Moortje

[p. 308]

Het vijfde bedrijf, 't eerste uytkomen.

moy-aal, Angeniet.

moy-aal

 

Eerloosde stucke vleys! wel wat sal u ghebreken?²⁴⁰³

 

Hoe langh suldy dus dwars en twyfelachtich spreken?²⁴⁰⁴

2405

Wat gemoffel is dit? ghy staemert in u praat,²⁴⁰⁵

 

Angniet spreeckt uyt u mont op datmen u verstaat.²⁴⁰⁶

 

Ick wetet; 'k wetet niet, sach icker hem by legghen?

 

Ick was daar niet ontrent: wel wat is dit te seggen?

 

En sal ick dan niet eens de waerheyt recht verstaan?²⁴⁰⁹

2410

Waarom is de Moris so steel-wijs duer gegaan?²⁴¹⁰

 

Hoe komt Katrijntjen doch so bitterlijck te trueren?

 

Wien heeft haar kostel kleedt so schendich durven schueren?²⁴¹²

angeniet

 

Wat sal ick seggen? ick rampsalige! men seyt

 

De swarte die hier was, en was noch Vrouw noch meyt.

2403 Eerloosde: eerloze, gewetenloze (zie voor dergelijke vormen Stoett, blz. 204); stucke vleys: schepsel (vgl. noot op vs. 1856); ghebreken: mankeren.

2404 dwars: tegenstribbelend; twyfelachtich: weifelend.

2405 gemoffel: gemompel; staemert: stamelt.

2406 spreeckt uyt u mont: spreek ronduit, openhartig (WNT IX, kolom 1060).

2409 niet eens: zelfs niet.

2410 steel-wijs duer gegaan: heimelijk ervandoor gegaan.

2412 kostel: kostbaar.

[p. 309]

moy-aal

2415

Wat drommel was sy dan? maakt my de saak eens vroeder.²⁴¹⁵

angeniet

 

Een Man.

moy-aal

 

Een mans persoon!

angeniet

 

Ja Writsert Ritserts Broeder.

moy-aal

 

Wat segdy doch sottin?

angeniet

 

Myn Vrouw ick heb geseyt

 

Het ghene dat ick weet, uyt wisse sekerheyt.

moy-aal

 

Maar Angenietje, secht hier eens tusschen ons beyden

2420

Waarom souw Writsert hem tot onsent dus doen leyden?

angeniet

 

Ick weetet niet myn Vrouw, of mogelijck ten waar²⁴²¹

 

⁺Dat door haar schoonheyt hy verslingert was op haar.

2415 maakt my vroeder: licht me in over (vgl. lat. certiorem facere en vs. 1970).

2421 of mogelijck enz.: of het zou misschien moeten zijn dat.

+ H 1 r^o

[p. 310]

moy-aal

 

Helas ick sterf! ach ramp! myn siel sal noch verscheyen,

 

Ist seeckers als ghy segt, so mach sy doch wel schreyen.

angeniet

2425

Ja daarom weentse, en siet, daarom kermtse vast.²⁴²⁵

moy-aal

 

Ghy Meer! had ick u niet haar gaad' te slaan belast?²⁴²⁶

angeniet

 

Ghy bevaalt haar de Moorin.²⁴²⁷

moy-aal

 

'kben oorsaack van dit dolen;

 

Want ick heb selfs de Kat de soete-melck bevolen.

 

Wat voor een mensch komt hier?

angeniet

 

ay sus myn Vrouw, verwis²⁴²⁹

2430

Wy zyn gebercht, hier is de valsche schijn-Mooris²⁴³⁰

 

Siet aen myn slinckerhant: waer na staen wy en drieghen?²⁴³¹

 

Laet ons die stuckedrochs ghelyckerhant toevlieghen,²⁴³²

 

En slaen hem so muruw en so plat als een Schol.²⁴³³

2425 vast: aldoor.

2426 Meer: wijf, eigenlijk: merrie, zie de noot bij vs. 1956; gaad' slaan: passen op.

2427 bevaalt haar: vertrouwde aan haar toe; dit dolen: deze ‘misstap: overtreding, ongeoorloofde handeling’ (WNT III, tweede stuk, kolom 2767).

2429 sus: sst; verwis: zeker.

2430 gebercht: gered.

2431 en drieghen: te talmen.

2432 de stuckedrochs: het stuk bedrieger.

2433 muruw: murw.

[p. 311]

moy-aal

 

Wat kunnen wy hem doen? sottinne zydy dol?

2435

Dat hy maer eens begon, hy sou ons onder smijten.²⁴³⁵

angeniet

 

Ick sou hem krabben, en die diefsche keel af bijten,²⁴³⁶

 

Dien eer-vergeten loer!²⁴³⁷

moy-aal

 

Nu Angenietjen houwt.

angeniet

 

Wat onbeschaamt ghesicht, hy is noch even stout.²⁴³⁸

2435 Dat: als.

2436 diefsche: gemene.

2437 loer: loeder, schelm; houwt: hou je kalm.

2438 stout: brutaal.

Het tweede uytkomen, int vijfde deel.

writsart, Moy-aal, Angeniet.

 

Alsoo Reynier en ick te samen ginghen wand'ren²⁴³⁹

2440

Na zynent, op dat ick van kleed'ren mocht verand'ren,²⁴⁴⁰

 

So gaat hy eerst in huys, en liet my staan voor duer;

 

En juyst so 't wesen wouw, zyn Vader die was vuer²⁴⁴²

 

Inde winckel, besich om de lieden te gerijven;²⁴⁴³

 

En siet zyn Moeder stont en buurden met haar wijven,²⁴⁴⁴

2439 Alsoo: toen; wand'ren: lopen.

2440 Na zynent: naar zijn huis.

2442 so 't wesen wouw: zoals het toeval wilde.

2443 gerijven: helpen, bedienen, te woord staan.

2444 stont en buurden: stond een buurpraatje te houden; wijven: buurvrouwen(?).

[p. 312]

2445

So dat ick onbesien daar niet wel kon ingaan:

 

Terwijl ick op de straat dus guwende bleef staan,²⁴⁴⁶

 

So sach ick d'eene vrient, en d'andre van myn kennis

 

Verby myn snuyven heen, ick vreesde voor een schennis:²⁴⁴⁸

 

Dies streefden ick myn best, al wat ick loopen mocht,²⁴⁴⁹

2450

De flouweele Burghwal langs tot ginder ande bocht²⁴⁵⁰

 

Na 't Water-poortje toe: doen achter byde vesten,²⁴⁵¹

 

Tot ande Bosjes-brugh, en hier en daar ten lesten,²⁴⁵²

 

So dat ick moe en mat, en t'eynde van men aam²⁴⁵³

 

Tot hier geloopen ben, vermits dat ick myn schaam

2455

Dat my of Man oft Vrouw mocht komen dus te kennen,²⁴⁵⁵

 

Het welck myn achtbaarheyt niet luttel soude schennen.

 

Maar hola! wie zyn dit? 't is Moyaal met haar meyt;

 

Wat sal ick doen? de Hane-voet is myn ghebreyt.²⁴⁵⁸

 

Wat pas ick oock op haar? ick kan my wel verweeren.²⁴⁵⁹

moy-aal

2460

Komt gae wy na hem toe: goeden dach vrouw met eeren.²⁴⁶⁰

 

Syt ghy het dienst-wijf niet, die eer datmen u joegh

 

Wech liept?

writsart

 

Och ja Jufvrou.

2446 guwende: verlangend uitziende.*aant.

2448 snuyven: zich snel voortbewegen (WNT XIV, kolom 2445-2446 sub 9); schennis: schandaal.

2449 streefden: spoedde mij.

2450 de flouweele Burghwal: de even zijde van de O.Z. - Voorburgwal.*aant.

2451 't Water-poortje: ‘een kleine doorgang in den stadsmuur, in de kromming van den Zeedijk’ (Stoett 205); vesten: buurt nabij de stadswallen.

2452 Bosjes-brugh: brug over de Kloveniersburgwal, waar nu de Hoogstraat is.

2453 men aam: mijn adem.

2455 kennen: herkennen.

2458 de Hane-voet is myn ghebreyt: het ergstes staat mij te wachten.*aant.

2459 pas op: geef om.

2460 vrouw met eeren: fatsoenlijke mevrouw (ironisch).

[p. 313]

moy-aal

 

Wel is dat nu ghenoech?²⁴⁶²

⁺writsart

 

Och neent lieve Jofvrouw, wilt ghy myn dit vergheven,

 

Ick salt warachtelijck niet meer doen van myn leven:

2465

Vildtme doen ick het weer.²⁴⁶⁵

moy-aal

 

Hoe quaam 't dat ghy wech liep?

 

Hieldt ick u al te ruym, of te kort onder swiep?²⁴⁶⁶

writsart

 

Neen ghy.

moy-aal

 

Wel waarom dan?

writsart

 

maar ic vloot haastelicken²⁴⁶⁷

 

Uyt vrees om dat ick docht, dat sy myn souw verklicken.

moy-aal

 

Wat hebdy dan gedaan?

2462 ghenoech: alles (wat je te zeggen hebt).

+ H 1 v^o

2465 doen ick het: als ik het doe.

2466 Hieldt ... ruym: liet ik u te veel vrijheid; onder swiep: lett. onder de zweep, onder de duim.

2467 maar: nou.

[p. 314]

writsart

 

Ick weet niet, niet en myt.²⁴⁶⁹

moy-aal

2470

Is dat dan niet met al, ghy schender als ghy zyt!²⁴⁷⁰

 

Ghy bedriegher, ghy fiel, is dat maar een kleynicheyt?

 

Datmen een goet mans kint ontset van haer reynicheyt?²⁴⁷²

 

En dat noch met ghewelt, foey! wat een gruw'lijck stick.²⁴⁷³

writsart

 

Ick meenden dat sy was een Meyt ghelijck als ick.

angeniet

2475

Een meyt ghelijck als ghy! o doot! wat houdt myn achter?²⁴⁷⁵

 

Dat ick u niet en vat in't hayr? ghy vrouwe-krachter!

 

Ghy schellem! ghy eer-dief! ghy boos-wicht in u huyt!²⁴⁷⁷

 

Ay siet; de guytery siet hem ten ooghen uyt.

 

Ja wel dese schavuyt komt hier noch met ons gecken:

2480

Mocht ick begaan ick souw de ooren hem of trecken.

moy-aal

 

Hoe ist hier, sydy mal? gaat wech stracx an een sy.²⁴⁸¹

2469 niet en myt: geen zier.

2470 als: dat.

2472 een goet mans kint: meisje van goede familie; ontset van: berooft van.

2473 stick: (wan)daad (in vs. 2517 stuck).

2475 o doot: basterdvloek; (vgl. vs. 2399); houdt myn achter: belet mij.

2477 boos-wicht in u huyt: doortrapte booswicht (vgl. Symen sonder soeticheydt vs. 165 en Lucelle vs. 414, aant.).

2481 stracx: dadelijk.

[p. 315]

angeniet

 

Om die galligert niet; ick ben so goet als hy,²⁴⁸²

 

En vry wat beter oock als hy of syns gelijcken,

 

Krijgh ick u op den Dam, ick salje so uytstrycken;²⁴⁸⁴

2485

Dattet u huegen sal, hóór ghy dat wel rabbauwt?

moy-aal

 

Gaat heen en doet u werck, hoe leyt dit wicht en snaeuwt?²⁴⁸⁶

 

't Is langh genoech getwist, Angnietje laat dat dryven,²⁴⁸⁷

 

En staat wat achter of, laat my met hem hier blijven.²⁴⁸⁸

 

Voorwaar Writsert ghy hebt hier angerecht een daat²⁴⁸⁹

2490

Die oevel souw vergaan wistet de Magistraat:²⁴⁹⁰

 

Een dingen sekers die u aansien sal vermind'ren,²⁴⁹¹

 

Dat ghy te schande brenght de goede lien haar kind'ren:²⁴⁹²

 

Want dese schendery, en boose Vrouwe-kracht,

 

Sal seer ontsuyveren de eer van u gheslacht;²⁴⁹⁴

2495

Met lachter en met smaat: oock sullen alle Vromen²⁴⁹⁵

 

U schuwen als de pest, en nimmer met u komen

 

In handelingh te treen: waarlijck het is een dingh²⁴⁹⁷

 

Dat gants niet voeghlijck is voor sulcken Jongelingh,

 

Ghelijck ghy wesen wilt: ghy hebt my so warachtich,

2500

Als ick hier levend sta gemaackt so twijffelachtich,²⁵⁰⁰

 

Dat ick noch sin, noch wit, noch reden heb, noch raat²⁵⁰¹

2482 galligert: galgenaas.

2484 uytstrycken: onder handen nemen.

2486 hoe leyt dit wicht en snaeuwt: wat ligt me zo'n schaap te snauwen (vgl. vs. 806, 810).

2487 laat dat dryven: laat dat varen, hou op.*aant.

2488 achter of: achteraf, op een afstand.

2489 angerecht: uitgehaald, gepleegd.

2490 oevel ... vergaan: slecht voor je zou aflopen.

2491 dingen: ding, zaak.

2492 goede lien: fatsoenlijke mensen.

2494 ontsuyveren: bezoedelen.

2495 lachter: schande; Vromen: fatsoenlijke mensen.

2497 in handelingh treen: betrekkingen aanknopen (handeling: omgang).

2500 twijffelachtich: vertwijfeld (Stoett; misschien slechts: onzeker van mezelf?).

2501 wit: verstand (Vgl. Oudemans, Taalk. Woordenb. (...) Hooft 446: De regeering scheen ... nocht zin noch wit te hebben, verklaard als ‘verbijsterd (te) zijn’. Oudemans, Woordenb. (...) Bredero blz. 488 citeert van Spiegel Hertsp. VI vs. 249: Ja, zin, wit, en verstand, de min kant al verquisten); raat: overleg.

[p. 316]

 

Om te besluyten tot verschooningh van dit quaat.

 

Kan de besinningh so schoon van een Mensch vervremen?²⁵⁰³

 

'k Weet inder waarheyt niet wat dat ick voor sal nemen,²⁵⁰⁴

2505

Myn sinnen zynt niet eens, maar kib'len met melkaar,²⁵⁰⁵

 

Den een die wil het een, den ander wil het aer

 

Ten opsicht vande Maacht, die ick voor dese mienden,²⁵⁰⁷

 

Eer sy was geschoffiert te brengen an haar vrienden,²⁵⁰⁸

 

⁺Om my te vord'ren met dit kost'lijck present,²⁵⁰⁹

2510

In haar geduurige jonst en vrientschap sonder ent;²⁵¹⁰

 

Myn opset en myn hoop die zijn my nu ontschoten,

 

Mits ghy uyt snoode lust haar Maachdom hebt ghenoten.²⁵¹²

writsart

 

Maar ick verhoope nu, en 'tvalt my schierlijck inne,²⁵¹³

 

Dat tusschen u en my met onverwachte minne,

2515

De hartjes onderlingh sal worden t'saam genaeyt²⁵¹⁵

 

Met ontarnbare trouw, en goe genegentheyt.²⁵¹⁶

 

Het villicht dat dit stuck en lelijckheyt der saken,²⁵¹⁷

 

Een gront-vest, en een boom van sulcken jonst sal maken²⁵¹⁸

 

Als oyt beschreven is: 't is mooghlijck oock voorsien²⁵¹⁹

2520

Dat door dit quaet begin een grooter goedt sal schien.²⁵²⁰

2503 schoon: geheel en al; vervremen: vervreemden, scheiden.

2504 voor sal nemen: zal beginnen.

2505 sinnen: gedachten.

2507 mienden: van plan was.

2508 vrienden: familie.

+ H 2 r^o

2509 vord'ren: vooruit brengen.

2510 haar geduurige jonst: hun blijvende welgezindheid.

2512 Mits: doordat (ook in vs. 2525).

2513 schierlijck: plotseling.

2515 sal: enkelv. voor meervoud, in de lijdende zin.

2516 ontarnbaar: onverbrekelijk (lett.: niet los te tornen).

2517 villicht: = viel licht, het zou licht gebeuren (zie WNT XVIII, kolom 1141); lelijckheyt der saken: ongunstige toestand.

2518 boom: bodem, grondslag; sulcken: zulk een; jonst: genegenheid, vriendschap.

2519 voorzien: voorbeschikt.

2520 schien: geschieden.

[p. 317]

moy-aal

 

Ghewis ick houwter voor, en wil oock vruntschap houwen.²⁵²¹

writsart

 

Doch siet, dit bid ick u, dat ghy maar wilt vertrouwen,

 

Dat 't gheen hier is ghebuert uyt quaat-doens luste niet:

 

Maar door myn sinlijckheyt, en liefden is gheschiet;

2525

Mits d'onbedachte jueght en rypheyt my andreven.²⁵²⁵

moy-aal

 

Voorseker ick gelooft, dus wertet u vergeven

 

Met een goetwillich hart, en neemt oock an in't soet,²⁵²⁷

 

'k Ben so onmenschlijck wreet noch hart niet van gemoet,

 

(O Writsart!) noch so slecht oft weynich niet ervaren,²⁵²⁹

2530

Of 'k weet wel wat voor kracht de stercke Min kan baren.

writsart

 

Veel-waarde brave Vrouw ick sweert u op een nie,²⁵³¹

 

Hoe ick u meerder hoor, hoe ick u liever sie.

angeniet

 

Myn Vrouwe siet voor u, en wilt hem niet gelooven;²⁵³³

 

Hy heeft u lief, waarom? maar om u eer te rooven,

2521 ick houwter voor: ik acht het mogelijk.

2525 Mits: doordat; rypheyt: manlijkheid (of: geschikte gelegenheid?).

2527 neemt: ik neem het; in 't soet nemen: goed opnemen.

2529 slecht: onnozel.

2531 op een nie: opnieuw.

2533 siet voor u: wees voorzichtig.

