Griane

[p. 119]

Het eerste deel, eerste bedrijf^-

bouwen-lang-lyf met zijn wyf, sinnelycke Nel van Goosweghen^-

 

Wet! wet! wet! sey; hoe dus? wat sinnen hier al duytsche francksen?¹

 

Wel hoe ist hier, spuel-op een reys mafje, wy sellen de dóót dancksen.²

 

Ick lóóf niet of de hiele halve stadt raackt noch wel op de bien.³

 

Wel hoe kyct duese Muruwert so? heb jy van jou leven gien menschen esien?⁴

5

Siet hum daar ien reys staan: hoe grynst hy met zyn tangden,⁵

 

Wel halef-saalige soetert! ay lieven, houwt jouw hangden,⁶

sinnelycke nel

 

Schaamt jou! dat jy hier lecht en Tabackt, en quylt, en róóckt,⁷

 

Denckt dat ien angder vande bange lucht schier kaeut en kóóckt,⁸

 

Wy sinnen niet verkuyst met jou respen, noch met jou stincken,⁹

10

Lóópt inde Taback-huysen wil jy taback leggen en drincken.¹⁰

- Het eerste deel, eerste bedrijf: Eerste bedrijf, eerste toneel. De andere tonelen zijn in de Griane door Bredero vaak niet aangegeven.

- Sinnelycke: zindelijke.

1 Wet!: wat!; sey: zeg (eens); hoe dus?: hoe is 't mogelijk?; duytsche francksen: Nederlanders op z'n Frans uitgedost.

2 Wel hoe ist hier enz.: zie Inl. blz. 72-76.

3 Ick lóóf enz.: ik ben ervan overtuigd dat iedereen nog op de been raakt.

4 Muruwert: half-zachte.

5 hoe grynst hy met zyn tangden: hoe laat hij al grijnzende zijn tanden zien; hij zal wel een allesbehalve gaaf gebit gehad hebben.

6 halef-saalige soetert: onnozele bloed; houwt jouw hangden: houd je handen thuis.

7 dat jy hier lecht en Tabackt: dat je hier tabak staat te gebruiken; en quylt, en róóckt: deze woorden kunnen erop wijzen dat hij de tabak pruimt en rookt, of dat het speeksel langs de steel van zijn pijp loopt.

8 bange lucht: benauwde lucht; kaeut en kóóckt: misselijk wordt en kokhalst.

9 Wy sinnen niet verkuyst met: wij zijn niet ‘gesierd’ met, wij worden niet beter van, wij zijn niet gesteld op; respen: oprispen; jou stincken: n.l. door het gebruik van tabak.

10 wil jy taback leggen en drincken: als je wilt roken.

[p. 120]

bouwen

 

Die dorstige Dirck die leydt en roept, en raast, en gilt, en tiert,¹¹

 

In al hóórt hy wat moys, hy weet seper niet waer't hiert of miert.¹²

sinnelycke nel

 

Kyck! Meck en Lauwter die goyen mekaar mit schillen,

 

Dattet de kyeren deen, men souwse so wat billen.¹⁴

bouwen

15

Jeny hoe blyt is Machtelt datse by sucken moye vryer // is¹⁵

 

Sy lacht dat huer monght schier ien vaam wyer // is.¹⁶

sinnelycke nel

 

O dese schyt-jaghers! hebbent in huer gadt as duyts // bier,¹⁷

 

En duese Schimel-korn, komt met zo veel gheluyts // hier.¹⁸

bouwen

 

Wel Móóses ay doe Dayvels dier! ick moet wat by jou komen quaesten:¹⁹

20

Ja kynts ick souwt iouw wel kuenen ofsien met drie haesten.²⁰

11 Die dorstige Dirck: een algemene benaming van een drinker; die leydt en roept: die doet niet anders dan roepen, vgl. lig niet te zaniken.

12 In al enz.: in alles hoort hij wat moois (hij verlustigt zich in zijn eigen ‘gezang’), hij weet waarachtig niet waar het hem schort. Als In = En, vgl. vs. 22, dan wordt de verklaring: en al hoort hij wat moois, hij weet van toeten noch blazen.

14 Dattet de kyeren deen: als de kinderen het deden; men souwse so wat billen: men zou ze een pak voor d'r broek geven.

15 Jeny: verbastering van Jezus, evenals Jemy.

16 ien vaam: een vadem, lengtemaat van ± 1.80 m.

17 schyt-jaghers: opscheppers; hebbent in huer gadt as duyts bier: hebben een verbeelding als bier van een duit, m.a.w. ze hebben geen reden zich zo voor te doen, ze hebben meer lef dat hun past.

18 En duese enz.: en deze ‘witneus’ komt met zoveel poeha hier.

19 Wel Móóses: wel Mozes, een bastaardvloek; doe Dayvels dier: jij duivels meisje, wel in verband met haar verleidelijk uiterlijk; nu: jij, lekkere meid; ick moet enz.: ik zou met jou een avondje willen komen vrijen.

20 Ja kynts: ja, kind; ick souwt enz.: ik zou het wel heel gauw met jou klaarspelen.

[p. 121]

sinnelycke nel

 

Barber en Tuenis die lief-óógen, en warpen mekaar om 'tsierst²¹

 

In om hum gien blaeuw óóch te smijten, so kauwt syt ierst.

bouwen

 

Dit klóótjes volck vande vesten, of uyt de slopjes,²³

 

Die legghen en loopen, in goyen elck ien mit dopjes.²⁴

25

Heer hoe wangelatich ist volck! niet waar? niet waar?²⁵

 

Dat segh ick, dat sech ick, ast is, ast is, wel moer, binje daar?²⁶

 

Maar wat bin jy ien soete botterdoos? jy kamelotten kin.²⁷

 

O mennichje! dat is ien aansigje, het glimt as ien tin!²⁸

 

Trouwen jy bint wel kruydigh, tis wel te sien dat dit delfs puyk // is²⁹

30

Seper jy bint zo blanck as ien Zeelt ongder zyn buyck // is.³⁰

 

Jy sych-sóómer! gy rósebóóm! jy soete-boter, ien kinnetje daachs,³¹

 

Ick wot wel ien dubbeltjen aen jou versnoepen, quamt maar iens slaaghs.³²

 

O myn! ick wor so nuwelyck: ick wor schier wilt enne byster³³

 

Nouw lieflyckheyt, sietmen een reys an? wat so; dat is ien vryster.³⁴

35

Myn wyf en ick, wy soende mekaar lestent inde praam,³⁵

21 lief-óógen: (elkaar) verliefde blikken toewerpen. Bij liefde en wederliefde, zo meende men, verlieten de spiritus de ogen om door de ogen van de partner binnen te dringen. Deze opvatting verklaart het grapje dat Nel maakt. De verliefdheid is zo groot, dat de spiritus zich met geweld in de ogen storten, alsof ze gesmeten worden en om haar Tuenis niet pijn te doen, kauwt Barber ze eerst.

23 klóótjes volck: het lagere volk; vesten: muren.

24 Die legghen en loopen: die zijn altijd op pad n.l. om verkeerde dingen te doen.

25 wangelatich: zich onbehoorlijk gedragend.

26 ast is: zó is 't; wel moer, binje daar?: wel moeder, waar ben je? Blijkbaar zijn Bouwen en Nel elkaar kwijtgeraakt in de drukte.

27 kamelotten kin: kamelot was een stof, aanvankelijk uit Angorawol vervaardigd; de zachte ronding van de kin van het meisje gaf Bouwen deze vleinaam in de mond.

28 mennichje:* mijn nichtje; als vriendschappelijke term om een niet bekend meisje aan te spreken; as ien tin: als een tinnen voorwerp.

29 kruydigh: pittig; delfs puyk: de naam voor laken van uitstekende kwaliteit in Delft gemaakt; ook het aldaar gebrouwen bier was gerenommeerd.

30 Seper: waarachtig; blanck: blankheid van huid werd als behorend tot het schoonheidsideaal gewaardeerd.

31 sych-sóómer: vleinaam; de betekenis is onduidelijk, misschien moet gedacht worden aan een zomer die zacht neerdaalt; ien kinnetje: een inhoudsmaat, een vierde deel van een grotere eenheid; Bouwen associeerde ongetwijfeld met ‘soeteboter’.

32 quamt maar iens slaaghs: kwam het er maar eens aan toe, n.l. aan sexuele omgang.

33 nuwelyck: begerig naar sexuele omgang; ick wor enz.: ik word bijna teugelloos en dol.

34 lieflyckheyt: schoonheid; wat so; dat is ien vryster: zie Inl. blz. 74.

35 wy soende: zie Inl. blz. 69; praam: vrij grote schuit met platte bodem.

[p. 122]

 

S'is nouw al wat midt den ierste, sy sel muegelyck inde kraam,³⁶

 

In hielle uytstrengen dach, in doet zy niet dan kraken,³⁷

 

Ick macher niet iens; ist niet waar? an jou voorhooft raken?³⁸

 

Dats nouw al eveveul, ick heb daar ien reys eweest in stee,³⁹

40

Gy muecht deincken wat icker met onse Nelletge dee.⁴⁰

 

De Burger die schonck ons de wyn as water, in sy was so soet as suycker,⁴¹

sinnelycke nel

 

Kyck wy brochtent gelt vande gróóte Bruycker,⁴²

 

Heer de man onthaalden ongs so ondeuchtelycke wel,⁴³

bouwen

 

Komt laat ons dit in gaan, komt myn Sinnelycke Nel.

florendus de Grieksche Prins^-.

45

T 'Scherpsinnigh snel vernuft kan toch te vluchtigh ylen;⁴⁵

 

't Reyst in een oghenblick veel hondert duysent mijlen!

 

De vlug-gevlerckte-geest seer jachtigh vast bevroedt,⁴⁷

36 S'is nouw enz.: zij is nu al een eindje in haar eerste zwangerschap, zij zal misschien in de kraam moeten.

37 In hielle enz.: een hele zeer moeilijke dag doet zij niet dan zich laten gelden, n.l. in de situatie van haar zwangerschap en in haar manie voor zindelijkheid.

38 Ick macher enz.: ik mag haar niet eens, is het niet waar, aan jouw voorhoofd komen. Bouwen zou iets over Nel zeggen, maar onder zijn woorden, verschijnt zij weer; vandaar dat hij overgaat van ‘haar’ naar jouw voorhoofd.

39 Dats nouw al eveveul: dat doet er nu niet toe (n.l. in de gegeven omstandigheden).

40 Gy muecht deincken: je kunt wel begrijpen.

41 de Burger: een burger van Amsterdam, iemand met alle rechten daaraan verbonden, eigenaar van het land dat Bouwen pachtte.

42 wy brochtent gelt: wij kwamen de pachtsom brengen; vande gróóte Bruycker: van de grote pachter. Voor de ‘Burger’ is Bouwen de voornaamste pachter, ‘de gróóte Bruycker’, hij heeft het meeste land van deze eigenaar in gebruik. Nel bezigt het woord ‘gróóte’ om de uitzonderlijke ontvangst te verklaren.

43 ondeuchtelycke wel: bijzonder goed (vgl. b.v. vreselijk aardig).

- Florendus: bij vs. 45 begint het tweede toneel van het eerste bedrijf.

45 vernuft: het contemplatieve aspect van de ziel. Zie voor deze passage Inl. blz. 8-11; snel is het vernuft, omdat het schouwende moment plotseling optreedt, scherpsinnigh, omdat het in staat is tot een zo hoge functie; te: zeer; ylen: zich snel voortbewegen.

47 de vlug-gevlerckte-geest: de geest is het oordelende aspect van de ziel; die is vlug-gevlerckt, kan zich vlug bewegen als op vleugels; jachtigh: haastig n.l. in de zin van begerig om; vast: reeds.

[p. 123]

 

Watmen in 't ander endt des ruyme werelts doet.

 

't Weetgierich-tochtich-hart kan 't al met kunst af peylen,⁴⁹

50

En doet belust om winst de Gloob met moeyt beseylen.⁵⁰

 

Aansiet de spieghel hier van dit myn segghen: want⁵¹

 

Myn ongetemde lust was warsch van't Vaderlandt,⁵²

 

Een yver-grage tocht vermanden myn gepeysen,⁵³

 

En dwang myn domme Jueghd, tot dese vaardt te reysen,⁵⁴

55

Verselschapt met de Min, en met de lust, gelyck⁵⁵

 

Om sien 'tberoemde Hof van 't groote Keyser-ryck,

 

Dat d'oude Constantyn de Tytel heeft gegeven:⁵⁷

 

Remiklus zyn Na-zaat, is het gebiedt gebleven,⁵⁸

 

Die nu met rust en vruecht zyn gróót gewouwt besit,⁵⁹

60

En stiert de Volcken met een Reden-ryck gebit.⁶⁰

 

Hy isset! die den moedt der wilde Moren temden,⁶¹

 

En die nu werdt gevreest van Inwoonders en Vremden.⁶²

 

Zyn Heerlijckheyt ontsiet de Ryckste, en de Vroomst⁶³

 

Om zyne macht te sien, scheen d'oorsprong van myn koomst.

