Stommen ridder

(1973)–G.A. Bredero– rechtenstatus



[pagina 124]
Het vierde bedrijf. de Eerste vvtkomste
De murmuratie vande edelliedenGa naar voetnoot- Philebart, Hereman, Alderecht, VVarenaar philebart Ick zie ter werelt toch gheen grooter onghenoeghen, 1255[regelnummer] Als dat hem deze stom zoo stout zich darf vervoeghenGa naar voetnoot1255 Aan der Princessen zy, 't zy waar zy gaat of staat, Een vreemdeling op 't naast hem by haar vinden laat.Ga naar voetnoot1257 hereman Het gantsche hofghezin dat is ghesteurt met reden,Ga naar voetnoot1258 Om de ondrag'lijckheyt zijns dreutscher vryicheden.Ga naar voetnoot1259 warenaar 1260[regelnummer] De dinghen zijn te groot voor een uytheemsche gast, Die schrickelijck ontzach en gene grootsheyt past,Ga naar voetnoot1261 Dees komt met koenheyt driest den drang der scharen scheyden,Ga naar voetnoot1262 En door de Vorsten trots d'Infante fier gheleydenGa naar voetnoot1263
[pagina 125]
Tot een kleyn achting van de Princen van dit rijck, 1265[regelnummer] Wiens achtbaarhe'en gheschiet te schotzen onghelijck.Ga naar voetnoot1265 philebart Wat zotterny is dit de Koningen te smaden, En doen een Bedelaar zoo over veel ghenaden, Datmen zijn schouders kiest tot harer handen rust, Ga naar margenoot+En d'ooghen dat hy die na zijn behaghen kust,Ga naar voetnoot1269 1270[regelnummer] Dit maackt den nar zoo bouwt: dat hy zo dreutsch als prachtichGa naar voetnoot1270 Zijn kleynheyt noch zijn selfs in' t minst niet is gedachtich. hereman Met wat hoogh-draghentheyt en weseloosheyt prat,Ga naar voetnoot1272 Zoo treet hy over dwars grootmoedich door de stadt,Ga naar voetnoot1273 Hy barst van barsicheyt, en van pompeusheyt statich.Ga naar voetnoot1274 warenaar 1275[regelnummer] Wat zouw' den malle gheck, hy is te wanghelatich,Ga naar voetnoot1275 Ick kan niet in hem sien dat my int minst bekoort, Als zijn alfachticheyt van gheck'lijckheyt verdoort,Ga naar voetnoot1277 Verwaantheyt onghegront: den zot is zo hovaardich, Dat hy zijn selven acht de grootste staten waardich. philebart 1280[regelnummer] Voorwaar de vrouwen zijn te grillich van ghemoet,
[pagina 126]
Zy kiesen voor de braafst vaack d'alderslechste bloedt,Ga naar voetnoot1281 Die niet een edel woordt noch reden weet te spreken, Verachten zo de gheen die haar ootmoedich smeecken. alderecht Zijn wesen heeft mijn noyt noch nesk of kindts gheweest,Ga naar voetnoot1284 1285[regelnummer] Maar hy dunckt my zo heus, zo aardich en zo abelGa naar voetnoot1285 Als d'aldergrootste Vorst in 't machtich rijck van Babel. Ghy lieden spreeckt uyt nijt en bitterheyt des gals, Of wt verholen haat, of wt u oordeel vals, Dat van stijfsinnicheyt zoo kroes haar laat verleyen,Ga naar voetnoot1289 1290[regelnummer] Dat het der dinghen aart niet recht kan onderscheyen Na de behoorlijckheyt en eerbaarheyt vereyscht. 'k Heb in mijn jonghe jeucht ghewandelt en ghereyst,Ga naar voetnoot1292 En heb schier al besocht wat datmen kan besoecken, In Heeren hoven, en in menschen, en in boecken: 1295[regelnummer] Al ben ick wtterlijck wat slechtjes inde schijn,Ga naar voetnoot1295 Daar aan ist niet te zien hoe wy van binnen zijn. De Goddelijcke ziel met zijn hemelsche krachten Die blinckt van klaarheyt inde suyverste ghedachten Des innerlijcke mensch: daar spreyt s'haar om en tom,Ga naar voetnoot1299 1300[regelnummer] En gheeft haar selven wt, dat blijckt aan desen stom,Ga naar voetnoot1300 Die soo gheluckich als volmaackt in allen deelen Des lichaams, sprakeloos de herten weet te steelen, Van d'alderhoochste lien die best zijn opghevoet, En dringht hem soetjes in het Keyserlijck ghemoet, 1305[regelnummer] 't Welck hy niet en bepraat met hoofs en ydel klappen
[pagina 127]
En swetseryen licht, maar met de wetenschappenGa naar voetnoot1306 Die hem de goe natuur bequaem'lijck heeft gheplant, Niet in zijn school gheleert, maar Goddelijck verstant.Ga naar voetnoot1308 Besiet de schoone man, van boven en van ond'ren, 1310[regelnummer] Ghy sult van lit tot lit ten hoochsten u verwond'ren. Ziet zijn ghekruyfde kop, zijn voorhooft, zijn ghezicht,Ga naar voetnoot1311 Wat is daar achtbaarheyt en soetheyt in ghesticht,Ga naar voetnoot1312 Wat defticheyt verweent, wat lieflijckheyt, wat vreughden,Ga naar voetnoot1313 En wat een grooten sleep van hondert duysent deughden, 1315[regelnummer] Ga naar margenoot+Van aansienlijckheyt en van heerlijckheden eel, Waar van ick gheen en noem om datse zijn zoo veel, Dat's al onnoemlijck zijn, want zoo'k maar een, ghe roemden,Ga naar voetnoot1317 Ick deed' groot onghelijck zo ick d'aer niet en noemden. Ziet zijn strijtbare borst, zijn armen grof en swaar, 1320[regelnummer] Zijn leden hoe ghevoet, hoe helder en hoe klaar: En wat gheswindicheyt van beenen en van handen, Wat maxcel mannelijck, en wat strijtbare standen, Wat vasticheyt van tret, onwinnelijck en trots, Waar hem den krygher zet daar staat hy als een rots. 1325[regelnummer] Dat hy wel werdt ghewilt by Joffers en by Vrouwen,Ga naar voetnoot1325 Dat kan ick haar voorwaar seer wel ten besten houwen, Want hoe wel dat ick heb gheweest by zoo veel lien, Zoo heb ick zijns ghelijck mijn leven noyt ghesien. warenaar Hy zy dan zoo hy is in schoonheyt uytghenomen, 1330[regelnummer] Ten staat noch 't past hem niet zo stout en vry te komen By d'alderhoochste vrou.
[pagina 128]
philebart Dat komt den grooten toe, De Koningen ghekroont, de Princen vanden bloe. De Vorsten van het Rijck. De hoogh gheboren Heeren. hereman En gheen wtlander die met statelijcker eeren, 1335[regelnummer] En adellijcker pracht noch erentfest onthaal, Zich niet t'erneeren weet met teeckens noch met taal;Ga naar voetnoot1336 Daar toe zijn opghequeeckt de Hartogen en Graven. alderecht 't Gheslacht en acht ick niet, maar wel de schoone gaven.Ga naar voetnoot1338 Het is een Koning die een Koninglijcke Wet 1340[regelnummer] Zich zelven int ghemoet met goude letters zet, Wiens Princelijcke ziel de deught zoo heeft verkoren, Dat hy by 't vollick blijckt een Prins van God gheboren. Die Hertoch prijs ick meest, die zijn Harts-tochten snootGa naar voetnoot1343 Zoo breydelt en berijt dat hy se dwingt of doot.Ga naar voetnoot1344 1345[regelnummer] En dat's de beste Graaf die zijn Graaff'lijcke zinnen Graveert, en graaft de lust tot goedt en wel doen inne. De voorste Vorst of Heer en spruyt niet uyt het hof, Maar die komt waarelijck ons vanden Hemel of.Ga naar voetnoot1348 Daarom ghy edellien, die man is eerst recht adelijck, 1350[regelnummer] Die mijt het gunt zijn ziel is schandelijck en schadelijck.Ga naar voetnoot1350 Ghy spreeckt te lasterlyck van dien wel wysen Heer, Die inde stijl des hofs en wereltlijcke eer Ghenoech ervaren is: Al spreeckt hy schoon gheen talen,Ga naar voetnoot1353
[pagina 129]
Men zal hem weder niet op looghen-taal behalen.Ga naar voetnoot1354 1355[regelnummer] Noch hy en sondicht niet godlooslijck met de mont, Zijn woorden die hy spreeckt die gaan hem van de gront, En van de tong zijns ziels: Hy mompelt inder harten,Ga naar voetnoot1357 't Gheen ander rallen uyt zoo broodt-droncken als darten,Ga naar voetnoot1358 En kuyf'len met de beck de reen zoo wilt en hoogh,Ga naar voetnoot1359 1360[regelnummer] Al waart met een rancket: zo met een sluym'rich ooghGa naar voetnoot1360 Ga naar margenoot+En geylheyt van gebaar, met diep en swaar versuchten Des adems, doch ghemaeckt: waar van de droeve vruchten,Ga naar voetnoot1362 Het welck het maachdelijck en vrouwelijck gheslacht, Heeft, leyder! te veel ramps en onheyls toeghebracht. warenaar 1365[regelnummer] Het mach dan wat het wil, hy hoordent hem te schamen,Ga naar voetnoot1365 De dinghen die hy doet hem alderminst betamen. philebart De geck is zeecker zot. alderecht Ghewislijck hy dunckt mijn Een man van hooghen staat, ja zelfs een God te zijn. Binnen.
[pagina 130]
aartsche diana met haar Staat-dochters op de galderye Hier op de galdery moet ick my wat verluchten,Ga naar voetnoot1369 1370[regelnummer] En zonnen 't hartje van de dampen van mijn zuchten.Ga naar voetnoot1370 Het wedertjen is zoet, anminnich, zacht en swoel, Hoe naar by 's Hemels vloer, hoe meer dat ick ghevoelGa naar voetnoot1372 De hetten vanden dach, en niettemin ick zidder Als ick ben by mijn Son, mijn nieuwe lief, mijn Ridder, 1375[regelnummer] Die heymelijck op mijn zijn jonst zoo heeft gheleyt, Dat hy verkreegh tot eer de kroon der trouwicheyt. Ach alderkuyste helt! indien my waar ghegeven Zoo veel schoonheyts als u, ick trotsten al die levenGa naar voetnoot1378 In ghelijck aardicheyt, in zinlijckheyt, in min,Ga naar voetnoot1379 1380[regelnummer] Waar in ick mijns ghelijck op aarden niet en vin. De Zon sal nimmermeer geen trouwer twee beschynen, Noch reyner liefde in de Wereldt moghen vynen.Ga naar voetnoot1382 Maar een ding quelt my, troost! dat's dat ghy u gezichtGa naar voetnoot1383 Afkeerich van mijn treckt, en slatet op mijn Nicht, 1385[regelnummer] Die breyneloos vergeckt haar niet en weet te dragen,Ga naar voetnoot1385 Maar wttert ongheveynst daar af haar wel behaghen,Ga naar voetnoot1386 Tot mijn leetwesen, ach! ick sach het lestmaal an, Ick voelden 'k weet niet wat, dat ick niet segghen kan; Die kranckheyt is by mijn, 'k mach om mijn bloedt niet lyenGa naar voetnoot1389 1390[regelnummer] Dat yemant my mijn lief zou diefs ghewijs ontvryen. Neen Aardighe, dat's niet, dat zal niet meer gheschien,Ga naar voetnoot1391 Ick moet daar in in tijdts voorsichtichlijck versien.