[p. 318]

2535

Gelijck hy Trijntje deed: ay spiegelt u an huer:

 

Siet ick waarschuwje noch.

moy-aal

 

Nu snaversnel gaat duer.²⁵³⁶

writsart

 

Al hadt ick om te doen gelegentheyt verwurven,

 

En wouw ick willen schoon, ick soudt niet dencken durven.²⁵³⁸

angeniet

 

Neen ick geloof u niet.

moy-aal

 

Swijght stille mach het zyn.

writsart

2540

Met alle nedricheyt so onderwerp ick myn

 

In u beschermingh, en hoop u te beroeren

 

Tot medelyden, om myn saack so uyt te voeren,

 

Dat ick Katrijntje krijgh tot myn wettighe Vrouw,

 

En weygert ghy myn dit so sterf ick van rouw.

moy-aal

2545

Gaat met u Ouders dat eerst wijslijck overlegghen.

writsart

 

Myn Vader salder niets met allen teghen segghen,²⁵⁴⁶

 

Alst maar een Dochter is van eerelijck gheslacht,²⁵⁴⁷

 

En deuchd'lijck van ghemoet.

2536 snaversnel: kletskous (uit: snavelsnel); gaat duer: maak dat je weg komt.

2538 wouw ick willen schoon: ook al zou ik het begeren.

2546 met allen: helemaal.

2547 eerelijck gheslacht: fatsoenlijke familie.

[p. 319]

moy-aal

 

So ghy een luttel wacht,

 

Ghy sultet hooren van g'loofwaardighe getuyghen;

2550

Haar Broeder haalt de Min, wiens Melck sy plach te suyghen

 

Doen sy een kindtjen was: dees sal u doen bescheyt²⁵⁵¹

 

Van d'ouwders en van haar, met al d'omstandicheyt,²⁵⁵²

 

En hoe sy zyn ghedaalt hier van de aldervroomste.²⁵⁵³

writsart

 

Ach ja ick ben te vreen te wachten tot haar koomste.

⁺moy-aal

2555

't Is wel so raatsaam dat wy t'samen binnen gaen

 

Om haar te wachten daar, als hier op straat te staen.

writsart

 

Myn harte ioockt my seer met yverich verlanghen.²⁵⁵⁷

angeniet

 

Jofvrouw wildy in huys dien schender noch ontfanghen?

moy-aal

 

Waarom niet?

angeniet

 

Gelóóft myn, so ghy't doet ghy bent geck.

2560

Want hy sal u op nuw spelen een slimmer treck.²⁵⁶⁰

2551 Doen: toen; doen bescheyt: inlichtingen geven.

2552 met al d'omstandicheyt: met alle bijzonderheden.

2553 sy zyn ghedaalt: zij afstammen; aldervroomste: meest geachten.

+ H 2 v^o

2557 ioockt: jeukt, verlangt.

2560 spelen een slimmer treck: een erger poets bakken.

[p. 320]

moy-aal

 

Swygt, het! dit klueter hier!²⁵⁶¹

angeniet

 

't Schijnt dat ghy weynig kennis

 

Draagt van zyn boevery, en overgeven schennis.²⁵⁶²

writsart

 

Ick sal geen quaet doen, lief!

angeniet

 

Ick vertrouw u niets quant,²⁵⁶³

 

Dan Molensteenen, en die naulyx op haer kant.

writsart

2565

Angniet bewaart myn selfs.²⁵⁶⁵

angeniet

 

Dat sal ick my wel myen.

moy-aal

 

Siet daar haar broeder komt, gaet ghy nu wat ter syen.

writsart

 

Ick ben verlegen, ach! ick bid u gaen wy in,

 

Ay Goude Moy-aaltje: want ick ben niet van sin,²⁵⁶⁸

2561 het: God (zie de aant. bij vs. 816); dit klueter hier: hoor me dat schaap!

2562 overgeven: schandelijk (eig. prijsgegeven, losgelaten).

2563 vertrouw: vertrouw toe; (Zie voor de uitdrukking Stoett, blz. 207); quant: kwant, kerel.

2565 bewaart myn: pas op mij.

2568 Goude: lieve schat van een.*aant.

[p. 321]

 

Noch ick en sal althans in geener wys begeeren

2570

Dat hy myn op de straat sal sien in dese kleeren.

moy-aal

 

Wy zynder immers by: of hebdy noch wat schaamt?

writsart

 

Dat ist.

angeniet

 

Dat ist. ghy benter seker voor vernaamt,²⁵⁷²

 

Hoe duechd'lyck is die knecht, en hoe vroom van gedachten,

 

Die hem niet en ontsiet een Dochter te verkrachten?

moy-aal

2575

Treet in.

writsart

 

gaat voor, ick volch.

moy-aal

 

Angnietje toeft wat, beyt²⁵⁷⁵

 

Op dat ghy Fredrick en de Minne binnen leyt.

2572 vernaamt: bekend, ironisch: daar ben je nogal bekend om.

2575 beyt: wacht.

[p. 322]

Het vijfde deel, het darde bedrijf.^*.

angeniet, Frederyck, Geertruy.

 

WAt inval quam sich strax verbeelden in myn sinnen

 

So ernstachtich? om een sulcken vondt te vinnen

 

Om van gelyck te doen dien overkomen guyt:^2577-2579

2580

Die ons so dapper heeft met list gestreken uyt,²⁵⁸⁰

 

En brengt een Jongman hier, in schyn al van een Meysje.

 

k'Selt hem vergelden we'er krijgh ick hem maer een reysje.

frederyck

 

Nu Besje spoetje wat, en treet wat harder an?²⁵⁸³

geertruy

 

Och, och myn lieve kynt! meen gy dat ick wel kan?

2585

Och vaar 'kheb sulcken dicken buyck, en de biennen²⁵⁸⁵

 

Die binnen ouwt en of, sy willen my niet dienen.²⁵⁸⁶

 

Och doe ick in myn tijt was, doe was icker sulcken ien;²⁵⁸⁷

 

Ick was een Meyt, als een paert, ick kon ryen en omsien.²⁵⁸⁸

 

Ick hadt hangden an men lyf, in ick konse uyt de mou steken,

2590

Maer nou ist niemendal. och de ouwerdom komt met alle gebreken,

 

Ick heb men tyt 'ehadt: nou ist ionge luyer buert,²⁵⁹¹

* Bedrijf: hier heeft deze term blijkbaar de betekenis van scène, toneel; bij vs. 2403 betekende hij: bedrijf, akte

2577-2579 Wat inval ... te doen: (Onduidelijke vertaling van Bourlier 98 r^o: ‘Que, que pourroit-il venir maintenant en l'entendement! Quoy à bon escient! au moyen de quoy ie rende la pareille à ce sacrilege-là’, misschien is ongeveer bedoeld: Wat voor idee zou zich nu dadelijk in mijn geest vormen, weldoordacht, om een zodanig plan te vinden dat ik die doortrapte schurk met gelijke munt kan betalen.)

2580 gestreken uyt: te pakken genomen.

2583 Besje: lett. grootmoedertje (bestemoertje).

2585 vaar: man.

2586 of: versleten, op.

2587 doe: toen; in myn tijt: in mijn goede tijd; sulcken ien: zo eentje, zo'n beste.

2588 ick kon ryen en omsien: ik was van alle markten thuis.

2591 ionge luyer: van jonge mensen (lett. jongelui hun).

[p. 323]

 

Als iou en ious gelyck. ick sey vlus tuegen onse Guert:²⁵⁹²

 

Och vaer rust wat; ick ben so loof, ick macher niemier tuegen.²⁵⁹³

frederyck

 

Besje u gedenckt al wat.²⁵⁹⁴

geertruy

 

Ja kynt men mach wel huegen

2595

Vande Beniste op-loop hier binnen Amsterdam,²⁵⁹⁵

 

⁺Die alderierst met brangkt uyt de Souwt steech quam,

 

Door die met siep-gesmeerde krytende naackt-loopers.²⁵⁹⁷

 

Dan seker daar binne nouw wel degelijcke luy onghder de Doopers:²⁵⁹⁸

 

Maar Knipperdolling, en Jan van Leyen, dat waren twie schalcken,²⁵⁹⁹

2600

De tyt die staat eschreven in de nuwe Kerck ande Hane-balcken,

 

En na datmen dunckt 't was in't jaer van vyfendartigen:

 

Haddent de wet niet voorsichtich stracx gaen behartigen²⁶⁰²

 

't Souwt slecht ehad hebben: ja myn is vry al wat over 'thóóft eloopen,²⁶⁰³

 

't Machmen wel 'ehuegen datmen twyntich ayeren plech te koopen²⁶⁰⁴

2605

Om een stuyver, en een moye vuegel met een juecht om drie groot,²⁶⁰⁵

 

En om een oortje atmen sen buyck vol melck en witte-broot,²⁶⁰⁶

 

En men koft een hielle schoot nuwbacken Wormer Misschuytjes²⁶⁰⁷

2592 vlus: zojuist. (Ze maakt de zin niet af, vs. 2593 is gericht tot Frederyck.)

2593 loof: moe; macher: kan er.

2594 gedenckt: heugt; men: mij; wel: goed.

2595 Beniste op-loop: het oproer van de Wederdopers in 1535.*aant.

+ H 3 r^o

2597 siep: zeep.

2598 Dan: maar.

2599 schalcken: schurken.

2602 de wet: de overheid; voorsichtich: met vooruitziende blik; stracx: dadelijk.

2603 't Souwt slecht ehad hebben: 't zou er lelijk uitgezien hebben; over 'thóóft eloopen: overkómen.

2604 't Machmen wel'eheugen: ik kan mij goed herinneren; plech: placht.

2605 met een juecht: met plezier, gemakkelijk?*aant.; om drie groot: voor drie halve stuivers.

2606 oortje: 2 duiten, ¼ stuiver.

2607 koft: kocht; een hielle schoot: een heel voorschoot vol; Wormer Misschuytjes: beschuitjes uit Wormerveer.*aant.

[p. 324]

 

Om ien blaeuwe ellif penningh, en men kreeg om negen duytjes²⁶⁰⁸

 

Twie kopjes botter, heer kyns ick hebtje vaar so dick vertelt,²⁶⁰⁹

2610

Ja komt nou en reys op de beschuyt-marct, men besteet een hangt vol gelt.

frederyck

 

Ay Besje treet wat an, ick mach niet langer wachten.²⁶¹¹

geertruy

 

Gien ding mitter haast als vloon te vangen, al proper mit drachten²⁶¹²

 

Ick selmen best doen, heer je vaar was sucken Man,

 

So ongduechdelijcke goet, dat icketje niet seggen en kan.²⁶¹⁴

2615

Hy was niet hongts-gierich, noch niet verwaant, vermetel;²⁶¹⁵

 

Alle dommelicke sondachs so waren wy tot jouwent op de warme ketel.²⁶¹⁶

 

Noch; ick eet so garen ouwe kost, sprenck-vleys, met worst, en jues²⁶¹⁷

 

Mit Mostert: en een moye Appel-sop, o seecker, die smaackt oock niet bues,²⁶¹⁸

 

Ick mochtet so wel, en 'tis oock hiel goe provangde²⁶¹⁹

2620

Vuer myn, en myns gelijcke Ouwe luy songder tangde:

2608 blaeuwe: nietswaardige (versta: niet meer dan ...); ien ellif penningh: munt van Philips de Schone uit 1488, later 5 ½ duit of elf penningen waard, waarvan hij de naam bleef houden.

2609 kopjes botter: houten botervormpjes van ½ of ¼ kg; kyns: kind (zie Verdenius, Stud. over zev. eeuws, blz. 131-135).

2611 mach: kan.

2612 Gien ding enz.: spreekwoord uit de 16e eeuw; al proper mit drachten: netjes, kalmpjes aan (dracht = kleine hoeveelheid).

2614 ongduechdelijck: eig. onbehoorlijk, vandaar buitengewoon, als versterkend bijw. gebruikt, evenals euvel, onaartig, ondieft.

2615 hongts-gierich: gierig als een hond; vermetel: aanmatigend.

2616 Alle dommelicke sondachs: geregeld alle zondagen*aant.; op de warme ketel: voor het warme middagmaal.

2617 Noch; ick eet so garen ouwe kost: ik houd toch zoveel van ouderwetse kost; sprenck-vleys: pekelvlees; jues: jus.

2618 Appel-sop: appelen, gebraden met in karnemelk geweekt brood; bues: slecht.

2619 provangde: proviand, kost.

[p. 325]

 

Wat de Man was so voldoende, hy haddet altijdt so drock,²⁶²¹

 

Nou Giertje (seyd hy) drinckt en reys, dan krijghje weer wat sock,²⁶²²

 

En dronck ick moye dubbelde Faaro, uyt Prochiaens vaatje, met de Mater en de Pater,²⁶²³

 

Mar je Vaar was te overdaedighen genochelycken prater;²⁶²⁴

2625

Hy vertrock ien hielle Story hoe dat hy iou Moertje het evryt,²⁶²⁵

 

In hoe wildt dat hy plech te loopen ruysmuysen in sen tyt,²⁶²⁶

 

Hoe dat hy onger sen twien, ien hielle rongde dangs, daer de Meysjes an vuersingen,²⁶²⁷

 

Al de knechses wech ioeghen, in teghen 'er danck mit de Vrysters duer gingen.²⁶²⁸

 

Dat mier is: Hoe dat hy Joris smeet dat hem het hóóft op een sy // hing,²⁶²⁹

2630

In hoe hum de luy met vingeren na wesen, waer dat hy verby // ging,

 

En seyden: o sackerloosjes dat's de giest die sukken stouten hart // het²⁶³¹

 

Dat hy allien al de Haantjes, en Katjes vande stat wtte tart // het²⁶³²

 

Mit duysent sucke sticken. In iou moer die was so rustich van gemoed²⁶³³

 

Wanckt ast kermis was, dan koft sy ongs Schoon-hoofsche Koeck, en Poppe-goed:²⁶³⁴

2621 Wat: wel, nee maar; voldoende: voorkomend; ook: gulhartig (Rodd.ende Alph. blz. 95, vs. 245).

2622 sock: zog.

2623 dubbelde Faaro: een soort sterk bier (vgl. A.C. Crena de Iongh, G.C. van Santen's Lichte Wigger en Snappende Siitgen, blz. 166); Prochiaens vaatje: paters vaatje: een best bier, zoals de parochiepastoor dronk; met de Mater en de Pater: met de heer en vrouw des huizes (vgl. Lucelle, blz. 92).

2624 overdaedighen: bovenmate, buitengewoon.

2625 vertrock: vertelde.

2626 plech: placht; ruysmuysen: roezemoezen, van vrijers gezegd.

2627 onger sen twien: met zijn beiden; hy onger sen twien ... ioeghen: constructio ad sententiam: hij, met z'n tweeën.

2628 knechses: jonge mannen; in: en; teghen 'er danck: of de meisjes (Vrysters) wilden of niet (‘tegen de zin van de jongens’ is ook mogelijk); duer: ervandoor.*aant.

2629 smeet: sloeg.

2631 sackerloosjes: basterdvloek (zie blz. 383); giest: kerel.

2632 Haantjes, en Katjes: vechtersbazen.

2633 sticken: streken, daden; rustich: goed-geefs.

2634 Schoon-hoofsche Koeck: een vermaarde specialiteit uit Schoonhoven, nog in de 18de eeuw (Stoett, blz. 212); Poppe-goed: speelgoed.

[p. 326]

2635

Ongse Niesje het noch so veel huys-raatje van stoeltjes en van banken,

 

Wat sal ick mier seggen: Ick heb jou Ouwers seer te bedancken.

 

⁺Asset sinter Klaes was, so setten myn suen tot jouwent de schoen,

 

Wat pleger jou moer Griet Jans, daar en hielle hoope goet in te doen²⁶³⁸

 

Hielle peper-huysjes met suycker-erreten, met Kabbeljaus ooghen, en kappittel-stocken²⁶³⁹

2640

Dat pleech onse Arent voor klock-spijs, met huydt en met hayr in te schocken,²⁶⁴⁰

 

Noch kreeg hy een kolf van Klaasje Buytenaer songder quast, en songder schuer,²⁶⁴¹

 

Met een walbarcken warp-tol, met een staele pen, en een plaatje daer vuer,²⁶⁴²

 

Mit een groot Embder, en een Euangely met een schrijf-boeck van fijn kapitoorye,²⁶⁴³

 

Mit een nuwt school-bort, met een kategismus, en met de moye stoorien²⁶⁴⁴

2645

Van Fortunates Buersje, van Blancefluer, van Amadis de Gauwelen,²⁶⁴⁵

 

Wat onse jongen en kont niet uytstameren so vuel had hy te wauwelen²⁶⁴⁶

 

An sen vygen, ansen nueten, ansen bockedeflensjes, en sulck gebras:²⁶⁴⁷

 

Seker het kynt sager uyt so begrobbelt, dattet mier as wongder was.²⁶⁴⁸

 

Wat stacker een gelt in d'Appelen? een plat-beck, een stooter, een ryer,²⁶⁴⁹

+ H 3 v^o

2638 pleger: placht er.

2639 Kabbeljaus ooghen: soort suikererwtjes; kappittel-stocken: eig. leeswijzers in de bijbel, als snoepgoed stokjes of amandelen met een suikerlaag bedekt.

2640 in te schocken: naar binnen te schrokken.

2641 kolf: kolfstok; Klaasje Buytenaer: blijkbaar de fabrikant.

2642 walbarcken: uit hout van de ‘walberk’, blijkbaar een harde houtsoort*aant.; pen: punt, taats (het plaatje zat onderaan, ter bescherming van de tol).

2643 groot Embder: een A-B-C-boek met de gebeden uit de te Embden gedrukte catechismus; Euangely: een soort kinderbijbel met gedeelten uit de evangeliën; kapitoorye: kaft; hier het sterke papier of perkament dat daarvoor gebruikt werd.

2644 nuwt: nieuw; school-bort: houten draagkastje met schuifdeksel, voor schoolbehoeften; stoorien: histories, verhalen.

2645 Fortunates enz.: drie veelgelezen volksboeken.*aant.

2646 Wat: vgl. vs. 2621; kont niet uytstameren: kon er niet over uit (in W. Sewel, Volkomen woordenb. der Nederd. en Engelsche taalen: He was not able to speak it composedly); wauwelen: knabbelen, snoepen.

2647 bockedeflensjes: flensjes van boekweitemeel; gebras: lekkers.

2648 begrobbelt: bemorst.

2649 Appelen: sluitappels*aant.; plat-beck, gans of zwaan: Kleefse munt met een zwaan erop; stooter: munt van 2 ½ stuiver; ryer: zilveren munt met een ruiter erop.