65

Maar een ander wast, helas! waar door ick heb genomen⁶⁵

 

Myn wegh over de Zee, om herwaarts an te komen:

 

Ghy waart de oorsaack, Lief! myn Werelt! en myn Son!

 

Die ick beminde, eer dat ick u sagh of kon.

 

Alleen ben ick om u dus vlammend' voortgevaren,⁶⁹

70

Door t'holle water quaat, en sporelóóse baren.⁷⁰

49 tochtich: begerig; met kunst: met kennis; af peylen: grondig de waarde bepalen.

50 Gloob: aardbol; met moeyt: met beslommeringen.

51 spieghel: zie Inl. blz. 10-12.

52 ongetemde lust: niet door de rede ingetoomde drift.

53 yver-grage tocht: een hartstocht begerig naar vurige liefde; vermanden: overmeesterde; gepeysen: gedachten.

54 tot dese vaardt te reysen: deze reis te ondernemen.

55 gelyck: als het ware.

57 Tytel: waardigheid; dat is onderw.; d'oude Constantyn is meew. vw.

58 gebiedt: heerschappij.

59 gewouwt: macht.

60 Reden-ryck: krachtig door de rede.

61 Moren: muzelmannen.

62 werdt: wordt.

63 Heerlijckheyt: luister, als uitdrukking van zijn hiërarchische waardigheid; ontsiet: de ambivalentie: vrees en eerbied, wordt hierdoor uitgedrukt; de Ryckste, en de Vroomst: de machtigsten en de heldhaftigsten (onderwerp).

65 een ander: een ander persoon; helas: florendus betreurt onmiddellijk dat zijn doel eigenlijk niet past voor zijn positie.

69 dus: bijw. van graad: zó; vlammend': vlam en vuur waren zeer gebruikelijke erotische symbolen, zie vs. 71.

70 Door t'holle water quaat: door het gevaarlijke onstuimige water; sporelóóse baren: golven die geen spoor achterlaten.

[p. 124]

 

De natte Golven koudt kosten myn heete Vlam⁷¹

 

Niet blusschen, ist niet vreemt? voor dat ick by u quam.⁷²

 

Seyl-steene van myn Hart! u wonderlycke krachten⁷³

 

Die trocken van so verr', myn ziel, en myn gedachten.⁷⁴

75

So haast u dueghd en schóónt my eens ver-reeckent wart,⁷⁵

 

So haast gaf ick de Min huys-vestingh in myn Hart.⁷⁶

 

O leven van myn ziel! o voedster van myn sinne!⁷⁷

 

Hoe ick u meerder sie, hoe ick u meer beminne.

 

Almachtige Goddin! van wien myn vruechde daalt,

80

Ghy, die met reyne gunst myn ware ionst betaalt:⁸⁰

 

De Vingerling van Gouwd, die ghy my hebt gesonden,

 

Vermaandt my alle daaghs, hoe dat ick ben verbonden.⁸²

 

Meestersse van myn sieckt, myn eenigh Toeverlaat!⁸³

 

Ghy die myn ziele salft, met u troost-rycke raat.⁸⁴

85

Lief, 't zedert dat ghy my de blyde Maar liet weten,⁸⁵

 

Heb ick met onrust groot vyf daghen langh versleten

 

Tot hier, dat Kardin my de tydingh heeft ghebracht:⁸⁷

 

Dat inde Boomgaart ick moet komen dese nacht,⁸⁸

 

Daar d'uytzicht vande zaal, het bloemhof kan ghenaken,⁸⁹

71 kosten: konden.

72 ist niet vreemt: loopt parallel met helas in vs. 65: is het niet ongehoord? (het past niet bij Florendus als man, als prins, het past niet bij zijn hiërarchische status).

73 Seyl-steene van myn Hart!: magneet, die mijn hart aantrekt; wonderlycke: wonderbare; de krachten gaan het begrip te boven, ze trekken Florendus af van zijn status.

74 van so verr': op zo'n afstand; myn ziel, en myn gedachten: d.w.z. emotioneel en rationeel; er is dus niet alleen sprake van min, maar ook van liefde.

75 dueghd en schóónt: in neoplatonische zin gaan innerlijke harmonie en uiterlijke schoonheid samen; ver-reeckent wart: meegedeeld werd;

76 So haast: op datzelfde ogenblik.

77 O leven enz.: wat nu volgt is de emotionele ontlading van gevoelens bij Florendus. Met wat later gebeurt, is het begrijpelijk, dat Bredero hem laat zien, gedreven door de min; o voedster van myn sinne: die mijn zinnen, n.l. de inwendige, voedt, d.w.z. met beelden (werkelijke zowel als door de fantasie gevormde).

80 die met reyne gunst enz.: zie Inl. blz. 42.

82 Vermaandt: herinnert er mij aan; de betekenis ‘bezweren’ speelt ongetwijfeld mee; verbonden: het gebonden zijn door overeenkomst zowel als door zedelijke verplichting wordt hier uitgedrukt; ook het doorgaan op vermaandt zit erin.

83 Meestersse van myn sieckt: heerseres over mijn liefde; voor de min als ziekte zie Inl. blz. 42; Toeverlaat: het woord tekent de verwachte relatie, n.l. dat Florendus' vertrouwen gegrond zal blijken.

84 salft: lett. door zalven zacht maken; hier: tevreden stelt, koestert; troost-rycke raat: zie Inl. blz. 42.

85 de blyde Maar: de gunstige tijding.

87 Tot hier, dat: totdat hier; n.l. in Konstantinopel.

88 Boomgaart: lusthof.

89 Daar d'uytzicht enz.: waar het uitzicht vanuit het paleis zich uitstrekt tot de bloementuin.

[p. 125]

90

Alwaar d'Infante haar ghewoon is te vermaken.⁹⁰

 

O wenschelycke Mie! die myn hert nauw ghelóóft,⁹¹

 

Die my van blydtschap 't pit van al myn kennis róóft.⁹²

 

Ist moogh'lyck dat myn vrouw haar kan alzo verneren,⁹³

 

Dat sy myn byzyn wel als ick het haar begheere?

95

Ay goude Phebe deckt doch 't schitterend' glantzich hóóft⁹⁵

 

U noeste paarden woest, zyn moedt en afgheslóóft:⁹⁶

 

Hoe? moeghdy met u sweep u jacht noch langher terghen?⁹⁷

 

Begraaft u helder licht eens achter d'hooghe berghen.

 

Gunt het ghevoghelt rust, de dieren mat vermoeyt⁹⁹

100

Haar lóóve macke leen met koelte fris besproeyt.

 

De stramme beesten, en de sweterighe menschen,¹⁰¹

 

Met geeuwen, recken, nu de stille nacht zeer wenschen,

 

De winden sust in slaap. send al de werelt vaack,

 

Op dat ick an myn wensch, en by myn lief gheraack;

105

Die na myn komste haackt, als ick na haar met pynen.¹⁰⁵

 

Bekleedt de blaeuwe lucht met graauwe-wolck-gardynen.

 

't Is best Florendus dat ghy in u huys vertreckt

 

Tot dat de bruyne nacht de Aarde gants bedeckt.¹⁰⁸

binnen.

griane de Keysers dochter^-.

 

Wat klauwtert uyt myn hart, tot boven in myn sinnen,¹⁰⁹

110

En doet 'tberoerde-Breyn een harde strydt beginnen?¹¹⁰

 

Laas tusschen myn Natuur en redelyck vernuft,¹¹¹

90 haar ghewoon is enz.: gewoon is zich te verstrooien.

91 Mie: bericht.

92 't pit van al myn kennis: het rationele denkvermogen.

93 Ist moogh'lyck enz.: zie Inl. blz. 43.

95 goude Phebe: gouden Phoebus, de zon.

96 noeste: ijverige; woest: onstuimige.

97 u jacht: uw span (paarden); terghen: aansporen.

99 Gunt het ghevoghelt enz.: gun de vogels rust en besproei met frisse koelte de afgematte trage leden van de loom vermoeide dieren.

101 De stramme beesten enz.: de stijve dieren, en de mensen nat van zweet verlangen nu met geeuwen en zich uitrekken, zeer naar de stille nacht; sus de winden in slaap. Zend aan allen vakerigheid, opdat ik het doel mijner wensen, mijn geliefde, bereik.

105 met pynen: met smart.

108 de bruyne nacht: de donkere nacht.

- Griane: bij vs. 109 begint het derde toneel van het eerste bedrijf.

109 myn sinnen: de inwendige zinnen; zie Inl. blz. 30.

110 'tberoerde-Breyn: de verontruste hersenen; zie Inl. blz. 30.

111 myn Natuur: mijn geaardheid als vrouw; zie Inl. blz. 29.

[p. 126]

 

Waar door myn geyle iuecht afwijsich schuylt en suft¹¹²

 

Int hartje van myn tydt, in't beste van myn dagen,¹¹³

 

Wat mach myn oude schaamt velt-vluchtich so veriagen?¹¹⁴

115

Ay al te blóóde vrees! wat wyckt ghy voor een kindt?¹¹⁵

 

Barvoets de lecker is, beroyt, heel naackt, en blindt.¹¹⁶

 

De gróót-hartige Eer, geharnascht met de Reden;¹¹⁷

 

Hóórt voor de Wapen-godt niet uyt zyn tret te treden.¹¹⁸

 

Te laat. Ick sie de schult van d'onbedachte daad,¹¹⁹

120

Vergeefs is d'achter-docht, en vruchtelóós de Raad,¹²⁰

 

Voor die moetwillich hier het óór der zielen stoppen,¹²¹

 

Ist voor een Dood-mans duer, sonder in laten kloppen.¹²²

 

Florendus, lief! Als ghy te bedde laacht ghewont

 

Wiert ick ghequetst, door t'sien, en ghy, daar duer ghesont.

125

Het vinnich staal helaas! nootsaackten u de smarte,¹²⁵

 

Florendus, u ghesicht, dringht duer tot in myn harte.¹²⁶

 

Het entten noch Byt-salf, noch u seltsame pijn,¹²⁷

 

En mach int alderminst gheleken zyn by mijn:

 

Ghy moocht vry onbeschroomt, u noot, vrypostich klaghen,¹²⁹

130

En ick, moet laas! mijn wee in 't hart verborghen draghen.

 

U wonden, zijn int vleesch, de mijn zijn inde gheest,

 

Waar vintmen Arts of kunst die sulcken quaal geneest?

 

Ghy die my hebt ghewont, moet my oock heelen weer,

112 myn geyle iuecht: mijn jeugd die (van nature) de lust zoekt; afwijsich: afkerig; schuylt en suft: zich verborgen houdt en soest.

113 Int hartje enz.: in mijn jeugd; zie Inl. blz. 20 en 29.

114 myn oude schaamt: mijn schaamtegevoelens die ik (tot nu) heb gehad; velt-vluchtich: de strijd verlatend; vgl. vs. 110;

115 al te blóóde vrees: te bange vrees, n.l. voor schande; zie Inl. blz. 28, 30, 32; kindt: Cupido.

116 Barvoets enz.: barrevoets is de knaap, bezitloos, helemaal naakt en geblinddoekt.

117 De gróót-hartige Eer: de grootmoedige eer; zie Inl. blz. 30-31.

118 de Wapen-godt: met pijl en boog gewapende Cupido; uyt zijn tret te treden: zijn baan te verlaten.

119 de schult: de verantwoordelijkheid.

120 achter-docht: het overdenken achteraf.

121 moetwillich: willens en wetens; stoppen: dichthouden.

122 sonder in laten kloppen: kloppen zonder te worden binnengelaten.

125 nootsaackten: veroorzaakte, bracht toe.

126 u ghesicht: uw ogen, nl. de spiritus die de ogen verlieten.

127 het entten: het peilen; Byt-salf: een bijtende zalf waarmee men de wond trachtte dicht te branden; seltsame: uitzonderlijk hevige.

129 vry onbeschroomt: vrijmoedig zonder belemmering; u noot: uw smart; vrypostich: openlijk.

[p. 127]

 

Als t'scharpe yzer van Achilles gave speer,¹³⁴

135

Die heelden, quetsten, en ghenas het selfde zeer.

 

Myn alreliefste lief! mijn smart is so van wesen,¹³⁶

 

Dat diese heeft ghemaackt, die moetse oock ghenesen.

 

Wat in-val krijgh ick daar in mijn verliefd' ghemoet?

 

Gryane zydy dol? anmerckt eens wat ghy doet:

140

Ghedenckt an t'Edel bloet, van u verheven Maghen,¹⁴⁰

 

U hoocheyd ghy verneert door ydel wel behaghen.

 

Gryane wat is dit wel houdy nu voor quaat

 

Dat ghy den schermheer mindt van u Heer-vaders staat?¹⁴³

 

Die dees Stadt heeft beschudt, en Gamesi verslaghen,

145

Door wien, wy blijckelijck ons dood voor ooghen saghen?¹⁴⁵

 

Ick sal met danck, en gunst hem weer vergelden, die

 

Hoochprijswaardighe saack. Waar ick bequaamheyt sie.¹⁴⁷

 

Gryane! het waar schand dat ghy had laten sterven

 

De gheen, door wien wy al het leven noch verwerven.¹⁴⁹

150

Het middel was in u, Ghy hebt zijn dood verhoet,

 

Ghy hebt zijn bittere pijn, met lieve tróóst versoet.

 

Hoe popelde mijn hart, ach! doe mijn Broeder seyde¹⁵²

 

Dat Florendus, den Prins, gantsch lach op zijn verscheyde?

 

Mijn hayr rees overendt. Mijn Adren krompen toe,¹⁵⁴

155

My stremde 't bloet int lijf, hoe wee, was mijn te moe?

 

Mijn swacke ooghen root, die sweeten blancke tranen,

 

't Verdubbelt my mijn smart, als ick het noch vermane.¹⁵⁷

 

Mijn steenen aansicht ginght ontveynsen, laas met kracht¹⁵⁸

 

Maar in mijn ziele heeft d'onthouwenis gheen macht.¹⁵⁹

134 Als t'scharpe yzer enz.: herinnert aan het verhaal van Telephus, koning van Mysië, die door Achilles getroffen werd. Het orakel voorspelde hem dat hij slechts genezen kon worden door degene die hem gewond had. Achilles genas hem daarop met roest van zijn speer.

136 van wesen: van aard.

140 Ghedenckt enz.: houd het edel bloed van uw verheven verwanten voortdurend in gedachtenis, gij vernedert uw hoogheid door ijdele (lege) lust. Zie Inl. blz. 32.

143 schermheer: beschermer.

145 blijckelijck: zodat het ieder duidelijk was.

147 Hoochprijswaardighe: bijzonder lofwaardige; Waar enz.: wanneer ik de gunstige gelegenheid daartoe zie.

149 wy al: wij allen; noch verwerven: nog altijd behouden.

152 popelde: klopte.

154 Mijn hayr enz.: zie Inl. blz. 33.

157 als ick het noch vermane: als ik er nog gewag van maak.

158 Mijn steenen aansicht: mijn gezicht als van steen.

159 onthouwenis: beteugeling, zelfbeheersing.

[p. 128]

160

Kost t'voorhangh vande zaal, of kost mijn kamer spreecken,¹⁶⁰

 

U harte ylingh souw, van tranen nat uytbreecken.

 

Na suchten lang int endt, soo rees ick jachtich op,¹⁶²

 

En klaachde Kardin, mijn tot barsten volle krop:¹⁶³

 

'k Heb met een gouwe ringh hem by mijn lief ghesonden,

165

Die haastich heeft door troost veel beterschap ghevonden.¹⁶⁵

 

Ick ontboot hem van daach te Nacht, op lues en uur¹⁶⁶

 

Te komen in myn Hof by de vervallen muur,

 

Van waar ick alst mijn lust, seer lustich kan anschouwen¹⁶⁸

 

Het vlacke platte landt, en die flauwe Lans-douwen.¹⁶⁹

170

Hier hoop ick met mijn lief, te spreecken met ghemack,¹⁷⁰

 

Nauwlijcx huechtet mijn, dat ick laast met hem sprack.

 

Hoe rueckeloose Maacht! wilt toch eens overlegghen¹⁷²

 

Wat dat den Adel sal van uwe stoutheyt segghen?¹⁷³

 

Temt die begheerten woest van uwe sotte Juecht!¹⁷⁴

175

Ick sift, nu uyt de nóót, een loffelijcke duecht¹⁷⁵

 

Ick heb het veylichst, van twee quaan, het best verkoren:¹⁷⁶

 

Ach waar Florendus dood! ick selve gingh verloren.

 

Wel onbesinde mensch, ghy maacktet al te grof,¹⁷⁸

 

Men mompelt over straat van u een quade lof.

180

Laat het verachten volck nu kallen dat sy sweeten¹⁸⁰

 

Sy konnen, van my niet meer segghen als sy weten

 

Ick volch de Minne die in mijn jonck hartje wies

 

Door Florendus den Prins, het hooft van mijn verkies.¹⁸³

160 Kost: kon.

162 jachtig: ongeduldig.

163 krop: keel.

165 haastish: weldra.

166 ontboot: liet weten; op lues en uur: tot lossing van het onderpand (vgl. vs. 164) en op een gegeven uur.

168 lustich: tot mijn vreugde.

169 die flauwe Lans-douwen: glooiende weiden en akkers.

170 met ghemack: zonder gestoord te worden.

172 Hoe rueckeloose Maacht enz.: zie Inl. blz. 33.

173 stoutheyt: aanmatiging, overtreding van de voor de vrouw gestelde normen van gedrag.

174 uwe sotte Juecht: uw domme jeugd.

175 sift: zeef, om uit verschillende mogelijkheden er één kiezen; nóót: moeilijke situatie waarin ik mij bevind.

176 van twee quaan: n.l. 1. in 't geheim met Florendus samenkomen en bevrediging vinden, maar daarmee alle gestelde regels overtreden; 2. onbevredigd blijven, voor haar het ergste van de beide kwaden.

178 onbesinde: zinneloze d.i. iemand die zich geheel aan de hartstochten overgegeven heeft, bij wie de rede uitgeschakeld is; ghy maacktet al te grof: gij gaat te ver.

180 kallen: praten, praatjes verkopen.

183 het hooft van mijn verkies: die ik als hoogste uitgekozen heb.

[p. 129]

 

Hy oordeelt ons te sot, voor Minnelóóse menschen¹⁸⁴

185

Die waant dat Vrouw-lien, niet verkiesen noch en wenschen¹⁸⁵

 

Het gheen haar kuerich óóch door lusten wel ghevalt,¹⁸⁶

 

God gheef oock hoese zijn van verruw of ghestalt.¹⁸⁷

 

Ist een ghewoon ghebruyck, onder ghemeene vrouwen¹⁸⁸

 

Souw my de naam van eer, mijn soetse vruecht onthouwen?¹⁸⁹

190

So waar ick liever dan een Ambachtsman zijn vrouw,

 

Eer ick de dochter, van de Keyser wesen wouw.

 

Wat reden of wat Wet de hóóchste kan verbieden¹⁹²

 

't Gheen wel gheoorloft is, de plompe laghe lieden?¹⁹³

 

Daar komt af watter wil, wech schaamte, sorch en eer¹⁹⁴

195

Waar door ick in mijn juecht mijn soetse vruecht ontbeer.

 

Wat jonst dat mijn gheschiet,¹⁹⁶

 

't Is enckel groot verdriet

 

En als ick met een ander,

 

De Rosen-gaardt bewander¹⁹⁹

200

Al is hy lief-ghetal,²⁰⁰

 

'tBehaacht my niet met al.

 

Ick achte niet op de reden,²⁰²

184 Hy oordeelt enz.: Deze claus spruit voort uit de sociale positie van de vrouw, die als het ging om de keuze van een echtgenoot weinig had in te brengen tegen de wensen van de ouders, in het bijzonder tegen die van de vader. In de gehele passus, vs. 182-195, proclameert Griane de vrijheid van de vrouw in de liefde en de sex; te sot: zeer dwaas; voor Minnelóóse menschen: als mensen, die aan liefde geen waarde toekennen.

185 waant: denkt; verkiesen: hun voorkeur hebben; wenschen: begeren.

186 Het gheen haar kuerich óóch enz.: wat hun kieskeurig oog door emotionele impulsen goed bevalt.

187 hoese zijn enz.: se wijst terug naar Vrouw-lien (vs. 185); hoe ze ook van kleur of uiterlijk zijn. Bij ‘kleur’ moeten we hier denken aan het renaissancistische schoonheidsideaal van blanke huid met lichte blos; bruinverbrand werd afgewezen. Griane verlaat hier het exclusivistische groepsstandpunt, zij plaatst zich op het niveau van alle vrouwen.

188 ghewoon: algemeen aanvaard; ghemeene: tot de lagere klasse behorend.

189 de naam van eer: de roep van eer, d.i. kuisheid; mijn soetse vruecht: mijn intens genot; zie Inl. blz. 34.

192 Wat reden enz.: welke reden of wet zou de hoogsten in de hiërarchische orde kunnen verbieden.

193 plompe: onbehouwen.

194 schaamte: bewaakster van de eer; sorch: vrees voor schande bij verlies van eer; eer: kuisheid; de opeenvolging van de woorden is dus functioneel.

196 jonst: attentie; gheschiet: ten deel valt.

199 bewander: dóórwandel.

200 lief-ghetal: aanminnige.

202 achte: let; de reden: de argumenten.

[p. 130]

 

Van zijn welsprekentheden²⁰³

 

Als hy heeft uytgheseydt,

205

Hy krijght verkeert bescheydt,²⁰⁵

 

Vermidts ick niet en hóórden,

 

Die voorverhaalde wóórden²⁰⁷

 

So yemandt my betijdt.²⁰⁸

 

Dat my Florendus vrijdt,²⁰⁹

210

Ick lochent, met versaken,²¹⁰

 

En soeck haar diets te maken²¹¹

 

Dat hy noyt om mijn docht,

 

Noch nie en heeft versocht²¹³

 

Waar door s'haar segghen schorten,²¹⁴

215

Die sy te vroegh my korten²¹⁵

 

Ick starr' op 't gheen ick kijck,²¹⁶

 

Ick schijn een levend'lijck

 

Mijn opghetoghe sinne,²¹⁸

 

Sluymerde door de Minne

220

Ontweckt, vraagh ick mijn gheest,

 

Waar dat ick heb gheweest?

 

't Sint ick my liet verkrachten,²²²

 

Van mijn snelle ghedachten.²²³

 

Lerind mijn trouwste Maaght,

225

Die weet wat mijn behaaght,

 

Sy brenght dóór kunstich bóóghen²²⁶

 

Florendus voor mijn óóghen.

 

Haar kloecksinnich gheswets,²²⁸

203 welsprekentheden: goed gevormde wijze van spreken.

205 verkeert bescheydt: een averechts antwoord.

207 voorverhaalde: de van te voren gesproken.

208 So yemandt enz.: zo iemand valt mij hard.*

209 vrijdt: naar mijn hand dingt.

210 Ick lochent enz.: ik loochen het met ontkenning van enige belofte.

211 En soeck enz.: en tracht hun wijs te maken.

213 Noch nie enz.: noch ooit een aanzoek heeft gedaan.

214 Waar door enz.: waardoor ze hun woorden afkappen.

215 Die sy enz.: waaraan ze voor mij te vroeg een eind maken.

216 Ick starr' enz.: ik zit starogend te kijken.

218 Mijn opghetoghe sinne: mijn in wendige zinnen, los van de realiteit.

222 verkrachten: overmeesteren.

223 Van mijn enz.: door mijn snel wisselende gedachten.

226 dóór kunstigh bóóghen: door op een vaardige wijze de loftrompet te steken.

228 Haar kloecksinnich gheswets: haar van een kloeke geest getuigend gesnap.

[p. 131]

 

Toont in een nette schets²²⁹

230

De duechden en de gaven,

 

Die in hem zijn begraven.

 

Snachts als ick niet en rust,

 

Quelt my een lieve lust;

 

Maar ick moet mijn begheren,

235

Bedwinghen, en verheeren:²³⁵

 

Gryane Keysers kindt! u hoocheyt die betaamt²³⁶

 

Te cieren 'tgróóts gemoet, met goddelycke schaamt.

 

U eerbaar voorhooft, en 't maachdelycke wesen,

 

Behóórt geen dingen meer als voor de schand te vresen.

240

Ghy zyt het voorbeeldt van het Vrouwelyck gheslacht;²⁴⁰

 

Wiens leven elck een juyst wel na te volghen tracht,

 

So ghy d'onkuysche lust durft sorgelóós gaan wagen,

 

U arm gemeent (misschien) sal't eeuwelyck beklagen.

 

Wel op myn hart; besluyt het best uyt dit geschil,²⁴⁴

245

Wat! waarschouw' ick om niet die't niet na volgen wil?²⁴⁵

 

'tIs beter dat een hóóp on-nut-volx ga verloren,

 

Dan een soo braven Prins! een Konings zoon geboren,

 

Die van Gryane is onscheydelyck verkoren.²⁴⁸

 

Het kost dan wat het mach, myn wil sal zyn volbracht.

250

Ick gaap, ick snack, ick ióóck na die gewenschte nacht,²⁵⁰

 

Ick wensch dat hem de Heer geluckich wil geleyden,

 

Ick ga hem met gedult in onsen Hof verbeyden.

lerinde

 

Ick bender met belaan:

 

Ach! wat heb ick gedaan?

255

Dat ick niet heb belet

 

Dit over-stout opset.²⁵⁶

 

Ick hebbe haar ghestijft met reden-loos an-raden,²⁵⁷

229 een nette schets: een duidelijke tekening.

235 verheeren: beheersen.

236 Gryane Keysers kindt enz.: zie Inl. blz. 35.

240 Ghy zyt enz.: zie Inl. blz. 36.

244 Wel op myn hart enz.: zie Inl. blz. 36.

245 waarschouw' ick enz.: waarschuw ik niet tevergeefs iemand die er geen gehoor aan geven wil?

248 onscheydelyck: om niet van hem te scheiden.

250 ióóck: popel van begeerte.

256 Dit over-stout opset: dit hoogst vermetele plan.

257 reden-loos: zonder dat de rede meespreekt.

[p. 132]

 

Tot verderf van haar eer, door schandelycke daden:²⁵⁸

 

Wert eens zijn Majesteyt²⁵⁹

260

Myn ontrouw' aangeseyt,²⁶⁰

 

Hy doet my vangen snel, en rabraacken met schanden,

 

Ja vierendeelen wreet, tot pulver toe verbranden.

 

Eer zyn verwoetheyt wilt,²⁶³

 

Sou tam zyn en gestilt:²⁶⁴

265

Voorseker sou hy my in Oly sieden willen,

 

Of liet ten minsten my al levend' 'tvel afvillen,

 

Dat tot een afschrik hy voor 'tRaat-huys sou doen slaan,

 

Op dat elck souw uyt vrees met trouw, en voorsicht raan:²⁶⁸

 

Ach! waar ick stom geweest, of had icx my gelaten,²⁶⁹

270

So waar Griane noyt verraden door myn praten.²⁷⁰

 

So waar ick niet bedroeft, door sorgeloose daadt,²⁷¹

 

Mijn wysheyd komt helas! (God betert) veel te laat.

 

Al wertmen in het Hof verheven hóógh in eeren,

 

'tValt met zyn meerder swaar en sorg'lyck te verkeeren.²⁷⁴

275

Wat kreuckt ghy slappe Vrouw, het is nu al geschiet,²⁷⁵

 

Sy kan, sy mach, noch wil het weder-roepen niet,

 

So haast de woorden ons zyn uyt de mondt gevlogen,

 

Is 'tweder-keeren, laas! heel buyten ons vermogen.

 

Griane 'tis u best, gebruyckt u ionge ieuchdt,

280

Siet hier de schoonste tijdt, die g'immer wenschen meucht.

 

De Deecken vande Nacht heeft al de lucht betrócken,²⁸¹

 

Om dat u voorslagh souw te beter u gelócken:²⁸²

 

De gróóte Keyser slaapt nu by de Keyserin,

 

En u Staat-dochters al, ia 'tgantsche Hofgesin.²⁸⁴

258 Tot verderf: tot ondergang; schandelycke: schande brengende.

259 Wert: zou worden.

260 Myn ontrouw': n.l. ten opzichte van de haar opgelegde taak.

263 zyn verwoetheyt wilt: zijn teugelloze woede; deze eigenschap zou de keizer zelf zich zeker niet toedichten.

264 tam: gekalmeerd.

268 voorsicht: wijsheid nl. het aspect dat op de toekomst gericht is.

269 of had icx my gelaten: of had ik geveinsd het te zijn.

270 So waar Griane noyt verraden: dan zou Griane nooit in het ongeluk gestort zijn.

271 bedroeft: bekommerd.

274 swaar en sorg'lyck: bezwaarlijk en gevaarlijk.

275 kreuckt: zwicht; slappe Vrouw: zwakke vrouw.

281 al de lucht: de gehele lucht.

282 Om dat: opdat; u voorslagh: uw voornemen.

284 u Staat-dochters al: al uw gezelschapsdames; Hofgesin: allen die tot het hof behoren.

[p. 133]

285

De Maan, haar gaat om u in duyster-wolck bewarren,²⁸⁵

 

Sy sendt u lief het licht der tintellende Starren.

 

Het Pluym-Gedierte droomt, nu weydt sich 'tschuwe Vee,²⁸⁷

 

Hóórt deynings plassen zoet, nabootsende de Zee.²⁸⁸

 

De vruchtbaar Aarde ruwt, 'tschynt dat de Winden slapen,²⁸⁹

290

De nacht die is de Mensch tot een verpóós geschapen,²⁹⁰

 

De helft vande tyt, van't Menschelyck geslacht,²⁹¹

 

Wert met de dóóde slaap vergetel door-gebracht.²⁹²

 

Het is gants kalm en stil, het weder leydt en luystert,²⁹³

 

De daaghsche Arrebeydt die sit nu vast gekluystert.

295

Myn Vrouw die sandt my hier, te houden stil de wacht.²⁹⁵

 

Florendus, 'tschyndt dat ghy dees hooge gunst veracht.

 

Wat schurende gekraack vervult myn open óóren?²⁹⁷

 

Hier komt Griane, siet! van achter d'Hage dóóren.

griane

 

Lerinde my bedroeft,

300

Dat hy so lang vertoeft.

 

Ick duchte dat Kardin zyn last niet wel voldaan // heeft,³⁰¹

 

Of dat Florendus dat niet recht van hem verstaan // heeft.³⁰²

lerinde

 

Myn Broeder heeft te recht,³⁰³

 

Den Grieksche prins gesegt:

305

Dat hy nu sonder schromen,³⁰⁵

 

Alhier by u sou komen.

 

Misschien hy yemant hier geworden is gewaar,

 

En gaat nu uyt zyn wech om te bedrieghen haar.³⁰⁸

285 haar ... bewarren: zich verbergen.

287 Pluym-Gedierte: de vogels; 'tschuwe Vee: het schuwe wild.

288 deynings plassen zoet: het zachte kabbelen van de deining.

289 ruwt: rust.

290 verpóós: verademing.

291 Menschelyck geslacht: mensdom.

292 de dóóde slaap: de slaap die op de dood gelijkt; vergetel: in vergetelheid.

293 het weder: de atmosfeer.

295 sandt: zond.

297 myn open óóren: mijn waakzame oren.

301 niet wel voldaan heeft: niet goed volbracht heeft.

302 recht: op de juiste wijze; verstaan: begrepen.

303 te recht: zoals het moet.

305 sonder schromen: zonder bevreesd te zijn.

308 haar: hen, dit meerv. wijst terug naar yemant.

[p. 134]

griane

 

Mijn harte sorcht met anghst, en t'hóópt met gróót verlanghen,³⁰⁹

310

Ick vreese dat mijn lief mach yewers zyn ghevanghen:³¹⁰

 

Want so de ruyter-wacht hem te ghemoete komt,

 

En sien hem so ghedeckt ghewapent en vermomt,³¹²

 

Veel-licht sy souden met haar vryheyt hem aantasten:³¹³

 

Dat hy onwaardelyck souw nemen van die gasten.³¹⁴

315

Of moghelyck hy heeft met yemand een ghevecht,

 

En wert nu met ghewelt ghedronghen voor het recht,³¹⁶

 

My souw de waarheyt wel hier lusten van te weten:³¹⁷

 

Of souw myn liefste my, al willens wel vergheten,³¹⁸

 

Nu hy myn slechtheyt siet en stelt my so te luer?³¹⁹

320

Het quaatste komt helas! de zeer bedroefde vuer.³²⁰

 

De gróótste minne is omcinghelt staach met vreesen,

 

Alwaar dat liefde is daar moet oock sorghe wesen.

 

Myn lief is (sorch ick) ghelóópen inde wal,³²³

 

En is (dat God verhoed,) ghestorven vande val.

325

Ist dat myn lieve lief zijn gheest daar heeft ghegheven,

 

Ick sal hem volghen strax, en enden haast myn leven.³²⁶

 

Hoe schermutst my vernuft! min sinnen zyn niet stil,³²⁷

 

'tVeranderlycke hart en weet niet wat het wil.³²⁸

309 sorcht: is bezorgd.

310 yewers: ergens.

312 ghedeckt: zich verbergend.

313 Veel-licht: misschien; met haar vryheyt: in hun vrijheid nl. in de vervulling van hun opdracht d.i. de bewaking van het paleis.

314 Dat hy enz.: dat hij als smadelijk zou ervaren van die kerels.

316 met ghewelt: met kracht; ghedronghen voor het recht: voor de rechtbank gesleept.

317 my zou ... lusten: ik zou graag willen.

318 al willens: geheel opzettelijk.

319 myn slechtheyt: mijn afdalen tot de daden van de gewone mensen, een gedrag dus als van iemand die niet handelt in overeenstemming met haar hoge positie.

320 Het quaatste enz.: het allerslechtste komt iemand die erg bedroefd is, voor de geest.

323 sorch ick: vrees ik; wal: gracht.

326 strax: dadelijk; haast: weldra.

327 Hoe schermutst my vernuft: hoe schermutselen mijn redelijke vermogens in mij*. Deze hadden in de harde strydt (vs. 110) verloren en trachten nu het terrein terug te winnen; min sinnen enz.: mijn (inwendige) zinnen zijn in beroering: herinneringsbeelden duiken op, de fantasie produceert op haar eigen manier voorstellingen; de inwendige zinnen zijn de gemene zin (= coördinator van de boodschappen van de zintuigen), de fantasie, het verstand en de herinnering.

328 'tVeranderlycke hart: het hart werd beschouwd als zetel van de emoties; bedoeld kan hier zijn: a. het veranderlijke hart (in het algemeen), of b. het veranderlijke hart van mij. In elk geval drijven de emoties haar her en der.

[p. 135]

 

'tUytstellen van mijn lust verdrucken myn ghedachten:³²⁹

330

Ach mijn Lerinde! hoe verdrietich valt het wachten?

lerinde

 

Ay sus, Mevrouwe sus, ick bid u dat ghy swyght,³³¹

 

Op dat u Vader niet, door Spien, de wete kryght.³³²

 

Ghy moet de lust uws juechds besnoeyen en besturen.³³³

florendus en frene^-

 

Komt Frene, treedt doch an, siet hier de hóóge muren,

335

Myn oude vrunt, myn Heer, myn heymelycke raat!³³⁵

 

Ick vind de middel om te overkomen quaat.³³⁶

lerinde

 

Mevrouw ick eysch tot Mie van u een lieve soen,³³⁷

griane

 

Lerinde wat is dit voor een manier van doen?

florendus

 

Myn lief! myn al! myn eer!³³⁹

griane

 

och valt niet, och myn Heer!

329 mijn lust: mijn sex-verlangens; verdrucken: verstikken. Haar onbevredigd blijven is zo sterk, dat dit haar verbeelding belet haar gedachten in ‘beelden’ om te zetten. Bredero gebruikte vaker een meervoudige persoonsvorm bij een enkelvoudig onderwerp.

331 sus: stil.

332 Spien: spionnen; de wete kryght: verwittigd wordt.

333 Ghy moet enz.: zie Inl. blz. 39.

- Florendus en Frene: bij vs. 334 begint het vierde toneel van het eerste bedrijf.

335 myn heymelycke raat: mijn geheime raadsman.

336 Ick vind enz.: de wijze om er over te komen lijkt mij moeilijk.

337 Mie: (bode) loon.

339 myn eer: een bewijs hoe hoog Florendus Griane stelt: zij is gelijkwaardig aan zijn eer.