[pagina 131]
't Ghewoonelijck ghelaat van mijne gunst verleden,Ga naar voetnoot1393 Dat heb ick zints verruylt aan dreutsche mydentheden:Ga naar voetnoot1394 1395[regelnummer] Ick sal u vallen hart en moeyelijck, ick sweert, Tot dat ghy vol van spijt na u Heer Vader keert, Zoo mach ick vry en vranck en onbekommert wesen. Lucretia brenght mijn boeck, ick ben belust om lesen. Amoureusje en Moersgoelick amoureusje Ga naar margenoot+Ach Moersgoelick! ick ben zoo verlieft dat ick van smart swiet.Ga naar voetnoot1399 moersgoelick 1400[regelnummer] Ach! vaar, bijntet beneen jou kousebant, zoo slatet om u hart niet:Ga naar voetnoot1400 De liefde is een eungier ding, het loopter een deur zijn bloedtGa naar voetnoot1401 Ghelijck als de popelcy, of als quicksilver in een hoet.Ga naar voetnoot1402 amoureusje Ach mijn lenden! is dat gicht? Ick soumen wel root kryten.Ga naar voetnoot1403 moersgoelick Ja kijnts, als een mensch veegh is, een luys zou hem doot byten.Ga naar voetnoot1404
[pagina 132]
amoureusje 1405[regelnummer] Och mijn Jaapickje! gaat van mijn hartjen of ick swijm. Nou ick verlieft bin, Moersgoelick, nou doe ick alle ding op rijm: Ic eet op rijm, ic drinck op rijm, ick slaap op rijm, ick droom op rijm, zeper buysje,Ga naar voetnoot1407 Ick pis op rijm, ick kack op rijm, drie dreuteltjes netjes in een peperhuysje.Ga naar voetnoot1408 Ick snuyt op rijm, ick vijst op rijm, perfeckjes met een snaars,Ga naar voetnoot1409 1410[regelnummer] Sonnetjes, trompetjes, en klinckertjens, en stinckertjens met mijn naars,Ga naar voetnoot1410 De luy verwongd'ren heur dat ick zoo op rijm snacken kan.Ga naar voetnoot1411 moersgoelick Ten is niet vreemt, de liefde en die kunst comen een mens als kacken an. Wy hebben een dienstmeyt, een ammeraaltje in onse buurt,Ga naar voetnoot1413 Ja die rijmt alle lietjes van afteren als sy staat en schuurt, 1415[regelnummer] Zoo propertjes, zoo fijntjes, schijt Dichters, schijt Druckers, schijt setters,Ga naar voetnoot1415 Zy schijt incarnatien, kreeft-dichten, al zonder letters,Ga naar voetnoot1416 Maar met Hebreeusche karacters, heur hempt is zo dicht vermaaltGa naar voetnoot1417 Met eylantjes, op een Oostindische kaart, ic en weet niet waerset haalt.Ga naar voetnoot1418 Dat's wat mier als mient, zy slacht Jan Bruynen neus.Ga naar voetnoot1419 amoureusje 1420[regelnummer] Zy mocht de duyvel, wat sac is dat?Ga naar voetnoot1420
[pagina 133]
moersgoelick Ja, maar s'is Amoreus, En als die mallicheyt wat heftich in een moye vrijster is, Zo dichten zy nacht en dach zo lydich dattet te bijster is:Ga naar voetnoot1422 En als ghy't van haar hoort ofgaan, 't gaat offer een goddin spreect. amoureusje Wel dat is tovery, wie duyventer of het heur in steeckt? 1425[regelnummer] Heyntje man met zijn peck-stock is toch zo veel mans niet.Ga naar voetnoot1425 Dat moet werentich een veugel wesen die Hans hiet,Ga naar voetnoot1426 Want die Hansen en die Francen die dichten als de droes. Ach! ick ben zoo Amoreus op een excellente kroes Met nieuwe rijnsche wijn, so besucht dattet wongder is,Ga naar voetnoot1429 1430[regelnummer] En op een goet lecker bancket, dat wel helfte ghesongder isGa naar voetnoot1430 Als een pongt schot-spijckers en laskysers in mijn maach,Ga naar voetnoot1431 En zo duysent duyvels verlief ick alle dommelijcke daach. Ick segget by mijn manne waarheyt dat de liefde een groote last is,Ga naar voetnoot1433 Want mijn darmen kryten als mag're verckes alsmen backes niet te gast is,Ga naar voetnoot1434 1435[regelnummer] En mijn zinnen rasen en werden lancx hoe woesters, Zoo ben ick verlieft op raf, op rekeling, op kavyaar, op oesters,Ga naar voetnoot1436 Op sweeserickes, maer 't gheen my meest bekoort Ga naar margenoot+Dat is een kapoen zo hy rijt en zaylt, ghelaarst en ghespoort.Ga naar voetnoot1438
[pagina 134]
moersgoelick Zo moet ghy hier niet wesen, gaat daar vry eten daarse te coop zijn. amoureusje 1440[regelnummer] Of hier gheen ouwe Hoender eters onder den hoop zijn?Ga naar voetnoot1440 Neen, zy zijn al inde kroegh met de neus int nat, of in de kaatsbaan. Och ick ben so verlieft Moersgoelick, ick can niet vande plaats gaan. Neen moer, 't is hier een vaan, die gaat die gaat.Ga naar voetnoot1443 moersgoelick Ick beveel hem de wacht, niet te verlossen, die staat die staat.Ga naar voetnoot1444 zeege-heer 1445[regelnummer] Ach waarde Margareete!Ga naar voetnoot1445 Ick can u niet vergheten, Mijn hart is te ghetrou, Ick min een doode vrou: En zalse eeuwich minne 1450[regelnummer] Met hart, met ziel en zinne. amoureusje Datsen geck, hy loopt met den Aap zo waar as ick hier sta,Ga naar voetnoot1451 Een doo vrouw', ick wouse niet hebben al liep zy mijn na Drie maal om de Heylige-stee, en eens op het Kerck-hof:Ga naar voetnoot1453
[pagina 135]
Ick ben mee wel een poosje Amoreus, maar ic heb daar geen werc of.Ga naar voetnoot1454 zeege-heer 1455[regelnummer] Ghy zijt al doot gheweest Drie Jaar maar in mijn gheest Zoo zult ghy eeuwich leven. Hoe zoud'ick haar begheven, Die steets in mijn ghemoet 1460[regelnummer] Haar aanschijn toont zoo zoet? Dat ick in mijn ghedachten Gheen mensch die leeft can achten: 'k En hebt oock noyt ghedaan, Noch zal niet licht bestaanGa naar voetnoot1464 1465[regelnummer] Een ander lief te trouwen. Hoe wel Dochters en Vrouwen My (onberoemt) doen zien,Ga naar voetnoot1467 Meer jonst als ick verdien, Of immer can verdienen. amoureusje 1470[regelnummer] Gants lyden speciaal, ghy mocht mijn jou backis wel wat lienen,Ga naar voetnoot1470 Want ick heb een aanzicht en een graci as Hazemoers kijnt,Ga naar voetnoot1471 Want als my de mallemerocken en vrijsters zien zoo loopense inde wijnt.Ga naar voetnoot1472 zeege-heer Nu zal ick stommeling groeten, En vallen voor de voeten
[pagina 136]
1475[regelnummer] Van s'Keysers liefste kindt, Die my, zoo 't schijnt, bemindt: Die mijn wel zou behaghen, Indien ick min kon draghen, Maar zeeckerlijck haar Nicht, 1480[regelnummer] Die doet mijn door 't ghezichtGa naar voetnoot1480 En lieffelijcke wercken Noch hoogher dinghen mercken, Hoe wel 't mijn noyt beviel, Ga naar margenoot+Want 't zedert dat mijn ziel 1485[regelnummer] Margreta heeft verkooren, En heb ick noyt verlooren Haar lieve beeltenis, Dat mijn zoo weerdich is, Dat ick om harent wil grootmoedich zou versmaden 1490[regelnummer] Goddinnen, zose my tot haarder minnen baden. Aardighe en Palmerijn aardighe Ga naar margenoot+Al waar ick zoo bemint van d'algoedighe Goon,Ga naar voetnoot1491 Dat zy aan my te schenck, o schoone Ridder, boon Ga naar margenoot+De scepter en de kroon van Hemel en van Aart, Zy waren zonder u, mijn gheen spoogh-water waardt.Ga naar voetnoot1494 1495[regelnummer] Al waart dat d'Opper-vooght van 't hoogh en heylich rijck,Ga naar voetnoot1495 My in zijn grootheyt hem wou maken gantsch ghelijck, En ick u moest, mijn lief! hier laten in't ghequel,Ga naar voetnoot1497 Wat sou den Hemel my zijn anders als een hel?
[pagina 137]
En waart dat ick alhier moght dwinghen met ghebodt, 1500[regelnummer] En heerschappyen al de volcken dol en zot, Doch sonder u, ick souw het wereltlijck ghebien, Groothartich van ter zy niet willen eens aansien.Ga naar voetnoot1502 Al wat een redelijck mensch met oogh of hart oyt zagh, Of wat zijn rijck verstant bedenckt of wenschen mach 1505[regelnummer] Om te besitten hier, of namaals uyter tijdt,Ga naar voetnoot1505 Dat acht ick sonder u veel min als nietten mijdt,Ga naar voetnoot1506 Maar als ick mach, mijn Prins, by u zijn onbevreest, Zoo voel ick mijn zoo rijck en wel vernoecht van gheest, Dat ick versmijt en puf de doot en 't wreet gheval,Ga naar voetnoot1509 1510[regelnummer] Want in u zieltjen is mijn hemeltien en al. Maar of u schoon mijn zinnen, Oneyndelijck beminnen, Zoo heeft de jalousy, Een wreede wrock op my. 1515[regelnummer] Mijn Nicht, die my voor desen,Ga naar voetnoot1515 Zo vrientlijck plach te wesen, Die thoont my inder daad Nu niet dan alle quaadt, Met woorden en met wercken, 1520[regelnummer] Dan ick en wilt niet mercken,Ga naar voetnoot1520 Als zy mijn al wat zeydt Ick gheef haar gheen bescheydt. Want beter ist ghesweghen, Als ergher noch ghekreghen, 1525[regelnummer] Zy maken't vaak zoo grof, Dat ick my wt het hof Wel dickwils denck te gheven,Ga naar voetnoot1527 Maar wat? ick kan niet leven,
[pagina 138]
O Ridder zonder u! 1530[regelnummer] 't Is om ghekomen nu.Ga naar voetnoot1530 't Roer van mijn zinlijckheden, En luystert na gheen reden, Ick gheef my vande ree,Ga naar voetnoot1533 Laas! in een dolle Zee, 1535[regelnummer] Wiens zorghelijcke baren, Zijn ancxstich te bevaren; Zoo 't scheepje strant oft stoot, Mijn voor-landt is de doot. Ga naar margenoot+Ick ben ten eynde rade, 1540[regelnummer] Ick pas op schand' noch schade,Ga naar voetnoot1540 En of mijn Nicht met spijt, Myn liefde my benijdt: Noch heb ick voorghenomen, Tot mijn opset te komen.Ga naar voetnoot1544 1545[regelnummer] Dus ga ick andermaal, De Keyserlijcke zaalGa naar voetnoot1546 Met droefheyt nu bewand'ren, Ach mocht mijn zin verand'ren! Princesje u beraat,Ga naar voetnoot1549 1550[regelnummer] Bedenckt dat ghy bestaatGa naar voetnoot1550 Zoo schandelijcke dinghen: Ick kan my niet bedwinghen, Met wijsheyts toom noch wet, Ick moet my op het bedt 1555[regelnummer] Een weynich neder zetten, Och kon ick toch beletten, Mijn zotheyt en de lust, Die mijn zoo seer ontrust.
