|
| |
| |
| |
[Palmerijn van Olijve]
| |
| |
| |
Nota Inzake de Palmerijn-roman, bron voor Bredero's Griane
Het is een algemeen bekend feit dat Bredero de plot van de Griane ontleende aan de Palmerijn-roman. Deze werd vooral in hogere sociale niveaus zeer gewaardeerd en veel gelezen. Hij vertolkte op uitnemende wijze de idealen die leefden in de toenmalige aristocratische kringen: hoge opvattingen van plichten en rechten verbonden met gelijkwaardige gedachten over de liefde. Zo had ook Tasso zijn hoofdpersonen gemodelleerd in zijn epos La Gerusalemme Liberata. De held met zijn virtù, sublieme eigenschappen van moed, wijsheid, rechtvaardigheid, gematigdheid, vrijgevigheid, en hoge gezindheid, kreeg zijn voltooiing in het volmaakte minnaarschap. Dit complex verschijnselen nu wordt gereflecteerd in de Palmerijn-roman en hier vindt Bredero het materiaal om gestalte te geven aan zijn visie op bepaalde facetten van het menselijk leven. Het laatste alleen al is een voldoende reden om zich bezig te houden met dit litteraire genre.
Wij drukken hier de hoofdstukken af, die Bredero in zijn Spel van Griane heeft verwerkt. Gebruikt is de editie-1613, het exemplaar van de U.B. te Leiden; de reproduktie van het titelblad is ook daaraan ontleend.
De tekst wordt diplomatisch gegeven, de afkortingen zijn opgelost, aperte drukfouten verbeterd. Er worden geen verklarende aantekeningen toegevoegd, omdat deomvang van het boek daardoor te zeer zou toenemen.
| |
| |
VVie den Keyser vvas; onder den vvelcken Palmerin geboren vvert, ende van de secrete liefde, die den Prince Tarasis tot des Keysers Dochter genoemt Griane droech.
| |
Het eerste Capittel.
Men vindt inde oude Historien der Keyseren, van de hooghe vermaerde stadt van Constantinopolen dat nae Constantin, Remycius de achtste was, die na hem volchde, de welcke sijn Ondersaeten soo wijsselick ende deuchdelick regheerden, dat hy niet alleen van haer en worde bemint, maer hem oock dede vreesen ende ontsien vanden Volcke der omligghende Landen, alsoo dat hy syn Keyserdom grootelijck vermeerderden. Desen Remycius was soo milt, dat gheen Ridder twaer wiet ware, noyt in syn Hoff en quam, oft hy en worde aldaer wel onthaelt, hem doende alsulcke presenten ende geschencken, dat den schencker daer door in weerden ghehouden worde van syn eygen vyanden. Het gebeurden dat hy ten houwelicke nam, de dochter vanden Coninck van Hongarien, alsoo schoone ende wijse Princesse als eenighe andere in heuren tijdt, die hy beminde met een soo vuyrige liefde, dat hy daer door vergat de oeffeninghe der wapenen, nochtans niet dat zijn Hof verminderde van vrome Ridders maer vermeerderde van dage te daghe, nemende een besondere ghenoechte, daer in te doen op voeden de jonge Princen ende Edelluyden, die hem gepresenteert worden, sonderlinghe nae dat die Keyserinne hem gebaert hadde eenen Soon, die genoemt wort Caniam, om welckers gebeurte groote vreuchde ende blijtschap door t'geheel Keyserrijc bedreven wort, het tweede jaer daer nae bevontse haer bevrucht van een Dochter, diese dede noemen Griane, dewelcke ghecomen zijnde tot den ouderdom van veerthien Jaren, was soo schoon, ende van sulcker excellenter manieren, dat alle die ghene diese saghen, haer achten te syn een singulier werck der natueren, t'welcke d'oorsaecke was dat Tarisius, neve van den Coninck van Hongarien: (opghevoet zijnde metten jonghen Prince Caniam) op haer verlieft worde, in sulcker manieren dat hy voor hem nam, haer also gedienstich te syn, dat sy lichtelick soude ghewaer worden, den goeden wille die hy tot haer draghende was, t'voornemen wert wel volbracht nae syn vermogen, maer sy en maectender gheen werck van, waerom hy leet een seer groote quellinghe, nochtans niettemin begeerende te gheraecken tot syn meeninghe, badt
| |
| |