[p. 327]

2650

Een klimmer, vyf staate stuyvers, dat stack hy in zyn spaer-pot as een vryer:²⁶⁵⁰

 

In as het Kors-tijdt was, dan nooden hy ons op de witte-broots sop,²⁶⁵¹

 

Heer wat gooter jou Fytje Floris een pot met gulle botter op,²⁶⁵²

 

In dan droncke wy de Betouw, en de wijn so lustich als water,²⁶⁵³

 

En alle drie Koningen stuurde zy ons een moye Duevekater:²⁶⁵⁴

2655

In jou vaar die was so milt en so ryaals, dat hy ons songer vragen²⁶⁵⁵

 

Gaf een nieuwe-jaar, met een teerpenningh tueghen de Kopperdagen:²⁶⁵⁶

 

Hy wist wat op de taerlingh liep, o myn! 't was sulcken geest,²⁶⁵⁷

 

In oock so had hy wel een nachjen by de kalisen vrolijck eweest.²⁶⁵⁸

 

Nou lestent sprack ick hier, hier Tuenis mit ien arm, de draagh // vis²⁶⁵⁹

2660

Die seyde ooc datter sukken rustigen man noch niet inde hiele Haag // is,²⁶⁶⁰

 

So wurp hy over de nagel: hoort iens Frerick ick moetet jou verslaan,²⁶⁶¹

 

De Man hetmen te ongduechdelijck vuel vrientschappen edaen,²⁶⁶²

 

Ja al haddet myn eyge man eweest, hy mochtme niemier edaen // hebben,

 

Het was hum onpersybelijck dat hy onghetroost souw vanmen egaen // hebben,²⁶⁶⁴

2665

Heer hy hadmen so lief: want ick was niet lelijck in myn jeught,

 

Ick was het moyste meysje inde buurt (seyden de luy) maar wat en vrueght

 

Hadde wy alle Vastellaevens tot jouwent, je backten wafel-koeken,²⁶⁶⁷

2650 klimmer: oorspr. Gelderse munt met klimmende leeuwen, ½ stuiver; vyf staate stuyvers: een stuk ter waarde van 5 stuiver, sedert 1603; daarvóór (1578) 4 stuiver; hy is hier weer de vaar van vs. 2613 vlg.; as een vryer: flinkweg (Stoett 303).

2651 In: en; Kors-tijdt: kersttijd; witte-broots sop: broodpap van wit brood.

2652 Fytje Floris: een dienstmeisje?*aant. (jou: jullie, bezittel. vnw.); gulle: zuivere.

2653 Betouw: wijn uit Poitou.

2654 zy: je moeder (zie vs. 2648); duevekater: tarwe- of krentenbrood in de Kersttijd.*aant.

2655 ryaals: royaal; songer: zonder.

2656 nieuwe-jaar: nieuwjaarsfooi; teerpenningh: fooi; Kopperdagen: vrije dagen aansluitend aan Nieuwjaar.

2657 wist wat op de taerlingh liep: eig. wist welke kansen de dobbelstenen boden; dus: wist wat er te koop was.

2658 In: en; kalisen: doordraaiers.

2659 hier (althans het tweede): je weet wel, hoe heet hij ook; draagh vis: visdrager (die de vis van de markt thuis bezorgt).

2660 rustig: royaal.

2661 So wurp hy over de nagel: zo onbeperkt gul was hij (vgl. WNT IX, kolom 1492); verslaan: vertellen.

2662 ongduechdelijck vuel: zie vs. 2614; vrientschappen: weldaden (eig.: vriendendiensten).

2664 onpersybelijck: onmogelijk? (Stoett veronderstelt blz. 216 een verbastering van impossible); onghetroost: zonder sexueel bevredigd te zijn.

2667 alle Vastellaevens: altijd met Vastenavond.

[p. 328]

 

En as ick dan wat op ehaalt was met een mouwe-spelt, dan quam ickje besoecken²⁶⁶⁸

 

Met jou suster, trouwen hoe liepen de kyeren daer heen en weer,²⁶⁶⁹

2670

Hoe spuelde wy suycker-noompje, slabber op, slabber neer,²⁶⁷⁰

 

Daer leyt een gouwe penning voorje neer, wy kneppelde de koeckjes,^2670-712671

 

Hoe ribsakten en hoe stoeyde wy mekaar inde schuyl-hoeckjes?²⁶⁷²

 

Hoe moy kon ick singhen Aallemoer wat doeje ande schop?²⁶⁷³

 

Hoe quam jouw Nooms Kyeren telcke staegh, en seyden al op!²⁶⁷⁴

2675

Het was te dubbeld ondiefd, se verwongderden huer dieder by saten²⁶⁷⁵

 

⁺Sy gavent de hongt, sy stoptent ewech, en vernielde mier asse aten.²⁶⁷⁶

 

Ick heb tot jouwent wel wil ehad, jou huys was myn uythof:²⁶⁷⁷

 

Heer het was so reyn; 'tis jammer, alle goe benieren raken of:²⁶⁷⁸

 

As wy tot jouwent te gast waren, je vaar sneet gien stiefvaars sticken,²⁶⁷⁹

2680

Seker hy slacht myn, ick houw niet vande kleyne slickermicken:²⁶⁸⁰

 

Myn Maagh was altijts so graagh, ick voelden selde gronckt,

 

Of men Buyckje stonckt lustigh op de liest, ick mien moytjes ronckt,²⁶⁸²

 

Ick weet niet dat ick myn leven soeter of geruster // at.

2668 op ehaalt met een mouwe-spelt: volgens Te Winkel: als mijn wijde mouwen met een speld opgehouden waren; blijkens WNT IX, kolom 1188: opgeknapt, mooi gemaakt.

2669 kyeren: kinderen.

2670 suycker-noompje: blindemannetje.

2670-71 slabber op, slabber neer, Daer leyt enz.: blijkbaar een liedje bij een niet nader bekend spel, misschien suycker-noompje?aant. (Een slabber zou een doek of lap kunnen zijn).

2671 kneppelde: knuppelden. Men sloeg de koek, die in een ijzeren beugel hing, doormidden.

2672 ribsakten en stoeyde: stoeiden en liefkoosden.

2673 Aallemoer enz.: onbekend liedje.

2674 quam: kwamen; Nooms Kyeren: neefjes en/of nichtjes; telcke staegh: telkens; en seyden al op: en zeiden: alles moet op.

2675 te dubbeld ondiefd: buitengewoon aardig.

+ H 4 r^o

2676 Sy: de oomskinderen; ewech: weg.

2677 wil ehad: plezier gehad; uythof: pleziertuin.

2678 reyn: heerlijk; benieren: gebruiken; raken of: raken eruit, gaan verloren.

2679 sticken: sneden brood.

2680 hy slacht myn: hij is net als ik; slickermicken: uit slikkeren (slikken) en mik: kleine lekkere beetjes.

2682 Of ... liest: eer mijn buik strak, gespannen stond (liest: leest).

[p. 329]

frederyck

 

Ick heb daar nu genoech of, praatme van myn Suster // wat.²⁶⁸⁴

geertruy

2685

Jou Suster Katrijntje die is over 'tvongkt gehouwen en ghedoopt²⁶⁸⁵

 

Van onse Heer Bestoor, hoe hiet hy nu oock? zyn naam loopt²⁶⁸⁶

 

Verby me monckt: dats alliens; s'is van aansicht wat schotich,²⁶⁸⁷

 

En tusschen 'tblanck en 'tbruyn, maar s'is een weynich sprotich.²⁶⁸⁸

 

Ick hebber so menichmaal ebakert, en traertje me espuelt by de kaars,²⁶⁸⁹

2690

Wat ick macher mier as hongdertmaal esoent hebben voor haer naars.²⁶⁹⁰

 

Sy het ien maeltjen in huer neck, daar is sy me ebooren,²⁶⁹¹

 

En sy het twie roo vlackjes an huer voorhooft, recht van vooren,

 

In huer kleyne slincker toontjes, die legghen op menkaar,²⁶⁹³

 

Ick souwse wel kennen al wasset over honghdert jaar.

frederyck

2695

Al watse seyt dats waar, ay Minnetje so gaat voort.

angeniet

 

Wel Freed'rijck hebdy nu 't recht bescheyt ghehoort?

 

Kundy nu uyt 'thooft den twijffel al wat sluyten?

2684 of: van (nl. gehoord, zie vs. 2594, waar hij deze herinneringen uitlokte).

2685 'tvongkt: de doopvont.

2686 Bestoor: pastoor; loopt verby me monckt: zweeft me op de tong.

2687 dats alliens: dat is om het even; schotich: smal.

2688 sprotich: sproetig.

2689 traertje me espuelt: ermee gespeeld, ‘wsch. onder het zingen, van trara’ (WNT XVII, eerste stuk, kolom 2141).

2690 Wat: wel, nee maar; naars: achterste.

2691 maeltjen: vlekje.

2693 In: en; slincker toontjes: tenen van de linkervoet.

[p. 330]

frederyck

 

Sy kentse, en sy noemt de Teyckens my van buyten.

angeniet

 

Sekers dat doet my wel, ick ben ick weet niet hoe

2700

Want ick u Suster draagh een goet genoegen toe.²⁷⁰⁰

 

Ay lieve gaat toch in, 'tis al een wijl geleden

 

Dat u myn Vrouw verwacht, gelieft u in te treden.²⁷⁰²

 

Daer is de Vagebonckt, ay siet eens hoe hy treet,²⁷⁰³

 

Hoe parmantich, hoe prat, of hy't selver wel weet²⁷⁰⁴

2705

Hoe kost'lijck dat hy 't maackt? hebje van al u daghen²⁷⁰⁵

 

Sulck dray-aarsen gesien? ick kant niet wel verdragen.²⁷⁰⁶

 

Hoe fackseert hy die kraagh, hoe versolt hy die muts:²⁷⁰⁷

 

O wat een speldekoker! gants oortjes datsen puts!²⁷⁰⁸

 

Wel hoe dus wiltweyich? hy slingert met zyn Mantel²⁷⁰⁹

2710

Of hy wilt was, ay siet, om Godswil wat ghetrantel?²⁷¹⁰

 

Weet hy wel wat hy wil? ja wel ick arme geck,

 

Wat laat ick my duncken? ick wet ick u een treck²⁷¹²

 

Sal spelen die hans hiet: wilt my maar eens slagen,²⁷¹³

 

Ick sal u bylo een vervaert aers-gat anjagen.²⁷¹⁴

2715

Ick gae na binnen toe alleenich tot dien endt,

 

Op dat ick seker weet of tMeysjen is bekent;²⁷¹⁶

2700 een goet genoegen: een goed hart.

2702 gelieft: gelieve het, het believe.

2703 de Vagebonckt: nl. Koenraat.

2704 prat: trots.

2705 't maackt: het doet (nl. het ‘treden’).

2706 dray-aarsen: met zijn achterste draaien.

2707 fackseert: martelt (eig. vexeert); versolt: knoeit, kreukelt.

2708 speldekoker: zakje buiten aan de broek voor de penis; hetzelfde als puts; gants oortjes: basterdvloek (voor: Gods woord??), zie blz. 383.

2709 wiltweyich: opgewonden, met brede gebaren.aant.

2710 ghetrantel: gedrentel.

2712 laat ick my duncken: verbeeld ik me.

2713 die hans hiet: reuzengroot; wilt my maar eens slagen: als 't mij maar eens lukken wil.

2714 iem. een vervaert aers-gat anjagen: iem. 'm laten knijpen.

2716 bekent: herkend (of haar identiteit is vastgesteld).

[p. 331]

 

En dan sal ick daer nae in allerley mannieren

 

Om hem te strijcken uyt, een schalckheyt versieren.²⁷¹⁸

koenraat en Angeniet die luystert.

 

Ick mach eens gaen besien hoe 't Writsert gints al maackt.²⁷¹⁹

2720

⁺Gants lichters! is hy maer aen syn wil en wensch geraeckt,²⁷²⁰

 

Wat dofjes, wat slempjes willender dan oplóópen²⁷²¹

 

Voor myn? 'kwedt daty hy mijn voorseker sal kóópen

 

Een nieuwe Mantel, of een kleet van 'tbeste stof.

 

Wat ketel-dicht, wat kreeft-dicht, wat eer, en wat lof²⁷²⁴

2725

Salmen van myn dichten? hoe sal elck van mijn spreken!

 

Om dat'ck een loose hoer so fray heb uytgestreken:²⁷²⁶

 

Want heb'cker niet ontmomt door mijn scharpsinnicheyt²⁷²⁷

 

Dat meysjen daer hy so syn sin op hadt gheleyt?

 

Dat sonder sporrelingh van schande noch van schaden,²⁷²⁹

2730

Alleen door het beleyt van mijn voorsichtich raden.²⁷³⁰

 

En dan het ander noch! myn dunckt, ik sech u, dat

 

Ick hóór hier om oock loon te trecken van de Stadt.

 

Of men hóórt myn om 'thóóft te vlechten en te cieren

 

Met een schackeerde krans van róósen en lauwrieren,²⁷³⁴

2735

Voornaamlyck om dat ick door myn versocht verstandt²⁷³⁵

 

Gelegentheyt so goet, en sulcke middel vant:

2718 te strijcken uyt: beet te nemen; een schalckheyt versieren: een slimme streek bedenken.

2719 Zonder nadere aanduiding begint hier het vierde toneel van het vijfde bedrijf.

+ H 4 v^o

2720 Gants lichters: basterdvloek met onzekere betekenis.

2721 dofjes: buitenkansjes; slempjes: tractaties; oplóópen: te wachten zijn.

2724 ketel-dicht: juister ketendicht, waarbij het eind van een vers rijmt met het begin van het volgendeaant.; kreeft-dicht: retrograde, gedicht dat ook van achteren naar voren gelezen een goede zin geeft.

2726 loose: sluwe.

2727 ontmomt: (mompen = bedriegen) listig ontfutseld.

2729 Dat: en dat nog wel; sporrelingh: tegenstribbeling.

2730 voorsichtich: slim, vooruitziend; raden: raadgeven.

2734 schackeerde: geschakeerd, gemengd.

2735 versocht: beproefd.

[p. 332]

 

Dat dese Jongelingh mocht komen te bekennen,²⁷³⁷

 

Van wat natuur en aart de lichte vrouwe bennen:

 

Op dat hy sich daer na mach wachten, en dat hy²⁷³⁹

2740

Met wacker opmerck let op al haer boevery:²⁷⁴⁰

 

Van boven zynse schoon, en 'tschijnt al vry wat jenters²⁷⁴¹

 

Alst inder waarheyt is, want onder zyn't maer slenters.²⁷⁴²

 

Maer krygen sy wat gelts van haer pol, van haer lief,²⁷⁴³

 

So tyen sy nae 'thuys hier van Gerrit den Dief,²⁷⁴⁴

2745

En huuren daer een kleet, of lossent uyt de Lommert,

 

Of na de Schoyer, of daer 'tgoedtjen is bekommert,²⁷⁴⁶

 

Hier by een Juffrouw Lors, of by een gier'ghe Vreck:²⁷⁴⁷

 

Want selden zynse ryck, maer altyts vol gebreck:

 

Met dit geleende goet sy fijntjes haer op proncken.

2750

Komter dan een snoeppert die half is beschoncken,

 

Soo schrijftmen twee voor een, dan gaetet daer heel grof,²⁷⁵¹

 

Men licke-pot om strijt, het macher dan wel of.²⁷⁵²

 

Dan ismen daer heel duyts, dan gaetet op een sluycken,²⁷⁵³

 

Door huykevaaken snoodt met groote steene kruycken,²⁷⁵⁴

2755

En leere vlesschen van sesthien mingelen Wijn,²⁷⁵⁵

 

Van Wijn-kóópers die (god wouws) be-eedicht zyn,²⁷⁵⁶

 

Die ick nochtans wel ken, maer ick selder niet noemen,²⁷⁵⁷

 

Hoewel der tolle-dief hem sulcx durft beroemen.²⁷⁵⁸

 

Daer komt dan een gerit allengsjes by in huys,²⁷⁵⁹

2737 bekennen: ervaren.

2739 dat: (herhaling van) opdat.

2740 opmerck: opmerkzaamheid.

2741 vry wat jenters: iets heel wat fraaiers.

2742 slenters: sloddervossen, morsebellen.

2743 pol: minnaar (of: souteneur).

2744 tyen sy: gaan zij; hier: je weet wel.

2746 schoyer: iemand die iets levert, handelaaraant.; bekommert: bezwaard, verpand.

2747 Juffrouw Lors: uitdraagster.

2751 twee voor een schrijven: met dubbel krijt schrijven, dubbel rekenen.

2752 licke-potten: zuipen; macher of: kan eraf.

2753 duyts: vrolijk, ook: dronken; sluycken: binnensmokkelen (blijkbaar wordt gedoeld op zekere ontduiking van stedelijke accijnzen).

2754 huykevaak: iem. die ze achter de mouw heeft, konkelaar, oplichter.

2755 mingel: mengel, ± één liter.

2756 god wouws: God betert.

2757 selder niet: zal er geen.

2758 der tolle-dief: de ontduiker van de tol; sulcx: op zo iets.

2759 gerit: troep.

[p. 333]

2760

Van roffyaans, van bloets, en ander licht gespuys,²⁷⁶⁰

 

Van laag-lóópers, speel-luy, van hoeren en van snoeren,²⁷⁶¹

 

En sulck geselschap als die vuyle veren voeren.²⁷⁶²

 

Wien dat daer meest verteert, die is daer best ghesien

 

So langh als 'tgeltje duurt; maer komtet te geschien

2765

Dat yemant sich begeeft by eener onder 'tlaken,

 

⁺Om (so gelijckmen seyt) wat meer kennis te maken;

 

En is de karel rijck, of is hy maer ghetrouwt,

 

De feeksche lóópen selfs en brengen 't ande schouwt.²⁷⁶⁸

 

Kijck sulcken en noch meer van dierghelijcke dinghen,

2770

Die heeft hy moghen sien dat dag'lijx daer om ginghen,²⁷⁷⁰

 

't Is wel een groot geluck voor dese Jongelingh,

 

Dat hy so buyten scha gesien heeft alle dingh:

 

Wat darter ommegaat int leven vande Snollen,

 

Die gulsich brassen als sy zyn by milde Pollen,

2775

Sy schossche, sy brosse, sy slempen, dempen vry,²⁷⁷⁵

 

Sy slocken en slinden de soetste leckerny,²⁷⁷⁶

 

En vliegen ongeschickt en hongerich an 't schocken,²⁷⁷⁷

 

En duwen duer de keel wel sulcke groote broeken.