[pagina 139]
amoureusje De vrou gingh na haar kamer, de Lantsknecht volghde na.Ga naar voetnoot1559 1560[regelnummer] Dat's braaf, ick wet by mijn Jan Oom dat zy t'samen zullen spelen pick oli graaf,Ga naar voetnoot1560 Of Symen de liever de laver de bock,Ga naar voetnoot1561 Hoe veel hoorens staander achter op. Wat ghebrabbel heb ick hier, spelen dit de rijcken? Ick wil aan dit spel een paartje wel verkijcken.Ga naar voetnoot1564 aardighe 1565[regelnummer] Mijn kleene vrientjen, ach! mijn waerdich wel behaghen Mijns ziels! wilt desen ring tot mijner eeren dragen, Op dat ick u, mijn hart! daar aan in't zeecker ken,Ga naar voetnoot1567 Dat ick de dienares van uwe hoocheyt ben. En zijt verseeckert, Heer, dat ick beneffens desen 1570[regelnummer] Zoo zeer den uwen ben als ick mijn plach te wesen. Zoo u ghenade my die deught en wellust doet,Ga naar voetnoot1571 Dat ghy met mijn vertreckt, mijn alderhoochste goedt, In mijn Heer Vaders hof en Princelijck ghebouwen, Ick zal gheen ander man van al mijn daghen trouwen, 1575[regelnummer] En ick die zal u doen de diensten en de eer, Die yder schuldich is zoo deughdelijcken Heer: Die meer te lieven zijt als 't gheen wy liefden heeten, En die wt liefden my mijn plicht my doet vergheten. Helaas! ick ben te stout, de jonst die ick u draagh, 1580[regelnummer] Die maackt my dat ick, laas! na eer noch schant en vraagh, In dier manieren, lief, dat ick u moet verklaren Yets, dat ick nau in't vry mijn selfs derf openbaren; Daerom, mijn soeticheyt, hebt deerenis met my, Ga naar margenoot+En met den brandt die ick om uwen't wille ly.
[pagina 140]
amoureusje 1585[regelnummer] He wel, wat rijt my de meyt, zy steeckt hem aan de hant,Ga naar voetnoot1585 Met alle lieffelijckheyt, een schoone diamant.Ga naar voetnoot1586 Ga naar margenoot+ aartsche diana Staat-dochters gaat ter zy,Ga naar voetnoot1587 Wat zoo, nu ben ick vry,Ga naar voetnoot1588 Ick ben al wars van 't lesen, 1590[regelnummer] Maar immers wat macht wesen? Ick kan't niet wel verstaan, Mijn Nicht is voorghegaan, En hy volght op haar hielen, Dit raackt my totter zielen, 1595[regelnummer] Ick krijgh een quaadt vermoen, Ick moet zien wat zy doen. Ick zal my hier verduyst'ren,Ga naar voetnoot1597 Om alles te beluyst'ren. aardighe Och eenich onderhout en zieltje van mijn leven! 1600[regelnummer] Nadien de Goden ons tijdt en bequaamheyt gheven,Ga naar voetnoot1600 Om vryelijck de gunst te thoonen van 't ghemoet, Zoo bid ick dat ghy my maar die genade doet, Dat ghy mijn, o mijn vreucht! die weldaat laat ghenieten,Ga naar voetnoot1603 Want zonder dat mijn ziel het leven moet verdrieten.Ga naar voetnoot1604 aartsche diana 1605[regelnummer] Wat onbeschaamtheyt, ach! zy kust hem aan de wang.
[pagina 141]
amoreusje Alzoo mijn moer, raak wat, wel dat duurt vry wat lang.Ga naar voetnoot1606 Waar ick as ghy, Princes, ick zouwer niet uyt scheyen In een maant vijf zes, en mijn stirredom tusschen beyen.Ga naar voetnoot1608 Hy loopt e wech, ten lijckt niet, wat Joseph is dat?Ga naar voetnoot1609 1610[regelnummer] Ick zout warachtich niet weygheren datse my eens badt. zeege-heer Ach mijn Margareete! ach mijn trouheyt is zoo groot! Dat ick d'onkuysheyt haat ghelijck de felle doot. aardighe Hou reyne Ridder hoort! zeege-heer Waar toe ben ick ghekomen? aartsche diana Niet zonder oorsaack Heer, zoo hebdy afghenomen 1615[regelnummer] De kroon van Brademant, want u oprechte trou Is grooter als de lust van dese gheyle vrou. Maar schaamteloose maaght, ick sweert, ick zal 't zoo maken, Datmen u straffe na ghelegentheyt der zaken: Want ick zal openbaar doen kundighen door't lant,Ga naar voetnoot1619 1620[regelnummer] De oneer schandelijck daar ick u op bevant.Ga naar voetnoot1620 Hy knielt en bidt voor Aardighe.
[pagina 142]
Zulcx datmen nimmermeer zal u aensien en houwen, Als voor de vuylste Hoer van d'alderlichste vrouwen. Ach edel Ridder rijst! ick sweert u op mijn eedt, Ga naar margenoot+Dat ick mijn Nicht om u zal doen het minste leet.Ga naar voetnoot1624 Hy bedanckt en gaat. amoureusje 1625[regelnummer] Gaat heen ghy laffe guyl, gaat heen ghy bloote Jorden,Ga naar voetnoot1625 Zou ghy't wel weygheren, vryer, dattet jou ghevraacht worden? Datset my verghden, ick zeghje dat, al ben ick van dat evel niet zieck,Ga naar voetnoot1627 Ick zou dat Casteel bestormen al had ick maar een halve pieck.Ga naar voetnoot1628 aartsche diana Maar wilde woeste bles, wat hebdy derren peysen,Ga naar voetnoot1629 1630[regelnummer] Dat desen Ridder zou om uwe schoonheyt reysen Wt ons groot machtich hof in u Vaders ghebiedt? Ach arme sottinne! wel wat en denckt ghy niet? Van waar is u 't ghedacht zoo over dwars gheresen?Ga naar voetnoot1633 Daar toe zoo hebben wy den helt te veel bewesenGa naar voetnoot1634 1635[regelnummer] Dat hy u volghen zou, u hoop en heeft gheen schijn,Ga naar voetnoot1635 Doch zoo ghy't waant, ghy zult verr' van u gissing zijn: Want al ist dat ghy hem schoon t' uwent zoeckt te throonen,Ga naar voetnoot1637 Om met een staat van eer zijn waardicheyt te loonen,
[pagina 143]
Zoo can ick in een dach hem doen wel zoo veel deughtGa naar voetnoot1639 1640[regelnummer] Als ghy in duysent Jaar in't minste niet vermeught. Ick hadde noyt ghedocht dat in een borst hoogh-aardichGa naar voetnoot1641 Kon zijn zoo onbeschaamt een stoutheyt, zoo lichtveerdich Dat my grouwelt. O schant! een maaght, een ted're maaght,Ga naar voetnoot1643 Een man, O lelijckheyt! tot vuyle minnen vraaght.Ga naar voetnoot1644 1645[regelnummer] Hay! o! 't is te eereloos! ick achten u de vroomste Jonckvrou. O 't is een smet in u hooghe afcoomste Die ghy niet waardich zijt, en denckt niet dat ick lien Van die baldadicheyt mach in mijn selschap zien.Ga naar voetnoot1648 Daarom verziet u stracx, en wilt te rugghe tyen,Ga naar voetnoot1649 1650[regelnummer] Want ick sodanighe niet langer hier mach lyen. Zo ghy zulcx had in t'zin, waarom bleefdy niet t'huys, En blusten met u knechts u weeld'richeyt onkuys? Of waardy meer belust de Keyserlijcke zalenGa naar voetnoot1653 Te verontreyn'ghen hier met u snoode schandalen? 1655[regelnummer] Ghy hebt u zelfs helaas! toch al te cleyn gheacht,Ga naar voetnoot1655 En al te weynich oock het doorluchtich gheslacht Van u maachschap en bloedt, daar ghy aan zijt verwant: Noyt quam die grofheyt my eens vallen in't verstant,Ga naar voetnoot1658 Dat een Edele maaght, van Koninglijcken zadenGa naar voetnoot1659 1660[regelnummer] Alzo beyv'ren zou haar eyghen schant en schaden.Ga naar voetnoot1660 O dit's te tuchteloos voor een Princes van staat! 't Waar quaadt ghenoech waart ghy een vodde vande straat, Of een ghemeene vrou van onghebonden zinne. Verziet u en vertreckt. Wel aan, ick ga na binnen.Ga naar voetnoot1664
[pagina 144]
aardighe 1665[regelnummer] O Goden dat's een spijt! 't is wonder dat mijn hart Niet uyt het lichaam barst zo pynicht mijn die smart. Nu ick mach inden hof een weynich my vermaken,Ga naar voetnoot1667 Ga naar margenoot+Zoo 't mogelijck is dat ick aan lichtenis can raken.Ga naar voetnoot1668 amoureusje Gaat heen Lijs-drijts, gaat heen, ghy hebje gat welle schraapt.Ga naar voetnoot1669 1670[regelnummer] Nou ick mach oock gaan, ick heb hier langh ghenoech egaapt.Ga naar voetnoot1670 hereman O wonderlijcke Goon! wat aartsch vernuft sal ramenGa naar voetnoot1671 U onbegryp'lijckheyt? de Hemelsche lichamen Die zijn zoo sonderling van krachten en van aart, Ghelijck de scheps'len zijn die ghy zoo seltsaam baart,Ga naar voetnoot1674 1675[regelnummer] Datter van duysenden gheen twee zoo lijck ghelijcken, Of daar sal hier of daar wat onghelijckheyts blijcken.Ga naar voetnoot1676 't Zy in ghedaant of form van lichaam, en van gheest, Verscheelen al ghelijck meest alle menschen meest. Want d'een is wilt en woest, en d'ander is ghelaten,Ga naar voetnoot1678 1680[regelnummer] Even en alleleens zoo gatet met de StatenGa naar voetnoot1680 Des werelts, d'eene mensch die rijst van staat tot staat, Daar d'ander inde dreck van arremoet vergaat. Den een die leeft in vreught, vernoeght en wel te vreden, Daar d'ander stadich sucht om zijn rampsalicheden;
[pagina 145]
1685[regelnummer] Ghelijckerwijs als ick doe in mijn druck en pijn, Maar alst u zoo ghelieft ist best lijdsaam te zijn, En met gheduldicheyt u wille te verdraghen, Tot dat u goetheydt zal mijn droefheyt eens wanhaghen,Ga naar voetnoot1688 En sachten eens mijn smart met een onsegg'lijck goedt,Ga naar voetnoot1689 1690[regelnummer] Dat is dat ghy beweeght mijn Aardiges ghemoet, Dat het toch buychsaam zy, en dat sy met melyen Eens noosselijck aansiet mijn over droevich vryen,Ga naar voetnoot1692 Dat sy tot noch helaas! afwysich heeft versmaat. Ach! Hereman, ziet op: Ziet waar zy ginder staat.Ga naar voetnoot1694 aardighe en Hereman 1695[regelnummer] Hoe prangt mijn het verdriet, de spijt en het beschamenGa naar voetnoot1695 Van mijn vervloeckt versoeck: dees Moorders stooten t'samen My vanden top des achtbaarheyts daar ick op stont Noch stracx. Nu leydt mijn eer, ach! in een helschen gront, Laas! in een ooghenblick begaan wy zo veel snevensGa naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Als niet te beteren is met hondert duysent levens. Ach! had ick wel bedacht het endt eer ick begon. hereman Wat sware nevel deckt het schijnsel van mijn Zon? Wat wollick mach zoo drist wijt luftich hem verdwalen,Ga naar voetnoot1703 Dat hy belemmert, lief, de klaarheyt van u stralen? 1705[regelnummer] Mijn jammert dat ick u, mijn silver schoone Maan, Zoo dampich en bedompt van droefheyt moet zien staan.Ga naar voetnoot1706 Wat is de oorsaack doch? Hoe wendy zoo u stantjens?Ga naar voetnoot1707 Wat draaghdy Troosje, zeght, in u snee witte hangtjens?