Caniam, dat hy wilde doen vercondighen een Tornoyspeel, tot het welcke ghenoodt souden worden alle Ridderen, so wel vreemden als Griecken, hopende daerin alsoo te betoonen syn vromicheyt, dat Griane oorsake soude hebben hem te beminnen ende dat hyse daer na soude moghen doen versoecken ten houwelic, deur het middel vande Keyserinne zijn moye, houdende nochtans secreet voor synen Neve Caniam t'ghene dat hy dochte, Caniam accordeerden hem seer gheerne, den Keyser syn Vader daer van te spreken, ende terstont vont hy hem wel te passe, hem gheheelick verclarende de raetsluytinghe, die hy ende syn Neve Tarisius gedaen hadden, indient hem beliefde haer alle beyde Ridders te slaen, den dach vanden halven Oost toecomende, het welck den Keyser seer goet achten: hem niet weygerende eenighen puncte van syn begheerte, om welcke oorsaecken hy terstondt afveerdichden Herouten, te Reysen deur de Landen, om te vercondigen dese vergaderinghe, hierentusschen en was Tarisius niet slapende, maer arbeyden nacht ende dach ende stelde hem in groote moeyten, om te doen t'gene des Keysers Dochter soude moghen behaghen, de welcke hy noch niet mondelic verclaert en hadde t'ghene sy ghenoechsaem aen hem mercken mochte, deur wtwendige betooninghen maer op een tijt met haer coutende, in een bequame plaetse, comende onder andere in propooste vande liefde, nam de stouticheyt, haer met eenen woorde (noch kranck fondament hebbende) seyde: Me vrouwe, u en is niet onbekent de vergaderinghe die ten naesten Feeste geschien sal, waer in ick verhoope de ordeninghe des Ridders t'ontfangen, ende indient u beliefde, die weldaet te doen, van my te vergunnen een gifte, die u weynich costen soude, soo meucht ghy u wel verseeckeren, dat ick my soude achten, den aldergeluckichsten Ridder vande gheheele Weerelt, want dat alleen, soude moghen syn, de oorsaecke, my te doen hebben de eere ende den prijs van Steeckspel, Griane voorseecker wetende dat Tarisius haer een goede affectie droech (ghelijck ic gheseyt hebbe) antwoorden hem, op goeden gheloove myn Neue, ick soude seer blijde ende wel te vreden zijn, indien ick ware het middel oft eenige oorsake van tgheluck soo ghy u voor laet staen, nochtans u te consenteren eenige gifte, sonder te weten wat, daer inne soude ic my selfs ongelijck doen, so my dunckt.
Als Tarisius verstonde dese excusatie, was syn meeninge, van haer te ghenieten tgene hy tot noch toe mishoopt hadde, waerom, hebbende de tranen bykans in d'ooghen, seyde hy tot haer: Me vrouwe, ick bidde u met geheelder herten, int goede te nemen, t'gheene ghy tegenwoordelick verstaen sult, want al hadde ict vast voor my genomen, voor u te verswijgen, so druckt my nochtans d'affectie alsoo, datse my bedwinght voort te varen, ende u te segghen t'ghene ick selver niet dencken en derve, vreesende u te mishaghen, wetende anders gheen middel dat my voor den doot bewaren mach, ende my te ghenesen vande quellinghe, te seer straf
| |
| |
ende wreet, soo groot is de liefde die ick tot u draghe, de welcke ick wel meynden te overwinnen ende my seluen oock, maer hoe ickse meer schouwen wil, hoese meer vermeerdert ja soo wonderbaerlick, dat als ick u in mijn presentie sie, mijnen geest my bykans gheheel verlaet, om in u alleene te leven, om dese oorsaecken hebbe ic besloten (indien ghy het goet vint) u te doen versoecken tot een Huysvrouwe, aenden Keyser u Vader, ende indien hy my soo groote eere doet, mach hem t'Coninckrijck van Hongarien wel beroemen (ende ick oock) gecomen te zijn tot den hoochsten graet des Wereltlicken ghelucks, hebbende tot een Vrouwe, de gheene die selue d'onwtsprekelicke deuchde is, ende daerentusschen, indien u beliefden my te schencken eenigh Juweel ofte bagghe, ende my te ghebieden het te dragen als uwen Ridder, ghy sult lichtelic moghen bekennen, hoe veel de liefde in my vermach, door die sterckte die ick soude vercrijgen inde deucht, vande soo hoochgeachte gave. Griane die weynich achten op zijn lijden, hoe wel dat zy qualic te vreden was, van zijne gehouden propoosten, antwoorden hem ghestadichlicken, soo ghy tot mywaerts droecht alsulcken respect ofte eer als het