Vertaalde gedichten

[p. 128]

Boudewijn, de eerste grave van Vlaanderen

Eén enkel lied komt voor in De seste Historie van Deel IV: ‘Boudewijn Forestier van vlaenderen, rooft op de Zee Iudith des Coninckx van Vranckrijckx Dochter, ende hoe sy hem tot zyn Bruydt eyndelijck is gheaccordeert’ (blz. 227-262).

In oude tijden waren graafschappen en hertogdommen niet erfelijk. In de hoop dat zijn enige zoon Boudewijn hem zou opvolgen, zond Adaquier, forestier van Vlaanderen, hem naar het hof van de koning van Frankrijk, ‘Charles le Chauve^*, Sone van Loys den Goedertieren’. Boudewijn ‘was schoon, wel geleert, deugdelijck, cloec ende stout van persone, ende sodanigh alsser weynige sijns gelijcken int Hof waren die hem ghelijck waren, veel minder die hem souden te boven gaen: hy was oock daer by so beleeft ende geschict in alle het ghene dat hy dede, dat een yeghelijck hem beminde ende in weerden hadde, ende was van een yeghelijck met goede ooghen aengesien, selfs vanden Coninck ende van alle den Edeldom’ (blz. 229-230). Maar Boudewijn was ook ambitieus, hij had ‘een hooch herte’ (blz. 230), wat nog aangewakkerd werd door het gunstig onthaal aan het hof. ‘Sijnde dan also aengeloct door de Fortuyne, hy verliefde op Iudith des Conincx dochter’ (blz. 230). Ondanks zijn lagere afkomst ontmoedigde de prinses hem niet: ook zij voelde zich tot hem aangetrokken, zodat ‘den cloecken Vlaminck’ (blz. 231) zijn kans waagde. ‘Ende alzoo te dien tijden de letters noch niet gheheel vervreemt en waren uyt oorsaecke dat Caerle de Groote, de kennisse ende gheleertheyt in Vranckrijcke wederom als opgheweckt hadde, ende dat de Courtisanen naer de oude costume eenige soorten van dichten gebruycten, dese heeft oock alle syn verstant int werck gestelt om een ghedicht te maken, niet van de Wapenen, maer van de liefde waer van dit den inhoudt was’ (blz. 232):

Met Edel hoogh begheeren (VIII).

* In 1646 en 1650: le Chaure; bedoeld is Karel de Kale, zoon van Lodewijk de Vrome; den Goedertieren is de vertaling van le débonnaire, de gewone Franse naam van deze vorst. De eigennamen werden door Telle zonder enige consequentie ‘vertaald’: Carolus, Caerle, Charles, enz.

[p. 129]

Dit lied zong Boudewijn in een groot gezelschap. De enige die het verstond was de koningsdochter en ze verzocht hem om een afschrift. Zo kreeg hij de gelegenheid haar duidelijk zijn liefde te verklaren ‘ende metende de cracht van zyn lyden met de pijne die zy zelve in haer Ziele ghevoelde, zy accordeerde hem eyndelijck hare liefde, doende malcanderen belofte van eeuwighe ende ghestaedighe liefde ende vrientschap, niet anders wenschende noch begheerende dan den tijdt om naerder te comen, ende verbonden te worden’ (blz. 240).

Kort daarop echter stierf Boudewijns vader en na rijp beraad benoemde de koning diens zoon tot nieuwe forestier van Vlaanderen. Het viel de minnenden zwaar te scheiden, maar het kon nu eenmaal niet anders en niemand vermoedde iets van hun liefde.

De Fortuyne was hun niet langer gunstig: Judith werd uitgehuwelijkt aan de oude koning van Engeland, Edolphe. Maar ‘hoe wel den Enghelschen Coningh het uytwendich lichaem tot zynen wille hadde, hy en hadde nochtans gheen gheniet van het herte ende wille, dat ghestadich op den anderen bleef’ (blz. 249).

Toen keerde de kans nog eens: na zes maanden stierf Edolphe. Judith wenste niet langer in Engeland te blijven en verzocht haar vader te mogen terugkeren naar Frankrijk. Door een bode waarschuwde zij tevens haar minnaar, die met een vloot uitvoer om haar op de terugtocht te schaken. Haar begeleiders stelden zich te weer: wat Boudewijn deed was ‘een Crimen lesae Majestatis’ (blz. 251). Toen Judith evenwel haar verlangen bekend maakte, met Boudewijn te trouwen, gaven de Franse edelen toe en keerden zonder de koningsdochter terug naar Frankrijk.

Natuurlijk was de koning erg verbolgen. Hij wilde de overmoedige vazal straffen, maar de omstandigheden waren ongunstig, zodat hij zich liet vermurwen; meer nog, ‘hy maecte Boudewijn absolutelijcken Heere ende Souvereyne Grave van Vlaenderen, uytgenomen dat hy sigh behieldt dat hem daer van Homaghe ofte Manschap bewesen soude worden’ (blz. 261).

Het verhaal komt ook voor bij Bandello, Novelle, I, 7, zonder enig gedicht.

In de bewerking van Belleforest staat slechts één gedicht; daarbij tekende de auteur aan in margine: ‘Les François iadis chantoyent les faits de leurs ancestres’ (blz. 294).

[p. 130]

VIII

D'vn desir genereux
Mon ame estant poussee,
Ie vis trop plus qu'heureux
Content en ma pensee:
Ie sens sous vn tourment
Ce qu'ay d'allegement.

Si la loüange agree
Au coeur des faits passez,
C'est elle qui recree
Mes tourmens, & excez
Qui present d'vne peine
Ie vois que lon me geine.

[p. 131]

VIII
Claeg-liet, op de stemme: Het daaghet uyt den Oosten

Met Edel hoogh begheeren¹
Mijn Ziele wert ghevoet²
Ick wille my verheeren³
In mijn ghedachte soet,
Ick smake onder t'lijden
Een verblijen.⁶

Den lof van d'ouwde daden⁷
Is my soo lief en waerd,⁸
Dat zy my doen versmaden⁹
Den druck die my beswaart¹⁰
Hoe wel dat my de pijnen
Doen verdwijnen,¹²

1 Edel hoogh begheeren: hoognobel verlangen, hooggestemde verliefdheid.

2 Mijn Ziele wert: wordt mijn ziel. Aan het einde van dit vers leze men een punt of een komma.

3 my verheeren: mij als heerser gedragen; me opgeruimd voelen(?)

6 verblijen: ofwel leze men hier, om het rijm, verblijden, ofwel in het vorige vers lijen, zoals in 1622.

7 d'ouwde daden: de vroegere daden, wsch. de heldendaden van het voorgeslacht; daarnaar verwijst in de Franse tekst een mededeling in de marge.

8 waerd: kostbaar, dierbaar.

9 versmaden: gering achten.

10 Den druck: de last, de pijn; beswaart: pijnigt, terneerdrukt.

12 verdwijnen: wegkwijnen, vernietigen.

[p. 132]

 

Ie souffre de bon coeur

 

Cette mienne deffaite

15

Et vois qu'en sa rigueur

 

Se rendra plus parfaite

 

La gloire du desir,

 

Qui me donne plaisir.

 

 

 

Qu'vn autre des alarmes

20

Chante le dur effort

 

Qu'il loüe aussi les armes,

 

Ce n'est mon seul suport,

 

Qui sens vne autre outrance

 

Et plus roide puissance.

 

 

25

Car la main qui m'abat

 

Quoy que ie m'éuertue

 

Est si forte au combat,

 

Que soudain qu'elle rue

 

Son effort sur mon coeur,

30

Son bras est le vainqueur,

[p. 133]

 

Die'ckly met goeder harten,¹³

 

Cloeckmoedigh ick verdraagh

15

Haar straffheyt en mijn smarten¹⁵

 

In dees mijn nederlaagh,¹⁶

 

Can d'eer van mijn begeeren¹⁷

 

Niet verkeeren.^13-1818

 

 

 

Laet vry een ander singhen

20

Van Wapens en ghewelt²⁰

 

Van Crijghs-tochten bespringhen²¹

 

In het bestoven velt:²²

 

Ick sie van and're machten²³

 

My vercrachten.²⁴

 

 

25

Want hare flucxse handen²⁵

 

Soo forts zijn in de strijdt:²⁶

 

Als zy my croes vermanden²⁷

 

En vlack ter neder smijt.²⁸

 

Haar aenval op mijn sinnen²⁹

30

My verwinnen.

13 met goeder harten: gewillig, zonder protest.

15 Haar straffheyt: hun felheid (nl. van de pijnen; vs. 11).

16 dees mijn nederlaagh: deze nederlaag van mij, nl. dat ik werd overwonnen door de liefde.

17 d'eer van mijn begeeren: mijn eervolle begeerte (vs. 1).

13-18 harten: men leze een punt in plaats van de komma aan het einde van vs. 13; de volgende zin is dan vzn. 14-15, waar een punt hoort, en de laatste zin is vzn. 16-18.

18 verkeeren: veranderen, zich wijzigen; onderwerp is d'eer (vs. 17).

20 Wapens en ghewelt: wapengeweld; dit slaat terug op vs. 7: Den lof van d'ouwde daden. Na vs. 20 denke men een komma.

21 Crijghs-tochten bespringhen: het overvallen van optrekkende legers.

22 het bestoven velt: het in stofwolken gehulde slagveld.

23 van: door; and're machten: nl. de liefde.

24 vercrachten: overweldigd worden.

25 hare: hun, nl. van de machten (vs. 23); flucxse. flinke, vlugge.

26 forts: sterk, krachtig.

27 Als: dat; croes: vurig, met felheid; vermanden: overweldigden, overwonnen.

28 vlack: volkomen, geheel; smijt: werpt; hier enkelv. tegenover meerv. in vs. 27.

29 Haar: hun, nl. van de handen (vs. 25) of de machten (vs. 23); vandaar ook het meerv. verwinnen (vs. 30) i.p.v. het verwachte enkelv.

[p. 134]

 

Sa playe plus nuisible

 

De tant las! i'aperçoy

 

Comme elle est inuisible,

 

Sinon à celle foy

35

Qui me fait de sa braise

 

Sentir le mal & l'aise.

 

 

 

Braise l'ose nommer

 

En essayant la flamme

 

Que ie sens pour aimer,

40

Et qui brule mon ame,

 

Sans qu'ose publier

 

Le nom de ce guerrier.

 

 

 

Hà! guerrier qui rudoyes

 

Mon coeur si doucement,

45

Epans autant de ioyes

 

Et de contentement

 

Sur moy que i'ay d'opresse

 

Sentant cette destresse.

[p. 135]

 

d'Onsiennelijcke wonden³¹

 

Veel schaadelijcker zyn:³²

 

De quetsuer onverbonden³³

 

Int Lichaem smelt met pijn³⁴

35

Die de Sotten Artz door 't doolen³⁵

 

Helpt aen Koolen.³⁶

 

 

 

Koolen die glommend' gloeyen³⁷

 

In mijn hart en verstandt

 

Ick voel mijn siele broeyen³⁹

40

Door sweeler swoele brant,⁴⁰

 

En schaamt maackt my een swijgher

 

Vanden Crijgher.^41-42

 

 

 

Ach Crijch Heer die myn leven⁴³

 

Soo sacht en ruych aantast⁴⁴

45

En soo veel lusts cundt gheven⁴⁵

 

Als mijn verdructe last,⁴⁶

 

Hier doet mijn swacke leden⁴⁷

 

Sacken heden.⁴⁸

31 Onsiennelijcke: onzichtbare, nl. de wonden veroorzaakt door de liefde.

32 schaadelijcker: nl. dan de zichtbare, veroorzaakt door de gevechten, waarop de vzn. 19-22 zinspeelden.

33 quetsuer onverbonden: niet-verzorgde wonde.

34 smelt: smeult, gloeit; m.i. ofwel drukfout voor smeult of voor swelt: zwelt, groeit; in de beeldspraak past de eerste betekenis het best.

35 Die: lijd. voorw.; bedoeld is de quetsuer (vs. 33) of de pijn (vs. 34); de Sotten Artz: de dwaze dokter (die nl. de oorzaak van de kwaal niet vermoedt) (onderw.); door 't doolen: in zijn dwaling.

36 Helpt aen Koolen: brandstof bezorgt, dus: feller doet branden.

37 Koolen die: ofwel expletief betrekkel. voornaamw. die, ofwel leze men na vs. 36 een komma in plaats van de punt; glommend': glimmend.

39 broeyen: branden.

40 sweeler: verzengende (geen comparat.)

41-42 En schaamt enz.: en de schaamte, de schroom doet mij de naam verzwijgen van de krijger, de overwinnaar, nl. de liefdegod Cupido of de nog steeds niet genoemde prinses.

