Spaanschen Brabander

[p. 154]

^*Eerste deel

jerolimo rodrigo

 

T'Is wel een schoone stadt, moor 'tvolcxken is te vies:¹

 

In Brabant sayn de liens ghemaynlijck exkies²

 

In kleeding en in dracht, dus op de Spaansche mode,³

 

Als kleyne Konincxkens of sienelaycke Goden.⁴

5

O Kaserlaijcke stadt Hantwerpen groot en raijck,⁵

 

Ick gheloof nau dat de Son beschaynt uwes ghelaijck,⁶

 

In abondancy van sleyck, in schoonheyt van landouwen,⁷

 

In Karcken triumphant, in devote Kloosters, en modeste ghebouwen,⁸

 

In muragie masieft, vol alles, van rekreatie geboomt,⁹

10

In kayen en in hoyen, woorlangskens dat hem stroomt¹⁰

 

De Large revier, het water van den Schelde,¹¹

 

En supporteert tot over Meyr. Datte kick ou eenskens vertelde¹²

 

Mayn avontuurkens met de dochterkens inde baar,¹³

* A 1 r^o

1 T': nl. Amsterdam; het pronomen is misschien deiktischaant.; moor: maar; te vies: niet zoals het behoort, erg slordig (wat de kleding betreft)aant..

2 liens: lieden, mensen; exkies: verfijnd (fr. exquis).

3 dus: zo (aldus); bepalingaankondigend of deiktisch (?)aant..

4 sienelaycke: zichtbare.

5 O enz.: J. prijst in de vzn. 5-12 het Antwerpen van ± 1575, toen die stad nog rijk en machtig was; zie Inl., blz. 26 v.
Kaserlaijcke: keizerlijkeaant.; Hantwerpen:aant..

6 nau: nauwelijks, d.w.z. helemaal niet (litotes).

7 abondancy van sleyck: overvloed van kleigrondaant..

8 Karcken triumphant: heerlijke kerken; modeste: statige.

9 muragie masieft: stevig muurwerk; de gebouwen (vs. 8) waren daarvan voorzienaant.; vol alles, van: alles vol vanaant.; rekreatie geboomt: plantsoenenaant..

10 kayen en hoyen: kaden en havenhoofden; woor langskens dat: waarlangs; hem stroomt: stroomt (reflexief; hem: zich).

11 Large: brede; (hem) supporteert: doorgaat, dóórstroomtaant..

12 over Meyr: voorbij de Meir, een pleinaant.; Datte kick enz.: als ik u eens ...!

13 dochterkens: meisjes; de baar: herberg waar de beer uithangtaant..

[p. 155]

 

Betteken en Mayken, en met haar nicht schoon Klaar,

15

Die over straat trip trap, en met sulcken ghetepel // gaat¹⁵

 

Damen her jugeert, en estimeert voor't stooltje vande lepel // straat,¹⁶

 

En vande Venus-buurt: 'tsoch say saijn wel gracelaijck.¹⁷

 

De Gouverneur van't slot die minden haar wel dwaselaijck,¹⁸

 

'tWas sulcken waperkaack een, g'en hebt ou leven.¹⁹

20

Hoe dickwils heeft hy haar een keurs en een vorschóót ghegeven²⁰

 

Voor een bay-slopen. Wa was e kick oock amoureus²¹

 

Op Annete de Tournay, en Janneken de geus.

 

O 'tis een gallant goeyken, 'tsaijn kordyale Princessen,²³

 

Sy braveeren de Waerelt in ambitjeuse grandessen.²⁴

25

En hadde kick met hoor niet alleghere ghebancketeert,²⁵

 

'k En had t'Handwerpen niet so schandelaijck ghefalgeert.²⁶

 

'k Was daar in goeyen stoot, ick had wel tseventich paar mouwen,²⁷

 

En maijn Krediteurs lieten may niet dan de dese houwen,²⁸

 

En voort gaf e kick hoor al het goeyken damen was vertrouwt²⁹

30

Van maijn ghebuurkens hier t'Amsterdam. Ick kick vreesde voor de Schout:³⁰

 

Want ick docht ist sake dat zijt hem ansigghen,³¹

15 ghetepel: getippel.

16 Damen her: dat men haar; jugeert, en estimeert voor: beschouwt en waardeert als; 't stooltje: het staaltje, het puikje; de lepel-straat: de Lepel-straat, waar zich de bordelen bevonden.

17 'tsoch: voorwaar; of uitroep (van bewondering); vgl. vs. 277aant.; wel gracelaijck: erg gracieus.

18 't slot: het Steen te Antwerpen.

19 waperkaack: snoeper, vrouwenliefhebber; sulcken w. een: vgl. voor de constructie vs. 506 (eng. a good one); g'en hebt ou leven: je hebt van je leven (nooit zo eentje gezien).

20 keurs: lijfje of japon.

21 bay-slopen: bijslaap; Wa was e kick: wat was ik; amoureus: verliefd.

23 gallant: bevallig (fr. galant); goeyken: goedje, volkje (vgl. vs. 270, 1896); kordyale: hartelijke, vriendelijke (fr. cordial).

24 braveeren de Waerelt: overtreffen iedereen (fr. braver: uitdagen, tarten); ambitjeuse grandessen: statige deftigheid (fr. ambitieux; grandesse).

25 En: geen voegwoord, hoort bij niet; hoor: haar, hen; alleghere: allemaal; ghebancketeert: gefuifd (fr. banqueter).

26 had ... ghefalgeert: was failliet gegaan; zie Inl., blz. 66 vv.

27 stoot: staat, doen; mouwen: gepofte kanten ondermouwen.

28 de dese: deze (vgl. degene).

29 voort: voorts; damen: dat me; vertrouwt: toevertrouwd, d.w.z. geleend, verhuurd en op zicht gegeven (vgl. vs. 2041-72).

30 Van: door; ghebuurkens: buurtbewoners; de Schout: de schout van Antwerpen.

31 ist sake dat: als; zijt: zij het; nl. de Antwerpse crediteuren; 't: het feit dat ik failliet ben en hun mijn schulden niet betaal; hem ansigghen: het bij hem aangeven (aanzeggen).

[p. 156]

 

So sal hy mijn op Steen of inde Stock doen ligghen:³²

 

Ick ben liever inde harmonieuse melodive vogle sangh,³³

 

Als inde odieuse stinckende boeyens en ys're klangh.³⁴

35

En so verren mayn ghebuurkens may om 'thoore spreken,³⁵

 

Soo sal ick hoor wel een leugen of een treusneus inde handen steken.³⁶

 

^*Ick heet nu bekans een maant of wa meer ghehadt.³⁷

 

Hier sayn veel goeyen liens in dese stadt,

 

Die op goedt vertrouwen haar goeyken laaten bewaaren³⁹

40

Aan andere, die asse kick daar achter uyt mee vaaren:⁴⁰

 

Want ofmen schoon de liens (ghelayck hier staat) al siet,⁴¹

 

Men ken daarom haar hert noch qualiteyten niet:

 

't Is tijdt da wy die bot-muylen, die huybens wat fatsonneeren:⁴³

 

Men moet haar altemets een spelleken en een kluchtken leeren.⁴⁴

45

Maar wat? ke ne gheen rust, 'ken magh niet paysibel // staan.⁴⁵

 

Zemers, ben ick rayck so moet mayn goeyken wel in viesibel // gaan.⁴⁶

Brabander binnen.^-

32 mijn: mij; op Steen: in de gevangenis (vgl. vs. 18); Stock: blok, waarin de voeten der misdadigers werden gesloten; ligghen: leggenaant..

33 Ick ben liever enz.: ik ben liever in de vrije natuur dan in de gevangenisaant.; melodive: melodieuzeaant..

34 odieuse: walgelijke, weerzinwekkende (fr. odieux); boeyens: mv. van boeye: gevangenis (vgl. vs. 2207); ys're klangh: klank, geklink van de ijzeren boeienaant..

35 may om 'thoore spreken: mij over het hunne aanspreken, het hunne terugvorderen.

36 treusneus: wissewasje.

* A 2 v^o

37 heet ... gehadt: ik heb het, heb het in mijn bezitaant.; bekans: bijna; bijna een maand of wat meer: ongeveer een maand.

39 laaten bewaaren Aan andere: aan anderen in bewaring geven, toevertrouwen.

40 asse kick: zoals ik; daar achter uyt mee vaaren: daarmee verdwijnen (door met de noorderzon te vertrekken; vgl. vs. 1804).

41 ofmen schoon: ofschoon men; ghelayck hier staat: vs. 41-42 is een variant van de spreuk (het ‘woord’), die ten grondslag ligt aan het toneelstuk (vgl. vs. 2223); deze was aangebracht op een schild dat op het toneel stond; J. wijst ernaar; zie Inl. X en XI.

43 bot-muylen: botteriken, domkoppen; huybens: uilen (fr. hiboux); wat fatsonneeren: wat aan hun ontwikkeling bijdragen (iron.).

44 haar altemets: hun nu en dan; een spelleken ... leeren: (iron.) een spelletje met ze spelen.

45 ke ne gheen rust: ik heb geen rust (vgl. vs. 1858), ik moet wat doen; paysibel staan: rustig afwachten, werkeloos blijven (fr. paisible)aant..

46 Zemers: zeker; ben ick rayck enz.: als ik rijk ben, moet mijn goedje wel onzichtbaar zijn (fr. invisible)aant..

- binnen: af.

[p. 157]

robbeknol de knecht

 

So lang als ick ghewondt was, en om 'thóóft de doeck hadt,⁴⁷

 

So kreeg ick altijts wat om Gods-wil vande goe-luy, as ick badt:⁴⁸

 

Maar nou sy mijn ghesont sien, en mijn ghenesing vermercken,⁴⁹

50

Nou ist; God helpje jy luye bedelaar, gaat wercken,⁵⁰

 

Jy bint jong en wel te pas; hy doet sondt die jou wat deelt,⁵¹

 

Vermits zijn malle barmherticheyt de rechte armen ontsteelt.⁵²

 

Wat raat dan? steelen en wil ick niet, daar steecktme of de wallich,⁵³

 

Al ist een aardighe kunst, sy helpter miester ande gallich.⁵⁴

Brabander uyt.^-

55

Dienen dat waar een ding, so had ick de besorghde kost,⁵⁵

 

So waar ick vande straat, en van't leegh-gaan verlost.⁵⁶

 

Was'er maar een rijck heerschap ick woud' hem garen dienen.⁵⁷

 

Gants lyden watte quasten heeft die joncker ansen bienen,⁵⁸

 

Hoe is hy uyte streken, hy is wel verguldt met dat gheweer.⁵⁹

jerolimo

60

Hoort manneken, soecktege een meester?⁶⁰

47 So lang enz.: zie Inl. I, blz. 100. Hier begint het tweede toneel van het eerste bedrijf.

48 om Gods-wil: uit liefde tot God, als aalmoes; badt: bedelde.

49 vermercken: bemerken.

50 God helpje: God helpe je; hier een verwensing: ruk uit!

51 wel te pas: helemaal in orde, gezond (vgl. vs. 907); sondt: zonde; deelt: toebedeelt.

52 Vermits: omdat; rechte: echte, eerlijke (vgl. de ordonnantie na vs. 1166).

53 daar steeckt me of de wallich: daar walg ik van.

54 sy helpter miester: zij helpt haar meester, nl. degeen die deze kunst beoefentaant..

- uyt: op (het toneel), te voorschijn.

55 dat waar een ding: dat zou een goed ding zijn; so had ick enz.: dan was voor mijn kostje gezorgd.

56 't leegh-gaan: de lediggang.

57 garen: graag.

58 Gants lyden: bastaardvloek: bij Gods (Christus') lijden; watte quasten: wat een kwasten; bienen: benen.

59 uyte streken: (uitgestreken) uitgedost; hy is wel verguldt: hij ziet er heel mooi uit; gheweer: wapen, hier: degen (vgl. vs. 516).

60 Hoort enz.: hier (of desgewenst vijf vzn. eerder) begint het derde toneel van het eerste bedrijf.

[p. 158]

robbeknol

 

Ja ick waarlijck mijn Heer.⁶⁰

jerolimo

 

Wel komt hier by-men, ick sal ou van alles wel versorghen:⁶¹

 

Ick twyfel niet of ghy hebt een goey gebeken gesproken vande morgen:⁶²

 

Want ons Heer heet ou verleent een goey meester an mijn.⁶³

robbeknol

 

En ick sal jou, mijn Heer, een goede dienaar zijn.

jerolimo

65

Hoe is ouwen naam?

robbeknol

 

Robbeknol, tot jouwen dienst.⁶⁵

jerolimo

 

Ghy zijt een nettert.

 

Van waar syde ghy?

robbeknol

 

Van waar? van Embden God bettert.⁶⁶

60 Ja ick: ja (dat doe ik).

61 by-men: bij mij; van alles wel versorghen: van alles goed voorzien.

