Stommen ridder

(1973)–G.A. Bredero– rechtenstatus




[pagina 111]
Het derde bedrijf. 't Eerste vvtkomenGa naar voetnoot- De Soudaan met zijn voornaamste Heeren 970[regelnummer] Van al mijn zalicheen daar ick in ben gheset,Ga naar voetnoot970 Danck ick de hooge Goon, en haar knecht Machumet,Ga naar voetnoot971 Ga naar margenoot+Wiens dienaar dat ick ben. Hoe wel dat ick Turckye En 't meerendeel des werelts heb onder mijn voogdye, Zoo leef ick nochtans zoo Godvreesend' en ghedwee,Ga naar voetnoot974 975[regelnummer] Dat ick mijn Keyzerrijck bezit in rust en vree. Het oorloogh, dat wel eer mijn staet in twijffel stelden,Ga naar voetnoot976 Dat heb ick wt ghejaaght, want ick en wil mijn velden. En ackers, groot en groen, niet meer om hooghe moetGa naar voetnoot978 Vet mesten met de bry van menschen vlees en bloedt. 980[regelnummer] Het daghelijcx kermen van mijn eyghen onderdanen, Het jammerlijck ghekrijt, de ziel-snyende tranen Der weeuwen manneloos, en zuygelinghen naackt, Dat heeft mijn menichmaal een wont in't hart ghemaackt, Daar ben ick nu of vry, en zal't my eeuwich houwen,Ga naar voetnoot984 985[regelnummer] Indien men op den stant des rijcx yet mach vertrouwen; 't Gheluck is allerley, dies ick het niet en varch.Ga naar voetnoot986
[pagina 112]
Een moorsche ridder, met tvvee Schilt-knapen Alder-vermaarste en Groot-machtichste Monarch,Ga naar voetnoot987 Den Koning van China, en Dwingelant der Mooren, Vader van Brandement, mijn Heere wel ghebooren, 990[regelnummer] Wt wiens naam dat ick nu met alle ned'richeyt, De handen kusse van u hooge Majesteyt, Die inde ouderdom van tweentachtich Jaren Zich zelven vant onnut om langher te bewarenGa naar voetnoot993 De zetel en de staf des Konincklijck ghewout,Ga naar voetnoot994 995[regelnummer] En heeft het rijck mijn Heer zijn zone toe vertrout, Die Goddelijck van aart alle benaude troosten,Ga naar voetnoot996 En daar toe zo vermaart door wapens, dat int Oosten Gheen Koning noch gheen Vorst, hoe groot hy was, of hy En wenschten hem gheluck in zijne heerschappy. 1000[regelnummer] Na deze groetenis zoo quamen daar ghesantenGa naar voetnoot1000 Met treffelijcken staat, al rijcx en bloedtverwanten,Ga naar voetnoot1001 Van wijdt en zijdt den Moor, zo blanck, zo gheel als swart,Ga naar voetnoot1002 Arabers, Ethophier, de Pars, de Part, de Tar En ontallijck veel meer, die hem gheschencken brochten, 1005[regelnummer] En neffens dien mijn Heer ten houwelijck verzochten Voor hare dochters jong, het welck den ouden Helt, Om zijne jonckheyt heeft beleefd'lijck uytghestelt.Ga naar voetnoot1007 Waarom de jonghe en weelighe KoninginneGa naar voetnoot1008 Van Tharsen, die ghelijck een blinckende Goddinne 1010[regelnummer] Wtstack in schoonheyt schoon, want men en vant aldaarGa naar voetnoot1010
[pagina 113]
Geen orgentaalsche vrou die yet gheleeck by haar. Dees heeft bedacht een vont, en heeft mijn Heer ghezondenGa naar voetnoot1012 Vereeringhe zoo rijck alsmen niet schatten konde, En deed' hem neffens dien voort bidden dat mijn Heer, 1015[regelnummer] Haar te verzoecken eens zouw' willen doen die eer.Ga naar voetnoot1015 Ga naar margenoot+Het welck uyt heusheyt hy niet af en dorste weeren, Maar volghde korts daar op, daar hy met aller eerenGa naar voetnoot1017 Ghedient wiert en onthaalt. Want ziet, mijn Heer gheviel Zoo uyttermaten wel de vrouwelijcke ziel, 1020[regelnummer] Dat zy in plaatse van te weygheren afkeerlijck, De jonghe Prince zelfs verzocht tot min oneerlijck.Ga naar voetnoot1021 Dit verzoeck, haar schoonheyt, en zijne heete jeucht, Die wrochten in mijn Heer ghelijck ghy dencken meucht,Ga naar voetnoot1023 In voeghen dat hy haar goetwillich zacht liet rustenGa naar voetnoot1024 1025[regelnummer] Onder zijn schaduw, tot verkoeling van haar lusten. Dewijl dat dit gheschach en repten zy gantsch nietGa naar voetnoot1026 Van houw'lijcksche voorwaard, van trouw' of anders yet,Ga naar voetnoot1027 Want ziet, zy docht den Prins waar vast ghenoech beslaghenGa naar voetnoot1028 In minnen ghelijck sy, maar 't beurden na thien daghen, 1030[regelnummer] Dat hy om oorlof haar met droeve woorden badt, Zegghende: dat hy t'huys yets te verrichten hadt Daar groot verlang aan was; zy dorst hem niet ophouwen,Ga naar voetnoot1032 Midts hy haar loofden, op zijn wederkomst te trouwen.Ga naar voetnoot1033 Maar wat? zoo haast als hy by zijn Heer vader quam, 1035[regelnummer] De Griecksche Zeraphin hy stracx ten wyve nam. De Tarsche Koningin heeft dit wel haast vernomen,