[p. 136]

florendus

340

Mevrouwe u ghebot my herwaarts heeft ghejaacht,³⁴⁰

 

Ghebiet, en leeft met my na dat u goetheyt haacht:³⁴¹

 

Siet hier u onderdaan, die noyt aan u verdiende

 

Het minste van u jonst, die 't leven ghy verlienden.³⁴³

 

Nadien dan dat ghy hebt beschermt myn ionghe lyf,³⁴⁴

345

Vergunt my o myn Vrouw! dat ick vóórts uwe blyff,

 

Myn leven (ick voorwaar) in geener wys begheeren³⁴⁶

 

Als om u dienst te doen, te minnen, en te eeren;

 

Want sonder uwe gunst, de wreede dóót souw myn

 

Veel aanghenamer als het soete leven zyn.

griane

350

Florendus liefsten vrundt, seght: hoe? wanneer, en waar

 

Heeft d'oorspronck vande min in u verspreydet haar?

florendus

 

Infante, als ick noch was in myns Vaders palen,³⁵²

 

Daarmen my aldereerst van u quam te verhalen,

 

En onder ander wert u schoonheyt my vertelt,

355

Waar op ick o myn Vrouw! heb stracx myn hart ghestelt.

 

Het welck Princesse lief! knaphandich knielde neyghend,³⁵⁶

 

En heeft u door de hoop, zyn selven toegheeyghendt.³⁵⁷

 

Den aanwasch was so gróót van myn begonnen Min,

 

Dat ick, niet meer myns selfs, maar u vry eyghen bin.³⁵⁹

360

Ick voel in my (t'is waar) nu anders gantsch gheen leven,

340 Meurouwe u ghebot enz.: zie Inl. blz. 43. de terminologie in deze passus (vs. 340-362) is geheel gebaseerd op de hoge hiërarchische plaats die Florendus aan Griane toekent.

341 leeft met my enz.: handel met mij zoals u het naar eer en deugd behaagt.

343 Het minste van u jonst: het geringste van uw genadige genegenheid; die 't leven ghy verlienden: aan wie gij het leven hebt gegeven, nl. door hem liefde te betuigen.

344 Nadien dan dat: daar gij immers; lyf: leven.

346 Myn leven enz.: mijn leven wens ik toch alleen te bezitten; (ick voorwaar): de combinatie van deze woorden door de haakjes geeft emfatische kracht aan ick.

352 Infante: zie Inl. blz. 43; in mijns Vaders palen: binnen de grenzen van mijn vaders rijk.

356 knaphandich: dadelijk.

357 heeft ... zyn selven toegheeyghendt: heeft zichzelf overgeleverd.

359 Dat ick enz.: dat ik niet meer mijzelf, maar u geheel toebehoor.

[p. 137]

 

Als dat tot uwen dienst, noch is in my ghebleven.

 

Zo verr' het u behaaght myn hoogh-gheboren Vrouw.

griane

 

Ick belooft u, o myn lief! in als te zyn ghetrouw,³⁶³

 

Ick wil dat ghy myn Man, myn Prins, en Heere zyt,

365

En daar voor houd'ick u.³⁶⁵

florendus

 

Myn ziel is so verblyt!

 

So dat sy twijffelt, oft oock mog'lijck kan geschieden:

griane

 

Myn hartje gheeft hem op, en onder u ghebieden,³⁶⁷

florendus

 

Ick bid u o myn Vrouw! myn tróóst, en al myn goet,³⁶⁸

 

Dat ghy myn blyde ziel so veel ten goeden doet:³⁶⁹

370

Dat ick tot onderpant, en borrich-tocht mach houwen,

 

U vriendelijckste jonst, op dat ick my vertrouwen,³⁷¹

 

Laet my uyt vruntschap toe, lief dat ick u eens kus?

griane

 

Staet stil, myn Heer! staet stil, myn Heer hoe stady dus?³⁷³

 

Laat staan myn hart, ick mach dat kussen doch niet velen.³⁷⁴

florendus

375

En belchts u niet, myn Siel! k'moet noch een kusje stelen.³⁷⁵

363 in als: in alle opzichten.

365 daar voor houd'ick u: als zodanig beschouw ik u.

367 gheeft hem op: geeft zich over.

368 myn tróóst: zie Inl. blz. 44.

369 myn blyde ziel: mijn gelukkige ziel; ten goeden: ten nutte.

371 vriendelijckste: innigste; op dat ick my vertrouwen: waarop ik mijn vertrouwen vestig.

373 staet stil: houd op, ga niet verder op deze weg; hoe stady dus: hoe treedt gij zo op?

374 Laat staan enz.: ongeacht wat mijn hart zou willen, kan ik dat kussen toch niet dulden.

375 En belchts u niet: wees er niet boos om.

[p. 138]

griane

 

Schaamt u Florendus, ach! Lerinde ist die't siet.

florendus

 

'tIs al verloren tróóst, ick ben myn selven niet.³⁷⁷

binnen.

florendus^-

 

Myn Vrouw! myn Echtghemaal,³⁷⁸

 

Anhoort dan myn verhaal?

380

Soo'ck inde Sale tradt,³⁸⁰

 

Alwaar de Keyser sadt,

 

Ick vant hem na myn wensche,

 

Ghescheyde vande mensche:

 

Ick sprack, myn óóm, myn Heer!

385

Ghy hebt ons alsoo seer

 

Door duecht, die ghy ons jonden,³⁸⁶

 

Verstrickt en vast verbonden³⁸⁷

 

Dat ick my nu bevijn³⁸⁸

 

In als verplicht te zyn.

390

Op dat dees jonst vermeere;³⁹⁰

 

So bid ick u, myn Heere!

 

Opperst, en grootste Prins!³⁹²

 

En weygert my gheensins

 

Een dingh, dat ick so stille,

395

Langh berghde in myn wille

 

Dat is, Heer! dat ick wouw,

 

Gryane tot een Vrouw

 

Van uwe hóógheyt vragen,

 

Dees sake quam myn jaghen³⁹⁹

377 't Is al enz.: zie Inl. blz. 44.

- Florendus: bij vs. 378 begint het vijfde toneel van het eerste bedrijf. Er moet tussen dit toneel en het vorige enige tijd zijn verlopen, waarin gebeurd is wat Florendus nu meedeelt.

378 Myn Vrouw enz.: zie Inl. blz. 45.

380 Soo: toen.

386 duecht: genadige gezindheid.

387 Verstrickt: gevangen.

388 bevijn: bevind.

390 Op dat enz.: opdat uw genegenheid nog groter moge worden; zie vs. 386.

392 Prins: vorst.

399 quam myn jaghen: heeft mij gedreven.

[p. 139]

400

Al uyt ons machtich Hof,

 

Met Vaderlijck verlof

 

Hoewel vercreghen swaarlijck,

 

Den tocht die was ghevaarlijck,

 

Hy steldent voorts an my,⁴⁰⁴

405

Myn Heer! Ick love dy⁴⁰⁵

 

Gaat ghyse my verlienen,

 

Ick sal u eewich dienen;

 

Ghy sult my wel bereyt, in alle dinghen sien

 

Waar in dat u ghelieft, myn swackheyt te ghebien,

410

U Vader sprack, myn Neve!

 

So waarlijck, als ick leve,

 

Het gheen daar ghy om bidt,

 

Is al uyt myn besidt,⁴¹³

 

'k Hebse belooft te gheven

415

Tarisius verheven,

 

Neef vande Keyserin,

 

Dus stelt dit uyt u sin:

 

Want ick alhier verbeyde,

 

Ghesanten met bescheyde,⁴¹⁹

420

Op dat ick met haar, magh⁴²⁰

 

Besluyten den trouw-dagh.

 

Om een van myne stede,⁴²²

 

Wil ick niet overtreden⁴²³

 

Myn Keyserlycke wóórdt,

425

Maar een dingh segh ick hóórt!

 

Ick sweert u by myn Króóne,

 

Dat tot behoude soone⁴²⁷

 

Ick liever hadde u,

 

Als hem; te laat ist nu.

430

Dus bid ick u dat ghy,

 

Hier in onschuldicht my.⁴³¹

404 Hy steldent enz.: hij droeg het mij ter beslissing op.

405 Ick love dy: ik beloof u.

413 Is al uyt enz.: is geheel buiten mijn vermogen.

419 met bescheyde: met bericht.

420 met haar: met hen.

422 Om een enz.: ook al koste het mij een stad.

423 overtreden: te kort doen aan.

427 behoude soone: behuwdzoon, schoonzoon.

431 onschuldicht my: het mij niet kwalijk neemt.

[p. 140]

 

Myn tongh besturf, ach lief! ick konde gantsch niet spreken,⁴³²

 

Vermidts ick schielijck sach, myn soetste hoop af breken.

 

Op 't lest ick sprack voor 't slot,

435

Dat en believe Godt

 

Nu, nochte nimmermeere,

 

Dat een soo grooten Heere,

 

Als ghy Heer Keyser zyt,

 

Door gunsten of door spijt⁴³⁹

440

U Vorstelijck toesegghen,

 

Souwt valschen of ontlegghen.⁴⁴¹

 

Insonderheyt om myn,

 

Ick wil te vreden zyn,

 

En sal daaromme niet,

445

Nalaten u ghebiedt,⁴⁴⁵

 

't Sy binnen uwe Rijck, of buyten u ghewoude,⁴⁴⁶

 

Ghy moocht my allesins voor uwen dienaar houde.

 

Derwijl ick met ghemack,⁴⁴⁸

 

Dus met de Keyser sprack,

450

De Ridders van der óórden,⁴⁵⁰

 

Die vielen in myn wóórden,⁴⁵¹

 

Ick gingh doe vóórt te huys,⁴⁵²

 

Met 't alderswaarste Kruys,

 

So dat het weynich schorten,

455

Dat ick niet neder storten,

 

't Rouwde my met gheween,⁴⁵⁶

 

En sprack met bangh ghesteen:⁴⁵⁷

 

Arme Florendus, Ach! die 't leven ghy behielt,

432 Myn tongh enz.: vrees en verdriet gaan samen met dezelfde fysiologische verschijnselen; ze verzwakken het hart, de natuur trekt van de periferie bloed en spiritus aan. Daardoor gaat het hart kloppen en slaan, wat tot gevolg heeft dat de tong zijn dienst weigert.

439 Door gunsten enz.: doordat u gunsten wilt verlenen of iemand wilt benadelen.

441 Souwt valschen enz.: zou schenden of van u afschuiven.

445 Nalaten u ghehiedt: afbreuk doen aan uw gezag.

446 ghewoude: rechtsgebied.

448 met ghemack: rustig.

450 De Ridders van der óórden: de orderidders.

451 Die vielen enz.: die onderbraken mij.

452 vóórt: vervolgens.

456 'tRouwde my met gheween: het bedroefde mij tot schreiens toe.

457 met bangh ghesteen: met benauwd gekerm.

[p. 141]

 

In plaats van wederlóón, u strenghelijck ontsielt:⁴⁵⁹

460

Tarisi had ick dit u connen toevertrouwen?⁴⁶⁰

 

Ick had u met ghevaar van 't prijckel niet behouwen.⁴⁶¹

 

Maar my, die u het swaart heb vande keel ghenomen,

 

Die doet ghy felder staal nu in zyn harte komen.

 

O snóóde mensch! is dit van danckbaarheyt de vrucht,⁴⁶⁴

465

Dat ghy myn nu beróóft myn eeuwighe toevlucht?

 

Wat mocht myn yver sot, so rueckelóós gaan sparen,⁴⁶⁶

 

Die nu zyn tijdt verlanght door 't korten van mijn Jaren?⁴⁶⁷

 

Met een so wreeden doot, als d'alderquaatste menschen,

 

Haar vyanden tot straf, wraackgierich kunnen wenschen.⁴⁶⁹

470

Tarisius, ick sweert! ghy krijght oock nimmer niet,

 

So veel vruechts, van myn lief, als ick nu ly verdriet.

 

Om dat ghy my onthouwt Gryane, 't onrechtvaardigh:⁴⁷²

 

Ghy hebtse noyt verdient, ghy zijtse oock niet waardigh.

 

Ick doole in myn klacht,⁴⁷⁴

475

Ick vil staach in onmacht,⁴⁷⁵

 

Myn verruw' stracx verblieckte,⁴⁷⁶

 

De pijn die trock tot sieckte,⁴⁷⁷

 

Ick raasde in myn nóódt,⁴⁷⁸

 

Tot dat ghy uyt de doodt

480

My vrijde, en van rouwe;⁴⁸⁰

 

Hebt danck, o schoon Jonckvrouwe!