62 gebeken: gebedje; vande morgen: vanmorgen.

63 heet: heeft.

65 tot jouwen dienst: om je te dienen; dit is een beleefdheidsformule na een (kort) antwoordaant.. Omdat R. zich zo netjes uitdrukt, zegt J.: Ghy zijt een nettert (een nette jongen); dit is dus niet ironisch bedoeldaant..

66 van Embden God bettert: geijkte reactie op een vraag naar iemands herkomst; de betekenis behoeft dus niet te zijn, dat R. inderdaad uit Embden komt; zie Inl. blz. 73. J. gaat er op door, alsof het die betekenis wél heeft; bettert: betere het.

[p. 159]

jerolimo

 

Ho, ho, een Embder potschyter. Wel zemers dat komt snel.⁶⁷

robbeknol

 

Ja, ja, praat jy wat, d'Amsterdammers en Brabanders kennen't oock wel.⁶⁸

jerolimo

 

Dat is ooc waar. Hede noch ouwers, of hedese verloren?⁶⁹

70

En wa was hoor doen't?⁷⁰

robbeknol

 

Mijn Vader was een Vries gheboren,

 

Te Bolssert in Vrieslant. En mijn Moer was van Alckmaar:⁷¹

 

Immers na veel avontuurs en loopens kreghense malkaar.⁷²

 

Men Vaar was een meullenaar, en mijn Moer liep met de veering:⁷³

 

Want hier e seydt, al segh ick het self, sy verstonder lydich wel op de neering.⁷⁴

75

Sy kont van buytene sien oft locken sou of niet.⁷⁵

 

Dats nou al eveliens. Daar na, Joncker, so ist e schiet⁷⁶

67 potschyter: zie noot vs. 68; zemers: zeker; dat komt snel: dat is wat moois!aant.

68 praat jy wat: zeg maar nietsaant.; kennen: kunnen; 't: nl. potschyten, plat woord voor coïterenaant..

69 Hede, hedese: heb je, heb je ze.

70 hoor doen't: hun beroep (doente); een Vries gheboren: een geboren Fries.

71 Bolssert: Bolsward (Friese vorm); Moer: dit woord was niet ‘plat’ zoals tegenwoordig (vgl. vs. 1986).

72 Immers: hoe dit zij; na veel avontuurs: na veel moeilijkheden; (na veel) loopens: na veel gevrij, na een lange verlovingstijd.

73 Men: mijn; liep met de veering: ging om de kost te verdienen met de dekstier van boerderij tot boerderij.

74 sy verstonder enz.: (verstond haar, d.i. zich) zij kende het vak; zie Inl., blz. 14; lydich wel: heel goed.

75 locken: lukken; dus: of de koe drachtig zou worden.

76 Dats nou al eveliens: dat doet er nu niet toe (vgl. vs. 1062, 2216)aant.; ist e schiet: is het geschied.

[p. 160]

 

^*Dat mijn Vaar, slimme Piet (ick seltje seggen met luttel woorden)⁷⁷

 

Wt de Backers kooren sacken meer nam als hem toebehoorde.⁷⁸

jerolimo

 

Dat gebreck is heel ghemeen, 'tis de mannier van't landt.⁷⁹

robbeknol

80

De Meullenaars (mijn Heer) die hebben nu een aar verstandt,⁸⁰

 

Sy speelen houwt wat en gheeft wat. Immers door't voorloopen van goemannen,⁸¹

 

So wordender mijn Vaar in't heymelijck om e gieselt en uyte bannen.⁸²

 

Doen raackten hy by de Spangjaarts in dienst, hier inde krijgh.⁸³

 

Ick weet niet wat hy heur gedaan had, sy koockten hem een vijgh,⁸⁴

85

Daar hy of sturf. Alsmen Moer Aaltje Melis vansen doot vernam,⁸⁵

 

So trockse met me, en met heur goetjen, hier t'Amsterdam,

 

En sy huerden een huysjen, en sy hing uyt de Graaf van Embden,⁸⁷

 

En sy leyde slapers om gelt, en sy wos de bóótsluy heur hembden,⁸⁸

 

En de klieren voor de luy, op de erven die hier laghen leegh.⁸⁹

* A 2 r^o

77 slimme Piet: zie Inl. blz. 14.

78 toebehoorde: toekwam; een molenaar mocht een bepaald deel zelf behouden, werd zo voor zijn werk betaaldaant..

79 gebreck: misdrijf; ghemeen: algemeen voorkomendaant..

80 nu: nu tochaant.; hebben een aar verstandt: hebben een andere mening (ze vinden het geen misdrijf).

81 Sy speelen enz.: volgens hun mening stelen ze met mate, houden ze zich aan ‘Maak het niet te erg’aant.; 't voorloopen: de voorspraak (anders was hij in het openbaar gestraft); goe-mannen: scheidslieden bij het gerecht.

82 wordender: werd er; in't heymelijck: niet in het openbaar (vgl. vs. 1934); e gieselt: gegeseld; uyte bannen: verbannen uit de stad zijner inwoning.

83 Doen: toen.

84 sy koockten hem een vijgh enz.: zij vergiftigden hem (?)aant..

85 Daar hy of sturf: waar hij van stierf; Aaltje Melis: zie Inl. blz. 14.

87 hing uyt enz.: hing een uithangbord uit, waarop stond de Graaf van Embden; zie Inl. blz. 21 en 73.

88 leyde slapers om gelt: verhuurde slaapplaatsen, hield een logement; wos: waste; de bóótsluy: zie Inl. blz. 21.

89 klieren: kleren; erven die hier laghen leegh: onbebouwde stukken grond; daarop bleekte ze het goed.

[p. 161]

90

Daar na so gebeurden't (Joncker) dat sy an Duckdalfs palfreniers knecht kennis kreegh:⁹⁰

 

Want siet hy brochter al zijn miesters linnen te wassen:⁹¹

 

Dees was een lelicke swart, en sy was so van passen,⁹²

 

Of matelijcken schóón. (Maar foey! wanneer een Vrouw is groen,⁹³

 

So sou zijt met de beul, met een hondt; ja met de duyvel doen.)⁹⁴

95

Mijn Moer die was een weeuw, die quicx en heet van bloet // was,⁹⁵

 

Die noch al-te-wel heughden dattet byslapen soet // was.⁹⁶

 

Wat het sy te doen? sy ging by de Moor legghen,⁹⁷

 

En sy beproefden of de Moerjanen so saft zijn als de luy segghen:⁹⁸

 

Maar de schellem die vil heur in as een naghel so hart,⁹⁹

100

So datse van hem ontfing een moye jonghe swart:

 

Hoe blijt datse was dat gheef ickje te bedencken.

 

Heer wat brochter die Moerejaan al soete gheschencken,¹⁰²

 

Van suycker en van wijn, van wildtbraat en van kleyn ghebient,¹⁰³

 

En ander leckerny. Dan had hy een kapoen, en dan een smient,¹⁰⁴

105

En dan ghelardeerde duyfjes, of dan een snipjen met zijn dreckje:¹⁰⁵

 

So koesterden hy heur in heur kraam. Och seyd hy! och mijn beckje!

 

Och! doetje toch wat te goedt. Ick stont van veers en keeck het an;¹⁰⁷

 

En dan kreegh ick altemets van bystaan oock een streeck uyt de pan.¹⁰⁸

 

Daar deur kreegh ick hem lief, en sagh hem byster garen:¹⁰⁹

110

Maar eertijts as hy quam begon ick te kryten en te baren,¹¹⁰

 

Ick rits-evelde van angst as ick hem komen sagh.¹¹¹

90 Duckdalfs: van Duc d'Alve, Alva's; zie Inl. blz. 20; palfreniers knecht: knecht van de stalmeester.

91 brochter: bracht haar.

92 swart: neger; van passen: evenals matelijcken een bepaling bij schóón; beide: tamelijk, behoorlijk.

93 groen: wellustig.

94 de beul: deze gold als de verfoeilijkste mens.

95 quicx: levenslustig, vurig; heet: hittig; van bloet is een bepaling bij beide adj.

96 Die ... heughden: wie het heugde, die zich herinnerde.

97 Wat het sy te doen: wat doet zij (vgl. vs. 435)aant..

98 Moerjanen: Morianen; saft: zacht.

99 vil: viel; naghel: spijker.

102 brochter: bracht haar.

103 kleyn ghebient: (klein gebeente) gevogelte.

104 kapoen: vetgemeste gesneden haan; smient: een soort eend.

105 ghelardeerde: met stukjes spek bestoken; dreckje: ingewanden; de gebraden ingewanden van een snip golden als een bijzondere lekkernij.

107 van veers: van verre, op een afstandje.

108 altemets: nu en dan; van bystaan: omdat ik erbij stond; een streeck uyt de pan: iets van het lekkers.

109 sagh hem byster garen: hield erg veel van hem.

110 eertijts: vroeger, daarvóór; baren: schreeuwen, tieren.

111 rits-evelde: huiverde, kreeg kippevelaant..

[p. 162]

 

Dan riep ick, het sal donderen van desen dagh,¹¹²

 

So bruyn komtet ginder op. Mijn docht het was de duyvel,¹¹³

 

Of de bulleback: maar doen hy ons brocht broot en suyvel,¹¹⁴

115

En andere snuystering, so van eten en van wijn,¹¹⁵

 

Doen docht hy mijn gheen mensch, maar een Enghel te zijn.

 

In dese ommegang liep een jaar of twee ten eynden:¹¹⁷

 

'tGhebeurden so hy eens zijn soontje wat douw-deynden,¹¹⁸

 

Wat troetelde, wat kusten: wantet hem so lief as zijn hert // was,

120

'tKijnt sagh dat wy wit waren, en dat hy so pick swert // was:

 

^*Het liep nae mijn Moer verbaast, en 'triep met een schrick;¹²¹

 

Och memmetje! memmetje! waartme, waartme, hier is heyntje pick.¹²²

 

Hy grimlachte en grijnsde, en schelde met een woort moer en // kijnt,¹²³

 

Loopt ande gallich (seyd'hy) ghy verbranselde hoeren // kijnt.¹²⁴

125

Dat woortje van mijn broertje dat vatten ic terstont al was ic jong;¹²⁵

 

Och docht ick hoe mennich hoort men met een schotseren tong¹²⁶

 

Een ander lasterlijck schelden en schennen¹²⁷

 

Van de gebreken daar sy selfste vuylst' van bennen,¹²⁸

 

Door dien sy (als mijn broer) haar selven niet en kennen.¹²⁹

130

Om kort te maken Joncker, dit komen en dit gaan¹³⁰

 

Quam d'opsiender van't huys en de stal-meester te verstaan:¹³¹

 

Sy leyden op hem toe met wachten en met waken,¹³²

 

Soo lang tot dat sy hem sien róóven, steelen, taken¹³³

 

De haver en het hoy, ja toomen, stevels, spooren, quispels, en¹³⁴

112 van desen dagh: vandaag.

113 bruyn: donker; komtet op: vergelijking met een opkomende wolk.

114 bulleback: boeman; doen: toen.

115 snuystering: versnapering; so ... en: zowel als.

117 In dese ommegang: op deze wijze.

118 so: terwijl; douw-deynden: wiegde.

* A 2 v^o

121 nae: naar; verbaast: ontsteld; met een schrick: in plotselinge angst.

122 memmetje: moedertje (fri. mem); waartme: bescherm me; heyntje pick: de duivel.

123 schelde: schold; met een woort: met één woord (nl. hoerenkijnt).

124 verbranselde: vervloekte (vgl. vs. 294, 1428).

125 dat vatten ic: daarvan begreep ik de diepere zin.

126 mennich: menig(een); hoe mennich: hoevelen; schotseren: bitse (geen comp.)aant..

127 schennen: schenden, te schande maken.

128 daar: waar; selfste: zelf (?)aant.; vuylst' van bennen: het meest mee besmet zijn.

129 haar selven: zichzelf.

130 dit komen en dit gaan: nl. het komen en gaan van de Moor in en uit Aaltjes woningaant..

131 opsiender: opzichteraant.; stalmeester: de palfrenier, van wie de Moor de knecht was (vgl. vs. 90); Quam ... te verstaan: kwamen aan de weet.

132 leyden op hem toe: hielden hem nauwlettend in het oog, bespiedden hem.

133 taken: wegkapen.

134 stevels: (rij)laarzen; quispels: kwasten.

[p. 163]

135

Deck-kleen, beere-vellen, en ander goet dat ick niet noemen ken,¹³⁵

 

Als de ghebitten, ja de hoefysers selfs vande paerden,¹³⁶

 

Die hy de smits en de waghe-boeven verkoft om halver waerden:¹³⁷

 

En t'huys stal hy al wat los was, soo van kooper als van tin,¹³⁸

 

Van silvere lepels, bekers, tafelborden, betielen: in¹³⁹

140

Om de waarheyt te seggen, het was een dief in zijn moers lijf e boren.