 

Maar als sy zyn alleen, so sit dit arme volck

2780

En braen een Raepje of een Uyen inde Kolck,²⁷⁸⁰

 

Of eten knof-loock, daar sy lelijcken af stincken,

 

En lyen haer dan wel met scharrebier te drincken:²⁷⁸²

 

Sy knab'len an een korst van oudt verschimmelt broot,

 

Of nemen de prol-pot met grutten op haer schoot;²⁷⁸⁴

2760 roffyaans: koppelaars, bordeelhouders; bloets: (arme) kerels, stumpers.

2761 laag-loopers: muzikanten, die de herbergen aflopen; snoeren: lichtekooien.

2762 als die vuyle veren voeren: als door zo'n uiterlijk als gemeen getekend zijn.

+ I 1 r^o

2768 lóópen selfs en brengen 't: gaan het zelf aanbrengen.

2770 moghen: kunnen.

2775 Sy schossche, sy brosse, sy slempen: zij schrokken, zij brassen; dempen: schransen; vry: naar hartelust.

2776 slinden: verzwelgen.

2777 ongeschickt: onbehoorlijk; schocken: schrokken.

2780 Uyen: ui; inde Kolck: in de askuil onder de haardplaat.

2782 lyen haer: nemen genoegen; scharrebier: schraal bier.

2784 prol-Pot: brijpot.

[p. 334]

2785

Haar leven is wel slecht al achtet mennich groot:²⁷⁸⁵

 

Al waart al vol wellust te swaerder valt haer doot.

 

Is dit de jonckheyt niet een Salicheyt en duecht²⁷⁸⁷

 

Dat sy die kennis so bekomen in haar juecht?

 

In haer bequaemste tijdt om goet en quaat te mercken,

2790

En schouwen vlytich door haar schandelijcke wercken;²⁷⁹⁰

 

Die naderhandt met smaat, met armoet, en met pijn,

 

Beloonen al de gheen die daar met besich zyn.

2785 slecht: armoedig.

2787 duecht: weldaad (vgl. Kluchten blz. 118, vs. 197).

2790 vlytich: aandachtig; schouwen door: (trachten te) doorzien.

Het vijfde deel, het vijfde bedrijf.

angeniet en Koenraat.

 

Ja wel, durft die scherluyn so veel noch van ons spreken?²⁷⁹³

 

Ick sal zyn raat en daat noch lustich an hem wreken;

2795

Want ick heb myn selfs een loose vondt verschaft,²⁷⁹⁵

 

Waar door dat hy met recht van my sal zyn ghestraft.

 

O menschen datsen stuck! o jammer! och! o leyder!²⁷⁹⁷

 

Och arme jonghelingh! o schelmsche verleyder!

 

Fy Koenraat, o ghy schalck! ghy hebt dien onbedocht,²⁷⁹⁹

2800

Dien eenvoudighe knecht op een vleys-banck gebrocht.²⁸⁰⁰

koenraat

 

Och lieven heer! wats dit?

2793 scherluyn: schobbejak.

2795 myn selfs: mezelf; vondt: plannetje.

2797 datsen stuck: dat is me een geschiedenis (Stoett blz. 292), wellicht: een schanddaad; o leyder: o wee!

2799 Fy: foei; schalck: booswicht; onbedocht: onnadenkende, domoor.

2800 eenvoudighe knecht: onnozele jongen; vleys-banck: pijnbank.

[p. 335]

angeniet

 

Myn hart wil myn ontglijen,²⁸⁰¹

 

En 't smelt van droefheyt wech, helaas! van medelijen

 

Over die jonghman, die hem voor een meyt uytgaf;²⁸⁰³

 

Want hy van stonden aan ontfanghen sal zyn straf.²⁸⁰⁴

2805

Och ick mach'et niet sien, daerom ben ick gheloopen²⁸⁰⁵

 

Wten huys: och! ick sach hem bijnden en knoopen,²⁸⁰⁶

 

⁺Sy leyden hem ter banck volcomen uytghestreckt,²⁸⁰⁷

 

En hebben hem een wijl ghepynicht en ghereckt.

 

Dat sy hem lubden, och! dat waar noch om te lyen,²⁸⁰⁹

2810

Dat liet ick noch toestaan; maar sy wilt gnap afsnijen,²⁸¹⁰

 

Ghelijck de Turcken doen, ja al sturf hij daar van,

 

Een ander (seytse) sick mach spiegelen daar an.²⁸¹²

 

Ick heb gheen ander vrees als dats' hem sal vermoorden.

koenraat

 

Ach wat bedruckt ghelaat! wat smartelijcke woorden?

2815

Wat jammerlijcken rouw, stort daar Angniet met smart?

 

Dat ick de oorsaak ben gevoel ick in myn hart.

 

Och ick ben een doot man: want dit doemt my te sterven,²⁸¹⁷

 

Of als een Ballingh-slandts voor Bedelaar te swerven.²⁸¹⁸

 

Daar komt of watter wil, ick moet haer spreken toe,

2820

Goeden dach Angnietje! wel Sustertje, wel hoe²⁸²⁰

 

Klaagh jy dus truerelijck? secht my wat isser gaande?

 

Wat is u doch gheschiet? of wat hebdy uytstaande

2801 wil: zal; ontglijen: ontzinken.

2803 hem: zich.

2804 van stonden aan: zo dadelijk.

2805 mach: kan.

2806 Wten: uit het; bijnden en knoopen: vastbinden en knevelen.

+ I 1 v^o

2807 leyden: legden.

2809 lubden: kastreerden; om te lyen: te dulden.

2810 sy: Moy-aal?aant.; gnap: gladweg.

2812 sick: zich.

2817 ick ben een doot man: ik ben ten dode opgeschreven.

2818 Ballingh-slandts: balling van (uit) het land; voor: als.

2820 hoe: waarom.

[p. 336]

 

Met yemandt vande Stadt? secht my wien is de man²⁸²³

 

Diemen so straffen sal, dat daar een ander an

2825

Exempel nemen sal.

angeniet

 

Ghy zyt gheen antwoort waardich

 

Ghy goetdunckende geck! hoe koomdy so hovaardich,²⁸²⁶

 

En so vermetel stout, dat ghy dit vraghen dart?²⁸²⁷

 

En knaaght u niet de worm van wroeghingh in u hart?²⁸²⁸

 

Vermits dat ghy hem hebt dien boosen raat gegeven,

2830

Waar door dien Jonghman heeft dit schellemstuck bedreven?

 

Die Jonghman die ghy ons dorst brenghen voor een wijf,²⁸³¹

 

Dien staat nu in gevaar, en prijckel van zijn lijf,²⁸³²

 

Door u versieringh vals, en door u kunstich lieghen,²⁸³³

 

Om ons door sulcken treck so leelijck te bedrieghen.²⁸³⁴

koenraat

2835

Wien sechdy, Writsert ha! wat heeft hy toch ghedaan?²⁸³⁵

angeniet

 

Wildy dat weten hoort, ick salt u doen verstaan:

 

Weet ghy wel dat die Maaght die Roemert ons vergunden²⁸³⁷

 

Een Haaghsche dochter is van treffelijcke vrunden,²⁸³⁸

 

En dat haar broeder is een Koopman seer gheacht?

2823 vande Stadt: uit Amsterdam.

2826 goetdunckende: ingebeelde.

2827 dart: durft.

2828 En: ontkennend partikel.

2831 voor: zie vs. 2818.

2832 prijckel: perikel, gevaar; lijf: leven.

2833 versieringh: verzinsel.

2834 treck: streek.

2835 ha: ‘Uitroep ter uiting van verschillende schakeeringen van gevoel’ (WNT V, kolom 1326); nl. ‘uitroep van schrik, ontzetting, afgrijzen’ (ald. kolom 1327).

2837 vergunden: vereerde, schonk.

2838 dochter: meisje; treffelijcke vrunden: aanzienlijke familie.

[p. 337]

koenraat

2840

Neen ick.

angeniet

 

Seecker 'tis waar, die maacht heeft hy verkracht;

 

Na dat haar broeder heeft van dit gheweldt vernomen,

 

So is hy heel verstoort tot onsent inghekomen.

koenraat

 

Wat heeft hy uytgherecht?

angeniet

 

Hy kreegh hem by de kop,

 

En vluegelden hem stijf, en maakte voorts een strop.²⁸⁴⁴

koenraat

2845

O God! wat wouw hy doen?

angeniet

 

Had myn Vrouw niet gebeden

 

Hy had hem strax de nues, en ooren afgesneden.²⁸⁴⁶

koenraat

 

Och dat ick nu doof was.

2844 vluegelden: knevelde; voorts: dadelijk.

2846 strax: meteen.

[p. 338]

angeniet

 

Nu willen sy den bloet²⁸⁴⁷

 

So straffen alsmen hier de wilde Katers doet.²⁸⁴⁸

 

Ick hebt niet moghen sien, daerom ben ickt ontspronghen.²⁸⁴⁹

koenraat

2850

Wel wien is doch so vroom, so stout, en onbedwonghen,²⁸⁵⁰

 

Dat hy souw durven doen so grooten overdaat?²⁸⁵¹

angeniet

 

Hoe noemdy dat so groot?²⁸⁵²

koenraat

 

So seker, ist niet? jaat:

 

⁺Wat man is so ghestraft die in vuyle Bordeelen

 

De Hoeren so een pots uyt lusten socht te spelen?²⁸⁵⁴

angeniet

2855

Ick weets niet?²⁸⁵⁵

koenraat

 

Angnietje u Vrouw siet watse doet;

 

Want 't is myn Meesters soon, een Echt-kint van zyn bloet.

2847 bloet: stumper.

2848 de wilde Katers doet: nl. kastreren.

2849 moghen: zie vs. 2805.

2850 vroom: brutaal; onbedwonghen: zijn driften niet bedwingend.

2851 grooten: groot een; overdaat: misdaad, strafbare handeling (WNT XI, kolom 1643).

2852 Hoe: waarom; So: ja.

+ I 2 r^o

2854 pots: poets; uyt lusten: voor de grap.

2855 weets niet: weet er niets van; siet: moet goed weten.

[p. 339]

angeniet

 

Is dat waar?

koenraat

 

Secht u Vrouw datse dat niet beginnen,

 

Wel hey! ben ick oock mal? dat kostje selfs na binnen.²⁸⁵⁸

angeniet

 

Maer Koenraat watje doet, siet watje onderwint,²⁸⁵⁹

2860

U yver is te heet, te wulleps en te blint,²⁸⁶⁰

 

En brengt u niet in last om ander lieden saken²⁸⁶¹

 

Die ghy doch moghelijck niet beter en sult maken.

 

En daar hy Writsert nu wat op zyn Jootsch besnijt,²⁸⁶³

 

En kreech hy u misschien ghy raackten 't sootje quijt;²⁸⁶⁴

2865

Want siet myn Jofvrouw denckt, en sal hem doen ghelooven

 

Dat ghy hem hebt gheraan de Maaght haar eer te rooven.

koenraat

 

Wat staat my nu te doen? Wat raat gaat my nu an?²⁸⁶⁷

 

Maar ginder, sien ick recht, so komt den ouden Man²⁸⁶⁸

 

Myn Meester uyt zyn thuyn an 't Regliers hof gheleghen.²⁸⁶⁹

2870

Sal ickt hem uyten? neen, 't is beter noch geswegen:²⁸⁷⁰

2858 dat kostje selfs na binnen: ik ga zelf naar binnen, synoniem van dat geldt je.*aant.

2859 onderwint: onderneemt.

2860 wulleps: lichtvaardig.

2861 En: ontkennend partikel; ander lieden: van anderen.

2863 daar: nu, als; hy: Frederyck.

2864 En kreech hy u: als hij ook jou te pakken kreeg*aant.; misschien zal wel een bepaling zijn bij ghy ... quijt; 't sootje: de genitaliën.

2867 Wat raat enz.: wat moet ik nu doen (Kluchten, ed. J.C. Daan, blz. 117, vs. 176).

2868 sien ick recht: als ik goed zie.

2869 't Regliers hof: eind 16de E. een pleziertuin, waar nu Keizersgracht en Utrechtse straat kruisen.*aant.

2870 uyten: mededelen.

[p. 340]

 

Ick wilt hem segghen, jaak; het schaat niet, och het leyt²⁸⁷¹

 

My op myn leen, dat my een straffe wort bereyt:^2871-72

 

Maar die ben ick ghemoet geduldich te verdragen,²⁸⁷³

 

Als Writsert maar alleen mach werden slechts ontslaghen.²⁸⁷⁴

angeniet

2875

Doet wijslijck als een Man, ick gae na binnen, siet;

 

Vertreckt de goede man hoe 't alles is gheschiet.²⁸⁷⁶

Angniet binnen.

lambert de Vader, met Koenraat.

 

Dit is een groote vruecht voor myn genegentheyt:²⁸⁷⁷

 

Dat myn Bogaert so dicht by de Stadt gheleghen leydt:²⁸⁷⁸

 

Verdrietet my in huys, ick wandel buyten stee,

2880

Na 't Regliers Hofjen toe, kyck dus van liever lee²⁸⁸⁰

 

Op myn muyltjes, dus reyn, ick was flus om een kijckje²⁸⁸¹

 

Het voetwechje langes het platte Amsteldijckje,²⁸⁸²

 

Wangt het was ande kanckt een stick-weegh oppebyt,²⁸⁸³

 

Vannen diel ruyge maats, diet doen om huer profijt:²⁸⁸⁴

2885

Maar ier dat ick een duyt an dat volckje souw gheven,

 

Ick quam niet op het ijs van al myn hielle leven,

2871 jaak: ja ik.

2871-72 het leyt My op myn leen: ik heb er een voorgevoel van.

2873 ghemoet: gezind, bereid.

2874 ontslaghen: in vrijheid gesteld.

2876 Vertreckt: vertel.

2877 Zonder nadere aanduiding begint hier (en niet bij vs. 3039) het zesde toneel van het vijfde bedrijf; vruecht: voorrecht (vgl. Stoett, blz. 222); genegentheyt: liefhebberij.

2878 Bogaert: lommerrijke tuin buiten de stad.

2880 dus: zo; van liever lee: op mijn gemak.

2881 reyn: netjes; flus: zoëven; was om een kijckje: ben een kijkje gaan nemen.

2882 het platte Amsteldijckje: geliefkoosde wandelweg, nu Jodenbreestraat.*aant.

2883 een stick-weegh: een eind weegs; oppebyt: opengebijt.

2884 Vannen ... maats: door een aantal onbehouwen kerels; om huer profijt: om eraan te verdienen (zie blz. 48).

[p. 341]

 

Wat haast het Lammert, ick geeffer niet en mijt,²⁸⁸⁷

 

So ten iersten een duyt; tissen kostelijcken tijdt:²⁸⁸⁸

 

Die wat spaart, die wat het: oock ben ick niet goet Emsters,²⁸⁸⁹

2890

Wat was daer en gherit van Vlasters en van Kemsters,²⁸⁹⁰

 

Van Vesjes volck en aars, die 'r ryen op de baan.²⁸⁹¹

 

De freyste Jongeluy die vynmen onger 't gaan,²⁸⁹²

 

Of die doen as me nift, die ryt met huer spuel-nootjes,²⁸⁹³

 

En vryertjes om veer, of after op de slootjes.²⁸⁹⁴

2895

Wat was daar en gedoen, en geraas, en gescherm?²⁸⁹⁵

 

⁺Myn ooghen schemerde, wat quam daer en geswerm

 

Van Jonges en van goet ontrent de Kooren-dragher?²⁸⁹⁷

 

Hoe drock haddet Nies Kaecks, die bromde mit huer swagher?²⁸⁹⁸

 

Hier hey! Harmen Hooch-hart, die so weyts rijt en snort,²⁸⁹⁹

2900

Die haeckten in huer schaets, so dat de goet-hart stort,²⁹⁰⁰

 

En vil een harde smack, o dat ick my niet doot // lach;²⁹⁰¹

 

Wangt sy vil op haer nues, so datmer Aal-korf bloot // sach²⁹⁰²

 

Daer quam Jueriaen mit sen siecke lijf op het ijs,

 

Die arme breke-bien, die reet met Lange Lijs,

2905

Sy ree harder dan hy, hy liet hum moytjes slepen,²⁹⁰⁵

 

En schranckelde so voort: och! hy hadt sulcke grepen!²⁹⁰⁶

2887 Wat haast het Lammert: de zin is: ze kunnen lang op me wachten; geeffer: geef hun; niet en mijt: niets (een mijt = 1/48 stuiver).

2888 So ten iersten: zo maar dadelijk, zo maar ineens; kostelijcken: dure.

2889 ben ick niet goet Emsters: hou ik niet zo van (de buurt langs) de Amstel, of: van de Amsterdammers?*aant.

2890 gherit: gewoel, gedrang; Vlasters: vlashekelaarsters; Kemsters: vlaskamsters.

2891 Vesjes volck: bewoners van de ‘vesten’, gering volkje; en aars: en anderen van dat slag.

2892 freyste: fraaiste, netste; vynmen: vindt men, komt men tegen; onger: onder (dus: als men een wandeling maakt, m.a.w. ze schaatsen niet).

2893 nift: nicht.

2894 om veer: verweg; after: achteraf.

2895 gescherm: drukte, beweeg.

+ I 2 v^o

2897 goet: volkje; de Kooren-dragher: een korenpakhuis aan de Amstel.

2898 bromde: pronkte; swagher: wsch. schoonzoon.

2899 Hier hey! Harmen Hooch-hart: die opschepper van een H.H.; weyts: zwierig; snort: opschepperig doet.

2900 goet-hart: goeierd.*aant.

2901 vil een harde smack:*aant.

2902 Aal-korf: achterwerk.*aant.

2905 hum: zich.

2906 schranckelde: reed onvast, krabbelde; grepen: streken.

[p. 342]

 

Hy hompelden, hy sprongh, en maakten niet vuel vaarts,²⁹⁰⁷

 

De luy sagen een jeucht in Juere Jannen naarts,²⁹⁰⁸

 

So genoechelijck gingh die, as hy hum liet glissen // trouwen,²⁹⁰⁹

2910

Het volck stondt en lachten datse huer bepissen // wouwen.²⁹¹⁰

 

Daar hadje styve Dirck mit zyn nieuw-backe-wijf;²⁹¹¹

 

Hoe bevroren gaat hy? zyn hooft staet hem soo stijf,

 

Oft op een staack stongh, in hy het ien paer biennen,²⁹¹³

 

Tros yemets in het langkt, hier Lobbrich plech te mienen²⁹¹⁴

2915

Dat hy 't puyck was vande stadt: mar noch onse Machtelt,²⁹¹⁵

 

Die hetse hum emaackt vannen stick vannen swachtelt,

 

Haddet sen lieve moer hum niet hart of eraan,²⁹¹⁷

 

Hy souwje alle daaghs mit vier paar kouse gaan,²⁹¹⁸

 

Tis sulcken soete vaar, hy kan hum so dicht pongsen,²⁹¹⁹

2920

In hy ruyckt assen kruyt, ick mien gelijck een Bonghsen.²⁹²⁰

 

Dat hy hum warmpjes houwt, dat prijs ick hem met reen,

 

Sey Jan Kackmack'lijck, warmt maackt gheen lamme leen.²⁹²²

 

Hoe kostelijck, hoe druets reet Melis mit sen vrijster,²⁹²³

 

Al ist een bolle-meyt, 't is al een fraeye rijster,²⁹²⁴

2925

Sy streeftje assen vos: 'tis jammer dat blaeuw Aecht,²⁹²⁵

 

So vreeslijck vande kouw is alle Jaers gheplaeght,

 

Helften tijdt kalftse an haer hangden en huer wanghen,²⁹²⁷

2907 hompelden: ging met onzekere sprongen voort.

2908 sagen een jeucht in: maakten zich vrolijk over; Juere Jannen: Juerianen, genitief van Jueriaen; naarts: achterste.

2909 trouwen: waarlijk, op mijn woord.

2910 huer: zich; wouwen: bijna zouden.

2911 nieuw-backe: pas getrouwd.

2913 in: en.

2914 Tros: zo goed als; yemets: iemand; hier Lobbrich: die Lobbrich, je weet wel (zie op vs. 2659).

2915 noch: toch (vgl. Stoett, Gloss.); onse: die welbekende.

2917 hart: nadrukkelijk; of eraan: afgeraden.

2918 souwje: zou (je is dat. ethicus).

2919 soete vaar: goeie sukkel; pongsen: inpakken.*aant.

2920 assen kruyt: als specerij*aant.; Bonghsen: bunzing.

2922 maackt ... leen: maakt dat je geen verstijfde lichaamsdelen krijgt.

2923 druets: parmantig.

2924 bolle: dikke.*aant.

2925 Sy streeftje: zij rijdt er flink vandoor (je is een ‘ethische datief’); assen vos: als een voskleurig paard.

2927 kalftse enz.: zijn haar handen en wangen gezwollen door de kou.

[p. 343]

 

Tis vreemt dat an huer nues, geen groote spijckers hanghen²⁹²⁸

 

So kouwt vorstich isse, quam s'op de turfmarckt gaen:²⁹²⁹

2930

De turf souw vuerseeker de helft wel opslaan.

 

Get hoe pronckte droncke Keesje vande Slochter:²⁹³¹

 

Mit zyn moye tuyt-meyt, hier ouwe Japen Dochter,²⁹³²

 

En Mieuwes mal-monckt, die reet met sen jonghste snaar,²⁹³³

 

Morsighe Mary Slomps reet mit huer Bestevaar.²⁹³⁴

2935

Maar Jan doeter niet toe, die schoof in een schuyf-sleetje,²⁹³⁵

 

Syn Beste-moer, sen wijf, sen Ky'ren, en sen Peetje.²⁹³⁶

 

Hy stack zyn after-eynt uyt, of hy borghen wouw.²⁹³⁷

 

In anmen rechterhangt daer kreegh een goet-mans Vrouw²⁹³⁸

 

Een kolf-bal voor huer hooft, van een deel groote scholvers;²⁹³⁹

2940

Tis een vreemt dingh, dat van duese weytsche kolvers²⁹⁴⁰

 

Die dus int wilt toeslaan, geen ong'lucken geschien;

 

⁺Hadt ick maar iens de macht ick souwt'er wel verbien,²⁹⁴²

 

Of ick souw'er een plaats uyt alle menschen wijsen:²⁹⁴³

 

Ick selt van mijn leven mijn ky'ren niet anprijsen.

2945

Hoe reden de boeren sleen so hier, so daer om var:²⁹⁴⁵

 

Hoe liep onse Amsterdamsche Adel daer met de nar?²⁹⁴⁶

2928 spijckers; snottebellen (Stoett, blz. 225), hier wellicht bedoeld in bevroren toestand.

2929 kouwt vorstich: kouwelijk.

2931 Slochter: wsch. slachter, slager.

2932 tuyt-meyt: meid met een tuitmuts, met grote plooien; hier: je weet wel; ouwe Japen: van oude Jaap.

2933 mal-monckt: met de rare mond; snaar: schoondochter.

2934 Bestevaar: grootvader (vgl. vs. 2936).

2935 Jan doeter niet toe: Jan die altijd roept: 't doet er niet toe. Als men Sp. Br. 1512 (haar Jan en doet er niet toe) mag vergelijken, is ook de betekenis mogelijk: die er niet aan doet, nl. aan 't kinderen verwekken.*aant.

2936 Beste-moer: grootmoeder; Ky'ren: kinderen.

2937 borghen: zijn achterste aanbieden?*aant.

2938 In anmen: en aan mijn; goet-mans: van een man uit de gegoede stand.

2939 deel: stel, troep; scholvers: lomperds, vlegels (naar de vraatzieke, veel vuil makende vogel).

2940 weytsche: wilde, drukte makende.

+ I 3 r^o

2942 'er: ze.

2943 uyt alle menschen: buiten het mensen-verkeer.

2945 om var: ver weg (vgl. vs. 2894).

2946 liep met de nar: hield een wedloop met de ar.

[p. 344]

 

En by de Diemer-meer daer reden ien'ghe paertjes,²⁹⁴⁷

 

Mit noch ien hiele streeck van ouwe drooghe vaartjes²⁹⁴⁸

 

Al after anmenkaer, die ryen dattet giert,²⁹⁴⁹

2950

Sy hebben duese kunst de gangsen off eliert.²⁹⁵⁰

 

Hier vercoftese lindt datmen tot schaetsen bruycken.

 

Daer sat Aaltje Krimp-kous mit mantels, en met huycken.²⁹⁵²

 

As ick dit lieve spul lang 'enoch had 'esien

 

So kierden ick weerom, en ick gingh doe mit ien

2955

Iens loefs voort in myn thuyn, ick sach iens na de bloemen,²⁹⁵⁵

 

Of na de bolletjes (om eygentlijck te noemen)²⁹⁵⁶

 

Of sy oock vrosen uyt, en waren sy al dóót,²⁹⁵⁷

 

Ick kooper weer genoech voor een blanck, of driegróót:²⁹⁵⁸

 

Ick ben so mal niet as de luy, die vuer wat Tulpen,

2960

Vuer Keysers króónen, vuer Hoorentjes, en vuer Schulpen,²⁹⁶⁰

 

En sulck luermarcktery dat nieuwers toe en dient²⁹⁶¹

 

Vuel gelts sel geven; noch ick sel vuer gien Kistient²⁹⁶²

 

Gien hongdert ponckt besteen. En 'kmachse so wel draghen²⁹⁶³

 

As yemant vande best, en wie souw ick het vraghen?²⁹⁶⁴

2965

Ik heb een plat-beck, en een moye gouwe hoep,²⁹⁶⁵

 

Al om de minste kosten, of ick't niet luydt roep.²⁹⁶⁶

2947 ien'ghe paertjes: paartjes die afgezonderd reden?

2948 streeck: rij; drooghe vaartjes: uitgedroogde ouwe mannetjes.

2949 dattet giert: dat het knarst, snerpt.

2950 gangsen: ganzen; off eliert: afgezien, geleerd (van).

2952 Krimp-kous: koukleum.

2955 Iens loefs: regelrecht.

2956 eygentlijck: precies.

2957 vrosen uyt: stuk gevroren waren.

2958 een blanck: 3/4 stuiver; driegróót: 1 ½ stuiver.

2960 Keysers króónen: de bekende pronkplant (Fritillaria imperialis); Hoorentjes: kinkhoorns; Schulpen: schelpen.

2961 luermarcktery: (eig. wat men koopt op de voddenmarkt) vodderij; nieuwers: nergens.

2962 sel (het eerste): (enkelvoud onder invloed van Ick in vs. 2959); Kistient: edelgesteente, juweel.

2963 ponckt: afkorting van pond groot of pond Vlaams, d.i. 6 gulden; 'kmachse: ik kan ze (bedoeld blijkbaar: juwelen).

2964 de best: de voornaamsten.

2965 plat-beck: wsch. verbastering van klab-beeck, een steen die gevonden werd te Clabbeke bij Brussel (Stoett, blz. 227). Algemener: onechte diamant; hoep: vingerring.

2966 of: al, ofschoon.

[p. 345]

 

Ick houw hennen, noch duyven, noch katjes, noch honckjes,

 

Noch knijnen, noch vueghels, 'kheb gien sin in die stronckjes,²⁹⁶⁸

 

'Thet niet een beet om 'tlijf datmen 'tgelt so verquist,²⁹⁶⁹

2970

Ick legh het liever op, en stapelt in myn kist,²⁹⁷⁰

 

Elck leyt moy op syn ste in sackjes ofgesongdert,²⁹⁷¹

 

Ick doet niet minder uyt als dartich op het hongdert,²⁹⁷²

 

Diet so hooch niet en wil, die machet laten staen.

 

Wat ick heb met mijn gelt vuel mier profijt gedaen,²⁹⁷⁴

2975

En kan't oock noch wel doen, als ick't mar wil anlegghen

 

Hier met sommighe Re'ers: maer men moetet niet seggen.

 

Wy stuuren altemets een twee drie schepen uyt,²⁹⁷⁷

 

Vol botter, kaes, en bróót, oock ketings, koegels, kruyt,

 

Dwelck wy verruylen an veel kostelycke waren

2980

Vande Duynkerckers, of die op die neringh varen:²⁹⁸⁰

 

Dat goedtje dat wort hier bequamelijck versackt,²⁹⁸¹

 

Verbaalt, verkist, vertont, vermerrickt en verpackt,²⁹⁸²

 

Van mannen die haer daer seer aardich me geneeren:²⁹⁸³

 

So krijghtmen tien voor ien. Zijn dat gheen luy met eeren?²⁹⁸⁴

2985

Of wil'ckme geltje niet dus wagen over zee,

 

Ick kant wel sonder vrees uytsetten hier in stee,²⁹⁸⁶

 

En dat op gróóte winst: doch ick selt niet vertellen,

 

⁺Daer zyn in Amsterdam seer geestige gesellen,²⁹⁸⁸

 

Die kop're Kandelaars, Brant-ysers schóón en gróót²⁹⁸⁹

2968 stronckjes: strontjes, prulleboel (vgl. Stoett, blz. 227; de ed. 1890 geeft: strontboel).

2969 niet een beet: geen zier.

2970 legh het op: spaar het op.

2971 ste: plaats.

2972 doet uyt: leen het uit tegen.

2974 Wat: och wat.

2977 altemets: af en toe.

2980 die op enz.: (kerels of schepen) die (evenals zij) aan zeeroof doen.

2981 bequamelijck: behoorlijk; versackt: in andere zakken gepakt.

2982 vermerrickt: van een ander merk voorzien.

2983 aardich: uitstekend (Stoett, blz. 240); geneeren: zich bezig houden.

2984 tien voor ien: tien procent.*aant.

2986 stee: stad.

+ I 3 v^o

2988 geestige: vernuftige.

2989 Brant-ysers: de staven waarop het brandhout in de haard rust.

[p. 346]

2990

Van buyten (maer int lijf en is het niet dan lóót)

 

Met een behende slach seer kunstelycke gieten,²⁹⁹¹

 

Dies moet het overschot van waarden overschieten.²⁹⁹²

 

Wel is dat Koenraet niet die daer van verre staet?

 

Ick moet eens by hem gaen, en sien hoet hem al gaat.

koenraat

2995

Wel wien praat daar van my? Meester! die ic met hart en mont // bie

 

Goeden dach, ick ben blydt dat ick u so ghesont // sie.

lambert

 

Wel wie verwacht ghy hier?²⁹⁹⁷

koenraat

 

o help! myn tongh die vouwt,

 

Ick kan niet spreken, ach! myn hart dat wortmen kouwt.²⁹⁹⁸

lambert

 

O ho, hoe dus verbaast, en dus ontstelt so schichtich,²⁹⁹⁹

3000

Wel sechtmen, is de saack so oevel en so wichtich?³⁰⁰⁰

2991 behende slach: handige kunstgreep.

2992 Dies: op die manier, zodoende; het overschot van waarden: wat het meer opbrengt dan het materiaal waard is.

2997 wie verwacht ghy: op wie sta je te wachten; vouwt: slaat dubbel.

2998 wortmen: (wordt + me als belanghebbend voorwerp).

2999 verbaast: verschrikt; so schichtich: zo plotseling.

3000 sechtmen: zeg mij; oevel: slecht gesteld.

[p. 347]

koenraat

 

Voor eerst bidt ick myn Heer, en denckt in't minste niet

 

Dat dese dinghen zyn door myn besteck gheschiet:³⁰⁰²

 

Gelóóft myn, ick en heb geen raat daer toe ghegheven,

 

Ick heb geen schult, ick sweert.

lambert

 

Wat isser dan bedreven?

koenraat

3005

Waerachtich 'khaddet eerst met voordacht en met list³⁰⁰⁵

 

Voorsichtelyck bedocht; maer nu ist myn gemist.³⁰⁰⁶

 

Hoort hier, myn Meester, hoort, wat batet doch geswegen?

 

Ons Ritsert heeft nu korts een swart Moortjen 'ekreghen³⁰⁰⁸

 

Van syn Schipper, die 'them in Spaenjen heeft gekocht,

3010

Dit schonck hy aen syn Boel, dewijl dat sy't versocht.³⁰¹⁰

lambert

 

Wien?

koenraat

 

Maar aan Moyaaltje, die hy mint als syn harte.³⁰¹¹

3002 besteck: toeleg.

3005 voordacht: overleg.

3006 Voorsichtelyck: van te voren om alles denkend; gemist: misgelopen (myn is belangh. voorwerp).

3008 korts: zeer onlangs.

3010 Boel: minnares.

3011 Maar: nou, wel.

[p. 348]

lambert

 

Maar wat gaf hy doch wel voor dese lieve swarte?

koenraat

 

Maer duysent guldens eens.³⁰¹³

lambert

 

och wat een swaricheyt³⁰¹²

 

Komt myn op!

koenraat

 

en Writsert heeft syn sin oock geleyt,³⁰¹⁴

3015

Op eener die de Luyt en and're Instrumenten³⁰¹⁵

 

Kan handelen wel braaf, ia uytten Orienten.³⁰¹⁶

lambert

 

Hoe! wat is hy verlieft? dit kan ick niet verstaan,

 

Weet hy dus vroech alreets by hoeren oock te gaen?

 

Hoe komt hy in de Stadt? ick had hem onder iennich³⁰¹⁹

3020

Aan bóórt gesonden 'tscheep. ach! gien quaet komt allienich!

koenraat

 

Hoe sieje myn dus an? gelóóft myn vry myn Heer,

 

Ick hebt hem niet geraan.

3013 eens: contant; swaricheyt: ellende.

3012 Maar wat gaf hy enz.: wat gaf hij dan wel.

3014 Komt myn op: overvalt mij; syn sin oock geleyt: eveneens zijn zinnen gezet.

3015 eener: iemand.

3016 handelen wel braaf: heel mooi bespelen; uytten Orienten: uitstekend, eig. uit het oosten (oorspr. van edelstenen gezegd).

3019 onder iennich: kort geleden.

[p. 349]

lambert

 

Houwt op, en spreeckt niet meer

 

Ghy galgert! soo'ckje noch iens. dan nou ick sal noch swijghen,³⁰²³

 

Op dat ick meer bescheyt van dit stuck mach verkrijghen.³⁰²⁴

koenraat

3025

Och Meester hy, hy is wel stouwt en onbedocht³⁰²⁵

 

In plaats van de Mooris tot Moy-aalen gebrocht.³⁰²⁶

lambert

 

In plaats vande Mooris?

koenraat

 

Voorts heeft hy vande Vrouwen³⁰²⁷

 

Een jonghe Maacht verkracht.

lambert

 

Ick sterf by mynder trouwen!

koenraat

 

Daer op is hy betrapt, gevangen en geknelt,³⁰²⁹

3030

Nu willen sy an hem vergelden dat gewelt.

3023 galgert: galgebrok; soo'ckje noch iens: aan te vullen b.v. met ‘iets zo ergs te verwijten heb’; dan: maar.

3024 bescheyt van dit stuck: gegevens over wat er hier gebeurd is.

3025 stouwt en onbedocht: brutaalweg, ondoordacht.

3026 Moy-aalen: het huis (dus: het bordeel) van Moy-aal.

3027 vande Vrouwen: nl. daar in huis aanwezig.

3029 geknelt: gebonden (vgl. Lucelle vs. 2688 knevelen en knellen).

[p. 350]

lambert

 

Wel isser oock yets meer behalven dese dinghen?

 

Souwmen om sulcken luer die Jongman so bedwinghen?³⁰³²

 

Waar na verwacht ick noch? waarom gae ick niet in,³⁰³³

 

⁺Eer dat sy hem mis-doen in haren grammen sin.³⁰³⁴

koenraat

3035

Ick slae geen twijfel, of ick sel door dese saken

 

In een groot ongeluck en ongena gheraken.

 

De noot drongh myn daer toe, nochtans in dese tijt,³⁰³⁷

 

So hoop ick dat wel haast sal Writsert zyn bevrijt.³⁰³⁸

3032 om sulcken luer: om zo'n kleinigheid; bedwinghen: van zijn vrijheid beroven.

3033 Waar na verwacht ick: waarop wacht ik.

+ I 4 r^o

3034 haren grammen sin: hun woede.

3037 in dese tijt: ondertussen.

3038 wel haast: gauw.

Het vijfde deel, de seste hangdeling.^*

angeniet geckt met Koenraat^*.

 

Seker in langhen tijt was ick so niet verhuecht

3040

Als ick nu vlusjes was: want ick kreech sulcken vruecht,³⁰⁴⁰

 

Wanneer den Oude Man sijn sone docht te vinden,

 

Om van syn banden hem sorchvuldich te ontbinden;³⁰⁴²

 

Hy snoffelde vast om, door winckel en door kas,³⁰⁴³

 

Maar wat hy socht en deedt, hy quam niet daer hy was.

3045

'tGemoedt was hem ontstelt uyt Vaderlyck melyen,

 

Hy stenden door ons huys, en keeck an alle zyen!³⁰⁴⁶

 

De gramschap en de angst had hem te seer beroert,

 

Doch hy was door myn list bedrogen en vervoert.³⁰⁴⁸

 

Ick lachten in myn vuyst dat ick hem so sach vresen.

* de seste Hangdeling: (bedoeld is de zevende).

* geckt: drijft de spot.

3040 vlusjes: zoëven.

3042 sorchvuldich: in zijn bezorgdheid.

3043 vast: aanhoudend; door winckel en door kas: in hoeken en gaten.

3046 stenden: steunde, kermde.

3048 vervoert: misleid.

[p. 351]

koenraat

3050

Wel wat wil dit toch zyn?³⁰⁵⁰

angeniet

 

maer waer mach Koenraet wesen?

 

Ick sprack hem garen eens, ick wil na hem gaen streven.³⁰⁵¹

koenraat

 

Wel wat schort jou Malloot? heb gy van al jou leven

 

Sulck lachen wel 'esien? wel ginnegabje noch?

angeniet

 

Ick lachmen an men eynt, ick mach niet langer, och!³⁰⁵⁴

3055

Ick lachmen noch wel doot, ick kan my gants niet stillen.

koenraat

 

Wel waerom lach gy dus?

angeniet

 

mar al om jouwent willen.

koenraat

 

Wel hoe dat?

3050 wil: zou.

3051 streven: me spoeden.

3054 ick lachmen an men eynt: ik lach me dood.

[p. 352]

angeniet

 

Wat gy vraacht! 'kheb noyt gesien, noch 'ksach

 

Geen sotter mens als gy: och ick krijch sukken lach,

 

Ick kantje niet seggen, so lachen wy daer binnen

3060

Siet om u slechticheyt, en om myn kloecke sinnen.³⁰⁶⁰

 

En so veel isser of, dat ick u int begin³⁰⁶¹

 

Als ick u eerstmael sach, oordeelde in myn sin

 

Voor een welsprekent man, en vol van schaleckheyden.³⁰⁶³

koenraat

 

Wat ist?

angeniet

 

ick heb gemist in dese twee voorseyden.³⁰⁶⁴

3065

En rouwden u dan niet dien overgeven daadt,³⁰⁶⁵

 

Die 'thans den Jong'ling heeft bedreven door u raadt?³⁰⁶⁶

 

Most ghy daer boven noch syn arme oude Vader

 

Dees dingen altemael verklaren so te gader,³⁰⁶⁸

 

Sonder bewimpeling van of te doen of toe?³⁰⁶⁹

3070

Hoe meen gy dat de man hier over was te moe,³⁰⁷⁰

 

Als hy syn soon daer sach gebruynt gelyck een swarte

 

In vrouwelyck gewaat? bedenckt eens in u harte

 

Dat ghy de oorsaeck zijt: so suldy wel bevroen,

 

Dat nu u Meester sal de kerfstock of doen.³⁰⁷⁴

3060 slechticheyt: onnozelheid; kloecke sinnen: slimheid.

3061 isser of: is zeker.

3063 schaleckheyden: loze streken.

3064 gemist: me vergist; dese voorseyden: deze zojuist genoemde dingen.

3065 overgeven: schandelijke.

3066 thans: daarstraks.

3068 so te gader: zo alles tegelijk.

3069 Sonder bewimpeling enz: zonder ze minder erg te maken (lett. omsluieren) door iets weg te laten of toe te voegen.

3070 de man was te moe: het hem te moede was.

3074 de kerfstock of doen: met je afrekenen.

[p. 353]

⁺koenraat

3075

Wat segdy vuyle pry? pay gy myn met een loghen?³⁰⁷⁵

 

En lach gy noch met ons, nu gy ons hebt bedrogen?

 

'Tschijnt dat die schelmery u wel verheucht en smaeckt,

 

Maer waerom doe gy dat?

angeniet

 

om dattet myn vermaackt.

koenraat

 

Ick souwje wel goedt koop wat voorje lieghen // langhen,³⁰⁷⁹

3080

Houwt den smoel toe, of jou backus sal vlieghen // vanghen.³⁰⁸⁰

angeniet

 

Duncket u goet Koenraat, so komt an en smijt // toe,³⁰⁸¹

 

Ick raetje haestje niet, maer neemter wat tijt // toe:

 

Gy souwtet seker so met dese saack // maken,

 

Dat gy wel licht'lyck mocht d'eerste op de Kaack // raken,³⁰⁸⁴

3085

Of an een galch, of an een mick, of op een Rat,³⁰⁸⁵

 

Daer an de Voolewijck, by't gerecht vande Stadt.³⁰⁸⁶

 

Want gy hebt raadt en daadt en d'oorsake gegeven,

 

Dat desen Jongman heeft dees overdaadt bedreven.³⁰⁸⁸

 

Waer door ghy sult daer na gestraft zyn en onteert,³⁰⁸⁹

+ 4 v^o

3075 pry: kreng; pay gy myn: maak je mij iets wijs.

3079 goedt koop: gemakkelijk; langhen: geven.

3080 vlieghen vanghen: slaag krijgen.

3081 smijt toe: sla erop los.

3084 licht'lyck: makkelijk, gauw; op de Kaack: aan de kaak, de schandpaal.

3085 mick: gaffelvormige galg.

3086 de Voolewijck: het galgeveld aan de overzijde van het IJ; 't gerecht vande Stadt: ‘de plaats, waar de lijken der misdadigers tentoongesteld werden’ (Stoett, blz. 229).

3088 overdaadt: schanddaad.

3089 daer na: dienovereenkomstig.

[p. 354]

3090

In voeghen, dat an u een ander daer an leert³⁰⁹⁰

 

Te vlieden sulcken quaet van Jonge luy te verleyden.

koenraat

 

Och 'tis met my nu uyt!

angeniet

 

voort sullen sy u beyden³⁰⁹²

 

Wel lustich smeeren of: dit heb ick u bereydt³⁰⁹³

 

Tot een erkentenis van onse danckbaerheydt,

3095

Overmits die Mooris die ghy ons hebt gaen schencken:³⁰⁹⁵

 

Och 't is mijn hartich leet dat ick niet meer kan dencken.³⁰⁹⁶

 

Adieu, ick gae, vaart wel.

koenraat

 

als ick my wel versin,³⁰⁹⁷

 

Niemant komt hier in last, hy brengt sijn selfs daer in.³⁰⁹⁸

3090 In voeghen, dat: zodat.

3092 voort: zometeen.

3093 smeeren of: afranselen.

3095 Overmits: wegens.

3096 dencken: bedenken.

3097 my wel versin: er goed over nadenk.

3098 hy brengt: of hij brengt. (Naar Van Ghistele: En coemt in laste, hi en brengter hem selven inne (zie blz. 41.)

Het vijfde bedrijf, de achtste hangdeling.

kackerlack, Roemert, Writsart, Ritsart, Koenraat.

 

MAer zyn wy hier ons lijf al seker by de Vrouwen?³⁰⁹⁹

3100

Op welcken hoop, of raat, oft op wat woort van trouwen³¹⁰⁰

 

So gaen wy na Moyael, en geven ons dus bloot?³¹⁰¹

3099 lijf: leven; al: wel.

3100 Op: op grond van: raat: overleg; woort van trouwen: belofte, overeenkomst.

3101 So: herhalende bepaling, vgl. vs. 2041.

[p. 355]

roemert

 

Ick ben van sin het hooft te leggen inde schoot,

 

En apoincteren op genaed', en onghenade,³¹⁰³

 

En rechten haer weer op de achterstal en schade,³¹⁰⁴

3105

Die door het lang belech myn Juffrou is geschiet,

 

En dat wy t'samen doen het geen sy ons gebiedt;

 

Indien sy ons de peys maer lijd'lijck wil verlienen.³¹⁰⁷

kackerlack

 

Dats u te veel verkleynt.³¹⁰⁸

roemert

 

sal ick dan minder dienen

 

Mijn Moyaeltje! mijn lief! mijn Princes van mijn sin!³¹⁰⁹

3110

Als Hercules dede der Lydier Koningin

 

Omphaele, dien den Heldt de spillen dwong te rapen,³¹¹¹

 

Die Rues noch Ridder kon bedwinghen met de wapen?

kackerlack

 

Dats een schoon exempel! en 'tstaet my seer wel an,

 

Dat ghy u reguleert na sulcken grooten man:³¹¹⁴

3115

⁺Dats een bescheydenheyt! o myn met wat suffletten³¹¹⁵

 

Sal hem Moy-Aeltje noch dat malle hooft versetten?³¹¹⁶

3103 apoincteren: het geschil bij te leggen.

3104 rechten op: te herstellen; achterstal: nadeel, schade.

3107 peys: verzoening; lijd'lijck: op een aanvaardbare wijze.

3108 verkleynt: vernederd.

3109 sin: hart.

3111 spillen: weefklossen aan een spinnewiel.

3114 reguleert na: richt, gedraagt naar het voorbeeld van.

+ K 1 r^o

3115 bescheydenheyt: verstandig plan; suffletten: oorvijgen.

3116 versetten: veranderen, toetakelen.

[p. 356]

 

Siet die verwaande geck! och Heerschip gaat niet vóórt!

 

Siet hier! wat volck komt daar ginder uyt de póórt?

roemert

 

Wel wie ontmoet myn hier? ick sacher noyt den desen:³¹¹⁹

3120

Hoe loopt dit volck so wilt? wel wat sal dit toch wesen?

writsart, in zijn selfs.

 

Isser teghenwoordich wel gheluckigher Mens³¹²¹

 

Opter aerden als ick, diet so gaat na syn wens?

 

't Schijnt dat de hooghe Godt des Hemels heeft besloten

 

Dat al des werelts vruecht tot mywaerts soude vloten.³¹²⁴

3125

Soo veel gelucx en goets plost plotslijck op myn neer,³¹²⁵

 

In so bequamen standt als ick van Godt begheer.³¹²⁶

koenraat

 

Hoe is Writsert dus blijt? ick gae naer hem met schromen.

writsart

 

Koenraat myn goede vrient gy bent myn wel ghecomen;

 

Myn Vader! en vinder! beleyder van't beleydt,³¹²⁹

3130

En het voornaemste hooft van myn wellusticheyt!³¹³⁰

 

Daer leeft gheen gauwer man, geen kloecker noch versochter:³¹³¹

3119 ontmoet: komt tegemoet; sacher: heb daar (bij Moy-aal) gezien; den desen: Writsart.

3121 teghenwoordich: op dit ogenblik.

3124 vloten: vloeien.

3125 plost: ploft.

3126 In so bequamen standt: op zo aangename wijze.

3129 Vader: eretitel voor Koenraat; vinder: uitdenker; beleyder van't beleydt: beramer van het plan.

3130 hooft: oorzaak, verwekker; wellusticheyt: vreugde.

3131 gauwer: slimmer, handiger; versochter: beproefder.

[p. 357]

 

Weet gy wel dat myn lief Katrijntje is een Dochter

 

Van een goet Burgerman, van wylen uyten Haach?³¹³³

koenraat

 

Ick hebbet al gehoort.

writsart

 

Wanneer doch?

koenraat

 

Maar van daach³¹³⁴

writsart

3135

En hebdy wel verstaen dat sy myn is ghegheven

 

Tot een Bruyt, tot een Vrou?

koenraat

 

So waer als wy leven,

 

Ghy doet seer wel!³¹³⁷

kackerlack

 

Verstaa gy wat hy seyt?

3133 van wylen enz.: die tijdens zijn leven in Den Haag woonde.

3134 Maar: wel.

3137 Ghy doet seer wel: het is erg goed met je gesteld.

[p. 358]

writsart

 

En daar en boven noch myn meeste vrolijcheyt,

 

Is om myn broeders wil: die nu nae zyn begheeren,

3140

Met vryer harten by zyn boelschap mach verkeeren;³¹⁴⁰

 

Siet buyten alle vrees van nacht-wacht oft ghespuys:³¹⁴¹

 

Want in het cort geseyt 't is ganslijck maar een huys,³¹⁴²

 

Het onse, en het haar; Moyaal heeft al haar dinghen³¹⁴³

 

Gants en al ghestelt in myn's Vaders bescherminghen.

3145

Want hy haar sonderlingh van harten heeft ghesint,³¹⁴⁵

 

Om die weldadicheyt die zy bewees an 't kindt,³¹⁴⁶

 

An myn Katrijntje lief: dit sal hy niet vergeten.

koenraat

 

U broeder houwt Moy-aal dan voor zyn eyghen eten,

 

En voor zyn propre monckt?³¹⁴⁹

writsart

 

Wel souw hy niet Koenraat?

koenraat

3150

Hoe vaert de ruyter dan, die muruwe soldaat?³¹⁵⁰

writsart

 

Och dat is al gedaan, die heeft al eenendartich.³¹⁵¹

3140 Met vryer harten: naar hartelust; boelschap: minnares.

3141 Siet: tussenwerpsel.

3142 huys: gezin.

3143 dinghen: belangen.

3145 sonderlingh: buitengewoon; heeft ghesint: heeft lief.

3146 weldadicheyt: weldaad.

3149 propre: eigen.

3150 Hoe vaert enz.: hoe staat het met die militair; muruwe: malle.

3151 heeft eenendartich: is uitgespeeld (aan een kaartspel ontleend: als de winnaar 31 punten had, was het spel uit; bij het figuurlijke gebruik dacht men blijkbaar alleen aan het geëindigd zijn van het spel).

[p. 359]

koenraat

 

Wel dat verhuecht myn seer, daarom so moet ick hartich

 

Eens lacchen dattet klinckt over die heele straat!

writsart

 

Ay Koenraat doet so wel, dat bid ick, datje gaat³¹⁵⁴

3155

En brenght myn waarde broer dees onverhoopte tijdingh

 

Van myn gheluck en 't zyn.

koenraat

 

Ick sal stracx met verblijdingh³¹⁵⁶

 

U Broeder Ritsert oock gaan brenghen dese maar,

 

Adieu myn vrient vaart wel, die nu wist waar hy waar?³¹⁵⁸

⁺roemert

 

Maar slaeg'er twyfel an, dat ick niet ben verschoven³¹⁵⁹

3160

Van myn lief?

kackerlack

 

Dats verwis!

writsart

 

Wie sal ick meerder loven?

 

De ghene die myn gaf dese geswinde raat:³¹⁶¹

3154 doet so wel datje enz.: wees zo goed en ga brengen.

3156 stracx: meteen.

3158 die nu wist waar hy waar: wist ik nu maar waar hij was.

+ K 1 v^o

3159 slaeg'er twyfel an: betwijfel je; verschoven: verstoten.

3161 geswinde raat: slimme raad.

[p. 360]

 

Oft myn selfs? die daar dorst bestaan alsulcken daat:

 

Of sal ick die fortuyn, voor't aldergrootste prijsen,³¹⁶³

 

Die my op eenen dach so veel goets gaet bewijsen?

3165

Want sy heeft dit bestiert, dat myn broeder so graach

 

De Moorin schencken souw an zyn Boeltje van daach:³¹⁶⁶

 

En dat my 't Meysje is gegeven te bewaeren,³¹⁶⁷

 

Als Moy-aal gingh te gast, ten Noen-mael; tot haeren

 

Pol, den Hopman Roemer, die de waerschap had bereydt:³¹⁶⁹

3170

En siet door haar vertreck kreegh ick gheleghentheyt

 

Om myn lust te voldoen: o wonderlijcke saken!

 

Dat daar myn Vader quam om't Houwelijck te maken.

 

Of sal ick achten meer de bly-geestige vruecht?³¹⁷³

 

Of myn bevallijckheen? of die beleefde duecht³¹⁷⁴

3175

Van myn Heer Vaders ziel: die sich heeft uyt gaen spreyden

 

Door al zyn leven heen met meer als menslijckheyden?³¹⁷⁶

 

Ick bidt u goede Godt, behoedt ons doch voor quaat,

 

En onderhout ons huys voortaen in goeden staat.

ritsart met Koenraat.

 

Wat onghelooflijckheyt van sonderling ghelocken³¹⁷⁹

3180

Hebdy, o Koenraat! my met groote vruecht vertrocken?³¹⁸⁰

 

Waar is myn Broeder doch?

writsart

 

Hier is hy voor dees tijdt.³¹⁸¹

3163 die fortuyn: het lot.

3166 Boeltje: liefje.

3167 te bewaeren: om erop te passen.

3169 Pol: minnaar; waerschap: gastmaal.

3173 bly-geestig: blij.

3174 myn bevallijckheen: mijn aantrekkelijkheden (waardoor ik hem beval); beleefde duecht: vriendelijke goedheid.

3176 met meer als menslijckheyden: op meer dan menselijke wijze, buitengewoon.

3179 sonderling: uitzonderlijk; ghelocken: geluk.

3180 vertrocken: verteld.

3181 voor dees tijdt: op dit moment.

[p. 361]

ritsart

 

Ach lieve waerde broer, ick ben van harten blijt.

writsart

 

Och dat geloof ick wel! u lief is waart te minne,

 

So veel heeft sy gedaan voor die van ons ghesinne,³¹⁸⁴

3185

Die sy met haer behulp doch eerlijck heeft gherieft.³¹⁸⁵

ritsart

 

Prijs gyse myn noch an die op haer ben verlieft?

roemert

 

Och Kackerlack wat raat? nu gheef ick het verloren,

 

Nou heb ick doch geen kans so quaat staat dit gheschoren,³¹⁸⁸

 

Hoe'ck minder hoops heb laas! hoe ick haer meerder min;³¹⁸⁹

3190

Ick bid u Kackerlack, ay help my doch hier in,

 

Mijn hoop die is in u.

kackerlack

 

Wel wat sou ick anrechten?³¹⁹¹

roemert

 

Maakt hier een eyndt of, en gaatmen dit beslechten,³¹⁹²

 

Met bidden, met loven, want ghy bent wel ter tael:

 

En brenght my weder inde gracy van Moyaal.

3184 die van ons ghesinne: ons gezin.

3185 eerlijck: loffelijk (Stoett, Gloss.).

3188 staat gheschoren: is gesteld.

3189 Hoe ... hoe: hoe ... des te.

3191 sou: moet; anrechten: voor elkaar brengen.

3192 gaatmen: gaat mij.

[p. 362]

kackerlack

3195

Dats swaerlijck om te doen!

roemert

 

Wat dat u mach opkomen³¹⁹⁵

 

Daar wordy meester of: want kloeck en uytghenomen³¹⁹⁶

 

So leefdy met de tongh; en ken ick niet u gheest,³¹⁹⁷

 

Die so goet is en groot, dat daer een mens voor vreest?

 

So gy myn dit bestelt, so sal ick an u schencken³¹⁹⁹

3200

Wat ghy begheeren muecht: ja wat u lust te dencken,

 

Tot een vergheldingh, en voor u verdienden loon

 

So houwt al wat gy hebt.^3201-3202

kackerlack

 

Dat komt my seker schoon,³²⁰²

 

⁺Meen gyt al?³²⁰³

roemert

 

Souw ick niet?

kackerlack

 

So ick haer kan belesen,

 

So wil ick dan voor eerst tot uwent so vry wesen,

3195 Wat dat: alwat (speciaal: welke moeilijkheid ook); opkomen: overkomen.

3196 kloeck: bekwaam, knap; uytghenomen: op uitnemende wijze.

3197 leefdy met: ga je te werk met.

3199 bestelt: voor elkaar krijgt, klaarspeelt.

3201-3202 voor u ... gy hebt: alles wat je van me in gebruik hebt, houd dat als reeds verdiend loon.

3202 komt my schoon: staat me best aan.

+ K 2 r^o

3203 al: echt; belesen: overhalen.

[p. 363]

3205

Dat ick wanneer ick wil mach komen onghenoot

 

An tafel, an de Spynt, en snijen kaas en broot:³²⁰⁶

 

Of watmen anders lust.³²⁰⁷

roemert

 

Ick bender met te vreden.

kackerlack

 

Ick sel myn naersticheyt in dese saack besteden.

ritsart

 

Wel wie hoor ick hier? wel Roemer!

roemert

 

Mijn lijfs ghena.³²⁰⁹

ritsart

3210

Gy weet mogh'lijck niet, hoet hier staet.

roemert

 

Ick doe, och ja!

ritsart

 

Hoe koomdy dan so stouwt, dat ghy hier stal durft houwen?³²¹¹

3206 Spynt: spinde, provisiekast.

3207 watmen lust: wat me aansaat; bender met te vreden: vind het goed.

3209 Mijn lijfs ghena: spaar mijn leven.

3211 stal houwen: stand houden, blijven staan.

[p. 364]

roemert

 

Op u beleeftheyt siet so steld' ick myn vertrouwen.³²¹²

ritsart

 

Vertrouwt die niet te veel, eer dat gy qualijck vaart.³²¹³

 

Barmhertighe Soldaat! gy wert hier strackx verclaart³²¹⁴

3215

Voor vyandt, en weet dat, 't eerst gy myn komt ontmoeten,³²¹⁵

 

Hier of op de Bre-straat, ick sal u onsaft groeten:³²¹⁶

 

Al maackten gy onschult van hier of daar te gaan,³²¹⁷

 

Ick selt niet hooren, maar 'k sel even dol toeslaan,³²¹⁸

 

Al souw'ck u arm of been, of't een, of't aer verminderen.³²¹⁹

kackerlack

3220

Salighe Man denckt om jou wijf en jou kinderen.³²²⁰

 

En maackt jou so groot niet, nou saft, haastich is quaat:³²²¹

 

Siet datje toornicheyt niet voorje wijsheyt gaat.

 

Wasser met vechten yet te halen of te winnen,

 

Ghy soutet, lieve Man, nu al te laat beghinnen;

3225

Jan Rap ginger me duer ten past niet dat een knecht³²²⁵

 

Met eeren, ghelijck ghy, hier teghen yemandt vecht.

3212 beleeftheyt: welwillendheid.

3213 gy qualijck vaart: het je slecht zal vergaan.aant.

3214 Barmhertigh: erbarmelijk, meelijwekkendaant.; strackx: op staande voet.

3215 't eerst: zodra.

3216 de Bre-straat: de St.-Anthoniebreestraat.

3217 maackten gy onschult enz.: zou je je verontschuldigen dat je ergens naartoe moest.

3218 even: zeer, in hoge mate (Stoett).

3219 verminderen: afslaan (Stoett).

3220 Salighe Man: beste man.

3221 nou saft: kalm nou; haastich is quaat: driftig zijn is niet goed.

3225 Jan Rap ginger me duer: het mindere volk zou het aan de grote klok hangenaant.; knecht Met eeren: fatsoenlijke jonge man.

[p. 365]

ritsart

 

Ick sech niet meer, ick sal hem flux opt vleys touwen³²²⁷

 

Blyft hy hier niet van daen, dan seecker, wil hy peys houwen,³²²⁸

 

So raedt ick hem voor 't best dat hy haar selschap mijdt,

3230

Eer ick hem met een stock de kop anstucken smijt.³²³⁰

 

Siet ick waarschuwje noch, denckt dattet u gheseyt // is.³²³¹

 

So ick hem weder vyn, 'k sal toonen dat myn leyt // is.³²³²

kackerlack

 

Voor wrevel noch voor wreet heb ick u noyt ghekent:³²³³

 

Ick denck ook niet dat gy so opgheblasen bent,³²³⁴

3235

Of gy sult met ghedult u gramschap wel haast breken.³²³⁵

ritsart

 

O neen ick hebt gheseyt!

kackerlack

 

Hoort myn een weynich spreken,

 

Daer na soot u behaacht muechdijt volbrenghen vry.³²³⁷

ritsart

 

Wel an, secht.

3227 touwen: ranselen.

3228 dan: maar; wil hy peys houwen: als hij vrede wil bewaren.

3230 smijt: sla.

3231 denckt: weet goed.

3232 dat myn leyt is: dat ik daar niet op gesteld ben.

3233 Voor: als; wrevel: ‘kwaadaardig, boos’ (Stoett).

3234 opgheblasen: boos.

3235 breken: beteugelen.

3237 soot: indien het (of: zoals het?).

[p. 366]

kackerlack

 

Nou Roemer gaet een weynich an d'een sy.³²³⁸

 

Voor eerst so wouwd' ick wel dat ghy lie wout ghelooven,³²³⁹

3240

Dat al wat dat ick wil in dese saack beslooven,³²⁴⁰

 

Is niet om Roemers lust, maar om myn eyghen baat,

 

Doch so gy selfs bevindt, dat dese myne raat³²⁴²

 

U noodich is en nut, en nieuwers in kan schaden;³²⁴³

 

Het waar een slechtheyt dien moetwillich te versmaden.³²⁴⁴

ritsart

3245

Wats dat te segghen? he!³²⁴⁵

kackerlack

 

Siet dits myn raat en sin,

 

Dat gy den Hopman sult voor Reeder ruymen in³²⁴⁶

 

De minne van Moy-aal ghelijck u medestander.³²⁴⁷

ritsart

 

Voor Reeder ruymen in, en dat wy met malkander³²⁴⁸

 

⁺Reen souden aen myn boel, ghelijckmen aen een schip

3250

Ghewoonlijck is te doen?³²⁵⁰

3238 an d'een sy: een eindje weg.

3239 ghy lie: jullie (nl. Ritsart en Writsart, blijkens vs. 3299).

3240 beslooven: met inspanning tot stand brengen.

3242 selfs: zelf.

3243 nieuwers in: nergens in.

3244 slechtheyt: domheid.

3245 Wats dat te segghen: wat betekent dat;

3246 voor Reeder ruymen in De minne: als (mede-)reder (aandeelhouder, eigenlijk in het uitrusten van een schip) opnemen in de liefde.aant.

3247 medestander: compagnon.

3248 met malkander Reen aen myn boel: mijn minnares samen delen (als een schip dat men gezamenlijk ‘reedt’).

+ K 2 v^o

3250 Ghewoonlijck is: pleegt; Dan zydy van begrip enz.: je blijkt de zaak begrepen te hebben.

[p. 367]

kackerlack

 

Dan zydy van begrip

 

In dit stuk: Ritsert hoort! denckt eens hoe garen eetje

 

Van Marsepeyn of Taart, of so een lecker-beetje,³²⁵²

 

Van rams-nieren, of van een Hane-kams-bestey,³²⁵³

 

(Die geyle luyder kost is welich meer, als frey.)³²⁵⁴

3255

Gy maackt gaeren goet cier in lustighe bancketten:

 

Maar 't quaatsten is, ghy hebt niet veel om by te setten,³²⁵⁶

 

Door dien u Vader u so scharp houdt en so kort,³²⁵⁷

 

Vermits u 't meestendeel wat ande besten schort.³²⁵⁸

 

En dese die het munt, en hielle hoopen bricken,³²⁵⁹

3260

Hy sal 't gheen u ghebreeckt in overvloedt beschicken!³²⁶⁰

 

Hy gheeft de vrye slemp, hy dient u en Moy-aal,³²⁶¹

 

En myn oock, om dat ick myn wijnter kost daar haal.³²⁶²

 

Laat huer de vryheyt toe om wat met hem te jocken,³²⁶³

 

So sal sy hem met list een groote som doen docken,

3265

Op dat sy mach voorsien haar kelder weer met wijn,

 

De Botelrij van spijs, en watter meer mach zyn:³²⁶⁶

 

Daar mach gheen milder man nu opter aerden leven,³²⁶⁷

 

Als desen Hopman is, so ruym is hy int gheven:

 

Het is een botte bloet, wat batet toch verbloemt,³²⁶⁹

3270

Een groote malle geck, die wonder hem beroemt³²⁷⁰

3252 Van: (ook nu nog kan ‘Daar eet ik niet van’ hetzelfde betekenen als ‘Dat eet ik niet’)aant.

3253 bestey: pastei.

3254 Die geyle luyder kost: de spijzen van de wellustelingenaant.; welich meer, als frey: meer paardriftopwekkend dan smakelijk.aant.

3256 by te setten: te besteden.

3257 scharp houdt: krap houdt.aant.

3258 meestendeel: meestal; de besten: het voor-naamste, de geldstukken.

3259 het: heeft; munt: geld; bricken: eig. stukken, schijven (geld).

3260 beschicken: leveren.

3261 Hy gheeft de vrye slemp: hij laat op zijn kosten smullen.

3262 myn wijnter kost: mijn eten in wintertijd.

3263 jocken: grapjes, pret maken (onschuldig bedoeld blijkens vzn. 3278-82).

3266 Botelrij: provisiekamer; mach: moge.

3267 mach: kan.

3269 botte bloet: domme sukkel; batet verbloemt: baat het, het te verbloemen.

3270 wonder: geweldig; hem: zich.

[p. 368]

 

Van den Krijghshandelingh: o bloet 't is hem by vlaghen³²⁷¹

 

So uytermaten dapper inde mont eslaghen:

 

Hy kreegh nu lestent een beroeringh in zyn tongh,³²⁷³

 

Dat in een uur of twee zyn beck niet stil en stongh;

3275

Hy verschoont out noch jong, noch armen noch rijcken,

 

En rabbelt sonder slot, hy mach inde kan niet kycken³²⁷⁶

 

Of hy is droncken, en dan het hy loof noch lust,³²⁷⁷

 

En slaapt voort nacht en dach, gy moocht wel zyn gherust,

 

So dat ghy niet en hoeft in ghener wijs te vresen,

3280

Dat Moyaal immer sal tot hem gheneghen wesen:³²⁸⁰

 

Want hy is lam en loom, en heeft noch kracht, noch kuyt;³²⁸¹

 

't Is een voosen vueghel, een drooghert in zyn huyt³²⁸²

 

En sulcken blooden guyl als ickje niet kan segghen:³²⁸³

 

Hy sal gaan als gy wilt.³²⁸⁴

ritsart

 

Hoe sullen wijt anlegghen?

kackerlack

3285

Voorwaar, ick acht hem hooch: maar daar in aldermeest,

 

Datter hier ter werelt noyt sulcken Man is geweest,

3271 bloet: basterdvloek (zie blz. 383); 't is hem ... eslaghen: hij heeft zulke aanvallen van mateloze spreekzucht gehad.

3273 beroeringh: onrust.

3276 rabbelt sonder slot: wauwelt zonder logisch verband.*aant.

3277 loof: opgewektheid.

3280 immer: ooit.

3281 kuyt: fut (eig. kuit van de vis, maar blijkens Stoett, blz. 233, dacht men meer aan sperma).

3282 drooghert: een uitgedroogde, impotente man; in zyn huyt: door en door (zie de toelichting op vs. 2477).

3283 guyl: lafaard (vgl. vs. 1341).

3284 gaan: weggaan.*aant.

[p. 369]

 

Die 't volck meerder jonst en vruntschap kan bewijsen,³²⁸⁷

 

Met overdaat van dranck, en kostelijcke spijsen.³²⁸⁸

ritsart

 

't Sou meer als wonder zyn datmen alsulcken Man³²⁸⁹

3290

Die so ruym-schotelt is niet souden haelen an:³²⁹⁰

 

Voor myn, ick ben van sin dat wylie hem uytstrijcken,³²⁹¹

 

In wat manier het sy?

writsart

 

En ick oock van ghelijcken.

kackerlack

 

Dats wel, dat is seer goet, ick bidt u lien dat ghy

 

In u gheselschap voort oock wilt aennemen my;³²⁹⁴

3295

⁺Want ick heb heen en weer ghetracht aan bey ezyen,³²⁹⁵

 

Om te vereenighen dees twee harde partijen.

ritsart

 

Siet daar, daar is myn hant dat ghy ontvanghen wert.

writsart

 

Van mynent weghen ook, siet daer; uyt een duyts hart.³²⁹⁸

3287 jonst: genegenheid.

3288 kostelijcke: kostbare.

3289 wonder: vreemd, gek.

3290 ruym-schotelt: rijk, verkwistend.

3291 uytstrijcken: te slim af zijn.

3294 voort: van nu af aan.

+ K 3 r^o

3295 heen en weer ghetracht: in twee richtingen gezocht, mijn best gedaan, ‘getrokken’.

3298 uyt een duyts hart: oprecht gemeend.

[p. 370]

tekstkritische noten

kackerlack

 

Siet daar, ghy broeders bey, al kan ick niet beloonen

3300

De eer die u belieft an myn persoon te toonen,

 

So neemt van my in danck voor dees u groote duecht,³³⁰¹

 

Dese verwaande geck, opdat ghy met hem muecht³³⁰²

 

U buyck vol lachen staegh.

writsart

 

Wel dat komt seecker aerdich.³³⁰³

ritsart

 

Wel Kackerlack dats schoon! hy is het doch wel waerdich.

kackerlack

3305

Hou Roemer tsa komt hier indient u wel ghevalt.³³⁰⁵

roemert

 

Is de peys allemaackt?

kackerlack

 

Ick heb moytjes ekalt:³³⁰⁶

 

Dit volckje konje niet, maar doen ick haar met reden,

 

U duechden, u daeden, u hoochdraghende zeden³³⁰⁸

 

Ten vollen heb ghelooft, so hebben sy op trouw

3310

De Treves my vergunt so ickse hebben wouw.³³¹⁰

3299 A daer ghy broeders bey al - 3305 A*BCD Roemert - 3306 AA* allemaack? B alle maackt? C allemaeckt? D al emaeckt?

3301 dees u groote duecht: die grote goedheid van u.

3302 muecht: kunt.

3303 dat komt aerdich: dat is een goed idee (H. Prudon S.J. ed. Sp. Brab. blz. 180; vgl. Verdenius, Studies over Zev. eeuws, blz. 52: ‘Komen nadert hier tot een koppelwerkwoord.’

3305 ghevalt: belieft.

3306 ekalt: gepraat.

3308 hoochdraghende zeden: fiere karakter.

3310 de Treves: wapenstilstand; so: zoals.

[p. 371]

roemert

 

Ghy hebt seer wel ghedaen: 'k weet niet oft om myn sinnen,

 

Oft om myn schoonheyt my het volck dus beminnen:

 

Want waer ick door de stadt en door de straete gae,

 

De Meysjes rysen op en kijcken myn vast nae,³³¹⁴

3315

En koom ick inde Kerck int midden vande preken,³³¹⁵

 

De wyven weten daer soo veel van my te spreken,

 

Wie dat ick heb gevryt, en wie ick niet en wil:

 

Tot dat Klaes klick seyde nou Labbekack sit stil.³³¹⁸

 

Had Jan Dircks sijn nift geen nieuwe rock gaen koopen,³³¹⁹

3320

Neel van Gods wegen souw voorseker my na loopen,³³²⁰

 

En ouwe Joosten weeuw die loopt wel van myn vuer,³³²¹

 

Maer daerom streeck myn peet huer moer so lustich duer.³³²²

 

Wat noch prijs ick Giertje, die pleech myn selfs te sabben,³³²³

 

En om een haver stróó, eens in mijn hant te krabben,³³²⁴

3325

Met sulck getuetel, nou alle ding dient niet eseyt,³³²⁵

 

Men mach seggen watmen wil, 'tis een hecht vannen meyt,³³²⁶

 

Ick konse met gewelt niet van mijn lijf houwen,

 

Roemer seydse lest, wil gy my vuer jouw wijf trouwen?

 

Neen, seyd ick, gy hebt een bueck, ick en slach: dat 'kje nam,³³²⁹

3330

Het sou al sot en mal worden wat van ons beye quam.

 

Maar wat sey Dibbrich Klaes? quam my sucken quanckt//vryen,³³³¹

 

Ick souw warachtich met de knecht wt het langkt//tyen!³³³²

3314 vast: lang.

3315 preken: preek.*aant.

3318 Klaes klick: In de Boertighe Clucht van Claes Klick van J. van Arp (2de druk 1640) noemt Claes zijn vrouw ook ‘labbekack’; in Hoofts Warenar (vs. 227) wordt de weduwe van een Claesje Klick genoemd, die Lobberich heet.

3319 nift: nicht.

3320 Neel van Gods wegen: (in Bredero's Griane komt een Nel van Goosweghen voor; zie F. Veenstra's editie in deze reeks, blz. 119).

3321 Joosten: genit. van Joost; loopt wel van myn vuer: loopt mij al vooruit.

3322 streeck duer: nam onderhanden.

3323 sabben: zoenen.

