De sysse-panne: Borgers in den estaminé

[p. 133]

De collegiënaant.

Deugdelyk Herte spreekt.

Onze Paeter Collegiën hebben geen minder inconveniënten, - die Stigtingen zouden zeer schoon zyn indien de onderwyzinge die'er gegeven word, geschikt waer volgens de omstandigheden waer in deze zig bevinden die de zelve ontfangen: maer men geeft'er de zelve lessen, de zelve zeden, aen kinderen van alle slag, al studeren de eene om Pastor te worden en de andere voor Raedsheer, Procureur of Apotheker.

Ziet eens een jongheyd van twintig of twee-en-twintig jaeren in de weereld komen, die zyne latynsche schoolen gedaen heeft, en ziet eens of hy eenig idée heeft van de hoedaenigheden en deugden die een eerlyk man uytmaeken; of men in zyn herte het zaed geworpen heeft, om het Fransche Burgers regt te kennen, of om eenen Raedsheer te worden als den Keyzer komt; gaet nog voorder, doorzoekt zyne ziel; vraegt hem wat de weldaedigheyd is, spreekt hem van erkentenisse, van menschlievendheyd, van

[p. 134]

gevoelig te zyn aen het lyden van een ander, van medoogende te zyn voor de gebreken en tegenstooten die men stap voor stap in de weereld ontmoet; van de tollerantie die wy voor de gevoelens van een ander hebben moeten; hy zal u op alle deze sociaele deugden zeer onbescheyden antwoorden geven, maer in tegendeel zal hy u zonder een sylabbe te missen de Cardinaele deugden weten op zeggen gelyk eenen Paepegaey.

Vraegt hun twee woorden nopens de historiën van hun Vaderland, zy zullen u vertellen dat Keyzer Kaerel zyn Leerzen scheurden om Schoenmaekers mestdag 't houden, en dat den Boer hem zey: Kaerel houd den Lanteern 'k moê pissen, en diergelyke faebels, maer van de verscheyde veranderingen die deze gewesten ondergaen hebben geen woord. - Maer buyten dat zy zyn wel geleert, zy hebben Ciceron gelezen, en misschien de verzen van Commirus en van Virgilius, den kristelyken Pedagogue en Seneca, de psalmen van David in keuken latyn, en de lierzangen van Horatius. Uwe kinders zouden meer voordeel haelen met zes maenden de Academie van de Gebroeders van Acker te frequenteeren, dan met zes jaeren naer het Collegie der Paters Augustynen te loopen; zy zouden'er in plaetze van latynsche oratiën uyt teschryven en Quintus Curtius te studeren die hun nergens toe dienen kan, leeren eene zuyvere fransche tael spreken; en eene briefwisseling aenvangen, die

[p. 135]

onder al wat de geleerdheyd geven kan een man het alderbeminnelykste maekt; zy zouden er in plaets van den geabimeerden schryf-trant en de haene klouwen die men in de Collegiën leert maeken, eene volledige en uytgevloeyde letter leeren schryven, die al wat men op het papier brengt zoo veel bekoorlykheden kan byzetten, en om zeggens schier een ontzag geeft, zy zouden in plaets van den Vader Ons die zy by de Paeters in het latyn en het grieks leeren, om den Hemel het daegelyks brood in alle taelen te konnen vraegen, in deze Academie hunne jaerlyksche inkomen of daegelyksche winste bescheydentlyk leeren ten boek stellen; eene wetenschap die myn dunkens niemand ontberen mag; want uyt wat staet men geboren, of tot wat beroep men geschikt is, het is vooraf onvermydelyk dat men van zynen ontfang en uytgaeve eene bescheyde en verstaenbaere notitie leerd houden; en bovendien, welk een uytgestrekter en ryker kennis kond gy aen de jongheyd geven als de grondbeginzelen van den koophandel, die den steun van deze landen is, en tot alle staeten des levens meer of min betrekking heeft, - maer wat is 't, onze neuswyze inzetene die nog gelooven dat het niet geoorloft is, dat den zoon ander wetenschappen bezit als den vader, hebben liever de herssens hunner kinderen te laeten grys worden onder het stof der school-bankén, dan hunne jonge hoofden met nutte wetenschappen te stofferen, en ten schande dezer Stad, ziet men het beste institut dat den kring

[p. 136]

dezer negen Departementen bevat, en dat, wierd het door de Overheden meer begunstigt, zyne volmaektheyd zoud bereyken, maer met vremde scholieren vervullen.

18 Fructidor Jaer 4.

Zondag 4 September 1796.