[pagina 114]
En deed ghestoort voor haar een seer out Ridder komen,Ga naar voetnoot1037 Die hem de swarte kunst zoo meesterlijck verstont,Ga naar voetnoot1038 Zulcx datmen zijns ghelijck op aarden niet en vont. 1040[regelnummer] Dees looft zy hooghen staat, indien hy met zijn treeckenGa naar voetnoot1040 Haar onghelijck en spijt ten wille wist te wreecken.Ga naar voetnoot1041 Den Toveraar die eyscht hier toe haars Vaders kroon, Die hy besweert, en vloeckt afgrijsselijcke doon:Ga naar voetnoot1043 De schimmen akelick, de geesten en de zielen,Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] De duyvels die verschrickt voor zijn karacters vielen.Ga naar voetnoot1045 Wt had hy: en hy gaf de kroon haar wederom.Ga naar voetnoot1046 Schenckt (zeyt hy) dit, Princes, den nieuwen Bruydegom, En doet hem bidden dat om uwent wil te draghen Op zijne Bruylofts-feest de alder-eerste daghen: 1050[regelnummer] Het welck hy niet en zal weygeren noch afslaan, Waar uyt hem zal terstont een zulcken smart ontstaan, Die alzoo groot zal zijn, dat d'aldergrootste pynen Des werelts hem al licht en lyd'lijck zullen schynen,Ga naar voetnoot1053 En dese smart en zal van hem niet zijn vervreemt,Ga naar voetnoot1054 1055[regelnummer] Ten sy de kroon van hem de troutste minnaar neemt.Ga naar voetnoot1055 Hy had volseyt, voldaan, doen werdt aan hem ghegeven,Ga naar voetnoot1056 Daar hy zijn daghen mocht wel rijckelijck op leven.Ga naar voetnoot1057 De spytighe Princes, met lieflijck smeken, zantGa naar voetnoot1058 De so beswooren kroon den blyde Bradamant,
[pagina 115]
1060[regelnummer] Dies' op zijn jeuchdich hooft stracx reuckeloos ging setten,Ga naar voetnoot1060 De reden kon hem niet zijn ongheval beletten. Ga naar margenoot+In eenen ooghenblick zo borst daar uyt een vlam, Hy kreet, hy riep om hulp, maar laci! wie daar quamGa naar voetnoot1063 Het was al vruchteloos, ten mocht de Prins niet baten, 1065[regelnummer] Zy moesten met verdriet en onghetroost hem laten, Want wie hem onderstont behulpelijck te zijn,Ga naar voetnoot1066 Die deed' niet dan dat hy verdubbelde zijn pijn. D'ondraghelijcke kroon deed' Brandemant den brander Gantsch leven in het vyer, ghelijck als de Salmander.Ga naar voetnoot1069 1070[regelnummer] 't Ghemeene volck treurde met onghemeene druck, En droech met harten rouw' haars Princen ongheluck.Ga naar voetnoot1071 De Raat die schickten heen twee treffelijcke Heeren, Die heel ootmoedich heyl voor haren Prins begeeren: Zy bidden de Princes, zy hebbe doch ghedult, 1075[regelnummer] Vermidts dat Brandemant bekennende zijn schult, Dat hy zijn Princ'lijck woort niet wel en heeft gehouwen, Nu waarlijck is ghezint haar tot een vrouw' te trouwen. Daar op zeyt de Princes, en gaf haar dit bescheyt:Ga naar voetnoot1078 Ghy Heeren, als ick denck op zijn ontrouwicheyt, 1080[regelnummer] En hy op het verdriet dat hy deur my moet lyen, Hoe zoude zulcken echt toch kunnen wel ghedyen? Wat zou daar anders uyt ontstaan als alle quaadt? En weet dat ick de Prins nu tot der doot toe haat. Ziet daarom is voor hem gheen beterschap te hopen, 1085[regelnummer] Ten zy door asia, africa, en europen Hy heene treckt, en zoeckt zoo langhe tot by vindt, De troutste minnaar die ghetroutst op aarden mint, Die hem de kroon van't hooft zal nemen met zijn handen: En hier mee maackt u voort uyt mijn ghebiedt en Landen,Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] Want die onwaardicheyt die u Prins heeft begaan
[pagina 116]