 

In asmender na vraegden dan wist hy nergens of, of 'twas verloren,¹⁴¹

 

En dit deed hy al uyt liefden om mijn moer en broer te voen.¹⁴²

 

Verwondertje dan niet asje dit wel andere luy siet doen,¹⁴³

 

Die uyt liefden van haar konckebynen haar eygen kas bestelen,¹⁴⁴

145

En gheven't een hope hoeren daarse moy weer mee spelen?¹⁴⁵

 

Daar na so worden ick ghevangen en ghelockt met list.¹⁴⁶

 

Wat souw ick doen Heerschap? ick seyden uyt vrees al dat ick wist,

 

Hoe dat mijn moer dit goetjen op het hooghste kon verkoopen:¹⁴⁸

 

En doense mijn uytgehoort hadden, doen lieten sy my loopen.¹⁴⁹

150

Doen vatten sy de moor (mijn stief-vaar) by de neck,

 

En s'ontklieden hem moeder naackt, doe namen sy branden't speck¹⁵¹

 

En lieten't op sen rugh al barnende druypen.¹⁵²

 

Hy wrong hem als een aal, maar hy kon't niet ontkruypen,¹⁵³

 

Dat most hy afstaan met ghedult, al wast een harde saack.¹⁵⁴

155

De Wet gheboodt mijn moer, op pene vande kaack,¹⁵⁵

135 dat ick niet noemen kan: d.w.z. dat ik niel allemaal kan opnoemen.

136 Als: zoals; ghebitten: bitten.

137 waghe-boeven: voerlui; verkoft om: verkocht voor.

138 t'huys: in het huis waar hij woonde en waar hij, moeten we aannemen, kommensaal was; al wat los was: alle losse voorwerpen; soo: zowel.

139 Van silvere lepels: sluit aan bij al wat los was; het adj. zal niet bij de volgende substantieven behorenaant.; betielen: plattelen, schotels (vgl. vs. 2043); in: en.

141 asmender: als men er; nergens of: nergens van.

142 voen: voeden.

143 Verwondertje: zie Inl., blz. 12aant..

144 liefden van: liefde voor; konckebynen: bijzitten (fr. concubine).

145 daarse moy weer mee spelen: waar deze mee pronken.

146 worden: werd; ghevangen: gepakt, vastgegrepen; ghelockt: uitgehoordaant..

148 op het hooghste: voor het hoogste bedrag.

149 doense: toen ze.

151 branden't: brandendaant..

152 barnende: brandende.

153 hem: zich.

154 afstaan: doorstaan, uitstaan.

155 De Wet: de politie, het gerecht; op pene: op straffe; vande kaack: van aan de kaak gesteld te worden, in letterlijke zin.

[p. 164]

 

Dat sy by dese moor niet meer en sou verkeeren,

 

Of men souwt haar oock vreeselijck verleeren.¹⁵⁷

 

Branden met speck, docht mijn moer, dat behaagt mijn niemendal,

 

Ick wil de kolf so rouckeloos niet werpen nae de bal.¹⁵⁹

160

Doe heeft sy om de qua tongen, en oock om wel te leven¹⁶⁰

 

Haar uyt devocy in't arme mannen gast-huys begheven,¹⁶¹

 

Daar dienden sy om Gods-wil: trouwens om de kost watje mient,¹⁶²

 

En daar heb ick nae mijn vermeughen mijn broot oock verdient.¹⁶³

 

Dan liep ick by de Doctoor of by de Apteecker om drancken,

165

Of by de Barbiers om salf, of andere bootschappen voor de krancken.¹⁶⁵

 

^*Ten lesten quam'er een weetighe, teetighe, versoorde blinde-man,¹⁶⁶

 

Die versocht mijn tot zijn laytsman: hy praten't mijn moer so an,¹⁶⁷

 

Dat sy mijn by die elementsche fiel bestelde.¹⁶⁸

 

Och Joncker ick had een jaar werck dat ickje vertelde¹⁶⁹

170

Wat kommer dat ick somwylen heb gheleen.¹⁷⁰

jerolimo

 

Nu Robbeknol al properkens, sacht manneken, geeft ou te vreen,¹⁷¹

 

En danckt ons Heere God voor sayne goeyen gracy,¹⁷²

 

Ghy zijt hier ter keure wel gheroockt te deser spacy,¹⁷³

 

Want ic kick sal ou triumphantelaijck versien met al wat ou gebrect.¹⁷⁴

157 souwt: zou het.

159 de kolf niet werpen nae de bal: zich niet aan het gevaar blootstellenaant..

160 Doe: toen; om de qua tongen: uit vrees voor de kwade tongen (lasteraars); om geen aanstoot te geven; om wel te leven: om een goed (rechtschapen) leven te leiden.

161 Haar begheven: zich (uit de wereld) teruggetrokkenaant.; devocy: godsvrucht; arme mannen gast-huys: Sint Pietersgasthuis in de Nesaant..

162 dienden: diende; om Gods-wil: uit liefde tot God (vgl. vs. 48), d.w.z. zonder loon te ontvangen; trouwens: in waarheid, in werkelijkheid; watje mient: moet je weten; vgl. voor een verwante formule vs. 1776 vv.

163 nae mijn vermeughen: naar mijn vermogen.

165 Barbiers: dezen waren ook chirurgijns.

* A 3 r^o

166 weetighe: neuswijze, vitterige; teetighe: luizige (?)aant.; versoorde: uitgedroogde.

167 laytsman: leidsman, geleider; praten: praatte.

168 elementsche fiel: vervloekte fielt; bestelde: in dienst liet gaan.

169 dat ickje: als ik je.

170 gheleen: geleden.

171 al properkens: wees maar bedaard; sacht: stil maar; geeft ou te vreen: houd je kalm.

172 gracy: genade.

173 ter keure: naar wens, buitengewoon; wel: goed; gheroockt: (geraakt) terechtgekomen; te deser spacy: op dit ogenblik, thans.

174 triumphantelaijck: heerlijk (vgl. vs. 8); versien met: voorzien van; gebrect: ontbreekt.

[p. 165]

175

Een dingen jammert may, dat is dagge soo bot Hollants sprect.¹⁷⁵

 

O de Brabantsche taal die is heeroyck, modest en vol perfeccy,¹⁷⁶

 

Soo vriendelayck, so galjart, so minjert, en so vol correccy¹⁷⁷

 

Dament niet gheseggen en kan. Ick wouw om duysent pont¹⁷⁸

 

Daggese so wel alse kick of als men Peterken verstont.¹⁷⁹

180

Ick sweert ou par Die, ghy souwt ou Hollants versaken:¹⁸⁰

 

Want die ons verstoot, die verstaat alle spraken.¹⁸¹

 

Was ou moeyer noch maaght, ick liet ou een Brabander maken.

 

Onse taal is een Robsodi, non pareylle sonder weergae;¹⁸³

 

Sen heeft geen komparacy by de suyverheyt van Hollant op veer nae.¹⁸⁴

robbeknol

185

Ja 'tis een moye mengelmoes, ghy meuchter wel van spreken,¹⁸⁵

 

Ghy luy hebt de Fransche, de Spanjers en d'Italianen vry wat of e keken.¹⁸⁶

 

De Brabanders slachten d'Engelsche of de spreeuwen, sy kennen van elcks wat.¹⁸⁷

jerolimo

 

s'Jasy wat sayn hier harsenloose botmuylen inde stadt,¹⁸⁸

 

Zy zijn slecht en recht van leven, en simpel inde stijl van haar geschriften.¹⁸⁹

175 Een dingen: één ding; jammert may: spijt me; dagge: dat je; bot: plat, onbeschaafd; sprect: spreekt.

176 heeroyck: groots (fr. héroique); modest: statig (vgl. vs. 8).

177 galjart: levendig (fr. gaillard); minjert: lief (fr. mignard); correccy: zuiverheid (fr. correction).

178 Dament: dat men 't; gheseggen: zeggen (vorm van de inf. bij kunnen).

179 Daggese: dat je ze (nl. de Brabantse taal); men Peterken: mijn petekind.

180 par Die: bij God (vgl. vs. 210).

181 verstoot: verstaat; spraken: talen.

183 Robsodi: rapsodie, mengelmoes; non pareylle: hetz. als sonder weergae.

184 Sen heeft geen komparacy by: ze kan niet worden vergeleken met, d.w.z. het Hollands kan er niet mee vergeleken wordenaant.; Hollant: (hier) het Hollands; vgl. T.d.g.L., blz. 136, r. 93; op veer nae: in de verste verte. Bredero heeft J.'s lofzang op het Brabants zo geformuleerd, dat die in zijn tegendeel verkeerd is.

185 ghy meuchter wel van spreken: dat mag je er inderdaad van zeggen; zeg dat wél.

186 of e keken: afgekeken (van).

187 slachten: lijken op; d'Engelsche: de Engelsen, wier taal ook uit meer elementen is samengesteldaant.; de spreeuwen enz.: deze kunnen de geluiden van allerlei vogels nadoen.

188 'sJasy: bastaardvloek: Jezus (vgl. jasses); botmuylen: domkoppen (vgl. vs. 43).

189 slecht en recht: eenvoudig en oprecht; simpel: eenvoudig, onopgesmukt; vgl. voor deze zin de noot bij vs. 183 vlg. en de ‘oprechte slechtheid’ der Amsterdammers (Inhoudt).

[p. 166]

robbeknol

190

O eelekaarten soudmen dat lebbighe Brabants siften¹⁹⁰

 

Of wannen, gelijck de Kruyeniers haar kruyen, soo waar as ic leef,¹⁹¹

 

Ick wil wel wedden datter de helft niet over en bleef.

 

Dattet Hof te Bruyssel eens banden al de uytheemsche wóórden,¹⁹³

 

Dat yegelijck most gaan daar sy eygen zijn, of daarse thuys hóórden¹⁹⁴

195

Wat souwer een goetje vertrecken: gantsch lyden hoe kaal¹⁹⁵

 

Souwen de Brabbelaars staan kijcken met haar arme jottoosse taal:¹⁹⁶

 

Maar nou zijnse hier so vermaagschapt datmense niet sou kunnen scheyen¹⁹⁷

 

Al had je al de geleerden, Professoren en Doctoren van Leuven en van Leyen.¹⁹⁸

jerolimo

 

Slecht-hoyen als ghy zijt, moockt eensens een acte notoriaal.¹⁹⁹

200

Gaylien en weet van hoofse tarmen, gy schrijft moor duyts teenemaal.²⁰⁰

 

Onse Notarissen en Secretarissen verstaander pertinent op de pronunciatien.²⁰¹

 

Dan trouwens 'tis haar geoctroyeert, met edicten, privilegien en gratien²⁰²

 

Van't Kayserlaijcke Hof: ou 'tis een volcxken seer extreem.²⁰³

190 eelekaarten: bastaardvloek (bij de quarten, de quartertemperdagen, de driedaagse vasten); lebbighe: lelijke, walgelijke (vgl. T.d.g.L., blz. 136, r. 93); siften: zuiveren door het te zeven.

191 Kruyeniers: verkopers van specerijen.

193 Dattet: als het; Hof te Bruyssel: gerechtshof te Brussel; banden: verbande.

194 Dat: zodat; yegelijck: elk; daar sy eygen zijn: waar ze vertrouwd zijn, d.i. thuis horen.

195 gantsch lyden: vgl. vs. 58.

196 jottoosse: primitieve, onbeschaafde; Jotto was een scheldnaam voor een vreemdeling (vgl. vs. 1165).

197 so vermaagschapt: zo nauw met de inheemse woorden verbonden.

198 Leuven: de universiteit dateert van 1425; Leyen: de universiteit dateert van 1575; zie Inl. blz. 22.

199 Slecht-hoyen: domkoppen (vgl. vs. 10); moockt eensens een acte notoriaal: maak eens een notariële akte op.

200 en weet: weet niet; hoofse tarmen: verheven termen (woorden), zoals ze aan de hoven gebruikelijk zijn; moor duyts teenemaal: alleen maar Nederlands, Hollands.

201 verstaander ... op: kennen, beheersen; letterl. verstaan zich (vgl. vs. 74); pertinent: nauwkeurig; de pronunciatien: (het formuleren van) de officiële uitspraken.

202 Dan trouwens enz.: maar het is trouwens bij de wet uitsluitend aan hen toegestaan; gratien: hetz. als privilegien.

203 ou: tussenwerpsel; extreem: uitzonderlijk.