 

Hoe wel u moeder dus⁴⁸²

 

Begunst Tarisius,

459 u strenghelijck ontsielt: ontneemt u op wrede wijze de ziel.

460 Tarisi had ick enz.: Tarisius, had ik dat van u mogen verwachten.

461 met ghevaar van 't prijckel: met de kans van gevaar te lopen.

464 snóóde: boosaardige.

466 rueckelóós: zonder rekening met de toekomst te houden.

467 zyn tijdt verlanght: zijn levenstijd verlengt; Die nu enz. (vs. 467-469): lijd. v.w. bij sparen.

469 wraackgierich: wraakzuchtig.

472 't = te: zeer.

474 Ick doole enz.: ik raak verward in mijn geklaag; deze claus slaat op de voorgaande verzen (vs. 458-473), Florendus bezint zich: dergelijke niet van grootheid getuigende gedachten zijn hem onwaardig, hij gaat nu door met een beschrijving van zijn situatie.

475 staach: voortdurend.

476 Myn verruw' enz.: ik verschoot terstond van kleur.

477 De pijn enz.: de pijn maakte mij ziek.

478 Ick raasde enz.: ik werd gek in mijn ellende.

480 vrijde: verloste.

482 dus: dermate.

[p. 142]

 

Want s'heeft met klachten heden,

485

De Keyser heel verbeden:⁴⁸⁵

 

Al heeft sy 'tloos beschickt,⁴⁸⁶

 

De hoop my wat verquickt,

 

Sy sal u niet uyt setten,⁴⁸⁸

 

Als ghy 't maar wilt beletten.

griane

490

Den Keyser heeft met reden,⁴⁹⁰

 

Mevrouw ghestelt te vreden,

 

Maar sy heeft gróót onrecht,

 

Dat sy een Man ten echt

 

My voordert gants onbillich,⁴⁹⁴

495

Daar ick niet in bewilligh

 

Noch nu noch nimmer kan,

 

Daarom myn lieve man;

 

So bid ick, wilt versieren:⁴⁹⁸

 

In eenigher manieren,

500

De middelen waar by

 

Ick veylich my bevry.

florendus

 

Het beste o myn Vrouw! dat ick hier kan besluyten,

 

Daar ons int alderminst verhind'ring sal uytspruyten,

 

Dat is: dat ghy, met my, (soot u ghelieft) vertreckt

505

Op 't alrespoedichst, en so listich, so bedeckt,⁵⁰⁵

 

Dat ons de Keyser niet sal moghen achterhalen,

 

Voor dat wy zyn bevrydt in myn Heer Vaders palen,⁵⁰⁷

 

Alwaar de myne u met eer, in elcken stadt

 

Ontfanghen sullen, Lief! als ick u hóócheydt schat.⁵⁰⁹

485 De Keyser enz.: de keizer geheel overreed.

486 Al heeft sy enz.: al heeft zij het slim geregeld.

488 uyt setten: uithuwen.

490 met reden: terecht.

494 voordert: eist; gants onbillich: geheel in strijd met wat redelijk is.

498 versieren: bedenken.

505 bedeckt: heimelijk.

507 in myn Heer Vaders palen: binnen de grenzen van het rijk van mijn heer vader.

509 als ick u hóócheydt schat: (met evenveel eer) ... als ik uw hoogheid van geest waardig acht.

[p. 143]

griane

510

Ick ducht voor qualyckvaart in dese sware saken.⁵¹⁰

 

Maar na dat ick my gants, den uwen heb ghaan maken,

 

Sy vindent goet of quaat,⁵¹²

 

Ick volch uwen raadt,

 

k'Heb liever my met u in hasaard te begheven⁵¹⁴

515

Dan met bedwanghe hier by Tarisius te leven.⁵¹⁵

 

Die int minst of gheheel⁵¹⁶

 

In my sal kryghen deel.

 

Daarom versiet u lief, van 't gheen de noot vereyscht,⁵¹⁸

 

Ick bid u ernstlyck, niet sonder my en reyst,⁵¹⁹

520

Die, wan het u behaacht, ghy stracx bereydt sult vinden.⁵²⁰

florendus

 

Myn hartsen lief! myn hoop! myn bruydt! en myn beminde!

 

Laad al de zorch op my, binnen drie daghen tydt

 

Ghy werde sult ontwaar, myns overgrooten vlyt.⁵²³

 

k'Sal by de Keyser gaan,

525

En doen hem licht verstaan:⁵²⁵

 

Door een ghemaackte brieve,⁵²⁶

 

Dat het hem doch ghelieve,

 

My opte houden niet,

 

Want Vader my ontbiet;⁵²⁹

530

En dat ick hebbe vast oock by my voorghenomen,⁵³⁰

 

Als een goetwilligh kint zyn wille na te komen.

 

Ick sal myn hofghesin,⁵³²

 

Gaan senden strax voorhin,⁵³³

 

En houden tot gheley thien Ridders uytgelesen.⁵³⁴

510 qualyckvaart: tegenspoed.

512 Sy: men, of alleen Grianes ouders.

514 in hasaard: in gevaren, in risico.

515 met bedwanghe: gedwongen.

516 int minst of gheheel: in 't geheel niet.

518 versiet u: voorzie u.

519 ernstlyck: met aandrang.

520 wan: wanneer; stracx: terstond.

523 Ghy werde sult ontwaar: zult gij gewaar worden.

525 En doen enz.: en hem gemakkelijk aan het verstand brengen.

526 ghemaackte: gefingeerde.

529 my ontbiet: gelast mij te komen.

530 vast oock: onwrikbaar, voor zeker.

532 hofghesin: gevolg.

533 voorhin: vooruit.

534 thien Ridders uytghelesen: tien uitgezochte ridders.

[p. 144]

griane

535

Myn Heer Florendus! doet soot u best dunckt te wesen.

 

En komt niet meer des nachts (dat bid ick) hier ontrent,

 

Door Frene uwen neef doch vaack my tydingh sendt.

 

Lief, siet, de dageraat vertóónt haar roode kaken,

 

Vertreckt myn tróóst! eer wy in een schandaal gheraken.

florendus

540

Vaart wel myn vrouw,

griane

 

Ach, myn beminde!

lerinde

 

Myn Heer ick houw,⁵⁴²

florendus

 

Vaart wel myn Vrouw,

griane

 

Ghedenckt u trouw:

545

Sus sus Lerinde

florendus

 

Vaart wel myn Vrouw,

griane

 

Ach myn beminde,

florendus

 

Ick salt wel vinden.

542 ick houw: Lerinde wil iets in 't midden brengen; vlak daarop legt Griane haar het zwijgen op (vs. 545). Daar dit gebeurt na Grianes woorden Ghedenckt u trouw, zou men kunnen gissen dat Lerinde ook zo iets tegen Florendus heeft willen zeggen: ik houd u aan uw belofte.

[p. 145]

De Keyser in zyn grootste waardicheyt sittende,^- spreeckt teghen zyn ommestanders.

 

Den opper-hemel Godt die heeft my buyten waarden⁵⁴⁹

550

Gheseghent, en ghesalft, tot Keyser, en tot dwangh⁵⁵⁰

 

Van 't tóómeloose volck, dat ick van hem ontfangh;⁵⁵¹

 

T'welck my nu eert, en bidt, voor eenen God der aarden:

 

Ick ben der kleynen tróóst, der gróótsche, gróóte schrick,⁵⁵³

 

Den blixem, het ontsach, dat niemant darf bekrachten,⁵⁵⁴

555

Ick vel der batschen moedt alleen met myn ghedachten!⁵⁵⁵

 

Haar opset tuymelt stracx, wan ick my maar verschick,⁵⁵⁶

 

De Koningh schudt en beeft int Gout-ryck Oryenten⁵⁵⁷

 

Al cidderent trilt van vrees den wrevelighe Tarth,⁵⁵⁸

 

Het schuym-bruyst balt uyt angst den Krych-gewende Parth,⁵⁵⁹

560

De heele werelt beeft, slechts voor myn dreyghementen,⁵⁶⁰

 

Het swicht al voor myn naam, al wat de aard betreedt,⁵⁶¹

 

Gants Parsen, Meden suft: ick sweeten doe en schurcken⁵⁶²

 

De Sarasijnen fel, oock die halstarcke Turcken.⁵⁶³

- De Keyser: bij vs. 549 begint het zesde toneel van het eerste bedrijf, zie voor deze scène Inl. blz. 14-17.
waardicheyt: dit begrip heeft velerlei facetten: hoogheid in hiërarchisch opzicht, bezit van de vier cardinale deugden fortitudo, prudentia, justitia, temperantia met nadruk op justitia, met daarbij nog magnanimitas, magnificentia (= grote staat) en liberalitas (= vrijgevigheid).

549 opper-hemel Godt: moet wel als samenstelling opgevat worden, of opper-hemel als bijv. nw.; buyten waarden: buiten mijn verdienste.

550 tot dwangh: tot het in toom houden.

551 't tóómeloose volck: het volk dat zich niet laat leiden door de rede.

553 der gróótsche: van hen die hoogmoedig zijn.

554 het ontsach: het prestige; bekrachten: overweldigen.

555 Ick vel der batschen moedt: ik maak het gemoed van de trotsen krachteloos.

556 wan ick enz.: als ik maar ga verzitten.

557 schudt: rilt.

558 den wrevelighe Tarth: de overmoedige Tartaar.

559 Het schuym-bruyst: de grote bobbels van het schuim; deze zijn uiting van hevige woede, die noodzakelijk geacht werd voor de strijd; balt: klontert, verdicht zich (evenals sneeuw bij het lopen onder de schoenen); Krych-gewende: oorlogszuchtige.

560 slechts: alleen al.

561 Het swicht al: alles zwicht voor.

562 Gants Parsen, Meden suft: geheel Perzië en Medië is verslagen; schurcken: ineenkrimpen.

563 halstarcke: eigenzinnige.

[p. 146]

 

Ja d'onmenschlycke Swart, die witte menschen eet.⁵⁶⁴

565

De Heydensche Soldaan van trotsche Babilonien⁵⁶⁵

 

Vlucht met zyn banghe vloot, des nachts voor myn ghewelt.

 

Gamesio zyn zoon bleef inde slach ghevelt,

 

Door de strydtbaren Prins van 't griecksche Macedonien.⁵⁶⁸

 

Des weet ick danck (naest God!) u yverighe vlydt⁵⁶⁹

570

Moedighe Vorsten, en ghy Prinsen, myn Baroenen,

 

Een yeghelyck soeck hem by Gode te versoenen,⁵⁷¹

 

Die selven voor ons street, hi d'onverwachte strydt.

 

Ghy Heeren het dunckt my een al te groote schanden;

 

Dat ick u dapperheyt souw laten onbelóónt,

575

Voornaamlyck, die ghy hebt in dees uytval vertoont,⁵⁷⁵

 

Door liefd' des Vaderlandts, en u daat-rycke-handen,⁵⁷⁶

 

Myn gunst sal u, u loon int heymelyck toesturen,

 

Ghy helden! 't lust my meer met vruntschap te ghebien,⁵⁷⁸

 

En liever my bemindt, dan seer ghevreest te sien.

580

'tWel willen van het volck, zyn 's Prinschen beste muren.⁵⁸⁰

 

Den wreeden dwingeland die t'ryck te hert verheert,⁵⁸¹

 

Door een te strenge straf, doet hem van yeder haten,

 

En maackt sich so benydt by eyghen ondersaten;⁵⁸³

 

Dat vaak hy wert vermóórt, veriaacht, of gants onteert.⁵⁸⁴

585

Die niet te forts, noch slap zyn landen gaat bestieren,⁵⁸⁵

 

Maar maticht met verstant zyn ongebonden wil:⁵⁸⁶

 

Die heerscht oprecht, en goet, in aller huesheyt stil.⁵⁸⁷

564 d'onmenschlycke Swart: de gruwelijke zwarte.

565 Soldaan: sultan.

568 strydtbaren: krijgshaftige.

569 yverighe vlydt: vurige strijdlust.

571 Een yeghelyck enz.: een ieder trachte Gods gunst te verwerven.

575 uytval: oorlogshandeling.

576 u daat-rycke-handen: uw handen die krachtige daden verricht hebben.

578 met vruntschap: met goedgunstige gezindheid.