vereyscht, so en soudy niet gebruycken de maniere van spreken, my so qualijck voeghende t'aenhooren, want indien u begeerte is gelijc ghyse my te verstaen geeft, so behoort ghy u te voeghen aen mijn Heere ofte me Vrouwe, die meerder machts ouer my hebben als ic selve, daerom bidde ick dat u sulcx niet meer en gebeure, oft gelooft sekerlijck, dat ghy my daer met onvrientschap doen sult, ende voor dese reyse ontschuldige ic ghenoechsaem uwe onvoorsichticheyt, gemerct dat (na mijn meeninge) ic alleen de schult hebbe, om de grote gemeynsaemheyt die ic u toegelaten hebbe, t'welck my beroudt van goeder herten, dit geseyt hebbende, liet sy hem alleen staen, betoonende aen haer wesen, den cleynen danc die sy hem wiste van dese aensoeckingen, aengesien sy liever soude hebben willen sterven, als hem te nemen tot een man, ende noch veel weyniger tot een vrient. Of Tarisius als doe wel verbaest was, daer van en derf men sich niet verwonderen, want also verbaest zijnde, ende sonder daer op te dencken, ginck hy inde Camer vande Keyserinne, alwaer Caniam met haer was sprekende, ende sonder te groeten d'een noch d'ander, ginck hy sitten in eenen stoel, beginnende alsoo seere te suchten, dat zijt hoorden, waer deur de Keyserinne beweecht zijnde, dochte datmen hem eenich groot onghelijck aenghedaen hadde, ofte dat hy niet en conde vercrijgen tghene hy van noode hadde tot het Tornoy speel, waerom sy, verlatende haren soon, riep Tarisius alleen, ende seyde tot hem: Mijn Neve, ic sie u so melancoliych dat het schijnt dat ghy eenich dinc gebreck hebt, hebdy niet tgene u van noode is tot de vergaderinge die mijn sone heeft doen vercondigen? ende als sy dese woorden sprack aensachse Tarisius noch vlijtiger, dan sy te voren gedaen hadde, ende bemerckten dat de tranen van zijn oogen liepen, twelck haer vermeerderde de begeerte om te we- | |
| |
ten d'oorsake van syn verdriet maer t'herte was hem also toegesloten dat hy niet een woort en conde gespreken, niettemin, die Keyserinne, die hem so seer beminden als haer eygen kint, cost hem so schoon praten, dat hy ten lesten haer vertelden de groote Liefde, die hy tot Griane droech, met het antwoort dat sy hem gegeven hadde, twelc my doet geloouen (seyde hy) dat de doodt alleene sal doen eyndigen, mijn quellingen ende verdriet, ende anders geen. De Keyserrinne (die van haer selfst somtijts in meeninge was geweest, dit houwelick te maken) bemerckende dat de geleghentheyt haer presenteerden so wel ten propooste, nam voor haer, daer in besich te zijn, tot de volbrenginge toe, ende om haren Neve te vreden te stellen, verontschuldigende de Princesse haer dochter, antwoorden hem: Neemt ghy qualick het antwoort van mijn Dochter? Voorwaer sy heeft haer behoorte daer inne gedaen, want ten stont haer niet toe, die jonc ende sot is, maer my, aen wien ghy behoorden t'versoec te doen, ende nademael ick weet, dat ghy haer draecht so goeden affectie, Ick beloove u, dat ick het sal te kennen gheven aenden Keyser, ende beneerstigen, dat ghy hebben sult, tgene ghy begheert, ende als sy noch waren in dese t'samensprekingen, quam men haerluyden aenseggen dat Florendos: Sone vanden Coninck van Macedonien aenghecomen was? met eenen goeden hoop Ridders: die gecomen was totten Keyser, niet als synen Vassael oft Ondersaet, hebbende t'Landtschap van Macedonien niet te doen met het Keyserdom, maer om te sien de schoone Griane, vande welcke de Faem van haer deuchden, gratien, ende goede maenieren tot synen Ooren gecomen was, soo dat hyse sonder haer gesien te hebben beminden ende eerden, in sulcker manieren, dat hy om dese eenighe oorsaecke, de Reys na Constantinopelen aenghenomen hadde, alwaer hy seer heerlick onthaelt worde, so vanden Keyser als Caniam zijn sone, desgelijcx vande Keyserinne ende haer Dochter die hem dickwils hadde hooren achten te zijne een vande beste ende bequaemste Ridders, diemen als doen ter tijdt vont.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd