Mosalect. Bloemlezing uit de Limburgse dialectliteratuur

[p. 24]

[p. 25]

De Treechterwaeeg
Eijsdens

Eedere daoëg haet zene mörge, eeder jaor ze vuurjaor. Zoe haet ooch eeder minselaeëve ze begin: de kingdertied.

En wie m'r ene benawde, heete zoeëmernoon kint verlange nao de friesse keulte vaan de mörge, is 't ooch ien 't laeëve vaan ene mins. Es m'r awwer en awwer wördt en vaan jaor tot jaor mie zörg en èlend tieënge kumt, krèjt m'r heimwee nao 't ongbezörgde, 't gelukkige kingdzien vaan vreuger.

V'r hebbe 't geluk gehad dat v'r onze kingdertied mochte belaeëve ien 'n deurp, e sjoen deurp, get hoegerop es Mesjtreech. Ien e blij vrungtelik deurpke, dat mit z'n intieme sjträötsjes, zene wirwar van sjtaegskes en z'n wiette gievelkes sjuus e kleng, wiet bruudsje is dat op 't bordes vaan Limburg sjteet om 'ns te weengke nao häör vrindinneke, de Moas, en vuur häör e leedsje te zinge ien 't zangerig täölke dat ‘Eesjders’ hit. En dat leedsje is ‘daanke’ zegge vur aal 't sjoene en rieke, dat ien de loop van de jaore ien dat gezaeëgend sjtukske laand is aatergeblieëve: keerke en kesjtiele, aw boerderije en deftige hierehoezer, sjpuuël, daans en meziek. ‘Daanke’ vuur 't maoge woene ien dit sjoen gedeilte vaan 't dal, dat wie 'n blom tieënge de flaanke vaan de huuêvele liek, z'n blaoëjer en kèlk wietgesjtriept doer de wiette haogebleu.

‘Daanke’ vuur 't maoge laeëve ien dit deurp, oe, roongtelum de aw waoëtermuuëles folkklore en traditie zich herhoeële wie de sjuppe vaan 't muuëleraoëd. En oe hoeg ien de kup vaan de kieësebuim hennige plukkers, uuëver en weer, de aw leedsjes zinge. Ien dat deurpke zien v'r geboere!

Oos weegske waor kleng, van wiette gevlochte wiesse.* Mè v'r greujden op wie sjtruukskes ien 't vuurjaor! Oos kleuêmpkes klepperde uuêver de Maoskejje. En laansemaon begoes de Maos mie en mie ien oos laeêve te betèkene, en ze woerd oos vrindin, oos kamerâôdsje. Ien de wejje langs de Maos plukde v'r gaanse bussele vèldblomme om Sint Jaan, Sint Pie en Sint An te vere. Soms mochte v'r op de waoêge kleddere vaan de muuêlenèr en daan gaans gruuts ‘Jup’ en ‘Juu Baj’ roope. Oos brooketesse sjtonge bool vaan de leeme huibe.* En mèt oos huuëlentèrre knabbusse* jooge v'r de musje en sjprieuwe de sjriek op 't lief! De gaanse waereld mit aal z'n riekdomme en sjatte waor vaan oes! Geilentèrre* zeukden v'r tusse de kiëssebuim nao de ‘kuuening’. Dat waor ene reus vaan ene boom, dae altied zoe vool gelaoje waor, dat nieme dao 'n haand of moongd vool aon zou miesse. En ien de loer* vaan zene brejje, weustege kop, makden v'r planne vuur sjpas en plezeer... en kattekoed. Hie woerte allerlei aksies op touw gezat dij tot wied ien de umtrik bekind en gevreisd waore.

Bie de meesjter moes v'r op de laandkaoërt de grenze aonwieze vaan oos laand, mè oos éegeleke vaderland waor 't sjtukske groond, dat v'r loopend en sjpuuëlend koesse doerkruusse: vaanaof de moongd vaan dat gieftige, sjpäölse waeëterke, de Voor, tot aon z'n bronne; en vaanaof de laansem sjtijgende huuëvele ien 't Oosjte tot aon de, ien oos kingderoowe, hoege Maosberg ien 't Wesjte.

Mè de plezeerigste memingte vuur oes waore, as v'r aon de haand vaan Pa de Treechterwaeëg aofwaandelden, mit as einddoel: Mesjtreech! De Treechterwaeëg mit z'n wieje* en isje,* mit z'n kromminge en bochte gaof oes eederskier weer now verrassende oetziechte op 't rusjtige, blinkende sjtroome vaan de Maos en op de hoege bèrg dao aater. Väöl gedeiltes vaan de Treechterwaeëg hawwe aw naome as: Sjteine mörke, Krombeuk, Waolewiejerd, Köbbes.

Ien oos oowe waor de Treechterwaeëg sjuus zoe

[p. 26]

get wie 't ganzesjpuuël, dat v'r saoves sjpäölden, mit diet versjeel: Bie 't ganzebord koes m'r mit de dobbelsjtein groete sjprunk maoëke en gaanse sjtukke uuëversjloeën, mè de lange waeëg nao Mesjtreech moesse v'r mit os korte beintsjes sjtap vuur sjtap doen. Mè dat von v'r neet èrg: 't waor plezeereg mit Pa te waandele en v'r waore gruuts op 'm as e vuur oes leep mit ze flink pesjtuur, zene zjwarte knievel, zene rusjtege vaerende gaank, sjuus ien de maot mit 't neerziette vaan zene zjwarte waandelsjtek mit zeelvere knoep. M'r koes zene blije en vrungteleke aoërd aofzien, as e dao leep tusse ze köd kingder en nao edereen weengde.

Pa koes good vertelle en e haw ow vuur aal 't sjoene um 'm heen. Noe en daan bleef e sjtoeën en waes mit zene sjtek nao de versjillende keerktuuën ien 't Maosdal, zelfs tot deep ien 't Belsj. E koes hun hisjtorie en e wies, wae d'r noe pesjtoer waor. E koes ze zoe good dat e ien de Kieësnaach aon de klaank vaan de versjillende klokke koes huure, wat vuur 'n keerk 't waor. En daan waes e oes nao de ruïne boeëve op de bèrg, oe de Romeine vreuger 'n versjteerking hawwe gehad. Vaanaof dij plek haw e Ma vuur 't iesj ze deurpke laote zien... En as e dat vertelde, zaog m'r nog de sjpas ien z'n oowe blinke.

Omdat e zoe heel vaan ze sjoen beroop, koes e neet aanders dan oes ongterwaeëg de hoegop greujende plaante en blomme te liere, dij aon de Maoskaant sjtonge en ooch de kroepende plentsjes ongder de haoge, dij soms mit gelpse sjlierte aofhinge tot ien 't vaoërgelei. Dat waore twie deepe, lang karsjpaore, gemak doeër de karre en kerkes vaan de deurpslui, dij eedere waeëk en soms zelfs eedere daoëg de sjtad moesse bedeene. V'r zulle oes altied dij riechtige deurpskemiekke blieve herinnere! Dao hawste Merjien mit häöre ossewaoëge tot aon de raand voolgelaoje mit groete waasmaandele vool kieëse, vieës vaan de buim. Dao hawste Bonnejong mit z'n sjtoetskar vool herfse kieskes. En dao hawste Liebe mit häöre èrmkeurf vool boeëter, makkèj en busselkes bleujende pensées.

Op de huugde gekoeême vaan d'n ‘Houwiert’, as v'r aal de sjpietse vaan de sjtad koesse zien, begoes Pa mit z'ne rieke kinnes vaan de Mesjtreechse hisjtorie te vertelle uuëver häör keerke en häör brök, en wie ze nao eedere belegering of oerlog eederskier weer obbenuits woert opgebouwd, sjoener as iesj.

Wieneg Mesjtreechse kingder zölle, aeëve oplittend as vuur, doer de sjtraote en sjträötsjes gewaandeld hebbe om aal 't sjoene te zien oe Pa oes op waes: gievels en gievelsjtein, jaortalle, opsjriefte en vuursjtellinge. ‘Hie zinge de hoezen’, zaagde Pa daan. E waes oes de hoezer oe ‘groete’ Mesjtreechtenerre gewoend hawwe of geboeëre waore, en e vertelde oes daan vaan hun gelierdheed, hun kungsj of hun oetvindinge. E lejde oes doer sjmaoël sjträötsjes en uuëver groete plèje, en langs deftige gebouwe, oe luj woende dij gewoenlek Fraans sjpraoke en - dat mingde v'r tenminsjte - eedere daoëg vlaoj en pudding aote... En Pa vertelde... en vertelde tot v'r duuzelig woerte as v'r langs zene sjtek nao boeëve loorde, nao de sjpietse vaan de aw keerktuuën. Daan naom e oes mit nao de walle en bastions. En wie ens Henri Conscience, vertelde hij oes de hisjtorie zoe begriepelijk en boeiend dat v'r ien oos fantazie alles zaoge gebäöre. Dow begreep v'r ooch pas good wie ien de loop vaan de jaore de kleng romeinse vesjting oetgegreujd waor tot 'n sjtad altied groeter en wijjer, wie de jaorring ien de sjtam vaan 'n eek.

