dè boer zal wèëde... e hat mich gezaat: e wul preester wèëde.’

Pastoeër geet wir zitte. E zit op der sjtool en e hat der retse erm mit de piep op den deuisj lieje... en e pakt zich 'n sigaar diej 't Thriske 'm presentieët... E biet de sigaar aaf en hilt de sigaar tège der sjwègel aa, dem 't Thriske hat aagemakt en e loestert nao 't Thriske.

‘Vèr zullen 'm laote lieëre!’

Pastoeër zit wiej op e benkske en 't Thriske gift 'm kristelier. 't Thriske vertilt fienger wiej Federer en 't hats van pastoeër lupt 'm wiej water durch ge lief en durch der kop en durch gen owwen oet. Pastoeër vegt zich de traonen aaf. ‘Preester?’

‘E hat 't mich gezaat: e zaat: ich wed nit boer... ich wed pastoeër.

Pastoeër loestert, mer uvver alles heen, houwe zieng eege gedanke: dat is dan der usjte sèr vunf en twientig jaor. E had dao gidderdaag väör gebend. Waoväör nit?, hatte gebend. Is oos volk nit good? 't Land gift kòan en terref. De beum gève 't fiengste freut, waoväör zouw-t ginge preester gèëve? Of liet 't aa mich? Bin ich 't sjood? Went dè preester wed da zet ozze Herregod: Pastoeër ich bi contint. Dèr hat good gepredigt, gekristelieëd en gebend... hei hat dèr och ene preester.

Ene preester, Hèër...?...

‘Vèr zullen 'm laote lieëre, vèr kunnen 't betale. Vèr koàme nog ins bei uch kalle. En wilt dèr ezu good zieë en 'm aamelde..., mèr wat dunks uch... isse och braaf genog? Zat-t mer Hièër, went-'t andesj is.’

‘Nee, nee, e'n is braaf!’

‘E bent zich genog!... mer wiej is 't in de kristelier? isse gewillig! Kinte de kristelier? isse braaf? Andesj zat 't mer!’

‘Nee, nee, e'n is braaf!’

‘Andesj der wit, da zal ich 'm wal... da houwe vèr 'm leever hei... ene preester... dér wit...’

‘Nee, nee... e'n is braaf! 't Is ene brave jong. E'n is mieë wiej braaf.’

Pastoeër ka nit blieve. E hat ging row mieë; e sjteet op.

E geet durch 't koàn en der terref. Uvver de aore geet der wink. Dao roesjt e moziëk durch de aore en in de zieël va pastoeër. En wiej ene dirigent väör de zinger sjteet, ezu sjteet pastoeër väör 't koàn en der terref en e dirigeert en de melodie vingt aa en sjwilt en geet op en aaf ezu wiej dat in de hillige mis is van 't Alderhilligste Sacrament, in der introitus. Cibavit eos ex adipe frumenti: E hat ze gezeddigd mit 't vitte van 't koàn en dan 't litste de hillige communioen, wiej ene sjrei dè durch de melodie wet opgeworpe, bis hoeëg aggen himmel en dao gesjrève sjteet: Quoties-cumque manducabitis panem hunc: Ezu dik es dèr dit broeëd et en van dè kelk drinkt, zult dèr der doeëd verkundige van ozzen Hèër, mè we 't unwurdig it en drinkt, drinkt zich der doeëd en nit 't lève, alleluja.

Nee ..e'n is braaf. E'n is wiej der terref, e'n is van 'n gow famielige en van e good land.

Frans Schleiden