[p. 167]

robbeknol

 

De Paus van Roemen met al zijn Cardinalen en brengter niet van haar teem:²⁰⁴

205

En dan latenser noch duncken datse verstandige Schribenten bennen,²⁰⁵

 

Sy schryvenje daar een goetje, datse as haar Vader-ons van buyten kennen.

jerolimo

 

Woor woren de Hollantsche botmuylen? niemant van so veel²⁰⁷

 

En quamper te voorschijn in ons magnifijclaijck Retorijclaijck lantjuweel,²⁰⁸

 

^*Da was een dingen van d'ander Waerelt, 'tis rekreatieflijck te lesen.²⁰⁹

210

Maar sjases par Dio sante, wa plochtender ellegante Poëten te wesen:²¹⁰

 

Item daar haddege Kastileyn, de Roovere, Gistellen, en Kolijn,²¹¹

 

En Jan Baptisten Houwaart, dat bayloy goeye meesters zijn:²¹²

 

Dat waaren liens vol perfeccy, en van devine eloquency,²¹³

 

Yghelijck woordeken datse aggeerde, of nomineerde, dat was een sentency.²¹⁴

204 brengter: brengt hen; haar teem: hun apropos (thema, onderwerp van gesprek).

205 latenser duncken: (laten ze zich dunken) beelden ze zich in; verstandige: contrasteert met wat in vs. 206 van hen gezegd wordt; ze hebben geen verstand, want ze verzinnen zelf niets.

207 Woor woren: waar waren; Hollantsche botmuylen: hier speciaal gebruikt voor de Hollandse rederijkers.

208 En quamper: kwam er; Retorijclaijck lantjuweel: feestelijke rederijkerswedstrijd, genoemd naar het kostbare voorwerp (‘juweel’), dat als prijs werd uitgeloofd; J. doelt op het beroemde landjuweel van 1561 te Antwerpen; daar waren geen Hollanders.

* A 3 v^o

209 een dingen van d'ander Waerelt: een buitengewoon ding, iets buitengewoons (vgl. vs. 1546); rekreatieflijck: opwekkend, aangenaam (fr. récréatif); te lesen: de enige uitgave is van 1562.

210 sjases: bastaardvloek (vgl. vs. 188); par Dio sante: bij de heilige God; wa plochtender ... te wesen: (wat plachten er) wat waren er vroegeraant..

211 Item daar haddege: daar had je bijvoorbeeld; Kastileyn: Matthijs Castelein (geboren tussen 1486 en 1490, gest. 1550); Oudenaarden; de Roovere: Anthonis de R.; geb. tussen 1430 en 1435 (?), gest. 1482; Brugge; Gistellen: Cornelis van Ghistele, geb. ± 1515, gest. na 1570; Antwerpen; Kolijn: Colyn van Ryssele, 2e helft 15e eeuw; Brussel (?).

212 Houwaart: 1533-1599; Brussel; bayloy: bylo, uitroep; bastaardvloek van onbekende oorsprong (vgl. vs. 822, 1270)aant.; meesters: aan het gildewezen ontleende naam voor uitblinkers in het een of ander, hier in het dichterschap.

213 devine eloquency: goddelijke welsprekendheid (fr. divin; éloquence).

214 Yghelijck: elk; aggeerde: hanteerden, gebruikten (fr. agir); nomineerde: noemden, in de mond namen; sentency: spreuk (fr. sentence); dus elk woord kreeg in hun mond een diepe zin.

[p. 168]

215

Het minste datse sproocken dat was een reffiereyn, en dat so exstruvagant²¹⁵

 

Van uytspraack, trots een Oostersche Phar-heer, of Luytersche Predikant.²¹⁶

 

En bay hoor rondeelen en balladen (met licencie magh icket vry seggen)²¹⁷

 

Daar mogen de Hollantse boere lieke-dichters hoor broeck by leggen.²¹⁸

robbeknol

 

Werpt de Vlamingen niet wegh, mijn Joncker, watje doet,²¹⁹

220

Met huldere incarnatie, en Palleys vol minnen, en suycker-bosjes soet.²²⁰

jerolimo

 

Baste, al stillekens, ick hees ghenoegh van die muffe miskienen Retrosynen,²²¹

215 sproocken: spraken; reffiereyn: refreingedicht; gedicht van een aantal strofen, alle bestaande uit hetzelfde (vrij grote) aantal verzen en alle met hetzelfde rijmschema en eindigend op hetzelfde vers (de stok), een zin die de gedachte van het hele gedicht tot uitdrukking brengt; exstruvagant: uitzonderlijk (fr. extravagant).

216 Van uytspraack: van taal, van formulering; trots: niet onderdoend voor (die van); Oostersche Phar-heer: predikant uit Oost-Friesland of Noord-Duitsland (hgd. Pfarr- herr); Luytersche: Lutherse; Bredero past hier hetzelfde procédé toe als in vs. 183-84.

217 rondeelen: gedichten (ook wel als onderdelen van een toneelstuk), bestaande uit 8, 13 of 21 verzen; de eerste verzen worden geheel of gedeeltelijk herhaald; het 8-regelig rondeel heeft de structuur: A B a A a b A B, waarin A en B verzen van het refrein aanduiden, resp. uitgaande op de rijmwoorden a en b; balladen: gedichten, bestaande uit een aantal strofen van 7, 8 of 9 regels, in bepaalde opzichten gelijkend op refereinen; met licencie: met verlof, als je me toestaat (fr. licence).

218 boere lieke-dichters: dichters van liedjes voor of over boerenaant.; Daar mogen (zij) hoor broeck by leggen: daar moeten ze de vlag voor strijkenaant..

219 watje doet: wat je ook doet; samen met de ontkenning: in geen geval, vooral niet.

220 huldere: hunlieder, hun; incarnatie: tijdvers; gedicht betrekking hebbend op een bepaald feit; een aantal letters van de geschreven woorden zijn als hoofdletters gedrukt en deze leveren, geïnterpreteerd als Romeinse cijfers en als zodanig opgeteld, het jaartal van dat feit op (incarnatie: jaartal, nl. jaar sedert de menswording van Christus); Palleys vol minnen, en suyckerbosjes soet: in die tijd blijkbaar door Vl. rederijkers veel gebruikte uitdrukkingen, die ons echter niet bekend zijnaant..

221 Baste: basta, genoeg; hees: heb's, heb ervan; miskienen: kleingeestige (fr. mesquin); Retrosynen: rederijkers (fr. rhétoricien).

[p. 169]

 

En moockt geen grimmaasen met ou ensicht, moockt assekijck bonne mynen.²²²

 

Och het stoot so wel datmen parmantigh en gracelijcken gaat.²²³

 

En korompeert u troony niet, houtet in die form daar't ou in staat.²²⁴

225

Zemers dats bysart, dats braaf, dats groots, dats graaf, dats wel jentjens.²²⁵

 

Kuyst en vaaght wel nettekens ou kleekens en acoutrementjes:²²⁶

 

Neemt tansens de kladder, den borstel, den kleerbessem, sulde?²²⁷

 

Dagge een Brabander waart, dat wilde kick om duysent pont, of hondert gulden,²²⁸

 

Ick sou ou annimeeren en addresseeren bay de gróótste van't lant.²²⁹

230

Ick sal ou promoveeren tot Doctor Juris door ou beestjaal verstant.²³⁰

 

Gay zijt een merveille vande Waerelt. Gay sult wel tot hoogheyt raken:²³¹

 

Want ick sal ou Souvereyn van Hollandt en van Vranckerayck maken.

 

Een Marquissaatschap of Graafschap dat acht ick niet een seur.²³³

 

Kapitaynschappen, Kornelschappen, Hartoghschappen, daer stier ick kinders met deur:²³⁴

235

'tIs may de payn nie waart om daar eens op te dincken.²³⁵

222 En: geen voegwoord, hoort bij geen (vgl. vs. 224); ensicht: (aan)gezicht (vgl. vs. 501, 1389); moockt ... bonne mynen: toon een vriendelijk gelaat (fr. faire bonne mine); assekijck: als ik.

223 parmantigh: deftig; gracelijcken: bevallig, gratieus.

224 korompeert: vertrek, verwring (fr. corrompre); troony: gezicht; dit woord had niet de tegenwoordige onaangename gevoelswaarde.

225 Zemers: zeker (vgl. vs. 45); bysart: ongemeen (fr. bizarre); braaf: flink (fr. brave); graaf: deftig (fr. grave); wel jentjens: erg vriendelijk (fr. gentil); de bedoeling van dit vs. is niet duidelijk. Demonstreert J. zijn knecht de verschillende wijzen waarop men bonne mynen (vs. 222) kan maken en typeert hij deze achtereenvolgens met woorden, of reageert hij zo op R., die laat zien hoe ver hij het in gelaatsmimiek heeft gebracht?

226 Kuyst: reinig; vaaght: borstel af; wel: heel; kleekens: kleertjes; acoutrementjes: opsmuk van kleding (fr. accoutrement).

227 tansens: thans, of dadelijk (vgl. eensens, vs. 199); kladder: schuier; sulde: zul je, wil je (stopwoord).

228 Dagge: dat je; of: dit betekent niet, dat de genoemde bedragen even groot zijn; het tweede is veel geringer.

229 annimeeren en addresseeren: aanbevelen en introduceren (pseudo-frans)aant..

230 Doctor Juris: doctor in de rechten; door: wegens; beestjaal: beestachtig groot (fr. bestial).

231 merveille vande Waerelt: wereldwonder.

233 Marquissaatschap of Graafschap: climax, ook in vs. 234; niet een seur: niet een kleinigheid, helemaal nietsaant..

234 Kornelschappen: kolonelschappen; Hartoghschappen: blijkens het verband heeft hertog hier de betekenis: legeraanvoerder; daer stier ick kinders mee deur: daar stuur ik kinderen mee weg, scheep ik kinderen mee af.

235 de payn: de pijne, de moeite; op te dincken: over (na) te denken (dat gaat vanzelf).

[p. 170]

 

Ick sode heel Gelderlandt wel lichtelaijck wegh schincken.²³⁶

 

Ick kick hee die liberalheyt met onsen Koning ghemayn,²³⁷

 

Die heel Indyen wegh gheeft aan een simpel Kapitayn,

 

Al eer hy dat met macht van soldaten heeft ghewonnen.

240

Nu ick moet ter Missen gaan in't klooster bayde Nonnen.²⁴⁰

 

Maar wat 'k ou vragen sou, sayde gay oock gedebaucheert?²⁴¹

 

Daar en is geen dingen so goet als datmen spaarlaijck minageert.²⁴²

 

^*De minagie (Monseur) passeert: 'tis beestich dat-men veel eet en drinckt.²⁴³

robbeknol

 

Dits al weer 'touwe deuntje. Ick weet wel met wat voet dat hy hinckt.²⁴⁴

245

Ick lóóf niet of ick ben op sinte Galperts nacht e boren,²⁴⁵

 

Dat's drie daghen voor't ghelock: nou gheef icket verloren,

 

De droes die hellept mijn an die gierigerts altijt.²⁴⁷

jerolimo

 

Wat stode en snapperkoockt, he?²⁴⁸

236 sode: zou; Gelderlandt: G. gold op grond van een volksetymologisch gelegd verband met ‘geld’ als een rijke streek.

237 liberalheyt: vrijgevigheid (fr. libéralité); zie voor vs. 237 vv. Inl. blz. 70 v.; onsen Koning: dit was in 1576 Philips II. Als met de Kapitayn Columbus is bedoeld, moet Bredero zich hier vergissen of J. opzettelijk onzin laten zeggen. Of betekent onsen hier: de ons allen bekende, zoals ook in een aantal andere verzen het geval is?

240 klooster bayde Nonnen: hun kloosters lagen aan de Kloveniersburgwal en de Doelenstraat; zie Inl. blz. 21.

241 sou: wilde; sayde gay oock gedebaucheert: houd je soms van overmatig veel eten en drinken, ben je een slemper (fr. débauché).

242 dingen: ding; spaarlaijck minageert: zuinig huishoudt, sober leeft (fr. ménager).

* A 4 r^o

243 De minagie passeert: de soberheid gaat boven alles.

244 'touwe deuntje: R. denkt hier aan zijn vorige gierige meesters (vgl. vs. 247); met wat voet dat hy hinkt: waar het bij hem aan hapert; bekende zegswijzeaant..

245 Ick lóóf niet of: ik geloof niet anders dan dat, ik weet wel zeker dat; op sinte Galperts nacht e boren enz.: het feest van St-Galpert (Gualbertus) valt op 12 juli. St. G.'s nacht (= avond) valt dus op 11 juli en dat is 3 dagen vóór het feest van St. Bonaventura (14 juli). Op grond van de naam werd de laatste met geluk en de eerste met ongeluk (galpen: janken) in verband gedacht. R. is dus te vroeg geboren om geluk te hebbenaant..

247 droes: duivel.

