Mosalect. Bloemlezing uit de Limburgse dialectliteratuur

[p. 199]

De brök
Maastrichts

Vaan 'nen awwe sòkkerbekker zölt ger mesjiens gei sjippersverhaol verwachte, en toch is 't de volle woerheid, dat miene stiel miech 'n belevenis gebrach heet zoe versjrikkelik es mennigein, dee nao d'n oos is goon vare neet heet hove mèt te make. Dao bliek weer ins oet dat ste d'n oongelök neet hoofs te zeuke. 't Kump wel vaan zelf, zjus wie de leefde, al moot iech zègke, dat iech bij dat oongelök toch nog gebòf höb.

Wie g'r wèt waos miene peer hoofsmeed, en umdat heer voont dat veer hoeger op meuste, woort mien ajdste broor bleeksleger, d'n twiede goudsmeed, en iech - dee sjijns veur get nog fijners in de weeg gelag waor - meus sòkkerbekker weurde. Nao mien lieger sjaol had iech twie jaor in e soort zevende klas gezete en woort toen in de lier gedoon bij Daniëls in de Kleine Staat, in deen tied de sòkkerbekker vaan de stad, dee door 't gans Zuid-Limburgs land 'ne renommee had vaan z'n heerlikke riestevlaoj. Dao waor in deen tied gei kemmuniefies of gein broelof tösse Eisde en Zittard of stapels vlaoje woorte in de Kleine Staat aofgehaold. Noe zow d'r zègke, dat iech dus gein beter liersjaol nudig had, mèh miene baas dach dao aanders euver en toen iech bij häöm d'n ierste drèj vaan 't vak meister waor gaof heer miech de raod boete de stad te goon veur weijer ervaring op te doen, en mèt zien aonbeveling kaom iech terech in Luijk bij 'ne sòkkerbekker dee nog altied besteit in de Rue Pont d'Ille. Iech geluif neet dat iech väöl Mestreechteneers weyer hoof te verdutse boe dat is, want dao zien ze allemaol zoe e bitteke toes.

't Waos toe, dat iech de recepte en de slaag bin meister gewoorde um oet get deig en sòkker mèt verder get bijkomstige kleinighede die heerlikke Luijker vlaoje te fabricere mèt zoe 'nen hoege kraag, de fijnste ‘crème au beurre’ te sloon, ‘mocca’ of ‘marrasquin’ en macarons te make zoe bros, dat ste ze haos neet op d'n hand vools. Mèh Luijk heet nog 'nen aandere kant, daoveur mooste get deper in de hoezer doordringe... iech wèl dao neet väöl vaan zègke, mèh iech höb dao väöl jeuk gehad op me zolderkemerke, boe iech es oetziech e zinke taak had, en es tepiet in alle riechtinge geplak: Journal de la Meuse, Journal de la Meuse, Journal de la Meuse... Es iech meui waor vaan daonao te loere, gòng iech mer ins bij de gezèl boe getappeseerd waor mèt: La Libre Belgique, La Libre Belgique... Iech hoof uuch neet te zègke, dat iech daonig 't heimwee had, en iech waor al doed gelökkig es iech op de winkel al ins e Mestreechter gezieg zaog, al waor 't vaan 't groetste grieniezer, daan deeg 't t'ch toch al good. En Zoondags drèijde iech altied in de riechting vaan de Maos, en gaof aon dat veurbijstruijmende water, dat strak toes oonder de brök zow doorstruime de kompleminte mèt veur... Mestreech.

Iech waor in Augustus gekomme, de drökde vaan de Foire waos achter de rök, en de lèsten daag vaan October had smuirege* me zinke taak kletsnaat gemaak. De aofspraok mèt toes waor dat iech mèt de Keersmus nao hoes moch, want dao hoofde neet onnudig geld aon de reis oetgegeve te weurde. Jèh, in deen tied waor me zoe zuijnig mèt alles. Iech geluif dat de luij toen in hunne stoffe- of verfwinkel riek woorte allein door de waor in 'n aw gezèt te drèjje in plaots vaan in e broen pepier... Laot m'ch noe op teen daag veur Allerheilige 'ne goje bekinde in de Rue Pont d'Ille nao binne stappe mèt e hartelik Vlaoms: ‘Ameij maor, wie we daor ebbe! Da manneke da kèn ikik zeer wel. Dat is Sjosefken uit Maastricht.

Inderdaod, iech waor Sjosefke, en dee dat zag

[p. 200]

waor Martien, 'ne sjipper oet Antwerpe, dee mèt ze sjeep noets in de bassing laog of veer zaoge 'm oppe winkel in de Kleine Staat, soms mèt zien vrouw bij z'ch, 'n dikke struise sjippersvrouw - Martien zelf waor laank, mager en pezig - en 'nen inkele kier mèt ein vaan de spitse hoegbloonte kinderkes. Martien waor zoe'ne sezojnsklant. 't Waos of 'r 't trop aon lag, mè heer meus altied de ierste Boeldeberlèns tege de Vastelaovend, krollebolle mèt St. Gieles en tege November vroog 'r al nao peperkoke mennekes. Iech kraog 'ne sjòk aon mien hart toen m'ch dao de sjipper Martien in Luijk op de winkel stoont. 't Waos of mie verlange nao Mestreech op dit stuutsje gewach had, want noe lepe m'ch de traone oet m'n auge, boe iech m'ch daonig veur sjeneerde. M'ne Luijkse baas gaof d'eksplicatie, dat iech pas mèt Keersmus nao hoes moch, umdat miene papa dat zoe bedisseld had, mèh Martien waos vaan aander gedachte. ‘Ewel, laot dat manneke vanaovend 'ne keer de mense tuis verrasse! As g'm ier kunt misse, dan neem ik 'm vanmiddag nog mee. We varen seffens mee 'ne lange sleep nao Mastrigt, en nog wel over de Maos, Sjosefke. 't Ies oog waoter. Misschien zann we d'r al binne twie klaan uurkes!’

Noe moot d'r auch nog wete dat miene peer Toussaint hèdde, en dus deen aovend ziene Mei vierde. Dat had m'ch al de ganse daag door de kop gespäöld, want die Luijkse sòkkerbekkerei had toch de eigensjap dat ze miech zelfs aon de wèrktaofel aonhowwend aon hoes en femilie rappeleerde. Es iech in September ‘Vive St. Lambert’ op de toerte meus spuite, daan dach iech aon Lambeer Krenteneers vaan bij us neve, en in October mèt St. Franciscus stònd miech m'ne goje nonk Franswa veur auge en iech spödde ‘Vive St. François’ en g'r begrep wie iech miech voolt toen iech deen eigeste muirge al ettelikke kiere ‘Pour notre Toussaint’ in de mocca had mote drèjje. Um kort te zien, iech moch mèt. Dat waor noe ins neet wie 't leedsje gòng: ‘Mèt de boot nao Luijk!’, mèh ‘Mèt 't sjeep nao Mestreech!’

Mien gedachte sprònge al veuroet nao de Meiviering vaan pa! Heer zow netuurlik weer bestoke weurde mèt 'n kravat en e paar wòlle hèjse, die heer d'n daag denao al nao doog es v'r nao 't kèrkhof gònge. Tant Sjannèt zow

[p. 201]

netuurlik dao zien en vanaovend zow noonk Franswa komme en dao zow netuurlik auch 'ne gateau zien, mèh daan oet de Kleine Staat! Enfin, de gansen Allerheiligendaag mèt alles wat drum en draon zaot veur stad en femilie. D'n aovend de veur zow de Groete Klok loije en de kerlejong speule, en smuirgens gònge v'r altied vreug nao de kèrrek en lepe nao de koffie op 'n drefke nao de Brökstraot en de trepkes aof um d'n ierste Belsjen tram te pakke, dee toen nog langs d'n awwe wallemoer kaom tot aon de sluijs vaan de Maosbrök, want teen Allerheiligendaag is toch wel 'nen Groeten Daag in Mestreech, en saovens de Allerzielepreek in Sintervaos en daar späölde d'n ulleger zoe sjoen en indrökwekkend d'n doejemarsj van Chopin... 't Ging miech allemaol door de kop toen iech mèt Martien aon 't Bad kaom boe ze sjeep ‘Elzeke’ laog. De Maos liekende heij neet väöl hoeger dan gewoen, mèh Martien zag dat alle stuwe ope waore en heer noe rechtow mèt de volle stroom mèt nao Mestreech kos vare. Het zow m'ch get aanders zien es door 't kanaal vaan sluijs tot sluijs. Dao had zelfs de boot vaan Bonhom, dee euveral veurrang had, nog volle zès oor veur nudig. Martien zien vrouw waor hiel hartelik, en zeker vijf vaan die vlasköp laogen euver de vloer in 't leuk sjipperskemerke mèt de pòppegardijnsjes. 't Sjeep waor vrij zwoer gelaoje. Me kos mer amper mèt druug veut vaan veur tot achter loupe, zoe zwoer laog 't. Oongeblösde kalk had 'r gelaoje, zag Martien. Op e zwart bord neven 'ne sjipperskaffee op 't Bad had Martien m'ch de waterhuugte geweze, boe oet bleek, dat de Maos zjus hoeg genòg waor um oongesjöt door te kinne vare, en dat 'r zjus zwoer genòg gelaoje waor um in Mestreech oonder de brök door te kinne komme. Wasde 't water nog 'nen have meter daar kos heer neet mie droonder door.

Wee had gedach, dat de aofvaart vaan de sleip, boe ‘Elzeke’ es veerde 't lès achteraon hong, 't begin vaan zoe'n tragiese reis zow weurde. 'nen Trop zwarte mansluij, vaan die niksnötsers dieste in alle payies langs de waterkant vins, en die bij us ‘badpies’ weure geneump, stoonten 't vertrèk mèt interesse nao te kieke en zij zölle wel hun gebrukelike veurspellingen gedoon höbbe dat 't mèt deze waterstaand geris-

[p. 202]

keerd waor nog nao Mestreech te vare. Mèh iech popelde. Nao Mestreech, en daan auch nog per sjeep. Wieväöl Mestreechter jonges höbbe wel ins op e sjeep gevare. Iech wèd dat 't 'rs benkelik wienig zien. In de auge vaan eus mama's waore water en sjeper altied dinger boe ste mèt allemach vaan aafgehawwe meus weurde. Es v'r nao Slavante ginge, daan hoorte veer de ganse lange weeg laank altied iemand sjriewe ‘Kums te heij! Neet zoe kort aon 't water! Veurwat moos te noe zjus langs dat strankètsel* laupe’, enz. enz. Veer mochte koelik nao e sjeep loere of ze repe al hölp en brand en veurspelden us dat v'r nog ins zowwe verdrinke.

En noe stoont iech m'ch op e sjeep, dat wèrkelik voor en veuroet sjoot dat 't zoe'nen aard had. Dat waor nog gaans get aanders es wie die log sigarekiste door 'ne moelezel of door e vrommes getrokke bij us door de kenaar* sukkelde.

V'r waore al Luijk oet ie iech erg trin had, en dinkelik umdat iech zoe gespanne veuroet loerde esof iech vaan dao-aof Mestreech al zow kinne oondersjeijje. Mer veurluipig voor v'r nog langs febrikke en berg, en zaoge v'r de kabelbaan mèt kolewegelkes door de loch goon vaan de kolemijne. Iech weit nog dat v'r twie kier 'ne sleipboot tege kaome, dee gans allein tege de stroom op wèrkde. Veer winkde vaan aof de ‘Elzeke’, en eine kier kaom de dikke Els vaan Martien - geine mins hèij mie op de gedachte gekomme dat 't sjeep nao häör ‘Elzeke’ geduip waor! - epaart oet de kajuit um mèt te winke, want dat waore gooj kènnisse vaan häör. Iech moot miech eigelik forcere um uch te vertèlle wie iech vaan deen toch euver de Maos genote höb, want d'n daag zow dreuvig aofloupe.

Mèh 't waos prachtig zach weer, haos te werm veur 'ne jas en de winterzon zat de Maosoovers in e flets en toch opgemoonterd leech. De buim langs de kante - v'r waore noe gans boete - hadde nog hun vol vrach geel, broen en roed vaan de herfsblajer en 't vie waos nog euveral in de weije. Iech zeen 't nog allemaol wie gesjèlderd veur m'ch. Eve veur Visé waos 'ne boer e vürke op 't land aon 't stoke en 'ne blouwe rauk hòng dun euver 't water. Zelfs rappeleer iech m'ch nog, dat v'r bij Eisde twie jegers mèt 'nen hoond door 't veld zaoge stappe mèt wel hoonderd meter spaassie tösse ziech in, en later vele e paar sjeut en 't waos ofs te 't geluid euver 't water hoors rolle tot tege de steile wand vaan de St. Pietersberg, dee wie langer wie korter bij kaom. Daan passeerde v'r 't kestiel vaan Eisde, wat iech nog noets zoe kort bij gezeen had en eve drachter vore v'r tösse Eisde en Groet Ternèje door, die wie twie zusterdörpe ziech aon weerskante vaan de rivier ligke te bekieke. Euze sleipboot gaof heij e laank sinjaal en Martien -, iech stoont noe bij 'm aon 't roor -, zag dat dat waor um attent te make op de groete en sterke bochte die v'r heij kraoge. En 't moot gezag, de Maos zit heij vol mèt die gekke krunkels, die iech m'ch rappeleerde vaan de landkaart in sjaol. Ins waor 't of v'r vlak bij de bergwand waore, en toen meus Martien mèt gaw han ze stuurraad weijer lepele, want mèt 'ne sjerpen drèj nao rechs volgde eus dreij veurgengers. De Maos stoont heij euveral op 't punt um oet te goon, zoe beurend vol waor ze. Mèh Martien had plezeer, 't gòng wie gesmeerd. 'ne Nuije rejaole boch brach us langs 't veerhoes wat dao einzaam aon de rand laog oonder e paar hoeg buim, sjoen wie op 'n aajt Hollands sjèlderstök... en daan dreve v'r langs de zwoer buim en 't kestiel d'n Howweerd. Op de lange toe-oet vaan de boot kaom e deensmeitske in 'ne zuvere witte sjolk oet 'n deur en winkde nao us. En dao waor Heugem, en de kèrk vaan St. Pieter, vlak achter de ‘Chalêt’ en Zonneberg, en dao in de veerte... de sjowwe vaan de Céramique en de tores vaan Mestreech.

Iech zow Mestreech ins binne komme wie nog geine vaan m'n kammeraote en niemand vaan us ganse familie oets gedoon had. Dao passeerde v'r ‘'t Drifke’, dat altied eve levend ze water mèt 'nen dikke sjoemkop in de Maos goejde, nao z'ne korte luip door 'n lieg weij mèt e paar hoeg buim drin (alleweijl is z'ne weeg mer de hèlf vaan vreuger en kump 't terech in 't verbindingskanaal nao de sluijs). Alles waos veur de wind gegaange, wie v'r Mestreech naoderde, mèh de clou vaan dezen toch meus nog komme, want de gevreisde Maosbrök meus gepasseerd. Ze heet altied 'ne

[p. 203]

slechte naom gehad, eus sjoen brök in de sjipperswereld.

Wel dèkser héijje de sjippers de gawwe weeg euver de Maos gepriffereerd in 't naojaor en 't vreugjaor es t'r neet te wienig en neet te väöl water waor, mèh de lestige zwèj oonder ein vaan de erke* vaan de brök door, heel hun nog al ins trök. 'ne Sleip de Maos aof, waos daan auch 'n gebäörtenis, en zoe gaw es de sleiper aon d'n drèj aon de Bleikereij z'n stoomfluit ope zat, zoedat 't hel getoet euver de ganse stad klonk, daan lepe de luij vaan alle aongrenzende straote hun hoes oet, de klante en de winkeleer, de browwersknechs vaan Marres, de bröggewachters vaan 't kanaal, de slachtersjonges mèt hun körf, en de bekkersknechs lete hun kaar moorziel allein langs de stòp, en alles wat hojsde tösse Wolfstraot en Houtmaos rende daan nao de Maoskant, um te zien wie dat aofleep. Daan zaog me de sleip de sjoenen drèj aon 't paark make en meistaal mèt e paar maan aon 't roor naoderde de sleip in flinke vaart de brök, en altied hoobde de nuijsjierige kiekers dat weer ins eine 'n oplazer zow kriege tege zoe'ne steine pileer, of de vlöggen drèj neet haolde vlak achter de brök en zieg vas voor op de Green. Num 't de luij koelik dat ze vaan get sensatie hawwe...

De vräög vaan mie good gries Mestreech te zien had de ganse reis wie e leuk leedsje in mien hart gezoonge, mèh bij d'n umzwèj vaan de Bleikereij waos 't of iech bij m'n keel gegrepe woort door d'n aonblik vaan de stad. Wat is Mestreech sjoen. Iech geluif dat iech dat toen veur d'n allerierste kier geveuld höb, want es keend höbs te dao zoe gein aug veur. Dao moos te sjijns get awwer veur zien of ins e tiedsje zien weg gewees. Mèh wat is eus stad prachtig! Iech hoof uuch dat neet te besjrieve. Waos 't allein bewoondering, wat miech zoe pakde? Nein, 't waor die brök. Zoe had iech dat noets gezeen. Wie e gries moonster, wie e soort sjöbbige draaketige vès kaom miech die brök inins veur. 't Waos of dao get levends dreef, dat ziech kòs kiere en op us aon komme, dat ziech op us zow kinne goeje en us verplettere. Heet auch Martien dat geveuld? Iech zaog 'm rechtop bij 't roor stoon, hiel, hiel ernstig, en heer dong z'n sjippersmöts eve aof veur Slevrouwekèrk. Iech dach aon 't verhaol dat de sjippers altied hun möts aofdoen es ze onder de brök doorvare, umdat oonder de ark 'n Slevrouw zow stoon... Iech dach aon väöl benkelikke dinger tegeliek, allemaol in verband mèt die brök. De sleipboot had d'n drèj al gemaak, 't ierste en twiede sjeep auch; noe sjuifde 't derde oonder de breije bang door... noe kaom ‘Elzeke’, en iech dach zjus traon, dat al die kiekers - 't stoont zwart vaan de luij - alweer ins veur niks waore komme loupe... toen Martien get reep, wat weet iech neet mie, mèh mèt maakde ‘Elzeke’ 'ne gekken drèj, 't sjeep waor al haaf oonder de baog door, al bijnao gans, toen 't achterstök mèt 'ne geweldige dreunslaag tege de pijler op vloog, gevolg door e benkelik gekraak. Martien reep en winkde nao 't poont dat achteraon hòng... ieg spròng, en toen volgde 'n enorme ontploffing, die euver de ganse stad moot gekloonke höbbe...

Iech voont miech zelf trök, d'n daag denao in 'ne zaol op Clavarie, boe 'nen haup luij zier verbaas waore, dat d'n einigste euverlevende vaan de ‘Elzeke’ 'ne Mestreechse sòkkerbekkerslierling oet de Rue Pont d'Ille waor, alias Sjozefke oet de Platielstraot, dee zoe glorifikant op weeg gegaange waor um Allerheilige in Mestreech nog mèt te viere, en dee op 'n haor nao bekans bij de ‘allerziele’ vaan Slivenier gewees waos. Iech had allein mien haor verbrand en e bein gebroke. Mè Martien en de dikke Els en de vief klein bloonte köpkes, zie zien doed gebleve, verkaold nog ie ze verdroonke... Mesjien op 't momint dat Martien nao ieuwenaw traditie de Slevrouw goojen daag wow zègke, die oonder de brök vaan Mestreech steit...

En noe moot d'r mer ins op Allerzielendaag dinke aon 't sjippershoeshawwe van Martien, dat veroongelökde mèt dat sjeep vol oongeblösde kalk! Versjrikkelik! Mèh neet versjrikkelik es te daan zoe kort bij d'ch de sjippers-Slevrouw vaan Mestreech höbs, die zörg dat ste in veilige have aon kums, boe veer allemaol terech mote komme.

Karel Matthijs