|
| |
| |
| |
De oude en de nieuwe wetten
Bitterman.
Is'er dan geen stoffe genoeg om den lof der Vryheyd te preken, zonder zig in een hoop van Diatriben en Epitheten uyt te laeten?
Deugdelyk Herte.
Waer mede anders wilt gy een Discours tog opvullen, en wat zoud gy op zulk een uytgeput suject tog veel te zeggen weten?
Bitterman.
Daer zullen altoos op alle sujecten nog groote waerheden te zeggen blyven, en aengezien dat wy maer gelyk en zyn door de Wet, die zonder onderscheyd alle goede Burgers beschermt en de kwaede kastyd, zou ik de voordeden doen zien hebben, van de Wetten die vrye menschen onder elkanderen maeken mogen, en de nadeelen die de Volkeren door al die wilkeurige Costumen, Chartrers en Privilegiën, geleden hebben, die alle maer banden waeren waer mede de Overste het Volk aen de keten hielden, preuve, Keyzer Karel die door 't vernieten van de
| |
| |
Grond-Wetten dezer Stad, de zelve buyten staet van verhael stelde, en met de dwaeze Voorregten van Visschen en Jaegen, ons gelyk kinderen den Bellaert in de hand gaf.
Ik zoud getoont hebben dat de Wetten in alle Landen gegeven wierden, voor den intrest van den Wetgever, volgens de noodzaekelykheyd van moment: zy wierden niet aengeleyd door den geest van onafhangelykheyd, en algemeyn welzyn; maer door de onwetentheyd en het bygeloof. Onze oude Wetten wierden by stukken en brokken gemaekt, by geval en zonder eenig plan, just gelyk onze Steden gebouwt wierden, zonder 'er twee gelyke huyzen of eene regte straete in te brengen. Beziet zoud ik tot het Volk zeggen, de houte Gevels en de oude Gebouwen dezer Stad tegen de Huyzen die dagelyks opgeregt worden, en gy zult een afbeeldzel hebben van de oude en nieuwe Wetten.
Ik weet wel dat men hier tegen op kan werpen dat de Republieke zelve nog maer weynige vaste Wetten heeft, dat zy 'er zelve volgens de omstandigheden daegelyks nieuwe geeft en andere intrekt; maer ook dit zoude my tot een bewys strekken dat zy onvermoeyd naer het algemeen nut zoekt, en ik zoude deze, die zoo ongeduldig zyn om de vrugten der Vryheyd te smaeken, doen zien, dat de Republieke van Roomen dry hondert jaeren gevrogt heeft, eer zy vaste Wetten had.
Uwe Costume van Gend was misschien op vyftig
| |
| |
derlye wyzen gecommentariëert of uytgeleyd; dit is dan een vyftig dobbele preuve dat zy slegt was. Zy kwam niet overeen met eenige andere Costume van het heele Nederland, die insgelyks alle tegen elkanderen streden, en die nogtans zoo wel als de uwe kragt van Wet hadden, en waer naer men zig moeste schikken zoo men voor vremde Tribunalen te plyten had.
Helas onze Voor-Ouders, zedert de vyfde eeuw, tot weynig voor de Revolutie van Holland, waeren zeer ongeleerde menschen, die geloofden aen de Spooken en Weerwolven, en Wetten gaeven volgens hun geloove; zy waeren alle of Pellegrinis, of Kruysvaert-Helden, zonder eynde in de Waepens, by na niet eenen van hun kon zynen naem teekenen, zelfs niet Carolus Magnus die zoo veel ryke Kerke en Kloosters in dit land gestigt heeft, en wiens Munningen onze Wetgevers wierden, en vrogten om ons allengskens teenemael onder de canonique Regten te doen leven.
Byna alle de Philosophen hebben tegen die ongelykheyd van Wetten geschreven, en doen zien dat zy de oorzaeke van de slaeverny en van het ongeluk des Volks waeren.
Voltaire in zyne Questions sur l'Enciclopedie, geeft onder het schetzen van faebelen, hier ontrent zeer groote waerheden:
‘De Schaepen, leven vreedzaem en gerust onder elkanderen, zy worden gerekent voor van eenen
| |
| |
zeer zagten aart te zyn. De Republiek der Schaepen, is dan een getrouw afbeeldzel van de gulde eeuw, toen de menschen nog onder elkanderen als broeders leefde.
Een Kieken-Renne, is de volmaekste afbeeldinge van een goede Monarchie. Daer is geen Koning in Europa die men aen den Haen zoude durven vergelyken. Wandelt hy trots en met de borst opgesteken in het midde van zyn Volk, ten is uyt geenen hoogmoed maer uyt liefde. Naedert den vyand, hy en gebied aen zyn Onderdaenen niet, dat zy hun moeten laeten dooden om dat het Ons alzoo belieft. Hy trekt zelve voor uyt, schikt zyn Kiekens agter hem, en stryd voor hun tot'er dood. Of word hy verwinnaer, 't is hy zelve die het Te Deum zingt. Men kan niet beleefder nog min geïnteresseert zyn. Hy bezit alle deugden; heeft hy een Kooren- Graentjen in zynen Koninglyken bek, hy geeft het aen den eersten zyner Onderzaeten die zig vertoont, met een woord, Salomon in zyn Serail, en kan niet vergeleken woorden by den Haen die op het neer-hof loopt.
De Mieren worden aenzien voor eene exellente Democratie te zyn, zy is verre boven alle andere Staeten, aengezien 'er idereen gelyk is, en dat elk werkt voor het gemeenen best.
De Aepen gelyken meer aen Landloopers, als aen een gepoliceert geslagte: en zy schynen niet ver- | |
| |
eenigt te zyn onder vaste en fondamenteele Wetten, gelyk die dieren die wy reeds genoemt hebben.
Wy Menschen, gelyken meer aen de Aepen als aen eenig ander Gedierte, door de geneygtheyd die wy hebben van alles naer te volgen, door de ongestaedigheyd van onze denkbeelden, en door onze onstandvastigheyd, die oorzaek is dat wy niet eene gestaedige nog duerzaeme Wetten gehad en hebben.
'Er is geen eenen goeden Wetboek, in geen eene Landstreek die wy kennen. De reden is 'er ligt van te bewyzen, de Wetten wierden gemaekt naer maete dat zy'er noodig waeren, volgens de tydsomstandigheden enz.
Als de oorzaeke waerom zy gemaekt wierden veranderde, de Wetten die bleven wierden belachlyk.
Zoo was by ons de Wet der Leenen, die alles aen den oudsten gaf, deze Wet kon zeer goed zyn in eenen tyd van Anarchie, van verwoestinge en van Strooperye. Den oudsten wierd alzoo den kapiteyn van de familie, die de brigands anders gemakkelyk zouden ten onderen gebragt hebben, zyne jongere broeders waeren zyne officieren, en de landslieden zyne soldaeten. Al wat deze Wet te vreezen liet was dat den jongsten den oudsten vermoorde, om op zynen toer meester van den zetel te worden. Nu deze Wet zeer voordeelig, in
| |
| |
de eerste tyden, wierd verfoeylyk, als'er maer kwestie is van Renten te verdeelen in eene gepoliceerde stad.
Tot schande voor den Mensch, ziet men dat de Wetten van het spel, de eenigste zyn, die alom regtveerdig, duydeiyk, ongeschonden zyn en uytgevoert worden. Waerom zyn de Wetten van het Piquet en Gravejas-spel, over al de zelve? Waerom de Indiaenen die de regels van het Schaekspel gegeven hebben worden zy van een ieder gewillig gehoorzaemt? terwylen de Pauselyke Bullen van de eene, en de Costumen der Steden van de andere verworpen worden? 'T is om dat de uytvinders van de Kaert- en Schaekspelen, alles wyzelyk overlyd hebben ter voldoening van de speelders, en dat andere Wet-Gevers maer hun eygen voordeel bedoelde.’
Gysken.
En wat volgt'er uyt al diën riemram, dat al die nieuwe Wetten dieme nuy krygen, en die de Religie om verre smyten, beter zyn aes d'ouwe dieme g'had hên; ge ziet daer die schoone dingen van dat Trouwen en Doopen ziede.
Bitterman.
Men zegt van ja Gys, al die van de gezindheyd van dezen tyd zyn houwen staen en beweeren:
Dat 'er noyt geen Kerkelyke Wetten in een land kragt mogen hebben, ten zy het Gouvernement die toestaet, want dat door dezen middel Athenen en
| |
| |
Roomen noyt geen Religie twisten gehad hebben. Dat al wat de Huwelyken raekt alleenelyk van het Magistraet afhangt, en dat de Priesters zig moeten vergenoegen met de hoogweerdige fonctie van die te zegenen.
Dat de Geestelyke in alle gevallen moeten onderworpen zyn aen het Gouvernement, om dat zy alle Onderdaenen van den Staet zyn.
Dat niemant het thiende, het honderste, nog het duyzendste van eens anders aerbeyd mag vraegen, zoo hy het door zyn medewerken niet verdient heeft.
Dat eenen Priester, noyt eenen Burger mag kwaed willen nog dommen, om dat diën Burger eenen zondaer is, want den Priester die ook zondaer is, moet voor de zondaers bidden en hun niet veroordeelen.
Dat Magistraeten, Boeren en Priesters, gelykelyk de onkosten van den Staet moeten draegen, om dat den Staet hun alle gelyk beschermt.
Dat 'er maer een slag van Maeten, Gewigten en van Wetten zyn moet.
Dat de Straffen die men Misdaedigers oplegt nut moet zyn. Want eenen die aen de Galg hangt dient nievers toe, en die tot de publieke Werken veroordeeld word, dient nog zyn Vaderland en is een levende exempel.
Dat de Wetten moeten klaer, uytdrukkelyk en gelykvormig zyn, enz.
| |
| |
Gysken.
Proficiat, 'k ben ê kik blye dat de menschen content zyn, en dat het nuy alles zoo wel naer de goeste gaet, maer al waer het dage mê honderd gelyk spraek g'en zult my die dingen aen myn ooren niet naeyën.
13 Thermidor Jaer 4.
Zondag 31 Julius 1796.
|
|
Auteursrecht onbekend