248 Wat stode en snapperkoockt: (wat sta je en snapperkaakt) wat sta je te mompelen.

[p. 171]

robbeknol

 

Och Miester niet een mijt.²⁴⁸

 

Schijt, schijt, niemendal, ic ben geen eter, wy sullen de kost wel krygen.²⁴⁹

jerolimo

250

Een ayuynken, een ciepelken, een sneeken broot, en twee vygen,²⁵⁰

 

Dat's en Heeren kost.²⁵¹

robbeknol

 

Een bientjen daar en pont vijf ses an // is,

 

Dat liechter oock niet om. En as daar een paar vaans kan // is²⁵²

 

Met Dantsicker smockuel of met dat mannelijck Rosticker bier,²⁵³

 

Daar ken ick het me wel of sien voor een uur, drie of vier:²⁵⁴

255

Dat souw wel seve luy segghen (wel verstaande) as zijt wisten.²⁵⁵

jerolimo

 

Wat doen de liens anders dan say de spays verdarven en 'tgeldt verquisten?²⁵⁶

 

De soberheyt is een deughd, diens ghelijcken men niet en weet.

robbeknol

 

Dat is gheseyt in't Duytsch; siet datje niet veel en eet.²⁵⁸

248 niet een mijt: volstrekt niets; mijt: geldstukje van geringe waarde, 1½ penning.

249 Schijt: niets; eter: grote eter (vgl. ‘drinker’).

250 ayuynken, ciepelken: uitje.

251 en: een; bientjen: beentje.

252 liechter oock niet om: is ook niet te versmaden; een paar vaans kan: een kan met twee vaan erin; vaan: twee pinten, vier maatjes, ong. 0,4 liter.

253 Dantsicker smockuel: soort bier uit Dantzig (vgl. ook vs. 2031); mannelijck: krachtige; Rosticker: Rostocks.

254 me of sien: mee doen, mee uithouden.

255 seve luy: zeven lieden, d.w.z. iedereen; zeven: een onbepaald (groot) aantal; wel verstaande: wel te verstaan (vgl. vs. 1862).

256 dan: dan dat; verdarven: misbruik maken van de spijs door te veel en te haastig te eten (vgl. vs. 1208).

258 Duytsch: Nederlands, Hollands; in't Duytsch: ronduit.

[p. 172]

jerolimo

 

Och 'tis so ghesont op zijn juyste dyeet te leven.

robbeknol

260

Die raadt die mocht ghy dan de krancken wel ingheven.

jerolimo

 

Monseur het is devin datmen de temperancy observeert.²⁶¹

robbeknol

 

Gut Joncker t'is so goedt datmen wel teert en smeert.²⁶²

jerolimo

 

Wat verschillen de mest-varckens van de gulsighe beesten?

robbeknol

 

De gróótste dronckerts (Heer) dat zij de beste gheesten.²⁶⁴

jerolimo

265

Wie doeghet? hanneken, wilken, wuytjen, da nie dan fielen zijn.²⁶⁵

robbeknol

 

De treffelijkste gheleerde die drincken de meeste wijn.²⁶⁶

 

Ick segget niet om my, sey de wolf, maar om mijn schamele moer.²⁶⁷

 

O seker! die geen rijnsche wijn met suycker en magh dat is een boer.²⁶⁸

261 devin: goddelijk, voortreffelijk (vgl. vs. 213); de temperancy observeert: de matigheid betracht (fr. tempérance; observer).

262 wel teert en smeert: flink smult (en drinkt); mest- varckens: scheldwoord voor schrokkers.

264 de beste gheesten: de geestrijkste mensen (vgl. vs. 266, dat eveneens geïnspireerd lijkt door: hoe groter geest, hoe groter beest)aant..

265 doeghet: doet het; hanneken enz.: Jan, Piet en Klaas; da nie dan: wat niets dan; fielen: ordinaire lui.

266 treffelijkste: voortreffelijkste.

267 sey de wolf: vaak voorkomend tussenvoegsel in spreekwijzen; de zin is verder ook een sprkw. uitdr.aant.; schamele: arme.

268 magh: lust; boer: kinkel.

[p. 173]

jerolimo

 

De Hollanders par Die sy drincken als moffen en poepen,²⁶⁹

270

En dan is dat goeyken so wildt, sy schreeuwen, sy roepen²⁷⁰

 

Als brayneloose liens, alse sayn. Way liens sayn modest.²⁷¹

 

Zayn wy ter feest, wy sobereeren met eten en drincken, is dat niet best?²⁷²

 

Wy kourtiseeren d'ufvrouwen met diskours dat niet vulgair is:²⁷³

 

Wy charlateeren van onse participantschappen, en van onse affairis,²⁷⁴

275

Van den handel van Indyen, en van de Guyneesche kompangie.²⁷⁵

 

Ick mayn zemers dagh een legioen Enghelkens sie²⁷⁶

 

Asse kick onse maechdekens sie: 'tsoch sy sayn wel vroyelayck van gheest.²⁷⁷

robbeknol

 

Ick gis datje my slacht, ghy hebter veel by e weest.²⁷⁸

 

O bloet ick heb sulcken honger, ick wou dat ick al an't wangen // was:²⁷⁹

280

Mijn buyck raast anders niet dan of mijn keel ghehanghen // was.²⁸⁰

jerolimo

 

Nu tsa laat ons gaan ter kercken tot ons Vrouwen-bruurs, en horen Mis'²⁸¹

 

En dan sullen wy sien wa wy sullen koopen van vlees of vis.

269 poepen: evenals moffen een scheldnaam voor Duitsers; vgl. blaas-poepenaant..

270 goeyken: volkje (vgl. vs. 23).

271 brayneloose: breinloze, hersenloze; modest: deftig, voornaam (vgl. vs. 8).

272 sobereeren: zijn matig.

273 kourtiseeren d'ufvrouwen: maken de dames het hof (fr. courtiser les dames).

274 charlateeren: praten, tevens: opsnijden (fr. charlataner); participantschappen: aandeelhouderschappen.

275 Guyneesche kompangie: zie Inl. blz. 22.

276 mayn: meen, denk; dagh: dat ikaant..

277 'tsoch: waarlijk, of uitroep (vgl. vs. 17); wel: heel; vroyelayck: vrolijk.

278 datje my slacht: dat je (daarin) op mij lijkt.

279 bloet: bastaardvloek, bij Gods (Christus') bloed; an't wangen: aan het eten; wangen: de wangen gebruiken.

280 Mijn buyck enz.: sprkw. uitdr.aant..

281 ons Vrouwen-bruurs: het gilde van O.L. Vrouwe-broeders (Karmelieter monniken) had een altaar in de O.L. Vr.-kapel in de Oude Kerk; zie Inl. blz. 21. Eerst (vs. 240) was J. van plan naar de Nonnen te gaan.

[p. 174]

robbeknol

 

Och dat is een krachtigh woordt, daar praatje na mijn sin.

 

Och Priestertje, Priestertje, haestje wat, so krijgh ick hier wat in.

^* Tvvee jonghens en Floris Harmensz. hontslager met de baar uyt.

aart

285

Aauwe wille wy t'samen klaauwen,²⁸⁵

 

Ick ra stoof, aauwe schijt,²⁸⁶

 

Aauwen is zijn klaauwen quijt.

aeuwen

 

Yget gallich-veughels, gallich-veughels, laatmen gaan,²⁸⁸

 

Of ick selje, ick sweert, met de swiep om d'ooren slaan.²⁸⁹

290

Wat ryeme dese besuchte, bekrenckte schavuyten:²⁹⁰

 

Krijgh ickje inde Kerck, ick selderje warachtich in sluyten.

krelis

 

Aauwe lampoot, krombien,

 

Ick hebje an de gallich e sien.²⁹³

* A 4 v^o

285 Aauwe: bijnaam (spotnaam) van Floris (vgl. vs. 347)aant.. Hier begint het vierde toneel van het eerste bedrijf; klaauwen: dit spel (vergelijkbaar met bikkelen of koten) was op het kerkhof verboden; de uitnodiging om mee te spelen wekt daarom des te meer de woede van F. opaant..

286 stoof, schijt: met de bolle, resp. met de holle kant boven.

288 Yget: bastaardvloek, bij God; gallich-veughels: galgvogels, galgebrokken; laatmen gaan: laat me met rust.

289 swiep: zweep; daarmee joeg hij de honden uit de kerk.

290 ryeme: kwellen me, treiteren me; besuchte, bekrenckte: (beide: beziekte) beroerde.

293 Ick hebje enz.: je bent zelf een galgvogel.

[p. 175]

aeuwen

 

Hoe ryen mijn dese verbrancste scherluynen? gantsch lichters koom ickje by,²⁹⁴

295

Ick selje de bullepees so sackereels elements legghen inje sy,²⁹⁵

 

Dattet jou heugen sel: ick selje byget soo onghenadich oftouwen,²⁹⁶

 

Datje by gantsch ackrementen op een aar tijt je mongt wel selt houwen.²⁹⁷

aart

 

Aauwen lampoot, aauwen lampoot, hebje dat hert een reys,²⁹⁸

 

So sel ick jou dat mes omdrayen in jou vleys.

aeuwen

300

Ick sel de baar neersetten dat lóóf icje: ó jy Gods gauwe-dieven!³⁰⁰

krelis

 

Dat voor jou lampoot.³⁰¹

aeuwen

 

Houtme die jonghens vast, ey lieven,³⁰²

 

Keertse om Gods-wil. Och so, houtse vast: loopt schelmen dat ghy jou beschijt.³⁰³

 

Hoe quellen mijn die weersoordighe overgheven jonghens altijt,

294 verbrancste: vervloekte (vgl. vs. 124); scherluynen: schelmen; gantsch lichters: bastaard-vloek van onduidelijke oorsprongaant.; koom ickje by: als ik je in mijn handen krijg.

295 Ick selje enz.: ik zal je met mijn zweep zo afranselen; sackereels elements: krachttermen, gevoelswoorden: ongenadig, vervloekt (fr. sacré en vgl. vs. 1688).

296 byget: vgl. yget (vs. 288); oftouwen: afranselen.

297 by gantsch ackrementen: bastaardvloek, bij Gods sacramenten; op een aar tijt: een andere, volgende keer.

298 hebje dat hert een reys: durf dat eens.

300 lóóf: beloof; Gods gauwe-dieven: Gods gauw-dieven; Gods dient ter versterking (vgl. gods-onmogelijk).

301 Dat voor jou: dat is voor jou; Kr. gooit met iets (vgl. vs. 482); lieven: lieve mensen.

302 Keertse: houd ze tegen.

303 weersoordighe: beroerdeaant.; overgheven: aan het kwade overgegeven, slechte.

[p. 176]

 

Sy ribsacken my wel machet helpen: ick arme kreupele ouwe man,³⁰⁴

305

Mijn bienen die ryen mijn so, dat ick mijn niet ophouwen en kan.³⁰⁵

Hy gaat sitten op de baar.

jan knol, Andries, en Thomas

 

Wel Floris Harmensz. waar breng jy de baar? wie isser doot?³⁰⁶

floris

 

Ariaan ien pijntje, peete Barberen man, jou ouwe laghenoot.³⁰⁷

andries

 

Ariaan ien pijntje doot? doot? doot? dat is wongder.

 

Vertrouwt wat op de mensch, inde stadt was geen ghesongder

310

Noch vaster man, die so wel in zijn vleysch en op zijn leen // was.³¹⁰

jan knol

 

't Was jammer dattet sulcken stijf-sinnigen korselkoppigen deen // was.³¹¹

thomas

 

Ey laat de dooden rusten, seght van de afwesende geen quaat.³¹²

304 ribsacken: kwellenaant.; wel: erg; machet helpen: (mag God helpen), God betere't.

305 ryen: trillen; ophouwen: overeind houden.

306 Wel Floris: hier begint het vijfde toneel van het eerste bedrijf.

307 ien pijntje: een pintje (een maat bier), bijnaam van Ariaan, die in de taveerne blijkbaar vaak om een pintje riep; peete Barberen man: de man van vrouw Barber (Barberen is 2e naamval); laghenoot: gelag-genoot, makker in het drinken.

310 vaster: krachtiger; die so wel enz.: die lichamelijk zo goed in orde was; wel ... op zijn leen was: goed ter been was (leen: leden, ledematen).

311 korselkoppigen: syn. van stijf- sinnigen: stijf-koppige; deen: Deen, scheldwoord voor een norse vent, een pummel; tevens voor een vreemdeling.

312 Ey laat enz.: bekende zegswijzenaant..

[p. 177]

floris

 

Daar hebje gelijck in Thomas-oom, 'tgaatje wel jy groote maat.³¹³

jan knol

 

Het hy lang e leghen? van wat sieckten is hy ghesturven?³¹⁴

floris

315

Sy segghen vande gave Gods.³¹⁵

jan knol

 

Seljer wel ingaan durven?

floris

 

Wel souw icker niet in-gaan durven? dat is oock wat; wel dat komt schoon.³¹⁶

 

^* Ick gae 's nachts wel met de Graefmaker in een kuyl van twintich doon.³¹⁷

 

Ick deynck stae ick mee in't rolletje³¹⁸

 

Soo sal't oock kosten mijn bolletje.

320

En staemen in't rolletje, al hebje dan al de kruyen en drooghen van de stadt,³²⁰

 

Ten baat gheen lieve moeren, men moet vóórt al hadmen een bort veur't gat.³²¹

 

Het volck treckt uyt vrees wech: maar ofmen op Tesselt was,³²²

313 Thomas-oom: oom is in derg. verbindingen een vriendelijke aanspreekvorm; 'tgaatje wel: dat zeg je goed; groote maat: beste vriend (vgl. grote vrienden met iemand zijn).

314 e leghen: ziek gelegen.

315 de gave Gods: de pest (eufemisme); Seljer wel ingaan durven: nl. in het huis van de aan de pest gestorven Ariaan, waar hij de baar moet brengen (vs. 306) om het lijk naar het kerkhof te dragen.

316 dat komt schoon: dat is ook wat moois (vgl. vs. 67).

* B 1 r^o

317 Graefmaker: grafmaker; doon: doden.

318 stae ick enz.: zegswijze; in't rolletje: op de lijst.

320 staemen: staat men; drooghen: geneeskrachtige kruiden (vgl. drogist).

321 Ten: 't (en); bort: plank; 't gat: de mond (waardoor de geest het lichaam moet verlaten)aant..

322 of men op Tesselt was: al was men ook op T.; van Tessel voeren de schepen uit; als men daar was, was men bijna buiten het bereik van de justitie, had men niets meer te vrezenaant..

[p. 178]

 

De dóódt komt over al, al waert dat ghy in een stiene muur ghemetselt was,³²³

 

De dóódt spaart kleyn noch groot; tegen de dóódt en is geen schilt:³²⁴

325

Daarom doet goedt terwijl ghy kendt, en leeft soo als ghy sterven wilt:³²⁵

 

't Is kunst te leven als de dóódt komt, seyde Nabuur inde kooren mudden.³²⁶

 

Maar wat sey Malegijs in't beghin vande sterft? ick selder mijn gat uyt schudden,³²⁷

 

Hy koft by provisy al de droogen op van Doctor Schol, en leyd'se in een kist,³²⁸

 

En selve lach hy arme knecht in Jaffa eer hy't wist.³²⁹

330

Zijn Vrienden en zijn Erfghenamen die hebben heur ooghen schier uyte kreten:³³⁰

 

Maar al sturvender noch so een vijf ses sy souwense wel vergeten.³³¹

 

Alle dinghen is nu wel, maer eerst waren sy bevreest,³³²

 

Hoe hy ghevoeghelijkst' sou gheven toch zijn gheest:³³³

 

Want siet zijn havix neus die hing hem over zijn mongt,³³⁴

335

Zijn giest en ging niet uyt of hy was in zijn neus terstongt,³³⁵

 

So quam het by dat zijn ziel niet kon verscheyden.³³⁶

 

Ick gheefje te raan hoe dattet Gijs in't lest anleyden:³³⁷

 

Hy liet zijn achter-deur open staan,³³⁸

 

En daar is hy in viesiebel door e gaan:³³⁹

340

Want siet hy schaamden hem selver,³⁴⁰

 

Vermits hy meer een arme delver³⁴¹

 

Als een rijck koopman scheen: en asmen't segghen mocht, 'twas en bloedt.³⁴²

 

Wat zijn die rijcke kaack-haringen meer as slaven van haar goedt?³⁴³

323 stiene: stenen.

324 tegen de dóódt enz.: bekende zegswijzeaant..

325 leeft enz.: ditoaant..

326 Nabuur in de kooren mudden: buurman, wonend in het huis dat door korenmudden (maten) op een uithangbord of in de gevel wordt gekenmerkt (vgl. vs. 13).

327 sterft: epidemie; ick selder myn gat uytschudden: ik zal me eruit draaien.

328 koft: kocht; by provisy: uit voorzorg; Doctor Schol: historisch persoon; zie Inl. blz. 21; leyd'se: legde ze.

329 lach ... in Jaffa: was doodaant.; knecht: kerel.

330 Vrienden: bloedverwanten (vgl. vs. 1709); uyte kreten: uit hun hoofd gehuild (ironisch, zie volgend vs.).

331 sturvender: stierven er.

332 dinghen: ding; Alle dinghen is nu wel: alles is nu goed (vgl. vs. 1887).

333 ghevoeghelijkst': het beste.

334 zijn havix neus enz.: aant..

335 giest: geest, ziel.

336 So quam het by: zo gebeurde het; verscheyden: vertrekken.

337 anleyden: aanlegde.

338 achter- deur: aarsgat.

339 in viesiebel: onzichtbaar (vgl. vs. 46).

340 hem selver: zich(zelf).

341 delver: grondwerker.

342 en bloedt: een bloed, een sukkel.

343 kaack-haringen: fig. voor voorname lui, opscheppersaant..

[p. 179]

 

Sy zijn willighe armen al hebbense goedt met hóópen.³⁴⁴

345

Noch prijs ick jou Jan knol jy selter gheen langht om kóópen.³⁴⁵

 

Waar veur soujet oock sparen, veurje moer of veurje breur?³⁴⁶

jan knol

 

Hóógher niet Harlinger-man, Aeuwen jy gater al wat me deur.³⁴⁷

thomas

 

Al sturven al de rijcke luy, Jan souwer niet eens om treuren.³⁴⁸

andries

 

Byget Jan dat de hielle stadt uyt-sturf dan souje eref beuren:³⁴⁹

350

Want je Vaar was voorsichtich, die hetje stee-kijndt e maackt.³⁵⁰

thomas

 

Dat gheef ickje noch eens in drien, dat's hem lustich op zijn hóóft e raackt.³⁵¹

 

^*Ay lieve siet Jan knol eens druyl-ooren, hy staet of hy sot is.³⁵²

344 willighe: vrijwilligeaant..

345 Noch: echter, daarentegen (vgl. vs. 1318); jy selter enz.: je zult ervoor (nl. voor je geld) geen land kopen, je maakt het op; zegswijzeaant..

346 breur: broer.

347 Hóógher niet Harlingerman: (zeil niet hoger op, schipper) nu is het genoeg; zegswijzeaant.; jy gater wat me deur: je maakt het te erg (me: mee).

348 niet eens: helemaal niet.

349 dat: als; eref beuren: een erfenis krijgen.

350 voorsichtich: ver vooruitziende; stee-kijndt: (hier) kind dat in een wees- of armhuis is opgenomen; Jan heeft zijn jeugd in zo'n huis moeten doorbrengen. Zijn vader heeft hem dat gemaakt, d.w.z. heeft gemaakt dat hij dit werd door (en dit is de insinuatie, die Jans woede opwekt) met de noorderzon te vertrekken en zijn vrouw en kinderen berooid achter te latenaant.; stee-kijndt: in verband met vs. 349 woordspeling: kind van de hele stad en daarmee erfgenaam van alle inwoners.

351 Dat gheef ickje noch eens in drien: dat doe je hem niet na; dat's hem enz.: dat is de spijker op zijn kop geslagen; die is raak.

* B 1 v^o

352 druyl- ooren: beteuterd kijken.

[p. 180]

floris

 

Hoort hier eens Jan Knol weetje wel dat Deensche Tomas Banckerot is,³⁵³

 

Had hy geen pampieren Harnas of quinckernel hy haddet slecht.³⁵⁴

jan

355

Hoort hier eens Koopman van Aels huyden, komt hier mijn lieve knecht!³⁵⁵

 

Heb jy niet een banckjen 'e leyt eertijdts in westphalen?³⁵⁶

 

Ick wil seggen datje deurgingt sonder de goeluy te betalen,³⁵⁷

 

En dan hietet noch datje om de schrift gheruymt hebt jou Landt,³⁵⁸

 

'Tis de waerheyt, om de schrift die int boeck staat of ande want.³⁵⁹

360

Maer Karolus Quintus die heeft daer teghen gheschreven³⁶⁰

 

Hoe datmen met sulcke Dieven behooren te leven,³⁶¹

 

De Brieven zijn met groote Letteren in merckelijcken druck,³⁶²

 

Wil jyse eens sien Andries giet-logen, so gaet op de nieuwe Bruck,³⁶³

 

En siet nae de hooghe noort ande Voollewijck daer staen staken en stanghen,³⁶⁴

365

Daer sulje de Brieven met haer Zegelen bescheyelijck sien hangen.³⁶⁵

353 Deensche: ongunstige aanduiding van een vreemdeling (plompe, onbeschaafde; vgl. vs. 311).

354 pampieren Harnas: harnas (bescherming) van papier, nl. een akte van faillietverklaring, waardoor men bevrijd werd van de gevangenis en niet verder verplicht was zijn schulden te betalen dan behoudens zijn nooddruftaant.; quinckernel: vijfjarig uitstel van betaling (fr. quinquennal, lat. quinquennalis); hy haddet slecht: hij zou er slecht aan toe zijn.

355 Koopman van Aels huyden: (slecht koopman) man van niksaant.. Deze zin is, evenals de volgende zinnen tot en met vs. 362, wschl. tot Floris gericht, vgl. aant. vs. 350.

356 Heb jy niet enz.: ben je niet bankroet gegaan.

357 deurgingt: er vandoor ging.

358 hietet: heet het; de schrift: de heilige schrift, d.w.z. jouw opvatting daarvan, je geloof; woordspelend met

359 de schrift: wat geschreven is (door anderen m.b.t. jou); boeck: kasboek; want: op de wand van winkels en herbergen werden de schulden der klanten met krijtstrepen aangegeven.

360 Karolus Quintus: Karel V; zie Inl. blz. 67; heeft daer teghen gheschreven: nl. bij keure van 7 okt. 1531.

361 men ... behooren: constructio ad sensum; leven: om te gaan, te handelen.

362 Brieven: plakkaten. Achteraf krijgt deze zin er nog een betekenis bij (zie vs. 365); merckelijcken: duidelijke.

363 giet-logen: (leugengieter) aartsleugenaar (slaat op vs. 350); nieuwe Bruck: toenmaals een brug aan het einde van het Damrak, vlak bij het IJ.

364 de hooghe noort: een bepaalde plaats aan het IJ; Voollewijck: Volewijk (vogelenwijk), waar de galgen (staken en stanghen) stonden.

365 bescheyelijck: duidelijk; de lijken van de gehangen bankroetiers openbaren allerduidelijkst de inhoud van de keur.

[p. 181]

floris

 

Hoe voerje daer weer geest? was dat mis? neen dat was 'e gaert.³⁶⁶

jan

 

Neen Tomas, wat mienje? ic ben voor geen Banckrotier vervaert.³⁶⁷

 

Wat rijdt mijn dat volck? dat ick schoon maer een vrient an mijn gheslacht hat,³⁶⁸

 

En speelden hy Banckerot sonder noot, ic sou hem hangen dat'k de macht hat.³⁶⁹

370

Men hangt wel duysent diefjes die door de Armoede doolen

 

En die so veel niet en hebben, als so een schellem ghestoolen,

 

Dat een mensch tot een ongeluc komt door een ander, of door ongeval op Zee,³⁷²

 

Of door ander avontuer, daer heb ick seker melyden mee,³⁷³

 

Of die't door zijn Boec-houwers of Kassiers wert ontschreven en ontdraghen³⁷⁴

375

Die luyden zijn waerachtich rechtvaerdich te beclaghen.³⁷⁵

thomas

 

Dat is seker waer.

andries

 

Wel Jan Knol binje mal? waerom sinje quaat?³⁷⁶

jan

 

Ick segh men hoort die moetwillige Banckrotiers te bannen van de straat

366 Hoe voerje daer weer geest: hoe verging het je op jouw beurt, (beste) kerel (ironisch tegen Andries)aant.; dat was 'e gaert: die was raakaant..

367 mienje: denk je.

368 rijdt: kwelt, ergert (vgl. vs. 294); dat ick schoon: zelfs als ik; een vrient an mijn geslacht: één familielid.

369 Banckerot sonder noot: zie T.d.g.L., r. 76 vv en Inl., blz. 66 vv.

372 Dat: als.

373 avontuer: ongelukkig lot, ramp.

374 wert ontschreven: door valsheid in geschrifte wordt ontstolen (slaat op Boec-houwers); ontdraghen: weggenomen (slaat op Kassiers).

375 rechtvaerdich: terecht.

376 sinje: ben je; zie Inl. blz. 103.

[p. 182]

 

Ieuwers alleen, en so sy dan buyten haer bepaalt besteck ginghen,³⁷⁸

 

So hooren heur de jonges met slick te goyen en met andere dingen.

andries

380

Hoe veel dooden Floris hebben wy nou wel gehadt vande week.³⁸⁰

floris

 

Goelickjes so veel als lestent, of wat min, 'tis op een streeck.³⁸¹

 

Wat vraagie mijn dat? vraagt dat de labbekacken an 'tKerckhof,³⁸²

 

Die daer een heele aftermiddach staen, en maken daer haer werc of,³⁸³

 

Daer staen die Laarysters zy an zy, dromel by dromel, hangt aen hangt,³⁸⁴

385

Daer hebje Elsje koockleckers, en Stijn snoeps met haer Linckermangt,³⁸⁵

 

Vol ghesoon karstengen en aerdaeckers: sy snoeyen, en sy teesen:³⁸⁶

 

Ginder staet Lijs gors in een stoep en begint haer getyen te leesen,³⁸⁷

 

En staet en preutelt soo rat, dattet schijnt dat sy gaern 'teyndelvaers hat,³⁸⁸

 

En heur mongt die gater aers noch aers, as'en tellenaers zijn aers gat.³⁸⁹

390

^* Dat is so haest niet uyt, of daer wort van de dooden wat te praat,³⁹⁰

378 Ieuwers: ergens; haer bepaalt besteck: het hun aangewezen terrein.

380 vande week: deze week.

381 Goelickjes: ongeveer; lestent: laatst (vgl. vs. 1776); 'tis op een streeck: het is op één streek (zeemansuitdr.), het scheelt niets.

382 labbekacken: babbelaarsters; an: op (vgl. vs. 1202).

383 of: van; en maken daer haer werc of: en niets anders doen.

384 Laarysters: hetzelfde als labbekacken; dromel: groepje; hangt: hand.

385 Linckermangt: hengselmand, boodschappenmand.

386 ghesoon karstengen: gekookte kastanjes; aerdaeckers: eetbare knolwortels van de aard-aker, een onkruid; snoeyen: snoepen; teesen: trekken, plukken (nl. het eetbare deel van de vruchten, wschl. met de tanden).

387 gors: afgeleid van gorren: brommen, zoemen; bijnaam in verband met preutelen (vs. 388); in een stoep: vele stoepen waren omgeven door een hek, vandaar in; getyen te leesen: gebeden te zeggen.

388 staet en preutelt: staat te prevelen; rat: rad, snel; eyndelvaers: laatste vers, slotvers (vgl. endeldarm).

389 aers noch aers, as: precies alsof; as'en tellenaers zijn aers gat: als het achterwerk van een telganger (paard, dat in draf afwisselend zijn beide linker- en zijn beide rechterbenen verzet; vaak gebruikte vergelijking).

* B 2 r^o

390 van de dooden: over de dode (vgl. naamlijst); wat te praat: wat gepraat.

[p. 183]

 

Wachtje voor dat klootjes volc, dat goet weet van alle katte quaat.³⁹¹

 

Daer hebjet; 'twas sulcken loopert, sulcken vechtert, sulcken guyt.³⁹²

 

Daer isset, deynckt enreys onse Lobbrich is de Bruyt,³⁹³

 

Met Harmen glad-muyl, en s'en wijf het geen maent doot 'e weest,³⁹⁴

395

Ic weetet; wangt onse Jannetje stronx die hetter speel-noot 'e weest.³⁹⁵

 

Heer seyde Nelletje, hoe verweent is onse Klaasjen boelen 'e kliet,³⁹⁶

 

Hoe ondeucht, hoe ondieft, sy moetet al mee hebben, sou sy niet?³⁹⁷

 

Een sulvre sleutelreex, een blancket blauwe roc, en een doec met slippen,³⁹⁸

 

Dat sey muruwe Niesje, so stroncktich, met sulcke scheechtsche lippen,³⁹⁹

400

Datje jou souwt bepissen, dat ghyse maer eens aensacht.⁴⁰⁰

 

Kijnt seydse 'tis sulcken kribbetje, ic raetje dat gy'er jou van wacht,⁴⁰¹

 

Want 'tis sulcken kaackster, sulcken snapster, sy swijgt niet en beet,⁴⁰²

 

Ja deynck ick, so slacht sy jou, ghy swijgt oock al dat ghy niet en weet.⁴⁰³

andries

 

Maer Floris hermansz. is dat waer?

floris

 

Wabbetje klonters wister of,⁴⁰⁴

391 klootjes volc: het grauw; dat goet: dat goedje, volkje; weet van alle katte quaat: weet van iedereen iets kwaads te vertellenaant..

392 loopert: vrouwenloper; guyt: schurk (vgl. vs. 1023, 1185).

393 deynckt en reys: denk eens, denk je dat eens in.

394 het ... doot 'e weest: is doodaant..

395 wangt: want; onse: de ons bekende; stronx: bijnaam, afgeleid van stront (vgl. vs. 399); hetter speel-noot 'e weest: is haar bruidsmeisje geweest (en die heeft het me zelf verteld).

396 Heer: uitroep; verweent: weelderig; 'e kliet: gekleed.

397 ondeucht, ondieft: buitengewoon (vgl. vs. 511, 1752); sy moetet al mee hebben: ze moet al haar moois aan hebben, bij zich dragen; hier wordt Niesje sprekend ingevoerd; vgl. Dat sey, vs. 399.

398 sulvre sleutelreex: zilveren sleutelring; blancket blauwe: lichtblauwe.

399 muruwe: malle, halfzachte; Dat sey: met sy moetet enz. (vs. 397) haakt Niesje gretig op Nelletjes woorden inaant.; stroncktig: (eig. strontig) met een vies gezicht; scheechtsche: smalende, schampere.

400 bepissen: nl. van het lachen (vgl. vs. 670); dat ghyse: als je haar.

401 kribbetje: kribbige vrouw (nl. Klaasjen); van wacht: voor wacht.

402 kaackster: babbelaarster (vgl. vs. 1320); swijgt niet en beet: verzwijgt niets.

403 al dat ghy niet en weet: niets (want je ‘weet’ alles).

404 klonters: vuilpoets (vgl. vs. 1665); wister of: wist er van.

[p. 184]

405

Die sit daer op een luyfe, of op een pothuys, en houter net register of,⁴⁰⁵

 

En daerom komtet datse altemets so deerlijck en so droef // praat,⁴⁰⁶

 

Sy weetje op een prick hoe veel volcx datter mee te groef // gaet,⁴⁰⁷

 

Hoe veel rouw-mantels, hoe veel korten, hoe veel huycken, en hoe veel falyen,⁴⁰⁸

 

En hoe veel Wittebroodts, de Rijcke-luy geven door de Tralyen,⁴⁰⁹

410

En so veel gelts, Andries, datter het eyndt is of'e wech,⁴¹⁰

 

Nou ick mach gaen, eer ickje meer van die kackebeyen sech.⁴¹¹

jan

 

Mijn groote kammeraet: ghy moet hier noch wat staen,⁴¹²

 

Ghy moet ons van de ouwe mannetjes oock wat verslaen.⁴¹³

thomas

 

Nou set jou Baer neer. Wat so: komt by de Ghesellen,⁴¹⁴

415

Ghy moet ons heur Legenden oock nae 'tleven vertellen.⁴¹⁵

floris

 

Mijn tijdt die is hiel kort, daerom maack ick gheen langhe teem,⁴¹⁶

 

Onder het uurwerck in de nieuwe Kerck, daer sit sulcken veem⁴¹⁷

 

Van ouwe praaters, van Koddenaers en van ouwe Klouwers,⁴¹⁸

405 luyfe: (lage) luifel beneden het venster; pothuys: laag hokje, tegen een huis aangebouwd; houter net register of: registreert alles nauwkeurig (in fig. zin).

406 altemets: soms; deerlijck: jammerlijk.

407 te groef: naar het graf, ter begrafenis.

408 korten: korte rouwmantels (van mannen); huycken: rouwmantels (van vrouwen); falyen: gesloten vrouwenmantels, of zwarte doeken voor hoofd en schouders.

409 door de Tralyen: nl. de tralies van de voordeur der herenhuizen; bij begrafenissen werd brood aan de armen uitgedeeld.

410 of'e wech: van weg (eng. away).

411 mach: moet (vgl. vs. 667); kackebeyen: kletskousen (vgl. labbekacken, vs. 382).

412 groote: beste (vgl. vs. 313).

413 verslaen: vertellen.

414 Wat so: kom aan.

415 heur Legenden: hun geschiedenissen, d.i. wat ze doen en zeggen.

416 teem: praat, verhaal (vgl. vs. 204).

417 veem: troep, gezelschap.

418 Koddenaers: grappenmakers, oude snaken; Klouwers: ouwe kerels, ouwe vrijers.

[p. 185]

 

Met heur hangende hoofden, met hooge ruggen, en kromme schouwers,

420

Daer sitten de druyp-neusen, die sijp-oogen by menkaar.⁴²⁰

 

Dorstige Vranckje seyt Mieuwes ghy bent al tachtich Jaar.

 

Ick weetet an mijn selfs, ghy en ick wy ginghen 'tschool, tot Heer Floris,⁴²²

 

Lycenciaat van Amersvoort. Maer wat een malle kay, is Meester Kackedoris,⁴²³

 

Die vent die was gec, en hy mienden goet schick dat hy wijs // was,⁴²⁴

425

Hy quam in Dirck van Diemens tuyn, hem docht dat hy int Paradijs // was,⁴²⁵

 

Wat hebje hem al diets ghemaeckt, ghy praaten hem toe⁴²⁶

 

Dat ghy een Konijn had als een Olifant, en dat het jongden als een Koe,⁴²⁷

 

En duysent sulcke sticken: hoe dat ghy een Ael hadt die so lang was⁴²⁸

 

Dat hy in Engelant zijn hooft op stac, daar zijn staert hier an 'tstrang was.⁴²⁹

430

Hoe schuddebolde die ouwe kluyvers om de rabbauwery,⁴³⁰

 

En asse eenige schelmery hoorden, so quamen sy al nauwer by.

 

^*Vertelde Jan selde-waar niet hoe dat hy om een voetjen e nóót was,⁴³²

 

Van de outste Harpslager van Amsterdam, hoe hiet hy? Jan vlas,⁴³³

 

Hoe hem zijn vaar in huys sloot, en op hem begon te grimmen.

435

Wat het hy te doen? hy gaatje daar after over de schutting klimmen,⁴³⁵

 

Hy gaat na de Bruyloft, daar hadje Frans witte-broodt en Jan Treck,

 

Die koften vande beerstekers een tobben of twee met dreck,⁴³⁷

420 sijp-oogen: mensen met tranende ogen.

422 'tschool: (te school) op school; tot: bij.

423 Lycenciaat: bezitter van een academische graad, op grond waarvan men de bevoegdheid had om te onderwijzen (licentia: verlof, vergunning); Lycentiaat van Amersvoort: een gek van een onderwijzer. Floris had zijn bevoegdheid z.g. in Amersfoort verworven, waarvan de inwoners als dwazen beschouwd werden; een malle kay: een idioot, een gekaant.; Kackedoris: aant..

424 mienden goet schick: dacht goed en wel, dacht vast.

425 Dirck van Diemen: aant..

426 praaten hem toe: praatte hem aan, deed hem geloven.

427 jongden als een Koe: jongen ter wereld bracht zo groot als een koe.

428 sticken: stukken, sterke stukjes.

429 daer: terwijl; 'tstrang: het strand.

430 kluyvers: klouwers (vgl. vs. 418); rabbauwery: guiterij, grappenmakerij.

* B 2 v^o

432 selde-waar: (bijnaam) die zelden iets zegt dat waar is; om een voetjen e nóót: uitgenodigd om (mee) te dansen (op een bruiloft, vs. 436).

433 Van: door; de oudste Harpslager: de (in de tijd) eerste harpspeleraant.; Jan vlas: aant..

435 Wat het hy te doen: wat doet hij (vgl. vs. 97); gaatje daar: vgl. gaat me daar; daar hoort niet bij after (achter).

437 koften: kochten; beerstekers: ledigers van beerputten.

[p. 186]

 

En sy groeven op de stoep, en sy lieten't daar in dysen⁴³⁸

 

De leckere gheparfuymeerde soete kauw, ghyse.⁴³⁹

440

Daar saten die lidtsers met de mangtels veur de mongt,⁴⁴⁰

 

Mit datmen nóóm komt tasten, valt hy bedoven inde grongt,⁴⁴¹

 

Hy kreet en hy bruysden, het scheen dat hyer in versmachten.⁴⁴²

 

Je souwtje kruyst enne zeghent hebben hoe hy vloeckten, en hoe sy lachten.⁴⁴³

 

Stil, stil, seyden sy, wy hebbender wat me veur,

445

En met so klopten sy ongheschickt en lelijck ande deur:⁴⁴⁵

 

Met dat het Bruylofts volck over hoop quamen uytlóópen,⁴⁴⁶

 

Sy villen, en gingen sy d'een den ander inde mostert dóópen:⁴⁴⁷

 

Daar stondense besuyckerkoect, aars noch aars ick weet niet hoe,⁴⁴⁸

 

En sulcke potterijtjes die metense melkaar met schepels toe.⁴⁴⁹

450

Ick docht altemets mochten hier sommighe luy wat inde hoeckjes blyven,⁴⁵⁰

 

Sy souwender Almenacken, en nieuwe tijngjes en boeckjes schryven.⁴⁵¹

 

Meenje dat icker me geck? 't is waar, ick hebbet selfs ghehóórt.⁴⁵²

 

Adieu Jan knol, Thomas, en Andries; want ick moet vóórt.