580 'tWel willen van het volck: de genegenheid van het volk.

581 te hert verheert: zeer krachtig onder druk zet.

583 benydt: verafschuwd.

584 gants onteert: geheel van zijn eer beroofd; verlies van eer d.w.z. niet langer centrum zijn van het eerbetoon volgens de moraalcode van de aristocratie ging dood en verjaging te boven.

585 forts: gewelddadig.

586 Maar maticht enz.: maar matigt door de toom van de rede zijn vrije wil.

587 oprecht: in overeenstemming met zijn eer; goet: zoals de gerechtigheid vereist; in aller huesheyt stil: zonder ophef, zoals overeenstemt met de plichten van de aristocraat.

[p. 147]

 

Is sulcke Prinsche dan niet God'lyck van manieren?⁵⁸⁸

 

Hartoghen wyt vermaart, myn potentaten al,⁵⁸⁹

590

En ghy Groot-vorsten hooch, hoort edele Lants-heeren:

 

Versoeckt wat u ghelieft, is reed'lyck u begheeren⁵⁹¹

 

De Keyser sidt alhier, daar hy u hooren sal.⁵⁹²

florendus

 

So haast ick Frene had myn luck, en wil vertelt,⁵⁹³

 

Heeft hy met voorsicht gauw 't slecht volck voor uyt bestelt.⁵⁹⁴

595

Voorts heeft hy wysselyck tot ons geley behouwen⁵⁹⁵

 

Thien Ridders, seer beroemt, daar ick my in vertrouwe.⁵⁹⁶

Knielt.

 

Opper-voochd, groot van faam, die hier ter werelt meest

 

Van alle volck'ren wert gheacht, en seer ghevreest,

 

U huesheyt na ghewoont, en u lofwaarde zeden,⁵⁹⁹

600

Verhóóre met ghedult myn hertelycke bede:⁶⁰⁰

 

D'oorzaak (Heer Keyser Oom) dat ick voor u verschyn:

 

Is, dat ick u Majesteyt bidt te bewillighe myn

 

Naar huys keerende reys: want siet! ick heb onfanghen

 

Myn Heer Vaders ghebodt, met brieve van belanghen,⁶⁰⁴

605

Op dat ick zyn bevel moetwilligh niet weer streef,

 

Noch tot zyn tooren heet gheen oorzaack hem en geef.⁶⁰⁶

 

So bid ick u dat ghy

 

Vergunt, dat ick heen ty:⁶⁰⁸

 

U sweerende by eede,

588 Is sulcke Prinsche enz.: is zulk een vorst dan niet van goddelijke aard?

589 myn potentaten al: al mijn machthebbers.
Hartoghen ... Lants-heeren: de keizer spreekt als eens de keizer van het Duitse Rijk.

591 reed'lyck: in overeenstemming met de eisen van de rede.

592 hooren: aanhoren.

593 wil: begeerte.

594 met voorsicht gauw: met schrandere wijsheid (het aspect hiervan dat oog heeft op de toekomstige gebeurtenissen); 't slecht volck: de gewone soldaten; voor uyt bestelt: vooruit gezonden.

595 wysselyck: verstandig.

596 daar ick my in vertrouwe: in wie ik vertrouwen stel.

599 U huesheyt enz.: onderwerp van verhoore (vs. 600); uw welwillende habitus en uw lofwaardige deugd.

600 hertelycke: oprechte.

604 met brieve van belanghen: door middel van een belangrijke brief.

606 zyn tooren heet: zijn ziedende woede.

608 dat ick heen ty: dat ik wegtrek.

[p. 148]

610

Dat in wat land of stede,

 

Of in wat plaats het sy,

 

Ghy vinden sult an my

 

Een trouwe bond-genoot, en eyghen onderdaan,⁶¹³

 

Die anders niet en wenscht als u ten dienst te staan.

keyser

615

Myn Neef, ick danck u seer, met alle myn gemoet,

 

Voor d'eer die ghy myn landt door u versoecken doet.⁶¹⁶

 

Nadient u heeft ghelieft u kloeckheyt hier te toonen,⁶¹⁷

 

Wensch ick ghelegentheyt u diensten te beloonen,

 

So ick u nut kan zyn met myn persoon of macht,

620

Begheert, en ghy sult sien hoe ick u daden acht.

florendus

 

Myn Heer! ick wensch my God so veel ionst te verlienen;⁶²¹

 

Dat ick het goed onthaal, met diensten mach verdienen:⁶²²

 

Den Hoochste spaar myn Oom de Keyser langh ghesondt,

keyser

 

Oorlof op u versoeck wert u myn Neef ghejondt,⁶²⁴

florendus

625

Ick sal u voor het laatst een Afscheyd-kus vereeren,

 

God hoed de Keyser steets: vaart wel ghy ed'le Heeren.

 

Wel Kaniam Keysers soon, myn harts-vrund sydy daar?

 

Ick wensch dat u de Heer in eeuwicheyd bewaar.

 

'kMoet nóódigh op de reys, myn Vader ten believe,⁶²⁹

630

Die ylens my ontbied, met treffelycke brieven.⁶³⁰

613 eyghen onderdaan: geheel u toebehorende onderdaan.

616 versoecken: bezoek.

617 Nadient: aangezien het.

621 ick wensch enz.: ik wens dat God mij zoveel genade verleent.

622 het goed onthaal: de goede ontvangst, nl. naar aanleiding van vs. 615-620.

624 Oorlof ... wert u ... ghejondt: afscheid wordt u toegestaan.

629 nóódigh: noodzakelijk.

630 met treffelycke brieven: met dwingende brieven.

[p. 149]

kaniam

 

Florendus vrundt, hoe dus! gants schielyck op de vaart?⁶³¹

 

Waarlyck in dese tocht so vindt ick my beswaart,⁶³²

 

Myn Neve wilt een Jaar noch in ons Hof verblyven?

florendus

 

Ick magh niet, o myn Neef! siet hier myn Vaders schryven?⁶³⁴

kaniam

635

U af-zyn my verdriet, veel meerder als ghy waant,

 

Verbeydt om mynent wil ten minsten maar een maant?

florendus

 

Ick moet Heer Kaniam Neef nu daadelyck vertrecken,

 

Of 'ksouw myn Vader haast tot gramschap fel verwecken.⁶³⁸

kaniam

 

Ick bid u dat ghy maar drie dagen hier vertoeft,

640

So niet, ghy laat myn ziel weemoedigh en bedroeft?⁶⁴⁰

florendus

 

Wel aan, Bloet-maagh, en vrundt, ghy zyt my dat wel waardig,

 

Hoe wel ick andersints tot reysen was al vaardigh

 

Doch ick moet Neve gaan, op dat ick ordre stel,

 

Naar noene spreecken wy den ander (hoop ick) wel.⁶⁴⁴

binnen.

kaniam

645

Weet myn Heer Vader dat myn Moeders Bloed-verwanten

 

Hier zyn seer dichte by, in groot achtbaar aansien⁶⁴⁶

631 gants schielyck op de vaart: heel snel op reis.

632 so vindt ick my beswaart: heb ik bezwaren.

634 Ick magh niet: het is mij onmogelijk.

638 haast: weldra.

640 weemoedigh: troosteloos.

644 Naar noene: na twaalven.

646 in groot achtbaar aansien: die door hun gedrag in hoge mate eerbewijzen verdienen.

[p. 150]

 

Met uytgesocht gevolgh van brave Edel-lien?⁶⁴⁷

 

Den Hartogh van Gramay is 'thóóft van de Gesanten.

keyser

 

Laat die Bolwercken stracx met grof Geschut beplanten,⁶⁴⁹

650

Bevels-Lien! schickt int kort de Ridders int Geweer,⁶⁵⁰

 

Op dat haar inkoomst ick vercier met meerder Eer.⁶⁵¹

 

Stelt Eeren-boogen hoogh op d'ansienlyckste kanten,

 

Doet Ruymen en versien het Marmer-steen Palleys,⁶⁵³

 

Bescheert de Zalen wyd met blinckend Goude-Laken.⁶⁵⁴

655

De Koetse van Yvoor doet op het sachtst toemaken.⁶⁵⁵

 

Het Marckt-veld beset met Krijchslien na den eysch.⁶⁵⁶

 

Treckt ghy'er int gemoet, om eerlyck in te halen.⁶⁵⁷

 

Tarisi en Kaniam geleytse over straat,

 

Tot in het Konings huys, tot in myn vollen raad,⁶⁵⁹

660

Daar 'tCiersel van myn Hof zyn Heeren, en Vassalen.⁶⁶⁰

 

Kardin, myn goede knecht, Bootschapt de Keyserin:

 

Dat sy haar Joff'ren al opsichtich rijck doet toyen,⁶⁶²

 

Met Vylsel van Fijn-Goudt laat al 'tplaveytsel stroyen.⁶⁶³

 

Seght dat sy die ontfangt, so lief als ick haar bin.

665

Om 'tmal-nieuws-gierich volck gants uyt de wegh te bannen,⁶⁶⁵

 

Op lyf-straf ick verbie, de gantsche Burgery,⁶⁶⁶

 

Het wild' en woest geiagh te schaffen an een zy.⁶⁶⁷

647 brave Edel-lien: dappere edellieden.

649 stracx: terstond.

650 schickt int kort enz.: laat zo snel mogelijk de ridders in 't geweer komen.

651 Op dat haar inkoomst enz.: opdat ik hun binnentrekken luister bijzet met des te meer eerbewijzen.

653 Ruymen en versien: schoonmaken en in gereedheid brengen.

654 Bescheert: behangt; de Zalen wyd: de ruime zalen.

655 Koetse van Yvoor: het ivoren bed; toemaken: gereedmaken.

656 na den eysch: zoals het behoort.

657 Treckt ghy'er int gemoet: trekt gij hen tegemoet; eerlyck: met eerbewijzen.

659 het Konings huys: het paleis.

660 Daar 'tCiersel enz.: waar heren en vazallen het sieraad van mijn huis vormen.

662 Dat sy haar Joff'ren enz.: dat zij al haar hofdames in het oog lopend kostbaar kleedt.

663 Met Vylsel van Fijn-Goudt: met vijlsel van het zuiverste goud; al 'tplaveytsel: alle vloerstenen n.l. in het paleis.

665 'tmal-nieuws-gierich volck: het dwaze nieuws-gierige volk; uyt ... bannen: te verwijderen.

666 ick verbie: kondig ik openlijk af.

667 Het wild' en woest enz.: het onbeheerst ongedurig zwerven langs de straat na te laten.

[p. 151]

 

Dat den Prevoost de straat gaat schuymen met zyn mannen,⁶⁶⁸

 

Een yder voer zyn ampt Eerentfestelycken uyt,⁶⁶⁹

670

Op dat ick sie een lust aan u myn ondersaten,⁶⁷⁰

 

Door u ghehoorsaamheyt: want siet, dese Legaten,⁶⁷¹

 

Die willen, dat ick nu een groote saack besluyt.⁶⁷²

binnen.

griane^-

 

D'oorsaack van s'volcx vruecht, is d'oorsaack van myn weenen,

 

Men soeckt, my lacy! met myn vyandt te vereenen.

675

Waar schip, en goet vergaan op d'ijser-harde Rots,⁶⁷⁵

 

Met al het snoodt ghespuys, die my doen desen trots.⁶⁷⁶

 

Wreet zyn myn ouders, wreet zyn haar tyrannijen,⁶⁷⁷

 

Die sy myn hartjen teer, soo pijnnelijck doen lijen.

 

Ay scharpe bittere dwangh, die myn verdruckt en plaaght,⁶⁷⁹

680

Ondrachlijck is de last, die myne jonckheyt draaght.

 

Een dubble Nues-dwang-straf, betoomt myn jonghe sinnen,⁶⁸¹

 

d'Ontsich myns Vaders, en de smartelycke Minnen.⁶⁸²

 

O dolle Moeder strengh! die soo verkeert bemindt⁶⁸³

 

Om anders hulp, helaas! ghy krenckt u eyghen kindt,⁶⁸⁴

685

U harte heeft met my melijen noch beweghen,⁶⁸⁵

 

Ach! om u susters soon zijt ghy u dochter teghen.

 

U blinden ijver sot my dwinght met overdaadt,⁶⁸⁷

 

Dat ick beminnen sou Tarisi, die ick haat,

668 Prevoost: gerechtsofficier; schuymen: van ongewenste personen ontdoen.

669 ampt: bediening; Eerentfestelycken: op een wijze getuigend van een standvastig eergevoel.