Is zoo groot, dat daarom zijn volck te haten staan.Ga naar voetnoot1091 Dus heeft mijn Heere, Heer, de wereldt gaan bekijcken, En alles schier bezocht, tot zelfs de Koninckrijcken Van uwe Majesteyt, hoe wel hy nieuwers vant 1095[regelnummer] Verlichting voor zijn wreet en noyt ghehoorde brandt, Om welcke oorzaack, Alder-Grootmachtichste Heere, Ick uyt mijns Princen naam nu vry geley begeere. Gunt hem verzeeckering in u hof, 't welck is vermaart,Ga naar voetnoot1098 Dat daar de stapel is des Ridderschaps vergaart,Ga naar voetnoot1099 1100[regelnummer] Op dat hy zijn gheluck aan haar lie mach beproeven. keyzer Ick geve hem mijn woordt: dat hy komt zonder toeven,Ga naar voetnoot1101 Datmen na zijn waardy hem stracx een plaatse maack, Ick ben belust te zien zoo wonderlijcken zaack. Ga naar margenoot+ Den moorschen brandemant met zijn brandende Kroone. Aartsche Dianaas vryer, Aardighes vryer, en Zeege-Heer Wat dat een sterflijck mensch in vleys en bloedt kan lyenGa naar voetnoot1104 1105[regelnummer] Ziet ghy, O mensch, in mijne droeve schilderyen.Ga naar voetnoot1105 Ach! ick ellendighe, ick draach voor man en vrou 't Brant-teken op mijn hooft van mijn verlaten trou.Ga naar voetnoot1107 Een spieghel voor de gheen die met verswooren edenGa naar voetnoot1108 Op Hel noch Hemel past, en met zijn valsche redenGa naar voetnoot1109 1110[regelnummer] Het vrouwelijck ghemoet beweeghelijck verdoort,Ga naar voetnoot1110
[pagina 117]
En tot zijn zotte lust onkuyschelijck bekoort, En zijnde wars of beu des byslaaps zoeticheden, Zo scheurt hy vaak de trouw die hy voor Gode dede.Ga naar voetnoot1113 Ach menschen! die met my echt-breucken daghelijcx schaft,Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] Laat af in tijdts eer u den rechten Rechter straft. Heylige Majesteyt, den Hemel wil u zeeg'nen, En laat voorspoedelijck op u zijn gunste reeg'nen. Ziet met medoghentheyt, de alderdroefste man, Die inde werelt laas! gheen hullip vinden kan. 1120[regelnummer] 'k Heb Oost en West verzocht, in't Noorden en het zuyden,Ga naar voetnoot1120 En ick en vind helaas! niet dan ontrouwe luyden. De luyt-ruchtighe faam die zeyt dat in u hofGa naar voetnoot1122 De schepsels zijn oprecht, en van bequamer stof. Dus bid ick dat ghy wilt de beste Edellieden, 1125[regelnummer] En Minnaars tot een proef uytroepen en ghebieden.Ga naar voetnoot1125 keyzer Liefhebbers wie ghy zijt, die hartelijck bemindt Wt suyverheyt des ziels, en niet uyt gaylheyt blindt, Die 't lodderlijcke vleys, hoe teder, kunt verachten,Ga naar voetnoot1128 En niet dan schoonheyt zoeckt van heldere ghedachten, 1130[regelnummer] Die gheroost en ghelucht zijn op des Hemels niest,Ga naar voetnoot1130 Ghy die zoo heylichlijck wt reyne liefd' verkiest, Ghy die om lief noch leet de jonst van u vriendinne, Noyt valschlijck hebt ghevalscht met yemants anders minne, Komt hier, en aan de kroon u deeg'lijckheyt beproeft, 1135[regelnummer] En helpt de Prince die met reden is bedroeft.
[pagina 118]
alderecht, Aardighes Broeder Ach schoone Zonne! die met u mangneete stralen,Ga naar voetnoot1136 Mijn ziele kunt de ziel van al zijn kracht onthalen.Ga naar voetnoot1137 Ghy zijt het waartste lief, mijn uytverkoren beeldt, Die in mijn zinnen zijt op 't hoochste ghetaf'reelt,Ga naar voetnoot1139 1140[regelnummer] Voor wien mijn harte buyght, en offert met zijn tranen, Eenvoudighe Godsdienst voor u aartsche diana.Ga naar voetnoot1141 Brandende Brademant, mijn Heere, van die tijdt Dat ick de Keyzerin mijns ziels eerst heb ghevrijt, Ga naar margenoot+En heb ick my tot noch in gheenerwijs vergheten, 1145[regelnummer] In minne buyten haar, in't minste by mijn weten, Op mijn oprechticheyt tast ick de kroone aan.Ga naar voetnoot1146 brandemant Heer Ridder, ey laat af, laat af, en laat toch staan! Want by aldien dat ick door ontrouw' kan ghenesen,Ga naar voetnoot1148 Zoo soudy (ick ghelooft) mijn helper konnen wesen. 1150[regelnummer] Ach! door ghewelt en kracht en brengdy niet tot nietGa naar voetnoot1150 Mijn lyden, noch de vlam die ghy nu flonck'ren ziet! Ick ben te troosten, maar met onbevleckte trouweGa naar voetnoot1152 En met ghediensticheyt en naarstich steets aanhouwe, Met vriendelijcke jonst, met woorden zuycker zoet, 1155[regelnummer] Met ghelegentheyt des tijdts, die men waarnemen moet, Ende ander dinghen meer die inde reyne minne Die eyghenschappen zijn om lieff'lijck te verwinnen.