438 groeven op de stoep: groeven de stoep op; dysen: zakken.

439 kauw, ghyse: kauw-jij-ze, schertsende benaming voor drekaant..

440 lidtsers: schavuiten (vgl. vs. 1031).

441 Mit dat: meteen toen; men nóóm: (lett. mijn oom) de man over wie ik het heb (nl. Jan selde-waar); komt tasten: tastend in het donker (het is avond) komt aanlopen; bedoven: bedolven; inde grongt: in de aarde (hier: de drek)aant..

442 bruysden: proestte; versmachten: stikte.

443 kruyst enne zeghent: gekruist en gezegend (van de lol); wschl. tautologie (zeghenen: oorspr. het teken des kruises maken).

445 met so: meteen; ongheschickt: onbeschoft; lelijck: geweldig hard.

446 over hoop: met zijn allen als een wilde troepaant.; quamen: constructio ad sensum.

447 Sy villen: vielen zij; mostert: schertsend woord voor drek.

448 besuyckerkoect: helemaal bedekt met derrie, zoals een suikerkoek met suiker is bedekt; aars noch aars: precies als.

449 potterijtjes: geintjes, streken (vgl. vs. 2158); metense ... toe: vertellen ze elkaar bij de vleet.

450 altemets: wel eens; mochten ... blyven: als sommige mensen zich hier wat verdekt zouden opstellen; hier: nl. de vs. 417 genoemde plaats.

451 Almenacken: bedoeld is het letterkundig mengelwerk in almanakken; nieuwe tijng jes: tijdinkjes, nieuwsblaadjes.

452 icker me geck: ik ermee spot, maar wat zeg.

[p. 187]

De tvvee jonghens, Joosjen en Kontant.

joosje

 

Wie wil knickeren koopen? wie? wie? ses om een duytje.⁴⁵⁴

kontant

455

Schiet op om een paar hebjet hert, of ick stuytje.⁴⁵⁵

joosje

 

Ick binder me te vreen, kom an, gheeftme de vier,⁴⁵⁶

 

Komt jongen langtme je hoedt, komt as en man hier.⁴⁵⁷

kontant

 

Wat raje, jy kammeraatje even of oneven?

joosje

 

Even.

kontant

 

Een uyt Joosje, siet daar leggender seven.⁴⁵⁹

454 Wie wil: hier begint het zesde toneel van het eerste bedrijf; voor deze gehele knikkerscène (vs. 454-76) aant.; om: voor.

455 Schiet op ... ick stuytje: zodra hij Joosje ziet, wil hij met hem spelen; hij laat hem de keus uit twee mogelijkheden; J. kiest de laatste: het ‘stuiten’. Op de een of andere wijze is in de formulering ick stuytje tot uitdrukking gebracht, dat de ander mag beginnen; vgl. ick speelje (vs. 465); hebjet hert: als je durft.

456 binder me tevreen: vind het goed; de vier: vier knikkers; zelf legt hij er vier bij.

457 langtme: geef me; je hoedt: deze wordt als ‘kuiltje’ gebruikt; as en man: als een man, zonder aarzelen, vlug (vgl. vs. 1884).

459 uyt: buiten de hoed; J. heeft niet een even aantal in de hoed gemikt en is dus zijn vier knikkers kwijt.

[p. 188]

joosje

460

Wel an kom, ick ben te vreen, om de hiele acht,⁴⁶⁰

 

Houwt daar dan Kontant, stuyt recht uyt, hebje de macht,⁴⁶¹

 

Siet daar isser uyt, laat sien, en daar isser vier in:⁴⁶²

 

O lieve neskebol, scheyter uyt eer dat ick mier win.⁴⁶³

kontant

 

Jy bent en onreynigert, ick moet opje hangden letten.⁴⁶⁴

465

Komt an mannetje mugg, ick speelje by vyven op te setten.⁴⁶⁵

joosje

 

Geefje mijn ierst? ick geefje ierst en een schoot.⁴⁶⁶

kontant

 

Wat brabbelt mijn die ficksert, datser een op sen poot.⁴⁶⁷

460 ick ben te vreen: dit slaat op het volgende, niet op het voorgaande; J. vindt het goed (stelt voor), om de hele acht te spelen; de hiele acht: om de totale inzet van 8 knikkers elk, om alles wat K. na de mislukte worp van J. heeft; J. heeft nu de kans, dat zijn verlies van zoëven in winst wordt omgezet.

461 Houwt daar: pak aan; hij geeft hem 8 knikkers; van de 16 moet K. er nu een oneven aantal in de hoed trachten te mikken; stuyt recht uyt: schiet of werp recht naar voren; dit is met een zo groot aantal moeilijk; bij een dwarse beweging vallen er allicht een paar op zij uit de hand; hebje de macht: als je kunt.

462 daar isser uyt enz.: de vele buiten de hoed terechtgekomen knikkers zijn naar alle kanten gerold en moeilijk te tellen. J. had natuurlijk direct het aantal in de hoed kunnen noemen. Hij doet dit echter niet en tracht de aandacht van de ander af te leiden, terwijl hij de fortuin corrigeert.

463 neskebol: dwaashoofd.

464 en onreynigert: een bedrieger, een valsspeler.

465 mannetje mugg: scheldnaam voor een nietig ventje; ick speelje enz.: K. stelt een ander spelletje voor en geeft J. de eerste beurt; by vyven op te zetten: in een op de grond getekend vak worden 10 knikkers opgezet (ieder zet er 5 in): deze moeten eruit worden geschoten.

466 Geefje mijn ierst?: geefje mij de eerste beurt?; een schoot: een grotere knikker (schieter, stuiter), waarmee geschoten wordt.

467 brabbelt: zeurt (vgl. vs. 1870); ficksert: plaag-geest (vgl. vs. 1561); datser een op sen poot: dat is er een op zijn kop (precies) geraakt.

[p. 189]

joosje

 

O bloedt datsen vlacken barck-man, die jongen die kan schieten!⁴⁶⁸

kontant

 

Souw ick altijdt verliesen, dat souw de nicker verdrieten.⁴⁶⁹

joosje

470

Hoe veel hebjer uyt?

kontant

 

Een en al de aren.⁴⁷⁰

 

Datse veldt en e schoten; ó lansjen ick selje dat wel of klaren.⁴⁷¹

^*

joosje

 

Sieje wel, dat is een span, ick set hem.⁴⁷²

kontant

 

Ick hou meeta.

 

Yget schiet ickje op jou santert, jy hebter niet een beet na.⁴⁷³

468 bloedt: bastaardvloek: bij het bloed van Christus; datsen: dat is een; vlacken barckman: knikker met een plat vlak, die daardoor niet goed rollen kan; en toch rolt hij door de kracht en precisie van het schot buiten het vak; of een precies schot?aant.

469 dat souw de nicker verdrieten: dat zou (zelfs) de duivel verdriet doen, dat zou heel erg zijn (vgl. vs. 2087).

470 al de aren: alle andere.

471 Datse veldt en e schoten: dat is geveld en geschoten, opgezet en weggeschoten, het spel achter elkaar uitgemaaktaant.; lansjen: ventje, jongetjeaant.; ofklaren: klaarspelen; misschien: betaald zetten (nl. dat je me zoëven bedrogen hebt).

* B 3 r^o

472 dat is een span enz.: ik plaats mijn knikker op een span afstand van het vak; Ick hou meeta: ik schiet vanaf de meet, de beginstreep.

473 Yget: bij God (vgl. vs. 288); op jou santert: op je donder; bedoeld is de knikker van J.; jy hebt er niet een beet na: dan heb je (daarna) niets meer over, ben je alles kwijt.

[p. 190]

joosje

 

Hy is geraact.⁴⁷⁴

kontant

 

Hy is niet.

joosje

 

Hy is al.

kontant

 

Hy is niet.

475

Jy selt mijn de knickers weer geven snappertje! soo siet.⁴⁷⁵

 

Lustje wat mit dróóge vuysten?⁴⁷⁶

joosje

 

Gans lyden is dat byten.

Floris uyt.

floris

 

Komt hier jy elementsche jongens, ick selje lieren smyten,⁴⁷⁷

 

Jy schelmen, houwt dat en dat!⁴⁷⁸

kontant

 

O jy slaat mijn dóót.

474 Hy is geraect enz.: de verdeling van de bevestiging en de ontkenning over de sprekers is tegengesteld aan hetgeen de vorige verzen doen verwachten; zie aant. bij vs. 455-76; al: wèl.

475 snappertje: diefjeaant..

476 dróóge vuysten: blote vuisten (vuisten waarin zich niets bevindt); Gans lyden: bastaardvloek, bij Gods (Christus') lijden; byten: slaan.

477 Komt hier: bij dit vs. begint het zevende toneel van het eerste bedrijf; elementsche: vervloekte (vgl. vs. 295); smyten: gooien (vgl. vs. 301).

478 houwt dat en dat: pak aan (hij slaat op ze los).

[p. 191]

joosje

 

Bae neus! hinckepinck! lamgat! Aeuwe lampóót.⁴⁷⁹

floris

480

Keertme die bengels! houtme de jonges! houwtme de fielen!⁴⁸⁰

kontant

 

Hey Joosje, mijn beste maat, komt laten wy gaan soecken ouwe zielen,⁴⁸¹

 

Wy sellense die wraggel-gat, die lampóót werpen op zijn sack.

floris

 

Waar zijn die jongens ghebleven? sy waren daar noch strack.⁴⁸³

joosje

 

O lieve Aeuwe lampóót, mienje dat wy na jou wat vraghen?⁴⁸⁴

floris

485

Krijch ickje, krijch ickje, so krijghje de huyt vol slaghen.

479 Bae neus: bah-neus, snotneus, druipneus; hinckepinck: scheldnaam voor een kreupele; lamgat, lampóót: dito.

480 Keertme die bengels: houd (me) die bengels tegen (vgl. vs. 302); fielen: schoften.

481 ouwe zielen: oude en daardoor keihard geworden klokhuizen (?)aant.; wraggel-gat: kreupeleaant.; sack: lichaam.

483 strack: zoëven.

484 na jou wat vraghen: je nodig hebben (zodat we aldoor bij je blijven).

1 grotere sierletter T - 4 Konincxkens of B*, C Koninxkens, en - 12 Meyr B*, C 't Meyr

15 trip trap B*, C trip trapt - 21 bay-slopen B*, C bay-slapen - 22 Annete B*, C Annette - 23 goeyken B*, C goeyken! - 24 ambitjeuse B*, C ambitieuse - 28 dan de dese B*, C dan dese

36 of een treusneus B*, C of treusneus - 38 goeyen B*, C gooye - 42 qualiteyten B*, C qualiteyt - 46 wel B*, C wil

49 vermercken B*, C bemercken - 51 Jy B2 jy - 57 heerschap B*, C heerschop - 58 ansen B*, C anse - 60-71 eigennamen in B2 (in de marge) één regel te laag

75 buytene B*, C buyten

79 mannier B*, C manier

143 asje B*, C alsje - 151 branden't speck A brandent speck

163 En B2 Eu drukfout - 165 andere B*, C ander

188 harsenloose B2 h arsenloose - 189 Zy B2 zy

190 eel kaarten A, D eelekaertjen - 197 Maar B2 maar - 198 Al B2 al

206 Sy B2 sy

215 reffiereyn B*, C riffiereyn - extruvagant B1, A, D exstruvagant B*, C, H exstravagant - 218 boere lieke-dichters A en D boereliecke-dichters H boerelieke-dichters - 221 miskienen B2 mis kienen B*, C mis-kienen

241 gedebaucheert B*, C gedebauceert

253 smockuel A smockkel

274 affairis, B2 affairis zonder komma

283 naam Robbe(knol) in B2 vóór vs. 284 - 285 Aart B*, C Joosje - 292 Krelis B*, C Kontant

298 Aart B*, C Joosje - 301 Krelis B*, C Kontant

306 jy H je - 311 deen // was B2 deen / was

320 in 't B2 in t

352 sot is. B2 sot is,

- Floris: wrschl. Thomas, oorspr. Harmen; zie Inl., blz. 53 vaant..

379 andere B*, C ander - 382 vraagie B*, C, A vraagje - 389 aers gat. B2 aers gat zonder punt

405 register of, B2 register, of - 411 gaen B2 gaeu

421 Vranckje B2 Branckje - 424 wijs was // B2 wijs / was - 425 Paradijs // was B2 Paradijs / was - 426 diets B2, B*, C dients - bladw.: vertelden

439 ghyse. B2 ghyse zonder punt - 451 Sy B2 sy

- en B*, C ende - 458 jy B*, C gy

464 en onreynigert B*, C een onreynsert