3324 om een haver stróó: bij de minste gelegenheid.

3325 getuetel: aanhalig geleuter.

3326 een hecht vannen meyt: een stevige meid.*aant.

3329 een bueck: een slag van de molen; en slach: een tik (ze zijn dus beiden getikt); dat: als.

3331 sucken quanckt: zulk een kerel.

3332 knecht: jonge man; tyen: trekken.*aant.

[p. 372]

 

Al verwijt myn haer moer dat ick lest mijn scheen//stiet³³³³

 

Tot Barbers, wat schaat dat? Ick wasset alleen//niet.³³³⁴

3335

Hoe voer huer suster doch met Floris en met Flip,³³³⁵

 

Al mienden sy al waers, en kreech sy oock geen slip?³³³⁶

 

Dan dat is so voor als nae, ghy lieve Krijchs-luy.³³³⁷

 

Wat had ick oock een spul met dicke Trijn en Truy,

 

Die alle bey gelijck, door 'thielle leger riepen,

3340

Dat sy geen deech hadden als sy niet by men sliepen,³³⁴⁰

 

⁺Sulcken Man ben ick! daarom sey Langhe Fransen Vrouw,

 

Datser gelt, ja haar hemt met my verteeren wouw.

 

Gae ick eens in een kroech, daar ick wat meen te blyven,

 

Stracx werd ick daar ontboon by Weeuwen, en by Wijven:³³⁴⁴

3345

Kijck sulcken gracy heb ick!³³⁴⁵

kackerlack

 

Heb ickt niet gheseyt,

 

Dat Roemer heeft een Amonysis welsprekentheyt?³³⁴⁶

ritsart

 

Volkomelijck en wel, ghy hebt gants niet vergheten.³³⁴⁷

kackerlack

 

Ick noo u allemael morgen middach ten eten,

 

Tot Hopman Roemers, oft tot myn joffrou Moyaal:³³⁴⁹

3333 mijn scheen stiet: een blauwtje liep.

3334 Tot Barbers: bij Barber.

3335 voer: ging te werk.

3336 al mienden sy al waers: al meenden zij het oprecht; kreech sy geen slip: werden zij niet afgescheept.

3337 Dan dat is so voor als nae: maar dat is tot daar aan toe; Krijchs-luy: kerels.

3340 deech: plezier.

+ K 3 v^o

3344 Stracx: dadelijk (in vs. 3350 strack).

3345 gracy: sex appeal.

3346 Amonysis: onverklaarbaar woord, waarschijnlijk een verbastering.*aant.

3347 niet: niets.

3349 Roemers: nl. huis (vgl. vs. 3334 Tot Barbers).

[p. 373]

3350

Gae gy lie binnen strack: gaet heen gy Koeter-wael,³³⁵⁰

 

Wy sullen u u goet wel haest helpen verslempen,³³⁵¹

 

Als gy een kaal gat bent sal ick noch met u schempen.³³⁵²

 

Nou hoort gy Heeren hoort! heeft u dit spul verhuecht?³³⁵³

 

So klapt eens in u handt, en roept dan ja met vruecht:

3355

En leer gy lacchend' Duecht, so looft niet onsen Dichter:

 

Maar't Affricaensche hooft, der Roomscher spelen stichter.³³⁵⁶

't Kan verkeeren.

3350 Koeter-wael: iemand die krom spreekt.

3351 wel haest: heel vlug.

3352 kaal gat: berooide drommel; met u schempen: je bespotten.

3353 Heeren: (tot de toeschouwers gesproken).

3356 't Affricaensche hooft: Terentius.

[p. 374]

In D (Alle de Wercken, 1638) zijn na vs. 2750 de volgende verzen ingevoegd, terwijl vs. 2751-2768 zijn weggelaten:

Die geven sy voor maecht: een of ghereden Meer²⁷⁵¹
Ghelijckt ghebeurde laest een seecker goede Heer,
Die sijn Huys-vroutje dwongh sijn kleeren uyt te sluyten;²⁷⁵³
En nam een hoope gelts en gingher mee na buyten
Daer yevers in een Kroech: daer hem de vrouw van 't huys²⁷⁵⁵
Wel blydelijck ontfingh met al heur snoot gespuys,
Van laechloopers, speel-luy, van hoeren en van snoeren:²⁷⁵⁷
En sulck gheselschap als dat vuyle leven voeren,
Daer klieden hem de man int effen fijn Fluweel²⁷⁵⁹
En bralden als een Prins voor Bruydgom in 't bordeel,²⁷⁶⁰
Daer sat sijn Bruyd becranst met Speelnoots: an een deken,²⁷⁶¹
Van schoone wol en zijd wel nae de kunst besteken;²⁷⁶²
De lieren de giegels, de clop-scheen, en de fluyt,²⁷⁶³
En die heldere keeltgens die maeckten soet gheluyt,
Men deuninckten: men sprong met vroolijck tureluuren.²⁷⁶⁵
Wel immers: daer waren eenighe vande buuren^2766
+Die hebben dat sijn Vrouw uyt vrientschap angheseyt,
Die ginger moytjes heen des avonts met heur meyt,
En heeft selven door 't glas dit spulletjen ghekeecken,
Hoe datse was te moe dat laet ick haer uytspreecken:²⁷⁷⁰
Want siet sy viel in swijm ten hulp niet watmer dee,²⁷⁷¹

2751 of ghereden Meer: een door ontucht versleten vrouw (meer: merrie).

2753 uyt te sluyten: uit de kast te halen.

2755 yevers: ergens.

2757 laechloopers: muzikanten die in herbergen optreden (die gelagen aflopen); snoeren: snollen.

2759 klieden hem: kleedde zich; effen: gladde.

2760 bralden: pronkte.

2761 Speelnoots: bruidsmeisjes; deken: kleed.

2762 besteken: geborduurd.

2763 giegels: violen; clop-scheen: zakviooltje (dat in de zak tegen de scheen klopte).

2765 deuninckten: maakte pret; tureluuren: deuntjes spelen of zingen.

2766 Wel immers: maar ja.

+ [I 1 r^o]

2770 dat laet ick haer uytspreecken: dat laat ik blijken uit haar gedrag?

2771 ten hulp: het hielp niet (ten = het en).

[p. 375]

 

En men bracht haer voor doot tot harent inde stee,

 

En hy was daer heel duyts: doe ginght daer op een sluycken:²⁷⁷³

 

Mit hiele tonne biers: mit groote stiene kruycken,

2775

En leere vlessen van dartien mingelen wijn,²⁷⁷⁵

 

Van de wijncoopers: die godwouts be-eedicht zijn,²⁷⁷⁶

 

Die ick nochtans wel ken: maer ick selder niet noemen,

 

Hoe wel dit eerlijck volck haer sulcks noch beroemen.²⁷⁷⁸

 

Flucks quamen daer by hem guyghelaers en Obly,²⁷⁷⁹

2780

En aessacx speelders vol van alle schelmery,²⁷⁸⁰

 

Die om een penningh haer schaemt stellen ter syen,

 

Met dese vrome luy sat hy in basterdyen,²⁷⁸²

 

En verdeed al sijn gelt: want uyt een canne vocht

 

Hy noch met nauwer noot vijf roemers crijghen mocht:²⁷⁸⁴

2785

Want onder inde Kan heb ick recht hooren segghen,²⁷⁸⁵

 

Daer hadse een servet, of ander lywaet legghen,

 

Daer tapten sy dan op: en voort door al 't gheraes

 

En sach hy daer niet na: o 't was een nob'len baes.

 

Soo quamt dan dat de waert met syn parfuymde kolder²⁷⁸⁹

2790

Een leer van onder schreef tot boven ande solder,²⁷⁹⁰

 

Datmer na climmen most: de Speelnoot nammer Bruydt²⁷⁹¹

 

En dansten als een lanst Passemedia recht uyt,²⁷⁹²

 

De trappen op Clementia: al was de Bruygom droncken,²⁷⁹³

 

Hy heeft de Meysjes noch rustich schoegelt eschoncken,²⁷⁹⁴

2773 duyts: vrolijk van de drank; sluycken: binnensmokkelen.

2775 vlessen: zakken; mingelen: (ongeveer) liters.

2776 godwouts: godbetert.

2778 eerlijck: keurige (ironisch).

2779 guyghelaers: goochelaars; Obly(-speelders): verkopers van oblieën, die er ook om lieten dobbelen.

2780 aessacx speelders: goochelaars die hun ingrediënten in een knapzak dragen.

2782 vrome luy: brave lui (ironisch); basterdyen: liederlijkheid (of: -heden).

2784 mocht: kon.

2785 recht: betrouwbaar.

2789 parfuymde kolder: geparfumeerde wambuis.

2790 leer: ladder van notities van de verteringen.

2791 nammer: nam haar.

2792 lanst: jonge man; Passemedia: passemede, oude dans van Italiaanse oorsprong (passe mezzo), een soort pavane; recht uyt: naar hartelust? (WNT XII, derde stuk, kolom 648).

2793 Clementia: naam van een dans?

2794 rustich: royaal; schoegelt: geld voor schoenen, hier waarschijnlijk drinkgeld.

[p. 376]

2795

Ghelijck as dat een wijs is: voort brachtmen hem te bedt:²⁷⁹⁵

 

Want hy lagh en sliep: en was soo slap as een slet,²⁷⁹⁶

 

Men leydt hem sagjens neer wel soetgens in sijn nesjen,

 

En veur een jonghe Meyt kreegh hy een heel oudt besjen,²⁷⁹⁸

 

Daer hy doen sonder caers sijn lust aen heeft versaet,

2800

De lieve langhe nacht tot aen den dageraet.

 

Des smorghens alsoo haest als sy maer sach haer open²⁸⁰¹

 

Dat hy vermoeyt wel sliep is sijt safjens ontslopen,

 

En 't Bruytjen quam daer weer al onthaeckt en ontdaen,²⁸⁰³

 

Ghelijck of sy van hem was haestich op ghestaen,

2805

En sy vernestelt hem te deegh, doen voort an 't kitt'len,²⁸⁰⁵

 

En gingh hem wel een bedt over 't slapen te kapitt'len,²⁸⁰⁶

 

Doe quam van dat ghesnor een schalcke hoere dop,²⁸⁰⁷

 

Die dese Bruygom bracht een moye basterdt sop,²⁸⁰⁸

 

En hand water, en meer: doch al om wat te crijgen,

2810

Met refereyntjens die een goet man wel sal swijghen:²⁸¹⁰

 

Maer sulck volck ist een vreucht: dus bleef hy inde bocht²⁸¹¹

 

⁺Tot hy bue en loof was: en langher niet en mocht:²⁸¹²

 

Doe wierdt hy juyst ghehaelt van yemant van sijn vrienden,

 

Hy gingh als vernaghelt, en was wel half sticksienden.²⁸¹⁴

2815

Sijn lieve Vrouwtje die besuurdent met de doot,

 

En desen fijnman quam in jammerlijcken noot.²⁸¹⁶

2795 wijs: gewoonte; voort: vervolgens.

2796 lagh en sliep: lag te slapen; slet: lap.

2798 veur: in plaats van.

2801 sach haer open: de kans schoon zag.

2803 onthaeckt en ontdaen: met losse kleren.

2805 vernestelt hem: schudt hem wakker (maar volgens Oudemans is vernestelen een ‘onkiesch woord’).

2806 een bedt kapitt'len: duchtig de les lezen; bet in Holl. bijvorm v. beet en bit, eig. ‘brok’.

2807 ghesnor: gespuis; hoere dop: hoerenwaard.

2808 basterdt sop: bastaardwijn, een zoete wijn.

2810 refereyntjes: praatjes.

2811 bleef inde bocht: bleef aan de zwier.

+ [I 1 v^o]

2812 loof: moe; mocht: kon.

2814 vernaghelt: strompelend als een hinkend paard*aant.; sticksienden: bijziende, half blind.

2816 fijnman: mijnheer.

2403 A vette kapitaal E - 2411 BD Katrijntje

2423 CD Helaes - 2428 B soete melck

2435 D ondersmijten. - 2436 A*BD afbyten - opschrift A Int 't D vijfde Bedrijf. - 2439 A Kleine sierletter A

2446 A*BCD op dees - 2447 A*BCD van zijn e.d. - 2460 D Kom CD gaen wy -

2464 A*BCD sal 't - 2465 BC quam 't dat

2474 B meende

2486 D de wicht - 2489 CD aengerecht

2506 A aer; - 2509 D voord'ren CD kostelijck - 2513 A*BCD schielijck - 2514 A*BCD So(o) tusschen - 2515 A*BCD onderlingh te worden - 2517 CD vil licht

2526 D gheloof, - 2528 D onmenschelijck A gemoet.

2540 D nedericheyt - 2544 A*BCD sterve

2552 A Met

2563 AB niets quant - 2565 D Angnietje

2569 B gheenerwijs - 2573 A*BCD deughdelijck e.d. - 2576 CD Frederijck

toneelaanwijzing CD Angeniet, A*BCD Geertruyt
2577 A kleine sierletter W - 2582 A*CD 'kSel't - 2587 AA*ickir - 2589 CD en ick - 2591 A hebmen A*CD heb mijn

2592 A Guert. - 2594 A*BC niemer D niemeer - 2596 B Soutsteegh CD Souwt-steegh - 2603 D vry ontbr. - 2604 A*BCD pleecht - 2607 D nuwebacken

2608 B ellif-penningh, - 2610 A*BCD nu een reys - 2613 CD sulcken - 2620 B Ouweluy

2622 A*B Grietje - 2623 CD En ick dronck - 2624 A*BCD g(h)enoechlijcken - 2625 A*BCD Moertjen e.d. - 2626 D pleech - 2627 B Meysjens

2637 D men seun - 2638 A*BCD hoop - 2644 D katigismus - 2648 CD wonder

2655 CD sonder - 2658 A*B nachtjen - 2660 D sulcken ACD is - 2661 CD Frederic - 2663 D niemeer - 2664 A* hun CD hem

2670 AA*B slabber op, slapper neer, 2674 A*BCD quamen D telcken - 2675 A*CD verwongderen AA*B die her by - 2677 A jouweut - 2681 A sel de

2684 D ghenoch - 2688 ABC 'tblancken en D sproetigh. - 2693 - A*BCD men kaer, -

2709 A*B met Mantel CD met de mantel - 2713 A*BCD willet - 2714 A*BCD an jaghen

2717 A*BCD manieren, - 2720 A*BCD aen wil - 2721 B op loopen - 2722 A*BCD voorseker wel sal - 2726 A om dat dat 'ck A*BCD Om dat ick

2741 A*C vry want
2751-2768 zijn in D vervangen door de tekst die hierachter op blz. 374-376 is afgedrukt. - 2752 A Met licke-pot - 2756 A*BC die noch (God wouws) - 2758 C durf

2780 A*BCD Raepje en een

2785 C als achtet - toneelaanduiding CD Deel, in't vijfde - 2793 A kleine sierletter I - 2795 A*BCD heb by myn - 2797 A*BCD hoe leyder!

2806 A*BCD hem so(o) bijnden - 2818 AA*B Ballinghs-landts CD Ballingh-landts

2829 A ghy hebt

2845 A*CD woud hy -

2849 A sien - 2856 A soon

2863 A* Jootsche

2876 AA*BCD Het marginale is gedrukt als begin van de scènekop - 2878 A*BCD by Stadt - 2880 A*B Regiliers - 2883 A oppe byt

2887 A*BCD Lammert, neen ick - 2891 B*Vesjesvolck D Vesjes-volck AB baan CD baen. - 2892 A*BCD frayste B onder - 2905 A*moeytjes

2909 A*BCD g(h)enoechlijck - 2915 A*BCD maer - 2919 CD 't Is (evenzo in 2928 en 2940) - 2923 A vrijster

2929 B kouwtvorstich - 2930 A*BCD veur seecker - 2931 CD pronckt - 2937 A*BCD after-ent - 2945 B boerensleen

2949 B an men kaer - 2953 B enoech - 2958 BD drie groot - 2966 A*BCD luy(d)t en roep

2969 CD 't Het - 2974 A*BCD Want - 2975 A*BCD maar e.d.

3007 A*BCD toch - 3008 A Ons ontbr.

3015 A Instrumtenten

3025 B hy ontbr. eenmaal

3034 B mis doen - 3036 A ongeluck een - 3039 A kleine sierletter S - 3040 A*BCD flusjes - 3046 A*BCD steenden

3056 A*BCD maer -

3063 A*BCD schalckheyden - 3069 A*BCD af te doen - 3076 CD lacht ghy - 3079 A*C je ontbr. B u liegen

3085 A an mick

3091 A*BCD jonge-luy - toneelaanduiding A*BCD Roemert, - 3099 A kleine sierletter M

3111 A* Omphaele, CD Omphele,

3127 A*CD ist Writsert,

3136 A*BCD waerlijck

3140 AA*B vryerharten - 3149 AB monckt. - 3150 B murruwe

3163 A*BCD de - 3180 A Hebdy o Koenraat my!

3186 A*CD Prijst - 3191 A*BCD aenrechten?

3208 A*BCD sal - 3209 A*BCD Roemert

3218 AA*BCD toeslaan. - 3220 A*BCD en om jou - 3221A 'e Maackt

3230 CD an stucken - 3238 A*BCD Roemert

3239 CD wouw ick - 3242 B bemint - 3247 AA*BCD medestander:

3253 A*BCD - pastey, - 3256 AA*BCD is ghy

3271 AA*BCD vlaghen, - 3272 A*BCD uyter maten - 3275 A*BCD rijcke, - 3276 A rabelt - 3278 ACD dach. B dach: A*B mocht - 3282 AA*BCD huyt. - 3286 A*BCD sulck

3293 AA*BC ghy, - 3295 CD beye zijen

3314 AA*BCD na(e). - 3319 A*BCD Dircksen - 3323 AA*BCD Giertje die - 3328 A*BCD Roemert - 3331 A*BCD sulcken

3334 A niet - 3342 CD hembt, - 3346 A*BCD Roemert - 3349 CD Roemert B Juffrou

3353 B Nu - AA* drukkersvignet, onderaan t'AMSTERDAM,/Ghedruckt by Paulus van Ravesteyn,/ANNO 1617. resp. 1620. De middelste regel in A cursief, in A* in civilité. In C de vijf lofdichten van blz. 123-127 hiervoor, in D alleen de laatste vier, in CD gevolgd door EYNDE