[pagina 119]
amoureusje Laat legghen dat haghje, ay lieve lanst gaat deur,Ga naar voetnoot1158 Ghy hebt buyten de pot ghepist, dat ziemen wel mijn breur. 1160[regelnummer] Komt weer kacken op den haart, ay ziet hem eens gaan druylen,Ga naar voetnoot1160 Hy weet niet in wat gat hy best hem zal verschuylen. hereman Goddin die u ghesicht zoo Godlijck open doet, Dat het een Sonne-schijn verstreckt in mijn ghemoet: Ick sweer u by het licht, ick sweer u by de stralen 1165[regelnummer] Des overgulden Zons, dat ick de vaste palen Des juyste zuyverheyts te buyten noyt en ging, t'Zint ick door s'Hemels gunst de kennisse ontfing Van u volmaackte deucht, die niet is om verfrissen,Ga naar voetnoot1168 Nadien ick noyt en heb ontheylicht mijn ghewissen 1170[regelnummer] Met dorperheyt onkuys, na dien ick onbesmetGa naar voetnoot1170 En onbezondicht ben aan yemants Bruylofts-bedt,Ga naar voetnoot1171 Nadien dan dat ick noyt bedreef onminne gurich,Ga naar voetnoot1172 Heb ick mijn lief gelieft met liefden eeuwich durich: Zoo koom ick Bradamant, zoo koom ick Prince hier 1175[regelnummer] Beproeven myne trouw aan dit betoovert vyer. brandemant Ach Edel Heer! staat stil, staat stil, en hout u handen,Ga naar voetnoot1176 Want hoe ghy meerder woelt, hoe dat ghy meer doet branden
[pagina 120]
Mijn vyerich hooft, helaas! hoe dat ghy styver treckt,Ga naar voetnoot1178 Hoe dat ghy my meer pijns, en lasters u verweckt.Ga naar voetnoot1179 1180[regelnummer] Ach! Ridder, 't is om niet! wat mooghdy u vermeten? amoureusje Hy kackt de kooten uyt, hy schijt, hy het lever e geten,Ga naar voetnoot1181 Hoe dick is hy om zijn kop, 't is best gaat deur als een man,Ga naar voetnoot1182 Datser goet veur, komt Melis malmongt wilt ghyder an?Ga naar voetnoot1183 Of ghy ouwe testements aansicht? Of ghy Klaasje Kroonen?Ga naar voetnoot1184 1185[regelnummer] Of ghy Pietje Babbelbeck? Hoor hier ghy haperde boonen,Ga naar voetnoot1185 Die u trouwicheyt by al de wereldt schier uytghestamert hebt,Ga naar voetnoot1186 Om dat ghy Lijsje met een oor de Stijfster ghekamert hebt.Ga naar voetnoot1187 Komt hier ghy wyven en ghy weeuwen die garen broeckt,Ga naar voetnoot1188 Komt hier, daar aan de kroon u eerbaarheyt versoeckt:Ga naar voetnoot1189 1190[regelnummer] Ga naar margenoot+Ghy weet wel wie ick mien, al swijghje nou stil, Houtet mijn ten besten dat ick niemandt noemen wil. Komt hier ghy vrijsters, ghy giet-looghens die u verstant tot bedroch met ghekrabbel scherpt,Ga naar voetnoot1192 Dat ghy u beloften en eden acht als u snottebellen die ghy te grabbel werpt. De werelt is vol valscheyt, daar is gheen trou by oudt of jong, 1195[regelnummer] Ick gheloof gheen menschen of zy hebben hayr op haar tong.Ga naar voetnoot1195
[pagina 121]
brandemant Ach! goedertierentheyt des Hemels, kundy dooghen Noch langher myne smart met onbeweeghde ooghen?Ga naar voetnoot1197 Is al de werelt nu dus onghetrouw en vals? Ach! schuyfdy mijn de straf alleen dan op de hals? 1200[regelnummer] Is dat rechtvaardicheyt? 'k En heb gheen mensch ghevonden, Of hy is schuldich oock aan mijn ghemeene zonden:Ga naar voetnoot1201 Doch ist dat u de wraack aan mijn te doen behaaght, Zoo ist u best (mijn ziel) dat ghy't verduldich draaght, En toont u inde noot, ist moog'lijck, noch blyelijck. 1205[regelnummer] Vertrout de goe Jupijn, hy zal u eer lang lyelijckGa naar voetnoot1205 Aanschouwen, en beroert van zijn ghenadicheenGa naar voetnoot1206 Afnemen 't swaare jock, by u verdient gheleen. zeege-heer Ach Prince Brademant! het moyt my uyter maten,Ga naar voetnoot1208 Dat ick u blakerende onghetroost moet laten. 1210[regelnummer] Al-weter, Hemel-voocht, die 't alles ziet en weet, Ghy weet dat ik te kort de kuyschheyt noyt en deet. Ghy weet, hoe dat ick my in alles heb onthouwe, Laat blijcken deur de kroon de schoonheyt van mijn trouwe.Ga naar voetnoot1213 amoureusje Los is de pannekoeck, wel dat is seer goet, 1215[regelnummer] Wat feckzeert my die vreemdelinck zoo op staande voet,Ga naar voetnoot1215
[pagina 122]
Wat ficksen duyvel is dat, hy weetze te belezen,Ga naar voetnoot1216 Meester Jan smeerten borst en zou zoo knap niet ghenezen.Ga naar voetnoot1217 bradamant Ach! alderedelste Ridder, ghebenedijt Zoo zy de ure daar ghy in gheboren zijt! 1220[regelnummer] Mijn Heer, verzeeckert u dat ghy nu mooght ghebieden Mijn zelf, mijn schat, mijn rijck, mijn landen en mijn lieden, In zulcker voeghen Heer, en Minnaar hoogh van aart, Als of ghy wettelijck daar eyghen Vorst of waart,Ga naar voetnoot1223 Want zonder u en waar mijne pyne niet te slancken.Ga naar voetnoot1224 Palmerijn neemt hem op, en doet hem zitten, staan, en biedt stommelling de Kroon de Keyzer. keyzer 1225[regelnummer] Heer Ridder, vande gift wy u van harten dancken, Ick sweert op s'Princen woort, ick zal de goude kroon By mijn juwelen en dierbaarheen legghen schoon, Doen stellen tot een pronck, voornam'lijck om de waarden Des troutste Minnaars van den ommeloop der aarden,Ga naar voetnoot1229 1230[regelnummer] Wiens heusheyt in mijn hof zoo Godlijck heeft verkeert,Ga naar voetnoot1230 Ga naar margenoot+Dat hy 't onsterflijck ghemaackt heeft en gheeertGa naar voetnoot1231 Door zijne waardicheyt, het welck ick wil ghedencken, Dies wy u dese Stadt met zijn behooren schencken.Ga naar voetnoot1233 Op morghen zullen wy u stellen int bezit, 1235[regelnummer] En ernstachtich ick den God des Hemels bidt,
[pagina 123]
Dat hem ghelieve u te zeeg'nen en bespraken;Ga naar voetnoot1236 Ick sweert u by zijn naam u alzoo groot te maken Als d'alderhoochste Heer van mijn gheheele rijck Hy bedanckt hem stommeling, en vveyghert. brandemant Grootmoedich Edelman, het waar onbillichlijck, 1240[regelnummer] Dat ick de hooghe deucht die ghy aan my bethoonde, Niet met erkenninghe van danckbaarheyt beloonde, Hoe wel zy met mijn macht niet te verghelden is, Zoo bid ick, neemt van my tot een ghedachtenis Van uwe weldaat groot, vier hondert hackeneyen,Ga naar voetnoot1244 1245[regelnummer] En duysent wapens schoon, en zeventhien galleyen,Ga naar voetnoot1245 En vijfenveertich kleen van de Chineesche kunst,Ga naar voetnoot1246 Neemt die tot tuyghen van mijn onvermoghen gunst.Ga naar voetnoot1247 Ick bid u vriendelijck, indien ick't mach begheeren, En wilt dees gaven kleyn toch niet te rugghe keeren.Ga naar voetnoot1249 keyzer 1250[regelnummer] Den helt is te beleeft om u te weyg'ren die, Ghelooft dat ick mijn lust aan u verlossing zie.Ga naar voetnoot1251 Verheughde Brademant, ick ben zo vol vernoeghen, Komt gaan wy ons tot vreught en alle blijdtschap voeghen.	voetnoot- 't Eerste wtkomen: hoewel de term wtkomen hier wel scène, toneel, zal betekenen, ontbreekt verderop iedere aanduiding van het tweede, het derde toneel enz. [tekstkritische noot]971 Machumet D, E, G Mahomet - 972 ben. Hoe A (en volg.) ben / hoe; Turkeye E Turckerye - 976 komma achter oorlogh volgens G - 979 komma's volgens G - 979 bry A bry / - 980 daghelijcx B, C, G daegh'lijcks; D, E daegh'lijcx - 982 weeuwen manneloos, A weeuwen / manneloos - 985; volgens G voetnoot970 Van: voor; zalicheen: heerlijkheden. voetnoot971 haar knecht: hun dienaar. margenoot+ D (i)v^o voetnoot974 vooghdye: beheer, heerschappij. voetnoot976 Het oorlogh: het onz. genus is in de 17de eeuw gewoon; in twijffel stelden: onzeker maakte. voetnoot978 om hooghe moet: uit trots en eerzucht. voetnoot984 of: van; 't: nl. vrij. voetnoot986 't Geluck enz.: de Fortuin is veranderlijk, daarom vraag ik haar niets, stel ik haar niet op de proef. [tekstkritische noot]toneelaanwijzing