En e vertelde uuëver de heelege biesjoppe vaan Mesjtreech, uuëver de kungsjteners,* kooplui en pelgrims dij ien vrèm len aal hawwe gehuurd vaan de sjtad vaan Sint Servaos, uuëver de praach en de sjiettering vaan de Bourgondische tied, uuëver de duusjtere jaore vaan oerlog en belegering, en wie daan ooch vrolluj, kingder en aw maander mitvoogte um hun geloof en sjtad te behaawe. Aon 't op en neer goeën en 't gezjwèj vaan Pa zene sjtek koes m'r zien wat e veulde: plezeer mit 'n victorie, dreufheed mit 'n vernedering. En ao! As e daan begoes uuëver de Fraanse tied, uuëver de lègers dij vòòl waore vaan hunne aofgod, Generaol Consul Keizer, de maan dae v'r trukkoesse vaan op de aw preengte bie oes op 't portaol aon de moer: Austerlitz, Le retour d'Elbe, Waterloo. Pa koes Fraans wie de burgemeesjter vaan Paries, haaf op ze Eesjders haaf op ze Fraans vertelde hij oes vaan dij groete lègers oe tieëge de poerte en de walle, aad en meuj

[p. 27]

gevoochte, 't neet mie koeste voolhawe. En lègers zonge en reepe dat ‘Mesjtreech e zusjterke zou waeërde vaan Tours, Poitiers en Bourges’. En Pa woert heftiger, zene sjtek ging nao boeëve, en hij zong mit. Werkelik e zong!! ‘Formez, vos bataillons...’

Meh, daan zakde zene sjtek, ooch zene kop en ooch de Keizer-Consul en generaol, zoongder dège. Mit 'n gepakde sjtum zaag Pa 't 'm nao: ‘Je désire que mes cendres reposent au bord de la Seine, au milieu du peuple français que j'ai tant aimé’. As Pa zoe wied waor, - dat wiesse v'r wel - begoes e doeêsj te kriege en wie gewaente verzon e daan 'n kemissie en leet oes ater ongder de besjerming vaan de Sjterre der Zee ien de Slevrouwekeerk. As e oes daan nao 'n eurke keem hoeële, zaog ver aon 't lekke vaan zene knievel dat 't gesjmakt haw. Meuj, mè vool vaan aal wat v'r gezieën en gehuurd hawwe, gong v'r daan weer uuëver d'n awwe Treechterwaeëg heevers. Blij, umdat v'r wiesse dat Ma wel weer, wie gewaente, ene groete hoop pannekeuk vaeërdig zou hebbe, blij ooch, omdat v'r aal gaw weer truuk zowwe goeën nao Mesjtreech: op 't faet vaan Sint Servaos!

Want v'r hawwe 't wel gemeerkt aon de lui ien Mesjtreech: dao hong get ien de loch: de verwaachting vaan get wèrms en get zonnigs, wie ooch de bije waachten op 't doerbraeke vaan de knoeppe aon ooze kieësseboom, de ‘kuuening’, tot blinkende wiette blumkes. As de klokke vaan de Sint Servaos zowwe galme uuëver de sjtad, en wijjer 't Maosdal ien zelfs doerdrongen tot uuëver de Waolewierd en tot vuurbie de Krombeek, daan waor dat vuur oes 'n oetnuudiging om 't groete faet mit te veere.