670 Op dat ick sie enz.: opdat ik genoegen in u schep, mijn onderdanen.

671 Legaten: afgevaardigden.

672 dat ick nu enz.: dat ik in een belangrijke zaak een beslissing neem.

- Griane: bij vs. 673 begint het zevende toneel van het eerste bedrijf.

675 Waar: ware, drukt een onvervulbare voorwaarde uit; schip, en goet: schip en lading.

676 snoodt: boosaardig; trots: honende bejegening.

677 tyrannijen: dwingelandij: zowel tyrannijen als trots wijzen op handelingen die Grianes vrijheid aantasten.

679 verdruckt en plaaght: onderdrukt en kwelt.

681 Een dubble Nues-dwang-straf: een dubbele wrede neusklem; betoomt: bedwingt; myn jonghe sinnen: zie Inl. blz. 46-47.

682 d'Ontsich: eerbied gemengd met vrees.

683 O dolle Moeder strengh: O waanzinnige wrede moeder; verkeert: eigenl. tegen de morele wetten in, zo n.l. beschouwt Griane de liefde van haar moeder.

684 krenckt: doet te kort aan.

685 beweghen: bewogenheid.

687 met overdaadt: met geweld.

[p. 152]

 

Syn doen, noch zyn ghelaat, int minste my ghevallen,⁶⁸⁹

690

Daar gheen behaghen is is Minne niet met allen:⁶⁹⁰

 

Florendus heb ick lief, die sal ick blijven trouw,

 

Hy is voor God! myn Man, en ick, zyn echte Vrouw.⁶⁹²

 

Eer ick het Keysers bloet souw trouweloos bevlecken,⁶⁹³

 

Van paarden liet ick my veel eer an stucken trecken!

695

Eer ick de Konincxsoon door overspel bedroef,⁶⁹⁵

 

Veel liever leedt ick datmen levend my begroef!

 

Wel hoe Gryane, hoe! en hebdy Wet noch reden?⁶⁹⁷

 

Lust u van t'eene quaat in slimmer weer te treden?⁶⁹⁸

 

Volcht als een eerbaar kint u ouders wijsen raadt:⁶⁹⁹

700

Eer u 't leetwesen praamt na d'onvoorsiene daadt,⁷⁰⁰

 

Vertrouwt u Vaders kund, meer als u sinn'lijckheyden,⁷⁰¹

 

Hy soeckt u blinde-ziel van t'doolpadt of te leyden.⁷⁰²

 

Wie eygen-sinnigh stouwt ter werelt yets bestaat,⁷⁰³

 

Bequeeldt wel dick zyn doen, in 't eynde maar te laat.⁷⁰⁴

705

Daarom o jonge Vrouw! wilt toch met voorsicht letten⁷⁰⁵

 

Op d'uytkoomst van u Min, die g'uyt u sin moet setten.

 

En u Florendus oock, na 'sMoeders goet bevel,⁷⁰⁷

 

Die Raat van Ouders volght, die doet oprecht en wel.⁷⁰⁸

 

De Molen myns vernufts, niet maalt dan lichte grillen,⁷⁰⁹

689 zyn ghelaat: zijn uiterlijk voorkomen; ghevallen: bevallen.

690 Daar gheen behaghen is enz.: waar geen welgevallen in iemand is, is in't geheel geen liefde.

692 Hy is enz.: zie Inl. blz. 46.

693 Eer ick het Keysers bloet enz.: Griane doet hiermee een krachtig beroep op de consequenties die haar afkomst in de hiërarchische orde voor haar gedrag heeft.

695 Eer ick de Konincxsoon enz.: zie Inl. blz. 36, 47.

697 Wel hoe Gryane enz.: zie Inl. blz. 47.

698 in slimmer: in nog bedenkelijker kwaad.

699 Volcht als een eerbaar kint enz.: zie Inl. blz. 47.

700 leetwesen: berouw; praamt: kwelt; na d'onvoorsiene daadt: na de ondoordachte daad, zonder voorsicht (vs. 705) ten uitvoer gebracht.

701 kund: leiding; sinn'lijckheyden: begeerten.

702 u blinde-ziel: uw ziel verblind door de hartstochten.

703 eygen-sinnigh: vooral gebruikt ter uitdrukking van het volgen van eigen zin tegenover de eisen die de plaats waarop iemand in de hiërarchische orde staat, stelt; stouwt: overmoedig. Zie Inl. blz. 23.

704 bequeeldt: betreurt.

705 voorsicht: wijsheid, het aspect dat naar de toekomst is gericht.

707 goet bevel: goet wil zeggen dat het bevel, de opdracht, van de moeder in overeenstemming is met de hiërarchische orde.

708 oprecht en wel: zoals het behoort; vgl. vs. 707.

709 De Molen myns vernufts enz.: mijn redelijk verstand is voortdurend bezig met niets dan onbetekenende fantasieën.

[p. 153]

710

Vol wispel-turicheyts, en onbedachte willen.⁷¹⁰

 

Myn Vader die mach maar myn Lichaam hier gebien,

 

Doch voor myn Ziel, moet ick, met wijsheyd selve sien.⁷¹²

 

Verlaat ick dan myn lief, die ick heb trouw gesworen,⁷¹³

 

Myn Siel staat in 't gevaar, helas! te gaan verloren.

715

Geschietet; blijf ick niet een eere-loose hoer?⁷¹⁵

 

De hooge nóódt gebiedt dat ick de saack uytvoer:⁷¹⁶

 

Ick sal Florendus en geen ander lief verkiesen,

 

So sal ick Trouw, noch Eer, noch Siele niet verliesen.

 

Myn Moeder, deed my strax een Heerelyck vermaan;⁷¹⁹

720

Dat ick Tarisius myn Neve souw anslaan,⁷²⁰

 

Waar op ick seyde: met een klagelyck volharden,

 

Dat ick veel liever wouw een Klooster-Nonne warden,

 

Dan ick so varre souw van myn Vrou-Moeder zyn,

 

Welkx af-zyn (seyde ick) sou meest bedroeven myn.

725

Waar op ick daadtlyck ging veel heete tranen weenen,

 

Myn Moeder my verliet bedrogen in haar meenen,⁷²⁶

 

'tIs blycklyck dat sy my het beste schildert vuer,⁷²⁷

 

Maar 'tis toch al vergeefs, het moeter nu me duer.⁷²⁸

 

O Kardin! wel gewenscht so komdy hier by my,

730

Gaat by Florendus knap, hem groet, en seght, dat hy⁷³⁰

 

Noch dese nacht volbrengt, 'tgeen by ons is besloten,

 

Of anders nimmer macht van hem oock zyn genoten.

 

So hy als achteloos hier in niet en versiet,

 

So is zyn hope uyt, en onse an-slach niet.⁷³⁴

735

Het welcke my voorwaar sou eeuwelyck bedroeven.

 

Ick ga hem met gedult in myn Lust-hof vertoeven.⁷³⁶

binnen.

710 onbedachte: onbezonnen.

712 Doch voor myn Ziel enz.: zie Inl. blz. 48.

713 dan: geeft voortgang in Grianes redenering aan, begeleidt de zin die voortvloeit uit de vorige.

715 Geschietet: nl. het verlaten van Florendus.

716 nóódt: haar toestand van lichamelijke en geestelijke smart.

719 een Heerelyck vermaan: een vermaning van bovenaf, vanuit haar hiërarchische machtspositie (nl. tot het doen van mijn plicht).

720 anslaan: ten huwelijk nemen.

726 in haar meenen: in haar bedoeling.

727 blycklyck: niet twijfelachtig.

728 het moeter nu me duer: ik kan er mij nu niet aan onttrekken.

730 knap: vlug.

734 en onse an-slach niet: en ons voornemen tot niets gereduceerd.

736 hem ... vertoeven: op hem wachten.

[p. 154]

chooren

 

De gauwe en de wufte óóghen,⁷³⁷

 

Anbrengers zyn van 't wulps hart,⁷³⁸

 

Dees doen de Juechd uyt lust gedóóghen,⁷³⁹

740

Veel lieve vruecht, en leyde smart.⁷⁴⁰

 

 

 

Brant-stichters, van den brant van Minnen,

 

Uytroysters vande kuysche dueght,⁷⁴²

 

Die blindelingh verbeest de sinnen,⁷⁴³

 

Door t'aansien soet van vlugghe vrueght.⁷⁴⁴

 

 

745

Het jonghe hart oocht op de lusten,

 

Diet sich verbeeldt, seer gróót van schijn,⁷⁴⁶

 

Maar het bevint na veel onrusten:

 

Dats inder daadt so niet en zyn.⁷⁴⁸

 

 

 

Wanneer de sotte sin-lijckheden,⁷⁴⁹

750

't Versierlijck breyn met kracht verheerd;⁷⁵⁰

 

Dan wijckt vernuft, dan vlucht de reden,⁷⁵¹

 

Als domme jueght volcht zyn begheert.

 

 

 

Het Radeloos en blint verkiesen;⁷⁵³

 

Verwerpt moetwillich, nutte raadt,

755

Dees doet, lust, eer, ziel, rust verliesen,

 

Het spa-berouw, doet selden baat.

737 De gauwe en de wufte óóghen: de snelle en onbetrouwbare ogen.

738 wulps: zowel onbezonnen als zinnelijk.

739 uyt lust gedóóghen: verdragen, gedreven door de hartstochten.

740 lieve: gewenste; leyde smart: verdriet veroorzakende smart.

742 kuysche dueght: de deugd der kuisheid.

743 verbeest: verdierlijkt.

744 Door t'aansien enz.: door het aangename aanschouwen van de vlug voorbijgaande vreugde.

746 Diet: die het (n.l. het hart); schijn: gedaante.

748 Dats: dat ze (n.l. de lusten); zie Inl. blz. 20.

749 sotte sin-lijckheden: dwaze begeerten.

750 'tVersierlijck breyn: de hersenen onder het aspect van de fantasie; verheerd: beheersen.

751 Dan wijckt vernuft enz.: zie Inl. blz. 20.

753 Radeloos: onoverdacht.

[p. 155]

 

Florendus die verliefd', doort hóóren,⁷⁵⁷

 

Haar hooghe lof zyn ziel ontschaackt:⁷⁵⁸

 

Die vrijdt met hart, met óógh, en ooren,⁷⁵⁹

760

Een Minnaar is in als volmaackt.⁷⁶⁰

 

 

 

Gryane, die verdwaasde Vrouwe,

 

Uyt lust vergeckt, heel tochtich mint,⁷⁶²

 

Wat haast begint, kan haast ophouwen,⁷⁶³

 

Der vrouwen sin, dryft met de wint.

 

 

765

Schaam-róódt gheslacht, suyver, eergierich,⁷⁶⁵

 

Liefd'doch met raadt van vrienden oudt:⁷⁶⁶

 

Al blickt de Min, int eerst seer vierich,⁷⁶⁷

 

Verkeeren kan't dit wel onthouwt.⁷⁶⁸

757 verliefd': verliefde = werd verliefd.

758 Haar hooghe lof enz.: deze zin moet als een parenthesis worden opgevat. Haar hoge lof (nl. die men van Griane verkondigde) heeft zijn ziel ontroofd. Volgens neoplatonische opvattingen verloor de minnaar zijn ziel.

759 Die vrijdt enz.: zie Inl. blz. 43.

760 Een Minnaar enz.: zie Inl. blz. 29.

762 Uyt lust vergeckt: door de begeerten beroofd van haar redelijk denken; heel tochtich mint: bemint met een liefde die geheel op sexuele bevrediging is gericht.

763 haast: snel.

765 Schaam-róódt gheslacht: de schaamte werd als deugd van de vrouwen gezien, als wachteres van hun kuisheid; suyver: kuis; eergierich: bevreesd de eer te verliezen; voor de vrouw was de eer identiek aan de kuisheid.

766 Liefd': heb lief; de apostrof vervangt de t van de meervouds-vorm.

767 Al blickt de Min enz.: al schittert de min in het begin zeer vurig.

768 dit wel onthouwt: onthoud dit goed.

Gehele tekst - voorzover niet anders aangegeven - gotisch; eigennamen romein; in vs. 1: sierletter W.

343 die 't leven volgens D; in A diet 't leven

439 Door volgens D; in A door - 453 't alderswaarste in A 't alderswaartste in B en D 't alderswaerste

561 al wat volgens B en D; in A al waat

709 myn vernufts volgens B en D; in A myn vernutfs

741 van Minnen volgens B en D; in A van Minn