in G: Den Moorschen Ridder, met twee Schiltknapen, uyt. - 989 komma achter Bran dement volgens G - 993 / achter bewaren weggelaten volgens G - 994 Koninghlijck B Konincklijck; C, D, E, G Koninghlycks - 997, 998 komma achter wapens, resp. Vorst volgens G - 1003 Ethophier, E, G Ethopiter - 1004 komma achter meer volgens G - 1010 aldaar A aldaar / voetnoot987 Alder-vermaarste enz.: hier begint het tweede toneel van het derde bedrijf. voetnoot993 vant: vond, bevond. voetnoot994 ghewout: macht, heerschappij. voetnoot996 troosten: troostte, te hulp kwam. voetnoot1000 Na deze groetenis: nadat zij hem aldus begroet hadden. voetnoot1001 rijcx: rijksgenoten. voetnoot1002 den Moor: na deze eerste naam wordt de reeks onderbroken door zo blanck, zo gheel als swart, dat terugwijst op ghesanten (vs. 1000) of misschien vooruitwijst naar de volkeren, genoemd in vs. 1003. voetnoot1007 zijne jonckheyt, nl. die van Brandemant. voetnoot1008 Waarom: en daarom heeft; de zinsconstructie is eerst die van een bijzin, maar deze wordt in vs. 1012 hervat en voortgezet als hoofdzin; jonghe en weelighe: in het volksboek is zij een jonge weduwe. voetnoot1010 Wtstack: uitblonk, uitmuntte. [tekstkritische noot]1011 orgentaalsche D, E, G orientaelsche - 1022 verzoeck, volgens E en G; in A-D verzoeckt - 1026 / achter niet weggelaten volgens G - 1028 komma achter ziet volgens G - 1030 haar ontbreekt in A - 1032; achter was volgens G - 1033 komma achter loofden volgens G - 1035 slotpunt volgens G voetnoot1012 vont: vinding, plan, list. voetnoot1015 verzoecken: bezoeken. margenoot+ D 2 r^o voetnoot1017 volghde: gaf gevolg aan de uitnodiging. voetnoot1021 verzocht: trachtte te verleiden; oneerlijck: oneerbaar, onbetamelijk. voetnoot1023 wrochten: deden hun uitwerking. voetnoot1024 In voeghen dat: zodanig dat. voetnoot1026 gheschach: geschiedde (oude sterke vorm). voetnoot1027 houw'lijcksche voorwaard': hier blijkbaar in de zin van: voorwaarde dat er een huwelijk van komen zou; de tegenwoordige juridische bet. was destijds wel in gebruik (zie WNT VI kolom 1347), maar kan hier niet bedoeld zijn. voetnoot1028 vast ... beslaghen: stevig verankerd. voetnoot1032 Daar groot verlang aan was: dat noodzakelijk moest gebeuren. voetnoot1033 op zijn wederkomst: zodra hij terugkwam. [tekstkritische noot]1040 komma achter staat volgens E en G; in A kommapunt - 1041 slotpunt volgens E - 1043 komma achter besweert volgens G - 1044 akelick volgens B-E; in A: akelicx; G akeligh - 1047 interpunctie volgens G - 1052 zijn A zhn - 1055 troutste D, E trouste - 1058 interpunctie volgens G voetnoot1037 ghestoort: verstoord. voetnoot1038 hem ... verstont: kende, beheerste. voetnoot1040 looft: belooft; treecken: listen. voetnoot1041 Haar onghelijck: het haar aangedane onrecht; ten wille: naar haar wens. voetnoot1043 en vloeckt afgrijsselijcke doon: en waarover hij vervloekingen uitspreekt die een afgrijselijke dood teweegbrengen. voetnoot1044 de schimmen enz. in vs. 1044-45 zijn wsch. tezamen object bij besweert in vs. 1043, terwijl op dit alles ook die terugwijst dat subject is bij vielen (zich neerwierpen) in 1045. voetnoot1045 karacters: tekens, bezweringsformulieren; voetnoot1046 Wt had hy: hij had de toverwoorden uitgesproken, beëindigd. voetnoot1053 lyd'lijck: verdragelijk. voetnoot1054 vervreemt: verwijderd, hem ontnomen. voetnoot1055 van hem ... neemt: hem afneemt. voetnoot1056 volseyt, voldaan: uitgesproken en zijn opdracht verricht. voetnoot1057 Daar hy ... op: zoveel dat hij ervan. voetnoot1058 spytighe: gegriefde, teleurgestelde; smeken: vleien, vleiende woorden; zant: zond. [tekstkritische noot]1069 slotpunt voor / - 1072 heen B-G uyt - 1073: volgens G - 1075 dat volgens G; in A-C: de - 1078: volgens G - 1079 komma