[pagina 146]
Ga naar margenoot+ aardighe Beleefden Edelman, het is de schildery 1710[regelnummer] En het afbeeltsel van het ghene dat ick ly, Want zoo de sachte zy zeer streng'lijck hout ghebonden Dees bloempjens die'ck met lust heb inden hof ghevonden Zoo houwt den bandt des mins behaag'lijck zoet in mijn Verstrickt en dicht ghevoecht de smerten die daar zijn. hereman 1715[regelnummer] Maar dese bloempjens, lief, seer schielijck licht verdwynen,Ga naar voetnoot1715 En eeuwich duren, laas! d'oprechte Minnaars pynen. aardighe Dat's waar, sy dorren haast, maar d'aarde brenght vol gloorGa naar voetnoot1717 Zeer weeld'rich alle daagh daar varsche nieuwe voor. Zoo ist oock in de min, komt een smertje te sterven, 1720[regelnummer] De vruchtb're liefde doet u thien daar voor verwerven. hereman Maar die voorteeling daar ghy zo beknopt of roemt,Ga naar voetnoot1721 Die is niet inden bandt die ghy my hebt ghenoemt. aardighe Ghelijck als dese bandt dit bos hout by men kander, Zoo kan zy anderen oock wel houden aan den ander, 1725[regelnummer] Alzo hout oock den bandt der minnen streng en kort De nieuwe droefheyt die door haar gheboren wordt.
[pagina 147]
hereman Ach edele Princes! u lust van 't spoor te wijcken, Want hoe kundy een bloem by yemants smart ghelijcken? Daar alle bloempjens zijn behaghelijck en soet, 1730[regelnummer] En alle quellen zijn onlusten voort ghemoet.Ga naar voetnoot1730 aardighe De dingen, quaadt of goedt, die van beminde komen, Die werden al voor zoet in 't zuycker opghenomenGa naar voetnoot1732 By ware lievertjes, die d'aldergrootste pijnGa naar voetnoot1733 Veel aanghenamer is als dese bloempjes zijn. 1735[regelnummer] Mijn Maachden, zydy daar? gaat, wilt mijn bedde spreden,Ga naar voetnoot1735 Want ick ghevoele my seer qualijck in mijn leden. Met oorelof mijn Heer, ick ben niet wel te pas. hereman Princes, het is mijn leet, ick wilden't beter was. Sy gaat binnen, en komt daar na vveder uyt. aardighe Godlijcke rymery, die met den May der Jaren 1740[regelnummer] Mijns jeughdelijcken tijdts zijt steelwijs wech ghevaren: Laat nu mijn herrefst toe dat zy in vaarsen zinght Het parsent herten-leet dat ziel en lijf bespringht;Ga naar voetnoot1742
[pagina 148]
Mijn nakent eynde komt met groote schreeden stappen, Waar toe zo las ick oyt de Griecksche wetenschappen, 1745[regelnummer] Ende gheleertheyt vanden kloecken Arabees?Ga naar voetnoot1745 Ga naar margenoot+En al de kunsten van de schrand're Chinees? Om praatjes yl? O neen, maar om dat ick door lesenGa naar voetnoot1747 Heb mijns selfs nut, en een ander sticht'lijck mocht wesen.Ga naar voetnoot1748 O sapho! u ghedicht dat wispelt in mijn zin,Ga naar voetnoot1749 1750[regelnummer] En 't juytert mijn de galm van desen inhout in.Ga naar voetnoot1750 Sy zinght dit volghende Liedeken. O Maachden die met wond'ren zietGa naar voetnoot1751 Mijn verdriet, Mijn woorden 't martelend'lyen, Dat nu pynicht mijn ghemoet, 1755[regelnummer] Is mijn zoet, Door mijn ongheluckich vryen. Ghelijck de wilde witte Zwaan Doet verstaan Hare doot met droevich zinghen, 1760[regelnummer] Zoo queel ick nu oock uyt noot Van mijn doot, Door zijn dreutsche weygheringhen.Ga naar voetnoot1762 Het quaadt dat my steets knelt en knaaght, En dus plaaght, 1765[regelnummer] Is van zijn schoonheydt ghecomen,
[pagina 149]
Doch de quelling van mijn zinGa naar voetnoot1766 Heeft begin, Wt mijn trouwicheydt ghenomen. De lust tot zijn ghekroonde deught 1770[regelnummer] Drong mijn jeught Om zijn vroomheyt te beminnen,Ga naar voetnoot1771 Die mijn toch zoo wel beviel, Maar zijn ziel, Is te koel en kout van zinnen. 1775[regelnummer] Wat ick hem treck, wat ick hem troon, Tuych en toon,Ga naar voetnoot1776 Met ghezichten en met zuchten, Hoe dat hem mijn hart bemindt, 't Is al windt, 1780[regelnummer] Hy doet niet dan van my vluchten. Ongeluckighe als ick ben, Ick en ken Hem niet volghen, noch begheven,Ga naar voetnoot1783 Dies moet ick met pynen wreet 1785[regelnummer] En met leet, Eynden laas! mijn druckich leven. Wat can op aarden swaarder zijn, Als met pijn Het gheliefde lief te derven? 1790[regelnummer] En dat is met strengicheytGa naar voetnoot1790 Mijn ontzeyt, Daarom wensch ick om mijn sterven.
[pagina 150]
Want het leven is, dunckt mijn, Maar een schijn, 1795[regelnummer] En een staghe doot te achten, Nu gaat heen mijn lusjens zot, Ick wil Godt En mijns levens eyndt verwachten. Erbarmt u wreede doot, houwt op van 't ziel kastyen, 1800[regelnummer] En endicht te ghelijck mijn leven en mijn lyen. Ach! hereman Helaas? wat hoor ick? Ay ziet het schoon kouraalGa naar voetnoot1801 Wert deluw, en 't verlept, haar wanghen werden vaal:Ga naar voetnoot1802 Z'is doot; z'is niet, zy rept, hoe spalckt zy op haar ooghen?Ga naar voetnoot1803 aardighe Neen, ick kan langher niet u tyranny ghedooghen, 1805[regelnummer] Ick zal mijn smart met list een voordeel winnen af, En brenghen voor mijn tijdt mijn lichaam in het graf.Ga naar voetnoot1806 Hereman grijpt naar 't mes, zy valt en sterft. hereman O Goon het is ghedaan! mijn lief is overleden, Zy heeft haar loop volbracht, zy heeft haar strijt ghestreden.
[pagina 151]
Maar ick, helaas! blijf hier een weenaar van mijn vrouw',Ga naar voetnoot1809 1810[regelnummer] En erfghenaam van hare nagelaten rouw': Al ben ick niet van 't bloedt noch vande naaste bedden,Ga naar voetnoot1811 Maar 't sterf-huys is helaas onmoghelijck te redden!Ga naar voetnoot1812 Den inboel isser uyt: 't is leegh van 't beste goedt, Het kisjen isser maar van 't zieltjen en't ghemoet. 1815[regelnummer] Ha! wreede Hemel fel! ghy maackt door u beweghenGa naar voetnoot1815 De tochten vande mensch wel tot de min gheneghen.Ga naar voetnoot1816 Waarom maackt ghy niet zoo melylijck het gheluck,Ga naar voetnoot1817 Dat het met deerenis aanschout mijn droeve druck? O licht van mijn ghezicht! o Ed'le gheest doorluchtich! 1820[regelnummer] Waarom ontsweefdy my zo schielijck en zo vluchtich? Wel aan, ick zal u stracx int hemelsche ghebou Navolghen met de kracht en wiecken van mijn trou. Heyloose ooghen, ach! wel zaligh zijn die dwalenGa naar voetnoot1823 In duysternissen dicht: gheluckich die de stralen 1825[regelnummer] Der Sonnen niet en zien. Maar heylich ist gheslachtGa naar voetnoot1825 Dat hier ghezeghent is met een eeuwighe nacht: Want zijnde steken blindt door d'akelighe dampen, En zien zy nimmermeer de wereltlijcke rampen, En de lichtvaardicheyt des spoets zo scheef als schuyn,Ga naar voetnoot1829 1830[regelnummer] Dat zijn ghevallen smackt plots op des schepsels kruyn.Ga naar voetnoot1830 Ziet hier het beeldt, waar met natuure plach te brallen, Ach! dat is door de nijt des avontuurs vervallenGa naar voetnoot1832 Ga naar margenoot+Van zijn hoochwaardicheyt, dies dult mijn hart een pijn Die wel de Beule mocht van alle Beulen zijn:Ga naar voetnoot1834
[pagina 152]
1835[regelnummer] Ja die de wreetheyt zelfs sou pynighen tot spart'len, En als een hencker straf van lit tot lit toe mart'len,Ga naar voetnoot1836 Dies roep ick om de doot. Komt wenschelijcke doot, En verlicht desen romp in u gheruste schoot. Komt doot! o zoete doot! komt have der bedruckten,Ga naar voetnoot1839 1840[regelnummer] En helle van de gheen die 't al na wensch gheluckten: Doorstoot den ballich van den hoopeloosen helt,Ga naar voetnoot1841 Die troosteloos zijn heul in u ghenaden stelt: Want daar en is gheen raat, dan dat ick met het ghevenGa naar voetnoot1843 Mijns ziels een eynde maack van my te leyde leven.Ga naar voetnoot1844 Hy doorsteeckt hem. 1. choor 1845[regelnummer] De koets is al ghereet. 2. choor Wat's dit? Ach! wapen! moort!Ga naar voetnoot1845 aartsche diana Wel wat ghegalp is dat?Ga naar voetnoot1846 2. choor Wie heeft oyt zulcx gehoort? keyzer Wel wat is hier te doen?
[pagina 153]
1. choor Och wapen! moort! och wapen! lethea Maar wat gherucht is hier?Ga naar voetnoot1848 alderecht Aardighe is ontslapen. brandemant Hoe nu? Wat ist? En waar? zeege-heer Zij zijn al overleen. moersgoelick 1850[regelnummer] Hoe drinckt dit vollick dus?Ga naar voetnoot1850 amoureusje Waar wil de jonghen heen? lethea Och, de Princes is doot! keyzer Neen lief, s'is niet verscheyden.
[pagina 154]
1. choor Daar is noch Azem in. 2. choor Ofmen voor 't vyer haar leyden?Ga naar voetnoot1852 lethea Staat-dochters brengt azijn. moersgoelick Ay melckt haar vingers wat.Ga naar voetnoot1853 amoureusje Moersgoelick, steeckter iens een moye spelt int gat. 1. choor 1855[regelnummer] Ontrijcht haer borstlijf wat.Ga naar voetnoot1855 2. choor Ontdoet haar doch de schoenen. amoureusje De duyvel, zy is doot, gants bloet, komt dat van't soenen? Ick soen mijn leven niet.
[pagina 155]
lethea Gaat brengter inde zaal. keyzer Datmen van stonden aan de beste Doctoor haal, Op dat wy na de kunst daar van eens hooren spreken.Ga naar voetnoot1859 aartsche diana 1860[regelnummer] Den Eelman is mors doot.Ga naar voetnoot1860 keyzer 't Hart is hem afghesteken. zeege-heer Wat droever schouspel, laas! 1. choor O wonderlijck bedrijf! lethea Mijn hart verdrinckt (helaas!) zoo ick hier langher blijf. alderecht Mijn ooghen die zijn zat van droefheyt en medooghen.
[pagina 156]
keyzer Gaat, brenght den hovelinck oock datelijck uyt mijn ooghen, 1865[regelnummer] Ick kan met mijn vernuft int minst besluyten niet,Ga naar voetnoot1865 Hoe dat dit misval is ghekomen en gheschiet. Binnen. zeege-heer Daar leyt de edele maacht, laas! in haar bloedt versopen,Ga naar voetnoot1867 Ach! waarom deed ick haar zo op een bof wanhopen?Ga naar voetnoot1868 Ey had ick met bedroch van veynsen om ghegaan, 1870[regelnummer] Tot dat zy wel bedaart haar zelven had beraan, Zo waar sy tot den val, o jammer! niet ghekomen. Nu heeft zy haar uyt spyt het leven zelfs ghenomen. Mijn onbescheydenheyt en boersheyt grof en groot,Ga naar voetnoot1873 Die zijn de oorsaack, ach! van haar onrype doot. 1875[regelnummer] O vrouwelijck gheslacht! vervreemt van alle reden, Hoe vast zydy ghelijmt aan uwe zinlijckheden! Ga naar margenoot+Steets gheefdy volle macht u lusten quaadt en goedt, Tot dat zy eyndeling vermeest'ren u ghemoet; Insonderheyt als ghy u selven laat verwinnen 1880[regelnummer] Van u begheerlijckheen en 't al te dertel minnen: Want dan kan schaamt noch eer, noch quelling noch verdriet, Noch vreught, noch vrees, noch doot u zotheyt doen te niet. Dat tuyghen phedria, dianira en mirrha,Ga naar voetnoot1883 oenone, salmacis, en hyperminestra; 1885[regelnummer] thisbe, dido, hero, wiens gheyle minlijckheytGa naar voetnoot1885 Veel eerelijcker is ghesweghen dan gheseyt. O hooghe Hemel-Heer! die 't alles zijt in allen,
[pagina 157]
Na dien 't u heeft behaaght dat ick heb moeten vallen In die ellendicheyt van dit rampsalich stuck, 1890[regelnummer] Behoet my voortaan doch voor swaarder ongheluck: Dewijl't u heeft ghelieft het beeldt van my te scheyden, Waar in mijn zinlijckheyt zoo speelwijs haar vermeyden, Als ick het aanschijn zach dat wel mijn lief gheleeck, Dat my zoo vierich en zoo neerstich weer an keeck, 1895[regelnummer] Met ooghen die onkuys en al te vonckent waren. Ick ziet nu, o mijn Godt! dat ghy om mijn welvaren Dit quaat hebt toe gestuurt. Bedwinckt doch mijn genegentheyt, Op dat ick my, o Heer! in zulck een gheleghentheydt My wyder niet verloop. Binnen. Amoureusje, Doctor Gratianus, een oudt wijf Moersgoelick, en Modde van GompenGa naar voetnoot* amoureusje 1900[regelnummer] Want ghy verstatet jou Dominus Doctoor Gratianus. gratianus Echo habio Elperiencia van al watter te verstaan is.Ga naar voetnoot1901 Soli Deo Gloria, homo bulle. De mensch is niemendal,Ga naar voetnoot1902 Niet mier als een wijnt, of als een lichte bel, of als een ouwe bal. Echo sumas practicam, hoc est fabricando fabricfimes,Ga naar voetnoot1904
[pagina 158]
1905[regelnummer] Non omnia posuminus omnes. Elck heeft zijn gebreck. Nignit omnes, Vixtus Victrus Tryomphat. Eer voor goet, de deucht wintet al, Sic est vero Proverbiorum mendax, amor vincit omnia.Ga naar voetnoot1907 amoureusje De Doctor is mal. Dan dat gebreck hebbese allegaar, maar als zy wat latijns spreken, Zoo schynen't gheleerde mannen voor de slechte Leken.Ga naar voetnoot1909 1910[regelnummer] Dese vent die preutelt hier een goet dat hy van buytene kan,Ga naar voetnoot1910 En om zijn statich backus zoo houwense hem voor een wijs man: Maar ziet eens te deghen an het beleyt van zijn zaken, Zoo zout de grootste geck niet argher kunnen maken. gratianus Echo sum illustrum clarissimo grandissimo, reverendissimo dator. amoureusje 1915[regelnummer] Wil ickje wat zegghen, domine, ghy bindt alzoo mal as kackedor,Ga naar voetnoot1915 Die gheringe luy belooft tot groote staat te doen raken, Daar hy zelfs zijn zelfs van groot tot kleyn gaat maken: Ga naar margenoot+Nochtans zoo gheeft hy trots de alderrijckste mens, En den armen Kramer het in zijn mars niet een lens.Ga naar voetnoot1919 gratianus 1920[regelnummer] Me est Autoritatem honoram Devine medicinam, Bona contra partem ad Malum dyabelis ho vinninam,Ga naar voetnoot1921 Hoc est patient. Wat schorter? Wat let hem? Wie isser zieck?
[pagina 159]
amoureusje Elementschen Domine, de Princes hettet zo geweldich in haar kriec,Ga naar voetnoot1923 Dattet niet te seggen is, wy weten niet of sy levent of doot is, 1925[regelnummer] Ick weet niet watter schort, offet heur moer offet heur malloot is.Ga naar voetnoot1925 En daer leyt een edelman by die dwars deur en weer deur gesteken is: En hy het een gat as nabben naars dat niet te spreken is,Ga naar voetnoot1927 Het heele hofghezin is zo bedroeft, want sy weten niet waarom. doctoor Komt leytmen, fijn man, zoo neem ick in specibe kularum.Ga naar voetnoot1929 modde van gompen en Moersgoelijck 1930[regelnummer] Een Doctoor is een geck int stuck vande Miestery,Ga naar voetnoot1930 Malle dinghen, 't is zotticheyt, haalter dat goore goedt niet by.Ga naar voetnoot1931 Ick en mijns ghelijck die weten op een hayr hoe een vrou te moet is, Waarter deert, watter let en wat heur quaadt of goedt isGa naar voetnoot1933 Veur heur borsten, voor haar buyck, voor haar navel, of voor haer knien, 1935[regelnummer] Want ick kan dat goet, al had icket van stickje tot beetjen e sien.Ga naar voetnoot1935 Ick genees pest, brant, scheursels, en al wat ons mach letten. Barbiers, schijt Barbiers, zy hebben geen saves van een klisteri te setten:Ga naar voetnoot1937 Wy weten waert hoort, 'tschict wel helfte beter voor een wijf, Dan dat daar een man zal gaan over een vrouw mensch en lijf.
[pagina 160]
moersgoelick 1940[regelnummer] Neen kijnts, dat gat en booren sy niet, de vrouwe luy gane zeker,Ga naar voetnoot1940 Ick zou dat niet velen mogen van een snotveger, of van een Apteker,Ga naar voetnoot1941 Die als Cornelis Tamesz. van gisp wat hart hangt zijn of geduymt.Ga naar voetnoot1942 modde De vroutjes zijn swacke vaatjes, en die zijn lichtelijck versuymt,Ga naar voetnoot1943 Ick wilder mal om worden dat de luy dus kliecken met de Doctoren,Ga naar voetnoot1944 1945[regelnummer] Daarse wel zien datser gesontheyt en gelt verquisten en versmoren:Ga naar voetnoot1945 As een mensch een reys een veest averechts voor de naars weyt,Ga naar voetnoot1946 Roept al de Doctoren van 't lant daar eens over om bescheyt, Ick weet dat het antwoort van elck besonder van reen is,Ga naar voetnoot1948 D'een houtet met Paracelsis, die met die, en die met Galeenis: 1950[regelnummer] Ghenomen of de beste van alle jou pols voelt of sy jaacht of slaat,Ga naar voetnoot1950 Zo ist noch lock raack boter inde as, of hy raat of niet en raat,Ga naar voetnoot1951 Het zijn maer raatseltjes die zy de luy an-smeeren, En daar op gaan zy uyt een goet hart op de wilde bof ordonneeren:Ga naar voetnoot1953 Locktet wel zoo is het wel, locktet qualijck 't is ghedaan;Ga naar voetnoot1954 1955[regelnummer] Die mensche moorders doen zoo zijt willen en verstaan. moersgoelick Ay misteris! ghy mocht wel wat voortgaan met jou klompen.Ga naar voetnoot1956 Hoe is jou naam met oorlof?
[pagina 161]
modde Mijn naam is modde van gompen.Ga naar voetnoot1957 moersgoelick Modde van gompen? dat krayden noyt Haan op een preeck-stoel! Ic lach dat ic barst, och modde! mijn dunckt dat ick zulcken steec voel 1960[regelnummer] In mijn rechter zy: O mijn buyck! modde Dat's niemendallen kijnt, Komt moer, 't zal wel vergaan, 't is maar een misselijcke wijnt,Ga naar voetnoot1961 Ga naar margenoot+En zo 't langher duurt, ick zelder jou sulcken raat veur gheven, Datje dierghelijcke niet ghehadt hebt van al jou hiele leven. moersgoelick Ick wort zo qualijck. modde Eeter dat veur, dat helpt, dat weet ick. 1965[regelnummer] Hoe hiet ghy, susje? moersgoelick Maar ick hiet Moersgoelick.Ga naar voetnoot1965 modde Moersgoelick, dat's wel, dat en is gheen doove gheseyt.
[pagina 162]
moersgoelick Komt en bezichticht de Princes die van haar zelven leyt. Kon ghy de oorsaack van haar misval bewysen,Ga naar voetnoot1968 Zoo zalmen u versochtheyt betalen en prysen.Ga naar voetnoot1969 de keyzer, Lethea, Aartsche, Zeege-Heer, met al de stoet 1970[regelnummer] Hay mijn! wat leyder maar! En 't is wel te ghelooven,Ga naar voetnoot1970 Dat haar de Prince heeft de maachdom willen rooven Met kracht en met ghewelt, want ick acht voor ghewis, Dat door de schending haar hart-aar gheborsten is Van spijt, om de moetwil van zijn schoffiering schand'lijck, 1975[regelnummer] Dat by haar kleyne kracht gheweest is onweerstand'lijck:Ga naar voetnoot1975 Dan of ghy door u doot, verraar, my hebt verrast,Ga naar voetnoot1976 Zoo zult ghy niet ontgaan de straffe die u past. Datmen de schender stracx doet op de marrickt dragen,Ga naar voetnoot1978 Ten verwyt'lijcke hoon van alle zijn na-maghen, 1980[regelnummer] Ten love van mijn rijck, ter eeren van het recht, Zijn romp int openbaar voor al de werelt lecht. Medooghelijcke doot! Princesse van Armeenen,Ga naar voetnoot1982 Ghy doet mijn droeve ziel bloedighe tranen weenen! lethea Ach! mijn benaude hart van droefheyt klemt en sluyt!Ga naar voetnoot1984 1985[regelnummer] Mijn enghe borst, die laat nauwelijcx een suchtjen uyt.
[pagina 163]
keyzer Belemmert is 't ghemoet door 't ongheval en laster.Ga naar voetnoot1986 Datmen van stonden aan een Tombe van Albaster In ronde forme maack. Ick wil oock dat ghy 't bout Van schoonen Marmersteen, en 't verwullift ciert met gout; 1990[regelnummer] De pylaars stelt op een, en neemtse zoo vol slaghen,Ga naar voetnoot1990 Dat zy het boven werck volkomen kunnen draghen. Het maacxsel zy van stal uytmuntend' na den stantGa naar voetnoot1992 Des eersten Konincx van het machtich Griecken-landt. Met kostelijcke reuck van balzem doet versterven 1995[regelnummer] De dampen en de domp die licht'lijk mocht verdervenGa naar voetnoot1995 't Verweende lieve ingheweydeloose lijck,Ga naar voetnoot1996 De schoonste Phenix van mijn Keyserlijcke rijck, 't Zal in een loode kist wel best verseeckert blyven; Nu mach ick voort den dach en d'uytvaert laten schryven.Ga naar voetnoot1999 Binnen. zeege-heer 2000[regelnummer] Ach rampsalighe Prins! ghy komter slecht met toe. aartsche diana De oorzaack van haar doot is wat anders, 'k vermoe Dat zy door groote spijt ter zielen is ghevaren, De zaack en voeght my niet aan yemant te verklaren. Ga naar margenoot+Nu moet ick als de lien bedruckt en droevich zijn, 2005[regelnummer] En ist niet inder daat, 't is uytwendich in schijn. Binnen alt'samen.	[tekstkritische noot]1259 dreutscher B-G dreutsche voetnoot- Murmuratie: ontevredenheidsbetuiging. Dit is de enige plek waar een tafereel een eigen titel heeft. voetnoot1255 hem ... zich darf vervoeghen: zich waagt (zich) (!) te voegen, te gaan. voetnoot1257 op 't naast hem by haar vinden laat: is als naaste, intiemste metgezel bij haar te vinden. voetnoot1258 hofghezin: gevolg van het hof, de hovelingen: ghesteurt: verstoord. voetnoot1259 zijns dreutscher vryigheden: van zijn aanmatigende vrijpostigheid. voetnoot1261 Die enz.: aan wie schuchter ontzag en geen hoogmoed betaamt. voetnoot1262 drang der scharen: drom der (om de troon) geschaarde hovelingen. voetnoot1263 door de Vorsten trots: tussen de trotse vorsten door. [tekstkritische noot]1274 wordt in E en G gezegd door Warenaar voetnoot1265 te schotzen onghelijck: al te ruwe verongelijking. margenoot+ E (i)r^o voetnoot1269 kust: wel oneigenlijk op te vatten: zijn blik (van nabij) laat rusten op. voetnoot1270 bouwt: boud, overmoedig; zo dreutsch als prachtich: even aanmatigend als pralend. voetnoot1272 hoogh-draghentheyt: trotsheid, verwaandheid; weseloosheyt prat: hoogmoedig gebrek aan respect. voetnoot1273 over dwars: wsch. voor overdwaals, verwaand. voetnoot1274 barsicheyt: barsheid, ruwheid; zie WNT, deel II, kolom 1042. voetnoot1275 is te wanghelatich: hij gedraagt zich al te slecht. voetnoot1277 alfachticheyt: narrigheid; verdoort: verdwaasd. [tekstkritische noot]1283 Verachten volgens E en G; in A-D: En achten - 1290 na onderscheyen heeft A een: - 1302 komma na lichaams volgens G; wist, B, D weet - 1305 niet en; D niet en heeft; E-G niet heeft; ydel B-D edel voetnoot1281 voor: boven. voetnoot1284 wesen: gezicht, gelaatsuitdrukking; nesk: dwaas; blijkens het weesrijm ontbreekt hier een versregel; ook de zinsbouw is door deze weglating niet gaaf. voetnoot1285 abel: bekwaam. voetnoot1289 kroes: dwars, onhandelbaar; haar: zich. voetnoot1292 ghewandelt: rondgetrokken. voetnoot1295 slechtjes: simpeltjes, onopvallend. voetnoot1299 spreyt s'haar om en tom: ontplooit zij zich in alle richtingen. voetnoot1300 gheeft... wt: geeft te kennen. [tekstkritische noot]1309 en B-G als - 1311 ghekruyfde E, G ghekruysde - 1312 in ghesticht volgens D, E, G; in A: int ghesicht; B: int ghesticht - 1316 en volgens B-G; in A een - 1318 d'aer volgens E; in A-D: dan; D: d'and're - 1322 maxcel E, G maecksel - 1335 erentfest D, E erenfest voetnoot1306 wetenschappen: vermogens. voetnoot1308 school gheleert: op schoolse wijze gevormd, vol schoolgeleerdheid. voetnoot1311 ghekruyfde: gekroesde. voetnoot1312 ghesticht: gevestigd. voetnoot1313 verweent: fraai, treffend. margenoot+ E (1)v^o voetnoot1317 al onnoemlijck: te talrijk om ze alle te noemen. voetnoot1325 wel werdt ghewilt: welwillendheid ondervindt. [tekstkritische noot]1336; na taal volgens G - 1338 slotpunt voor / - 1343 / na snoot weggelaten volgens G voetnoot1336 zich niet t'erneeren weet met: zich niet weet te bedienen van. voetnoot1338 't Gheslacht: de (hoge) afkomst. voetnoot1343 Hertoch: hier genoemd om de woordspeling met harts-tocht; vgl. vs. 1345 en vs. 1347. voetnoot1344 breydelt en berijt: met toom en bit als berijder beheerst. voetnoot1348 of: af. voetnoot1350 het gunt: hetgene. voetnoot1353 Al spreeckt hy schoon: ook al spreekt hij dan. [tekstkritische noot]1356 woorden die volgens B-G; A woorden dien - 1357-58-64 interpunctie volgens G - 1360 zo B-G: of - 1365 Het E, G Hy - toneelaanwijzing na 1368 volgens G. voetnoot1354 weder: ong. daar staat tegenover dat; op looghen-taal behalen: op leugens betrappen. voetnoot1357 mompelt: spreekt gedempt (met gunstige betekenis). voetnoot1358 rallen uyt: uitkramen; darten: dartel, onbezonnen. voetnoot1359 kuyf'len: kaatsen. voetnoot1360 Al waart met een rancket: alsof het met een raket gebeurde; sluym'rich: listig lonkend; vgl. sluimer (I), 1 in WNT XIV, kolom 1938. margenoot+ E 2 r^o voetnoot1362 ghemaeckt: niet echt, niet oprecht. De zin loopt verder niet. voetnoot1365 hy hoordent hem: hij behoorde zich ervoor. [tekstkritische noot]In A-D staat boven de volgende scène: ‘Het vijfde bedrijf. De tweede Handelingh’, wat hier weggelaten is, daar het klaarblijkelijk verkeerd is. - 1371 anminnich E, G aenminnich (-gh); komma volgens G - 1384 mijn D, E my - 1387 komma na leetwesen volgens E, G - 1388; na kan volgens G - 1391 Aardighe in A zonder hoofdletter - 1392 het tweede in ontbr. in E; punt na versien volgens E voetnoot1369 Hier op de galdery enz.: hier begint het tweede toneel van het vierde bedrijf; verluchten: lucht scheppen. voetnoot1370 zonnen ... van de dampen: door de zon mijn hart bevrijden van de dampen. voetnoot1372 naar: nader. voetnoot1378 al: allen. voetnoot1379 ghelijckaardicheyt: gelijke gezindheid (met u) zinlijckheyt: gemoedsgesteldheid, neiging. voetnoot1382 moghen vynen: kunnen vinden. voetnoot1383 troost: liefste. voetnoot1385 haar niet en weet te dragen: zich niet behoorlijk weet te gedragen. voetnoot1386 wttert: uiting geeft aan. voetnoot1389 Die kranckheyt is by mijn: dat is mijn zwakheid (?); om mijn bloedt: bij mijn ziel, bij mijn leven. voetnoot1391 dat 's niet: dat gaat niet, zal niet gebeuren. [tekstkritische noot]de toneelaanwijzing Amoureusje en Moersgoelick komt in E voor het eerst voor. In A-D komen vs. 1399-1496 (volgens onze nummering) na vs. 1586 (volgens onze nummering) - 1399 sluit in A aan bij vs. 1586 en wordt daar door Moersgoelick gezegd - 1399-1400 interpunctie volgens G - 1400 jou B-G u - 1403 kijnts E, G kijnt - 1404 komma na is toegevoegd. voetnoot1393 ghelaat: houding; gunst verleden: vroegere gunst. voetnoot1394 Dat heb ick enz.: die heb ik nu verwisseld voor een stugge afstandhouding. margenoot+ (E 3 r^o) voetnoot1399 Ach Moersgoelick enz.: hier begint het derde toneel van het vierde bedrijf. voetnoot1400 bijntet: bind het; zinspeling op het afbinden van de koorts d.m.v. een kouseband. voetnoot1401 eungier: eunjerachtig, raar; een: iemand. voetnoot1402 popelcy: verbastering van apoplexie, maar onder invloed van popelen ook gebezigd, zoals hier, voor: siddering, schrik. voetnoot1403 gicht: jicht. voetnoot1404 veegh: zwak, de dood nabij. [tekstkritische noot]1405 slotpunt volgens G - 1406 interpunctie volgens G - 1407 slotkomma volgens G - 1410 Sonnetjes volgens D, E, G; in A en B: Zommetjes; C: Sommetjes - 1411 verwongd'ren E, G verwond'ren - 1413 afteren B-G achteren - 1418 haalt G van daan haelt - 1419 Dat's E, G, Het is; als mient volgens E, G; in A-D: als men mient / wat zack is dat? voetnoot1407 zeper buysje: zeker, maatje. voetnoot1408 peper huysje: puntig papieren zakje, eig. voor specerijen. voetnoot1409 vijst: laat een windje; met een snaars: met een snelle beweging, in een ommezien. voetnoot1410 Sonnetjes enz.: alleen het eerste en het derde woord zijn poëzietermen.* voetnoot1411 snacken: snappen, snateren. voetnoot1413 ammeraaltje: puikje. voetnoot1415 schijt Dichters enz.: waar dichters enz. niet bij halen, ten spijt van. voetnoot1416 incarnatien: jaartaldichten; kreeft-dichten: een rederijkersvorm waarbij de tekst ook achterstevoren kan worden gelezen. voetnoot1417 vermaalt: beschilderd. voetnoot1418 Met eylantjes enz.: als met eilandjes op, ofwel: met eilandjes als op een O.-I. kaart (als is blijkbaar uitgevallen). voetnoot1419 mier als mient: meer dan gewoon; slacht: gelijkt op. voetnoot1420 sac: schepsel. [tekstkritische noot]1421 komma na Ja volgens G - 1426 hiet volgens B-G; in A: niet - 1430 komma na bancket volgens G - 1437 sweeserickes D sweeserickjes; E, G smicker-lickjes voetnoot1422 dichten zy: hier en in het volgende met erotische dubbele zin te verstaan; lydich: bijzonder, geweldig; te bijster: meer dan erg. voetnoot1425 peck-stock: gedeeltelijk met pek besmeerde stok, o.a. dienend om brand te stichten, gewoon attribuut in duivelvoorstellingen (WNT XII, eerste stuk, kolom 1822). voetnoot1426 een veugel die Hans hiet: een baas van een vogel (ook dit dubbelzinnig op te vatten). voetnoot1429 besucht: verduiveld. voetnoot1430 wel helfte ghesongder: wel eens zo gezond. voetnoot1431 schot-spyckers: spijkers voor schotwerk, vierkante spijkers, 4 cm lang en met platte kop; zie WNT, deel XIV, kolom 936; laskysers: stukken ijzer om te lassen. voetnoot1433 mijn manne waarheyt: erewoord als man. voetnoot1434 alsmen backes niet te gast is: als mijn mond niets te eten heeft. voetnoot1436 raf: gezouten en gedroogde vinnen van heilbot; meestal genoemd in verb. met rekeling, repen (gezouten, gedroogd) vlees van de heilbot. margenoot+ E 4 r^o voetnoot1438 rijt en zaylt: reilt en zeilt, met alle toebehoren. [tekstkritische noot]1441 in E en G gezegd door Moersgoelijck - 1444 verlossen, die E verlossen, dan die; G verloosen dan, die - 1445-1490 ontbreken in E en G voetnoot1440 ouwe Hoender eters: met de dubbele zin van ouwe snoepers, vrouwenliefhebbers. voetnoot1443 vaan: vendel; die gaat die gaat: wie wegloopt is zijn plaats kwijt. voetnoot1444 te verlossen: af te lossen; die staat die staat: de wacht mocht zijn post niet verrlaten. voetnoot1445 Ach waarde enz.: hier begint het vierde toneel van het vierde bedrijf. voetnoot1451 hy loopt met den Aap: hij is niet goed snik. voetnoot1453 de Heylige-stee: de Nieuwezijds Kapel, gebouwd waar in 1345 het mirakel van het sacrament zou hebben plaatsgevonden. [tekstkritische noot]1456-7 in A staat een / na gheest en leven - 1461 / na ghedachten weggelaten - 1470 komma na speciaal ingevoegd - 1473 stommeling B-D stomm'ling voetnoot1454 ic heb daar geen werc of: van zoiets heb ik geen last, daar wil ik niet mee te maken hebben. voetnoot1464 bestaan: ondernemen, ertoe overgaan. voetnoot1467 onberoemt: zonder mij daarop te beroemen. voetnoot1470 speciaal: beste vrind. voetnoot1471 as Hazemoers kijnt: als een haas, dus: met een hazelip. voetnoot1472 mallemerocken: zottinnen, malloten; men neemt aan dat het woord gevormd is uit mal en marot; mogelijk staat ook mallemok ermee in verband; inde wijnt: er vandoor. [tekstkritische noot]1476 komma's ingevoegd - 1480 / na ghezicht weggelaten -1490 komma ingevoegd. - De toneelaanwijzing Aerdighe en Palmerijn voor het eerst in E -1491 Al waar A-C Alwaar - 1492 komma na Ridder volgens G; uitroepteken na boon geschrapt - 1494 u ontbr. in A - 1497-98 interpunctie volgens G voetnoot1480 '82 doet ... mercken: stelt in het vooruitzicht. margenoot+ E 4 r^o margenoot+ (E 2 r^o) voetnoot1491 Al waar ick enz.: hier begint het vijfde toneel van het vierde bedrijf. Blijkens vs. 1559-54 is ook Amoureusje aanwezig. margenoot+ E 2 v^o voetnoot1494 spoogh-water: hoeveelheid (spoel)water die men in een keer uitspuwt; in de hier gebezigde verbinding voor: niet het geringste. voetnoot1495 Opper-voocht: hoogste beheerser. voetnoot1497 laten in't ghequel: in dit tranendal achterlaten. [tekstkritische noot]1507 komma's volgens G - 1508 mijn B-G my - 1515-17-18 interpunctie volgens G - 1525 Zy maken 't E, G Sy maeckt het voetnoot1502 wereltlijck ghebien: heerschappij over de wereld. voetnoot1505 namaals uyter tijdt: na dit tijdelijk bestel, in het hiernamaals. voetnoot1506 nietten mijdt: niet een mijt, geen zier. voetnoot1509 versmijt en puf: versmaad en tart; gheval: noodlot. voetnoot1515 my: jegens mij. voetnoot1520 Dan: maar. voetnoot1527 gheven: begeven. [tekstkritische noot]1534 interpunctie volgens G - 1536 bevaren; volgens E en G; in A-D: bewaren - 1542: volgens G - 1544 punt in pl. van / - 1548 uitroepteken in pl. van / - 1550-51 interpunctie volgens G - 1553 wijsheyts E, G wijsheyt. voetnoot1530 omghekomen: ten einde gelopen; het is uit met mij. voetnoot1533 gheef: begeef; vgl. vs. 1527. margenoot+ E 3 r^o voetnoot1540 pas op: bekommer mij om. voetnoot1544 Tot mijn opset enz.: mijn doel te bereiken. voetnoot1546 zaal: paleis. voetnoot1549 u beraat: bedenk u. voetnoot1550 bestaat: onderneemt. [tekstkritische noot]1559 komma ingevoegd - 1565 kleene D, E, G kleyne; uitroepteken volgens G - 1567-69-72 interpunctie volgens G - 1578 doet in alle drukken doen - 1580-82 interpunctie volgens G - 1583 komma's ingevoegd voetnoot1559 De vrou enz.: dit vers lijkt een aanhaling uit een oud volkslied, maar welk? (niet in Antw. Liedb. en niet bij Van Duyse) voetnoot1560 pick oli graaf: bok stavast.* voetnoot1561 Symen enz.: Symen als horendrager.* voetnoot1564 een paartje: twee pintjes (bier); zie WNT deel XII, eerste stuk, kolom 98. voetnoot1567 Op dat ick enz.: op dat ik weet dat gij ervan vergewist zijt. voetnoot1571 deught en wellust: grote vreugde. margenoot+ E 3 v^o [tekstkritische noot]1585 komma's ingevoegd - 1586 dit vs. wordt in A gezegd door Moersgoelick en sluit daar aan bij vs. 1399 naar onze telling - 1588 komma na zoo volgens G - 1599 en 1605 uitroepteken volgens G voetnoot1585 wat rijt my: wat haalt ze uit, wat krijgt ze in haar hoofd. voetnoot1586 diamant: diamanten ring. margenoot+ (E 4 r^o) voetnoot1587 Staat-dochters enz.: hier begint het zesde toneel van het vierde bedrijf. voetnoot1588 Wat zoo: goed zo. voetnoot1597 my hier verduyst'ren: mij verdekt opstellen, voetnoot1600 Nadien: aangezien. voetnoot1603 die weldaat: nl. de vereniging met u. voetnoot1604 zonder dat: daarzonder. [tekstkritische noot]1606 slotpunt voor / - 1607 komma's volgens G - 1613 De eerste helft in A gezegd door ‘Arch.’, in de andere uitg. door ‘Aart’.; het moet wel Aardighe zijn. - 1617-18 komma's na sweert en lant volgens G voetnoot1606 Alzoo mijn moer: goed zo vrouwtje. voetnoot1608 stirredom: betekenis en formatie zijn onduidelijk, maar stellig behelst de uitdrukking een obscene insinuatie; vgl. WNT, deel XV, kolom 1751. voetnoot1609 Joseph: toespeling op Jozef en de vrouw van van Potifar; zie Genesis XXXIX:7-10 voetnoot1619 kundighen: verkondigen. voetnoot1620 daar ... op bevant: waarop ik je betrapte. [tekstkritische noot]1625-27 interpunctie volgens G - 1636 komma na waant ingevoegd - 1637 t'uwent volgens B-G; in A tot uwent - 1638 een E, G de margenoot+ F (1)r^o voetnoot1624 het minste: in het geheel geen; men zou: niet het minste verwachten; of moet men, gezien de vzn. 1629-1664, denken aan: zo klein mogelijk? of: zo vernederend mogelijk? voetnoot1625 guyl: eig. knol; hier: suffer, kaffer; bloote: op te vatten als: blode; Jorden: spreekw. benaming voor een saaie, droge vent. voetnoot1627 Datset: als ze het; ben ... zieck: lijd ik niet aan die kwaal. voetnoot1628 Casteel: obscene toespeling op de vrouw, evenals pieck op de man. voetnoot1629 Maar wilde enz.: hier begint het zevende toneel van het vierde bedrijf; bles: zottin; derren peysen: durven of kunnen denken. voetnoot1633 overdwars: geheel misplaatst, dwaas. voetnoot1634 wy: de keizer en ik, of wel als pluralis majestatis bedoeld. voetnoot1635 en heeft gheen schijn: is niet reëel, berust op niets. voetnoot1637 Want al ist dat ghy hem schoon: want ofschoon gij hem. [tekstkritische noot]1642 komma volgens G - 1645 Hay G Ha; o! ontbr. in B-G - 1647 na lien / geschrapt - 1651-57-59 komma's na zin, bloedt en maaght volgens G - na 1664 in G de toneelaanwijzing Aerds. bin. voetnoot1639 deught: genoegen. voetnoot1641 hoogh-aardich: van hoge afkomst. voetnoot1643 Dat my: dat het mij. voetnoot1644 vroomste: zedigste, deugdzaamste. voetnoot1648 baldadicheyt: verdorvenheid. voetnoot1649 verziet u: maak u gereed; te rugghe tyen: op weg gaan naar huis. voetnoot1653 zalen: paleis. voetnoot1655 te cleyn gheacht: verachtelijk gemaakt door, geen rekening te houden met uw hoge afkomst. voetnoot1658 quam ... vallen in 't verstant: kwam in mijn gedachten op. voetnoot1659 zaden: afkomst. voetnoot1660 beyv'ren: met ijver nastreven. voetnoot1664 Verziet u: vgl. vs. 1649. [tekstkritische noot]na 1668 in G de toneelaanwijzing Aerdige bin. en na 1670 Bin. - 1668 lichtenis volgens B-G; in A: lichtmis - 1672 vraagteken volgens E en G; in A aan het eind van het vers - 1681 tot staat volgens B-G; in A: tot staten - 1684; volgens G voetnoot1667 my vermaken: op mijn verhaal komen, herstel zoeken. margenoot+ F (1)v^o voetnoot1668 lichtenis: verlichting. voetnoot1669 ghy hebje gat welle schraapt: je bent van een koude kermis thuisgekomen, het is je lelijk opgebroken. voetnoot1670 ick mach oock gaan: ik ga ook maar weg. voetnoot1671 O enz.: hier begint het achtste toneel van het vierde bedrijf; ramen: (kunnen) omvatten, begrijpen. voetnoot1674 seltsaam: verwonderlijk. voetnoot1676 lijck: gelijkelijk, precies. voetnoot1678 al ghelijck: al tezamen, over 't geheel. voetnoot1680 de Staten Des werelts: wereldlijke posities. [tekstkritische noot]1689 mijn smart volgens B-G; in A: mijns smart - 1693 slotpunt volgens E en G - 1694 Ach volgens B-G; in A: Aan; staat E, G gaat - 1699 uitroepteken volgens G; wy volgens C-G; in A my - 1700 Als E, G Dat; is ontbr. in B-D - 1703 drist B-G drift - 1704 komma's volgens G - 1705 komma na u ingevoegd - 1706 komma na Troosje volgens G voetnoot1688 wanhaghen: mishagen, er genoeg van krijgen. voetnoot1689 sachten: verzachten, lenigen. voetnoot1692 noosselijck: met deernis, geroerd. voetnoot1694 Ziet ... staat: zie haar daar ginder staan. voetnoot1695 Hoe prangt enz.: hier begint het negende toneel van het vierde bedrijf. voetnoot1699 zo veel snevens: zo veel dingen die tot verderf leiden. voetnoot1703 drist: driest; wijt luftich: wijd uitzwermend. voetnoot1706 bedompt: omneveld. voetnoot1707 Hoe ... stantjens: waarom staat ge zo ongedurig te draaien. [tekstkritische noot]1709, 1711 / na schildery en ghebonden weggelaten volgens G - 1712 bloempjens volgens G; in A: bloemjens B-E bloemtjens (-tiens). Zoo ook in vs. 1715 - 1713 / na mijn weggelaten, volgens G - 1715-17 interpunctie volgens G - 1720 voor volgens B-G; in A: door - 1721 beknopt volgens B-G; in A: beknost - 1722 bandt emendatie; in A-D: bran(d)t; E en G: in de min - 1723 men kander G malkander - 1724 anderen B-E ander; G 't ander - 1726 De volgens E en G; in A-D: Die margenoot+ F 2 r^o voetnoot1715 verdwynen: verwelken. voetnoot1717 haast: spoedig. voetnoot1721 beknopt: in het kort. [tekstkritische noot]1730 zijn onlusten volgens B-E; in A: die zijn lusten - 1731 De dinghen C-G Die dinghen; interpunctie volgens G - 1733 lievertjes volgens D, E en G; in A-C bevertjes; / na pijn weggelaten volgens E en G - 1734 bloempjes volgens B-G; in A: bloemjens - 1735 interpunctie volgens G - na 1738 als toneelaanwijzing in G eerst: Heereman bin. - 1739 / na Jaren weggelaten volgens E en G - 1741 mijn herrefst volgens B-G; in A: my herrest voetnoot1730 quellen: kwellingen. voetnoot1732 in 't zuycker: bij het zoete, het zoete geheel van de liefde. voetnoot1733 By: door; lievertjes: minnaars. voetnoot1735 spreden: spreiden, gereedmaken. voetnoot1742 parsent: knellend. [tekstkritische noot]1743 schreeden volgens D, E, G; in A-C: schreede - 1746 schrand're B-G schrandere - 1750 mijn E my - De regels wit tussen de strofen zijn toegevoegd - 1754-58 interpunctie volgens G - 1760 noot volgens B-G; in A: noyt - 1763 knelt B-G quel(d)t voetnoot1745 Arabees: Arabier. margenoot+ F 2 v^o voetnoot1747 yl: leeg; om dat: opdat. voetnoot1748 Heb mijn selfs nut enz.: de zin loopt niet; bedoeld is wel: mijzelf tot nut en een ander tot stichting zou hebben kunnen zijn. voetnoot1749 wispelt in mijn zin: speelt mij door het hoofd voetnoot1750 't juytert (voor tjuitert): zingt. voetnoot1751 O Maachden enz.: dit lied komt ook voor in de Groote Bron der Minnen, als nr. LXXV.* voetnoot1762 dreutsche: stugge, onvriendelijke. [tekstkritische noot]1770-72-75-78-81-82-87-88 interpunctie volgens G - 1789 vraagteken bijgevoegd - 1791 Mijn B-G My voetnoot1766 zin: gemoed. voetnoot1771 vroomheyt: deugdzaamheid, virtus. voetnoot1776 Tuych: betuig. voetnoot1783 begheven: opgeven, verlaten. voetnoot1790 dat: volgens de zinsconstructie zou dit het derven moeten zijn, maar bedoeld is Het gheliefde lief. [tekstkritische noot]1793 interpunctie volgens G - 1801 wat hoor ick? Ay ziet ontbr. in B-G - 1803 in G uitroepteken in pl. van vraagteken - 1804, 1809 komma achter Neen, resp. ick volgens G voetnoot1801 kouraal: de rode kleur van de wangen. voetnoot1802 deluw: doods, vaal. voetnoot1803 rept: verroert zich. op: open. voetnoot1806 brenghen ... in het graf: uit deze formulering en uit vs. 1867 ‘in haar bloedt versopen’ kan men opmaken dat de prinses zich doorsteekt; de toneelaanwijzing ‘Hereman grijpt naar 't mes’ betekent dat hij het mes van Aardighe neemt. In het volksboek heeft zij ook een mes gegrepen, maar vóor zij ermee steekt, sterft zij doordat ‘heur de hert-ader borste’. [tekstkritische noot]1814 en't ghemoet B-E en ghemoet - 1815 uitroepteken volgens G - 1818 deerenis E deernis - 1821-23-24-32-34 interpunctie volgens G voetnoot1809 weenaer: weduwnaar. voetnoot1811 bedden: verwantschap, familie. voetnoot1812 sterf-huys: beeldspraak voor sterfelijk lichaam; redden: redderen. voetnoot1815 beweghen: werking, of: door u geïnspireerde aandriften? voetnoot1816 tochten: strevingen, hartstochten. voetnoot1817 gheluck: noodlot, fortuin voetnoot1823 Heyloose ooghen: ogen die, door hetgeen zij zien en de begeerten die zij daardoor opwekken, zoveel onheil veroorzaken. voetnoot1825 heylich: gezegend, gelukkig. voetnoot1829 des spoets: van de fortuin. voetnoot1830 ghevallen: lotsbedelingen. voetnoot1832 des avontuurs: van het noodlot. margenoot+ F 3 v^o voetnoot1834 de Beule ... van alle Beulen: de allerwreedste beul. [tekstkritische noot]1837 Dies volgens E en G; in A-D: Die - 1839-40 komma, resp.: aan het eind in A verwisseld - 1841 den ballich B-G den boezem (boesem) - Toneelaanwijzing: in G toegevoegd Twee Chooren uyt. - 1845 de aanduiding 2. Choor voor de tweede helft van het vers ontbr. in alle drukken. voetnoot1836 hencker straf: strenge beul. voetnoot1839 have: toevlucht. voetnoot1841 ballich: balg, lichaam (als zak). voetnoot1843 gheven: opgeven, overgeven. voetnoot1844 my: misschien drukfout voor myn; of datief, dus: het voor mij te droevige leven. voetnoot1845 De koets enz.: hier begint het negende toneel van het vierde bedrijf; koets: beddekoets, bed; wapen: wee! voetnoot1846 ghegalp: gejammer, gehuil. [tekstkritische noot]1850 drinckt G dringht voetnoot1848 gherucht: geroep, rumoer. voetnoot1850 drinckt: dringt. [tekstkritische noot]1851, 1852 komma achter lief en vraagteken volgens G - 1853 Ay G Ey - 1854 komma volgens G voetnoot1852 voor 't vyer: de toen heersende medische opvatting hield in dat warmte bezwijmden en gekwetsten weer tot leven kon brengen; vgl. Mar. van Nieumeghen vs. 1006. voetnoot1853 melckt: masseert. voetnoot1855 borstlijf: keurs; Ontdoet: ontrijg, maak los. [tekstkritische noot]1856 komma achter bloet ingevoegd - 1858 Doctoor G Doctor - 1859 na de B-D van de - 1861 komma na schouspel volgens G voetnoot1859 na de kunst: op deskundige wijze. voetnoot1860 afghesteken: doorstoken. [tekstkritische noot]1863 slotpunt volgens E en G - 1864 komma na Gaat volgens G; datelijck B-G daat'lijck - 1871-76-78 interpunctie volgens G - 1883-85 de namen in romein voetnoot1865 besluyten: vatten, doorgronden. voetnoot1867 Daar leyt enz.: hier begint het tiende toneel van het vierde bedrijf; versopen: versmoort, badend in. voetnoot1868 op een bof: botweg, klakkeloos. voetnoot1873 onbescheydenheyt: onoordeelkundig gedrag, tactloosheid. margenoot+ F 4 r^o voetnoot1883 Phedria: Phaedra* voetnoot1885 minlijckheyt: minnezucht. [tekstkritische noot]1890-96-98 interpunctie volgens G - 1898 zulck een B-G sulcken een - 1900 Doctoor G Doctor - 1901 Elperiencia E, G Experientia. De Latijnse woorden in dit en volg. verzen in romein. - 1904 fabricfimes E, G fabricsimes - 1906 Vixtus Victrus B-G Vixtrus voetnoot* Amoureusje enz.: boven deze opsomming staat nog: Doctoor en Amoureus, een overbodige aanduiding. Hier begint het elfde toneel van het vierde bedrijf. voetnoot1901 Echo enz.: de eerste drie woorden zijn te verstaan als ego habeo experientiam: ik bezit ondervinding; in de geleerde brabbeltaal van de doctor vallen verder de volgende spreekwoorden te herkennen: fabricando fabri fimus: al doende leert men; non omnia possumus omnes: ieder kan niet alles (Virgilius, Bucol. 8, 63); negant omnes, Virtus triumfat: de Deugd overwint, hoezeer allen eraan twijfelen. voetnoot1902 homo bulle: de mens is een luchtbel.* voetnoot1904 Echo sumas enz.: bedoeld is ego sumo practicam: ik beoefen de praktijk. voetnoot1907 amor vincit omnia: liefde overwint alles; bedoeld is: zo blijkt voorwaar het spreekwoord ‘liefde overwint alles’ leugenachtig te zijn. voetnoot1909 slechte: eenvoudige. voetnoot1910 preutelt: mompelt; goet: stof, dingen. voetnoot1915 kackedor: kakadoris in de oorspr. bet. dwaze zwetser; vgl. Sp. Brab. vs. 423, en voor de etymologie J.H. van Lessen in Ts. 51, bl. 95. margenoot+ F 4 v^o voetnoot1919 het: heeft; niet eens lens: geen boontje, geen zier. Vgl. WNT VIII, eerste stuk, kolom 1576. voetnoot1921 vinninam: venijn, tegengif. [tekstkritische noot]1927 nabben naars E, G nabben aers - 1929 in ontbr. in E; G: inspectionem ocularem. In G volgt nog de toneelaanwijzing: Amoreusje en Doctor binnen - 1931 komma na dinghen volgens G - 1937: volgens G - 1938 Wy in A wy; waert hoort, 'tschict E, G waer't schickt voetnoot1923 kriec: gat, en vandaar lichaam. voetnoot1925 moer: lijfmoeder (baarmoeder), maar tevens woordspeling met het volgende malloot. voetnoot1927 nabben naars: het hellegat; dat niet te spreken is: dat het niet te zeggen, te beschrijven is. voetnoot1929 in specibe kularum: bedoeld is inspectio(nem) ocularem: eigen aanschouwing, onderzoek. voetnoot1930 Miestery: heelkunst. voetnoot1931 dat goore goet: die smerige troep; vgl. vs. 364 en 820. voetnoot1933 Waarter deert: waar zij pijn heeft. voetnoot1935 ick kan dat goet: ik heb verstand van die dingen, of: van die vrouwen, al had icket ... esien: alsof ik het gezien had. voetnoot1937 geen saves: geen weet, geen verstand (naar Sp. saberse); nog thans in de volkst. geen savvie hebben van. [tekstkritische noot]1950 kijnts D, E, G kijnt; komma volgens G - 1944 kliecken E klicken - 1954; volgens G - 1956 misteris D-E Miesteris; G Miesteres! voetnoot1940 dat gat en booren zy niet: dat zal hun niet lukken; gane zeker: kiezen de zekerste weg. voetnoot1941 niet velen mogen: niet licht dulden; snotveger: barbier. voetnoot1942 Cornelis Tamesz. van Gisp: een bekend leezetter; hart hangt of geduymt:* hardhandig of grof van duim. voetnoot1943 versuymt: verkeerd behandeld, verknoeid. voetnoot1944 kliecken: knoeien, kwakzalven. voetnoot1945 datser: dat ze hun. voetnoot1946 veest: scheet; weyt: waait. voetnoot1948 besonder van reen: verschillend gemotiveerd. voetnoot1950 Ghenomen of: aangenomen dat. voetnoot1951 lock raack boter inde as: lukraak; de toevoeging boter in de as maakte vanouds deel uit van het spreekw. (zie de Kamper Spreekw., ed. Kloeke, blz. 45, nr. 5) en is misschien zo op te vatten: en als er geen geluk bij is, valt de boter in de as. voetnoot1953 op de wilde bof: in het wilde weg, op geluk af voetnoot1954 Locktet: lukt het. voetnoot1956 Misteris: schertsend tot Modde gezegd, die zo veel schijnt te weten dat zij wel een meesteres, een dokter genoemd mag worden; voortgezet in het volgende: ghy ... klompen: je zou er best komen op je klompen. [tekstkritische noot]1958 uitroepteken in pl. van punt in A; G heeft een: - 1963 hiele ontbr. in E en G - 1964 weet E voel; in G wordt dat helpt, dat voel ick gezegd door Moersgoelick - 1966 komma na Moersgoelick volgens E en G - 1968 Kon E, G voetnoot1957 modde van gompen: slonzig mens.* voetnoot1961 misselijcke: verkeerde, niet goed vallende. margenoot+ (1)r^o voetnoot1965 Moersgoelick: Moeders mooiste.* [tekstkritische noot]toneelaanwijzing stoet volgens G; in A-F: stout - 1970 Hay E, G Ay; uitroepteken volgens G - 1976 komma's ingevoegd - 1978 op de marrickt dragen volgens E en G; in A-D dooden met veel slaghen - 1982-83-84 uitroeptekens volgens G voetnoot1968 misval: ongeval. voetnoot1969 versochtheyt: ervarenheid, kunde. voetnoot1970 Hay mijn!: hier begint het twaalfde toneel van het vierde bedrijf; wat leyder maar: wat een droeve tijding. voetnoot1975 Dat ... gheweest is onweerstand'lijck: waaraan zij geen weerstand heeft kunnen bieden. voetnoot1976 of ghy ... my hebt verrast: al zijt gij mij te vlug af geweest. voetnoot1978 op de marrickt dragen: aldus volgens de variant; de lezing in A. geeft geen zin. voetnoot1982 Medooghelijcke: mededogen wekkende, deerniswaardige. voetnoot1984 klemt en sluyt: is beklemd en als afgesloten. [tekstkritische noot]1986 slotpunt voor / - 1989 verwullift B-G verwulft - 1990 op een volgens E en G; in A: tot een - 1992 stal B-E stael (staal) - 1993 slotpunt voor / - 1995 licht'lijck E lichtelijck - 1998; volgens G - 2000 met E, G me(e) - 2001 in A gezegd door Aardighe - 2001-05-06 interpunctie volgens G voetnoot1986 Belemmert: benauwd, beklemd; laster: schanddaad. voetnoot1990 op een: dicht bij elkaar (?). voetnoot1992 stal: gedaante; na den stant: overeenkomstig de status. voetnoot1995 domp: uitwaseming. voetnoot1996 Verweende: mooie; ingheweydeloose: van de ingewanden ontdane. voetnoot1999 den dach en d'uytvaart schryven: de datum van de uitvaart bekendmaken. margenoot+ G (1)v^o

Vorige Volgende

Stommen ridder

Het vierde bedrijf. de Eerste vvtkomste

De murmuratie vande edelliedenGa naar voetnoot-

Over het gehele werk

organisaties

Over dit hoofdstuk/artikel

lied