Een weekje Dodesluis

[p. 53]

vi De verteller

Mijn kroongetuige voor het verslag dat ik wil opstellen over de gebeurtenissen rond de vreemdeling, die in oktober van het jaar 1950 ons goede Oudezijl aandeed (ja, dat is het goede woord: aandeed), is de predikant Lagestein, bij wie hij een weeklang logeerde.

Lagestein is geen predikant meer, evenmin als Van Wetering nog burgemeester van ons stadje is. Beiden zocht ik op in hun tegenwoordige woonplaats. Lagestein bewoont een kleine villa (het is niet zeker wie hem daarvoor de middelen verschafte, maar meer dan eenmaal hoorde ik in dit verband de naam van Van Wetering noemen. Ik kan dit nauwelijks geloven) in een bosrijk Veluws dorpje. Van Wetering is teruggekeerd naar het zuiden, waar hij oorspronkelijk vandaan komt. Hij leeft daar van zijn pensioen en het geld dat de familie Van Wetering in ruime mate bezit. Lagestein heeft sinds lang zijn ambt neergelegd. Een tijdlang is hij verpleegd geweest in een psychiatrische inrichting. Nu leeft hij van een schamel emeritaat en het schrijven van meditaties voor scheurkalenders.

Ik trof hem sterk verouderd maar niet ongezond aan. Hij was aan het werk in zijn bloementuin. Ik had hem wel geschreven dat ik zou komen, maar hij had me pas tegen de avond verwacht, in de gedachte dat ik de nacht bij hem zou doorbrengen. Dit was niet mijn bedoeling. Ik heb

[p. 54]

echter niemand die op me wacht en nam zijn uitnodiging aan. Hij liet me zijn tuin zien en de konijnen, waarvan hij er zo'n kleine twintig bezit, ondergebracht in onwaarschijnlijk keurige hokken. Rond het hele gazon heeft hij een gazen afrastering van een halve meter hoog aangebracht. Ik wees hem erop, dat de afrastering afbreuk deed aan de schoonheid van zijn ontegenzeglijk fraai aangelegde tuin. Hij beaamde dit, maar verklaarde dat hij geen andere mogelijkheid zag.

‘Een paar keer per week laat ik mijn konijnen uit, op het gazon,’ legde hij uit. ‘Dat geeft natuurlijk wel enige rommel, maar ook dat neem ik voor lief. Ik ruim alles zorgvuldig op.’

Hij liet me onmiddellijk zien hoe alles in zijn werk ging. Een voor een opende hij de hokken en bracht hij de konijnen naar het grasveld. Tenslotte haalde hij een schaaltje met oud brood, dat hij, op zijn hurken zittend, onder de dieren verdeelde. Ze aten uit zijn hand en probeerden zelfs tegen zijn benen op te klimmen. De jongsten legde hij in zijn schoot. Hij sprak ze liefkozend toe.

Na het avondeten maakten we een korte wandeling. Ik trachtte hem over de vreemdeling aan het spreken te krijgen. Aanvankelijk gaf hij ontwijkende antwoorden op mijn vragen. Later op de avond, toen we achter een glas wijn zaten, werd hij spraakzamer. Verschillende mededelingen waren strijdig met elkaar. Niettemin kwamen de hoofdzaken me duidelijk voor de geest, en hoe vreemd en onwaarschijnlijk sommige gedragingen van de vreem-

[p. 55]

deling me op het eerste gehoor ook voorkwamen, vergelijking met andere getuigenissen deed mijn geloof in de waarheid van Lagesteins verhaal toenemen.

In de loop van mijn onderzoek ben ik er steeds meer van gaan afzien de meest autentieke feiten op te sporen. Dit bleek een onmogelijkheid nu mijn verschillende zegslieden vaak zo sterk verschilden in hun opvattingen, vooral wanneer het details betrof. Het werd me steeds meer duidelijk dat alles draaide om de vreemdeling, dat hij alleen de regisseur was van het spel dat met en te midden van ons werd gespeeld. Soms betrap ik me op de gedachte dat zijn invloed zich tot dit moment uitstrekt. Dat hij mij leidt in de keuze en de schifting der gegevens. Dat dit verslag niet door mij, maar door hem geschreven wordt. Het is als in de eerste dagen na zijn vertrek. Iemand zei toen tegen mij: ‘Hij is weg, maar zijn geest is nog bij ons.’

In de loop der jaren is de gedachte aan hem in Oudezijl vervaagd. Het oude kwaad van tweedracht en haat schijnt opnieuw de kop op te steken. Toen ook ík gepensioneerd werd en weinig om handen had, merkte ik de verschijnselen daarvan steeds duidelijker. Ik sprak erover met de nieuwe predikant, met de stamgasten. Zij allen konden niet anders dan me gelijk geven. Ik dacht veel na en voerde lange gesprekken met mijn vrouw, die hier geboren is en de mentaliteit der Oudezijlers dus beter begrijpt dan ik. Zij is het die me op de gedachte bracht dit verslag te schrijven.

[p. 56]

‘Er is een tijd geweest,’ zei ze, ‘dat het anders was, dat de mensen in ieder geval probeerden elkaar te begrijpen. Iemand zou hen aan die tijd moeten herinneren, maar hoe?’

Nachtenlang dacht ik erover wat me te doen stond. In enkelen leefde nog de geest van de vreemdeling, zoals bij mijn vrouw. Hij sprak door hun mond. Toen mijn vrouw stierf was ik geheel alleen. De kinderen zijn getrouwd. Waar leefde ik nog voor? De woorden van mijn vrouw lieten me niet los. Twee gebeurtenissen van de laatste tijd maakten me duidelijk wat mijn taak was.

De smid heeft zijn dochter die zwanger is - en ze wil niet zeggen van wie - de deur gewezen. Het bleek onmogelijk hem, terwijl hij toch een van de eersten was die met de vreemdeling spraken, van gedachten te doen veranderen.

De tweede gebeurtenis was het komplete straatgevecht tussen twee families die om een klein verschil van mening al enkele jaren met elkaar in onmin leefden. De pesterijen over en weer, begonnen als ogenschijnlijke kwajongensstreken, namen steeds openlijker vormen aan en ontlaadden zich tenslotte in een gevecht toen beide families zich tijdens de kermis behoorlijk bedronken hadden. Twee jongens moesten met ernstige snijwonden in het ziekenhuis worden opgenomen, terwijl hun vader, die het gevecht schijnt uitgelokt te hebben en ook het eerst tot de aanval overging, zich voor de rechter zal moeten verantwoorden.

[p. 57]

Deze gevallen staan niet op zichzelf. Ze zijn mogelijk in ons stadje, omdat er een klimaat heerst waarin haat en afgunst gedijen. Eens temeer herinnerde ik me de woorden van mijn vrouw, en pas nu begreep ik ze als een opdracht, misschien wel van de vreemdeling zelf.