achter Heeren volgens G - 1082? volgens G - 1087: volgens G voetnoot1060 stracx: direct; reuckeloos: onbedacht. margenoot+ D 2 v^o voetnoot1063 wie daar quam: wie hem ook te hulp kwam. voetnoot1066 wie hem onderstont: wie het waagde hem. voetnoot1069 de Salmander: de voorstelling dat de salamander in het vuur kan leven, is antiek; zie Plinius, Nat. Hist. X, 67. voetnoot1071 haars Princen: van hun vorst. voetnoot1078 haar: hun. voetnoot1089 maackt u voort: zorg dat u wegkomt. [tekstkritische noot]1091 slotpunt volgens G - 1093 komma volgens G - 1094 / achter vant weggelaten volgens G - 1096 komma achter oorzaack volgens G - 1101 : ingevoegd - 1104 mensch in volgens E; in A menschen - 1105 en 1106 interpunctie volgens G - 1108 de gheen G die geen - 1109 / achter reden weggelaten volgens G voetnoot1091 zijn volck te haten staan: zijn hele volk gehaat moet worden. voetnoot1098 verzeeckering: veiligheid. voetnoot1099 de stapel: een (uitgelezen) verzameling. voetnoot1101 dat hy komt zonder toeven: laat hem komen zonder uitstel. margenoot+ D 3 r^o voetnoot1104 Wat dat enz.: hier begint het derde toneel van het derde bedrijf; blijkens vs 1158-61 en 1181-95 is ook Amoureusje aanwezig. voetnoot1105 mijne ... schilderyen: mijn beeltenis, mijn gestalte; of: de schildering van mijn lot die gij zoëven gehoord hebt (?). voetnoot1107 mijn verlaten trou: de trouwbelofte die ik verbroken heb. voetnoot1108 verswooren eeden: meineden. voetnoot1109 Op ... past: zich bekommert om. voetnoot1110 beweeghelijck verdoort: met aandoenlijke woorden misleidt. [tekstkritische noot]1114 daghelijcx B, C dagh'lijcks; D, E, G daegh'lijcks -1121 slotpunt voor / - 1122 / achter hof weggelaten volgens G - 1126 die A-E die 't - 1130 gheroost volgens B-E; in A: gherooft; G. ghetroost - 1131 komma in pl. van punt voetnoot1113 de trouw die hy ... dede: de trouwbelofte die hij als een eed aflegde. voetnoot1114 schaft: bedrijft. voetnoot1120 verzocht: bezocht. voetnoot1122 luyt-ruchtighe: ver klinkende. voetnoot1125 tot een proef uytroepen: oproepen om een proef af te leggen. voetnoot1128 lodderlijcke: lonkende, verlokkende. voetnoot1130 niest: met prothetische n (uit een of den iest) voor eest, droogvloer. [tekstkritische noot]1140 komma na buyght volgens G - 1141 voor B-G van - 1142 komma achter Heere volgens G - 1147 uitroepteken voor / - 1150 uitroepteken volgens G en ook / aan het eind weggelaten - 1151 komma achter lyden volgens G - 1153 slotkomma volgens G - 1155 Met ontbr. in B, D, E, G - 1156 Ende B-G En voetnoot1136 magneete: als een magneet werkende, aantrekkende. voetnoot1137 de ziel van al zijn kracht: de allerwezenlijkste kracht; onthalen: onttrekken, afnemen. voetnoot1139 ghetaf'reelt: geschilderd, afgebeeld. voetnoot1141 Godsdienst: goddelijke verering; vgl. vs. 752-762. margenoot+ D 3 v^o voetnoot1146 Op: met een beroep op, mij baserend op. voetnoot1148 by aldien dat: indien. voetnoot1150 brengdy niet tot niet: vernietigt gij niet, maakt gij geen eind aan. voetnoot1152 troosten: helpen, genezen; maar: alleen maar, slechts. [tekstkritische noot]1159 ghepist A ghepost; ziemen E, G sietmen - 1163: volgens G - 1167 ontfing volgens C-G; in A en B: ontging - 1168 komma achter deucht volgens G - 1169 / na ghewissen weggelaten volgens G - 1171 komma na bedt volgens G - 1172 noyt bedreef volgens B-G; in A: noyt beminde / bedreef - 1177-80 interpunctie volgens G voetnoot1158 haghje: eig. stukje; hier:zaak, onderneming; lanst: baas, vent; deur: heen. voetnoot1160 Komt ... haart: kom nog eens iets zo ongepasts doen; druylen: afdruipen. voetnoot1168 niet is om verfrissen: niet in frisse groei is te overtreffen. voetnoot1170 dorperheyt: laagheid, gemene handelwijze. voetnoot1171 En onbezondicht enz.: en mij aan niemands