Daan zaog m'r op de Treechterwaeëg groete troepen lui, aw en jonge, mit hun bisjte kleejer aon ien alle vreugte optrikke nao de sjtad. Ze mingden dat ze ooch d'r bie moesse zien, bie dat faet. Hawwe ze neet, doer alle jaore heen, mit Mesjtreech te maoëke gehad? En zoe sjtonge v'r daan weer mit Pa tusse 't voolk aon 't Vriethof, mit Merjien, Bonnejong, Liebe en mit hiel väöl aandere Eesjdenerre! Dao ater, oe de precessie zich aon 't opsjtelle waor, waor 't 'n faet vaan kleure en tingte wie ien ene moosjtum vool zoeëmer blomme. Boeëve ien de toeën zong Grameer aonhaawend häör faetleed en reep de lui op um mit te trikke. Daan zaoge v'r ze langsgoeën: de broedersjappe mit hun flambouwe, de weiskingder vaan den Nieuwenhof, forse officeere mit blauw uniforme, congregatie's vaan deftige vrolluj dij hèlop bèjden, wiette bruudsjes mit roezeblaedsjes, ingelkes mit vluuëgelkes vaan zij, aw drapoos mit gowwe ornemingten verseerd, borstbeelden mit relekwieë ien, en de Noedkiesj gedraoëge door sjterke manslui ien 't zjwart. Sjtel en devoot trok de precessie langs, en v'r loorde oos oowe oet op 't brongs- en zeelverbeeld vaan de awwe ‘gardeneer’ Sint Servaos, dae huj ze faet veerde. De kleng zengerkes mit hun hoeg sjtumkes zonge 't blije Hosanna ongder directie vaan ene hier mit ene sjoene krolkop. En dow hoert m'r 't ringkele vaan belle en belkes, as vaan de muuëlener bie zene roongtgaank ien 't deurp. De oowe vaan Merjien naeëve oes blonke vaan de naoëtigheed, en de kaoële kop vaan Bonnejong bloonk ien de zon dij ziech sjpiegelde ien de groete druppel aon de naos vaan Liebe. Wie devoot kloonk de ‘Marche de procession’ noe 's hèl, daan weer sjtel, hiel sjtel wie de echo ien 't dal vaan de Maos, as ‘Kromme Harie’ d'n uuëverzietmaan, z'n leedsje zong. As d'n hiemel aonkeem, zaog m'r wie de rije lui neerkneelden en boeëge sjuus of ene zachte weengd uuëver e koeënveld wejde. Ater d'n hiemel keem de deftigheed ien hun gala-pakke: de burgemeesjter en - Pa wees 'm oes aon - de gouverneur.

Daan waor 't gedoeën, en op 't Vriethof en ien de sjtraote waor 't ongderens e gekrieoel vaan lui sjuus wie bie de Voor, as 't muuëleraoëd 't waoëter oetreen hujt en hongderde gulfkes uuëvereen rolle en ziech ene oetwaeëg zeuke. Wie v'r laoëter ien ene café aon 't taöfelke zaote en ene menier mit e wiet jeske aon, e gaans fleske citroen vuur oes neerzat, en Pa de boeëterhammen verdeilde dij Ma oes haw mitgegaeëve, dow veulde v'r oes! (...)

Ongdertusse ziet hoegerop aon de Maos 't wiette bruudsje op ze bordes en makt groet twalit. Met hongderde buuësjtel en kwasjte zien ze dao aon 't werk um häör kleed weer zuuver wiet te verve en häör sjeunekes deepzjwart wie basjterdiekke kieëse.

Vaendels en vlagge wappere ien de vieëse

[p. 28]

Maosweengd, dae de zeute ruuëk vaan 't baksel oet de oeëves en vieësgeplukt sjtrujsel mit ziech mitnumt. Ien 't valle vaan de aovend huurt m'r zachte meziek verklingke, 't repeteren vaan hermenie en zaangk, want vuur dat de deepsjte en korsjte naach vaan 't jaor begint, moote processiemarsje, en keerkeleedsjes nog 'ns gerepeteerd waeërde. 't Kint neet sjoen genog zien. Want sjmeurgens, hiel vreug zulle de tromme de reveille roeffele. Daan is 't hiel deurp ien de weer: de Joonkhede ien groet tenu sjtelle ziech op mit hun sjtendaore en sabels en marsjere mit kapitein, luutenaant en vaendrig aof ien de riechting vaan de awwe keerktoeën. De vuuëgel hoeg op 't kruus vaan de toeën vlege versjriekt op bie 't daoëverend knalle vaan de kaoëmersjuuët, mè doer 't hiele Maosdal wete ze 't noe: d'r is faet ien Eesjde, drij daog laank, e faet dat begint mit de glorieuze optocht doer 't deurp vaan 't Panis Angelicus, en dat besjloeëte zal waeërde mit e lekker gepuun ien e duusjter heukske as 't einde vaan de Broonkvrijage.

Op de Treechterwaeëg waor 't ien dij daog weer druk, want de sjtad heel ooch faet mit 't deurp: De zjwoere mit paerd besjpanne brouwerskarre oet Mesjtreech braachten vuurraod aon, en 't bajke vaan ‘Meike mit de bukkeme’ sjpooide ziech draater aon. 't Iesmenneke Nèlis bloos aal vaan wied op z'ne toeter, ien de hoeëp dat v'r oos twie cente aal vaeërdig hawwe as e aonkeem. En daan keeme de luj, kinnese en femielie dij oetgenuudigd waore bie hun paachters, bie Hiernoonk, de Pesjtoer bie de femielie vaan hun maog. De pluche sjteul vaan de gooi kaoëmer woerte vaeërdig gezat vuur Menier en Medam. De gasjte daoge de keermestaofels mit de gebraoje friekedel, gekoeëkde sjink en vlaoj alle ier aon.

En daan keeme de verhaole los uuëver de gooie awwe tied en woeërd 't lesjte nows verteld. De jong lui dij mit waore koeëme heele ziech bie de jeug vaan 't deurp, om as de joonkheed mit de hermenie keem, de Cramignon mit te sjpringe. Haand ien haand, daansend op 't meziek vaan de aw Cramignon deunsjes, sjlingerde de ‘reij’ zich doer de sjtraote tot ien de oetheuk vaan 't deurp. Ien de heukskes bie de aw waoëtermuuëles mit hun eege romantische sfeer, en dao ongder de bleujende theebuim, sjtong Amor opgesjteld, dae huj z'ne groete daoëg haw. Links en rèchts sjoeëte z'n peele aof!

Dat e good koes miekke, meerkde m'r waol de volgende Zongdeg nao de Hoemis! Zaet m'r neet ien Eesjde: ‘Mit de Bronk gee meetske, 't gaans jaor gee meetske’. Mè de een of aandere boerejong dae e paoër kier gerejd haw mit e jufferke oet de sjtad, leep mit ping ien 't hart doer 't vèld, en saoves nao 't timpe vaan de aovendklok, kledderde hae ien 't tiepke vaan ene hoege kieëseboom en loorde... loorde, 't deeg 'm aal good as e wied eweg de tuuën vaan de sjtad zaog liegge. Mè 't woeërd duusjter ien ze hart, sjuus wie ien de sjtad, oe alle gebouwe, keerke en hoezer lieke tow te greuje tot eng groete massa: 'n Kathedraal. De Treechterwaeëg ongder 'm sjlingerde ziech, doer vèld en wejje, as ene keerkwaeëg tot aon de veuj vaan de kathedraal. De aw wieje mit hun doonkere kup lieke waol baevaoërtgengers. E keul windsje draef de nievel ien sjlierte de Maos aof, zodat 't Hèeligdom as ien ene waasum vaan wierook laangsem wegzonk.

Aon de moer op oos pertaol hange nog altied de aw pringte. Austerlitz, Le retour d'Elbe, Waterloo. De waandelsjtek vaan Pa hingt as ene vrèmde voeëgel tusse Bertrand, Murat, Neij en aal dij aander generaols en maarschalke. Héj v'r nog 'ns èene sjoene zoeëmerdaog dat v'r Pa zene sjtek koesse aongaeëve en mit 'm de Treechterwaeëg aofwaandele nao de sjoen aw sjtad Mesjtreech. Mè de Treechterwaeëg is neet mie wat e gewaes is. Neet langer is e dé verbinding tusse sjtad en deurp. Sjuus wie ooch ‘kuuëning’ de kieëseboom is e laansemaon aofgetakeld. En bie de inkele wieje, dij d'r nog sjteun, deenke de aw luikes nog 'ns aon de tied vaan vreuger.

De luj vaan noe ziette ien auto's en zien nieks vaan 't rusjtige sjtrome vaan de Maos. Ze gaeëve gaas en raoze lángs 't wiette deurpke en lángs de aw sjtad mit häör prachtige tuuëns. Ze kinne zelfs hun naome neet mie. Wae zow 't hun ooch vertelle?... Pa is 'r neet mie.

Jeng Theunissen