huwelijksbed heb vergrepen. voetnoot1172 onminne: ongeoorloofde minnehandel; gurigh: snode (bij onminne), of op snode wijze (bij bedreef). voetnoot1176 hout: weerhoud, houd stil. [tekstkritische noot]1185 Babbelbeck volgens G; A-E: Babelbeck - 1189-90 komma na hier en mien volgens G - 1192 met ghekrabbel E, G vol ghekrabbel voetnoot1178 styver: harder. voetnoot1179 lasters: schande. voetnoot1181 Hy kackt de kooten uyt: het breekt hem lelijk op; hy het lever egeten: hij heeft zich misdragen, heeft geknoeid; vgl. WNT VIII, kolom 1817. voetnoot1182 Hoe dick is hy om zijn kop: wat een opgezet (rood) hoofd krijgt hij (van schaamte); of: wat een domoor!; vgl. WNT III, tweede stuk, kolom 2614: een dik hoofd ‘als kenmerk van domheid’. voetnoot1183 Datser goet veur: net goed! (?); Melis malmongt enz.: hier wendt Amoureusje zich tot het publiek. voetnoot1184 ouwe testements aansicht: gelaat dat op het Oude Testament lijkt; slaat dit op het joodse; of op het gestrenge van Jehova? Wschl. zoveel als uitgestreken gezicht. voetnoot1185 haperde: slechte, bedorven (?). voetnoot1186 uytghestamert: met veel omslag verkondigd. voetnoot1187 ghekamert: op een huurkamer als bijzit onderdak verleend. voetnoot1188 garen broeckt: gaarne bij de man zijt. voetnoot1189 versoeckt: beproef. margenoot+ D 4 r^o voetnoot1192 giet-looghens: die leugens ‘giet’, in elkaar zet; ghekrabbel: misschien moet men met ed. Unger gebrabbel lezen. voetnoot1195 of zy hebben hayr op haar tong: ze zijn voor geen kleintje vervaard.* [tekstkritische noot]1196 komma na Hemels volgens G - 1199 mijn B-G my - 1204 komma's volgens G - 1209 blakerende A-C blaker ende; slotpunt volgens G - 1204 moog'lijck E mogelijck - 1214 pannekoeck volgens E; A-D; panneboeck; seer E seker, G seecker voetnoot1197 onbeweeghde: onaangedane. voetnoot1201 of hy is enz.: of hij is evenzeer schuldig aan de algemene zonden die ook ik begaan heb. voetnoot1205 lyelijck: medelijdend. voetnoot1206 beroert van: aangedreven door. voetnoot1208 moeyt my: doet mij leed. Palmerijn spreekt deze verzen blijkbaar in een terzijde, of toelopend op Brademant, zo dat de andere aanwezigen hem niet horen. voetnoot1213 deur de kroon: door hetgeen ik met de brandende kroon doe. voetnoot1215 feckzeert: eig. mishandelt (het); hier zoveel als: hoe speelt hij dat zo klaar; my: dativus ethicus. [tekstkritische noot]1218 interpunctie volgens G - toneelaanwijzing na 1224: en doet hem sitten, staan ontbr. in E en G - 1225 interpunctie volgens G - 1227 By myn E, G Daer mijn; dierbaarheen volgens E en G; in A dierbaren - 1231 onsterflijck B-G onsterffelijck; / na gheeert weggelaten voetnoot1216 ficksen duyvel: handige bliksem. voetnoot1217 Meester Jan smeerten borst; een historisch persoon.* voetnoot1223 eyghen Vorst of: de soeverein zelf van. voetnoot1224 slancken: zwakker, minder maken. voetnoot1229 ommeloop: omtrek, ganse omvang. voetnoot1230 Godlijck: in de letterlijke bet.: als een god. margenoot+ D 4 v^o voetnoot1231 onsterflijck ghemaackt: er onvergankelijke luister aan heeft verleend. voetnoot1233 behooren: toebehoren. [tekstkritische noot]1236; voor / - 1237 sweert E, G sweer - 1243 komma na ick volgens G; my B-G mijn; / na ghedachtenis weggelaten voetnoot1236 bespraken: de spraak teruggeven, weer bespraakt maken. voetnoot1244 hackeneyen: telgangers, (dames)rijpaarden. voetnoot1245 wapens: wapenrustingen (?). voetnoot1246 kleen: kleden, tapijten. voetnoot1247 tuyghen: getuigenissen, blijken; onvermoghen: onmachtige, tekortschietende. voetnoot1249 te rugghe keeren: afwijzen. voetnoot1251 mijn lust ... zie: uw bevrijding met grote vreugde gezien heb.

Vorige Volgende

Stommen ridder

Het derde bedrijf. 't Eerste vvtkomenGa naar voetnoot-

Over het gehele werk

organisaties