43 Crijch Heer: krijger, veldheer; in de zeventiende eeuw vaak voorkomende woordspeling met Crijgher.

44 ruych: hard, onmeedogend.

45 soo veel: zo heel veel; of: even zoveel; lusts: genot; genitief na veel.

46 Als: ofwel: wanneer, terwijl; ofwel: correlatief met soo veel, naargelang van de betekenis gegeven bij vs. 45; mijn verdructe last: de last die op mij drukt, mijn drukkende last. De komma denke men hier weg: last is onderw. van doet... Sacken (vzn. 47-48).

47 Hier enz.: thans mijn zwakke leden doet.

48 Sacken: krachteloos worden.

[p. 136]

 

Ecoute mon soucy

50

Et en prens la deffence,

 

Et puis aye mercy

 

De cette patience:

 

Car viure sans confort

 

Est pis cent fois que mort.

 

 

55

Ie me rens à toy braue

 

Combateur de mon coeur,

 

Ie me dis ton esclaue

 

Et loyal seruiteur,

 

Asseruissant mon ame

60

Aux brandons de ta flamme.

 

 

 

Brule tant que voudras

 

Ce coeur, & le massacre,

 

Quand deffait tu l'auras

 

Encor ie le consacre

65

Pour son los & honneur

 

A ta douce rigueur.

[p. 137]

 

Aenhoort de droeve clachten

50

Mijns commer-leyd, ghy sult⁵⁰

 

Meelijelicken achten⁵¹

 

Op 't afghesloofd' ghedult,

 

Veel liever wil ick sterven

 

Als u derven.⁵⁴

 

 

55

Verwerpt niet mijn gave

 

O Crijch-heer als te slecht:⁵⁶

 

Ick noeme my u slave⁵⁷

 

En overtrouwe knecht⁵⁸

 

Mijn gheest buycht onder u Stamme⁵⁹

60

Torts en vlamme.

 

 

 

Rooft, Brandt, en Moort mijn Ziele

 

Soo wre'vlich als ghy wilt,⁶²

 

Ick salse naa't verniele⁶³

 

Noch toeheyligen milt⁶⁴

65

V soet en straf begheere⁶⁵

 

Tot een eere.

50 Mijns commer-leyd: van mijn kwellend leed; ghy sult: en gij zult, of: wil toch.

51 Meelijelicken: vol medelijden, vol meedogen; achten: acht slaan, letten.

54 u: verwijst naar Crijch Heer (vs. 43), dus naar Cupido en via hem naar de prinses.

56 als te slecht: als zijnde te gewoon, te gering.

57 u: uw.

58 overtrouwe: zeer getrouwe. Aan het einde van dit vers leze men een komma of een punt.

59 buycht onder: buigt zich voor, is onderdanig aan; Stamme Torts en vlamme: de drie delen van de fakkel die tot de attributen van Cupido behoort; Stamme is dan wsch. het houten handvat.

62 wre'vlich: boosaardig.

63 salse: zal ze, nl. mijn Ziele (vs. 61); 't verniele: het te gronde richten, de vernietiging.

64 toeheyligen: toewijden, offeren; milt: zachtzinnig, vergevensgezind.

65 V soet enz.: aan uw lief en streng verlangen, aan uw aangenaam en tevens hard wilsbesluit als een eerbewijs.

[p. 138]

 

Pourueu que ie te puisse

 

Honorer à iamais,

 

Auec ce sacrifice

70

Lequel seule est la paix

 

Qui entretient l'enuie

 

Que i'ay d'estre en ma vie.

 

 

 

Sans toy viure ne veux,

 

Et quite tout autre aise,

75

Voire les lüisans cieux

 

Sans cette tienne braise,

 

Me seroyent obscurté

 

Quoy que pleins de clarté.

 

 

 

La terre reuestue

80

De cent sortes de fleurs

 

Et la beauté cognue

 

De ces belles couleurs

 

N'aportent que tristesse,

 

Que dédains & foiblesse.

 

 

85

A mon desir, sinon

 

Lors qu'en la primeuere

 

De mon beau Appollon

 

Ie vois la face clere,

 

Et que rauy ie l'oy

90

Parlant auecques moy.

[p. 139]

 

Als ick u slechs mach prijsen

 

Met dees mijn Offerhant⁶⁸

 

Die my alleen mach spijsen⁶⁹

70

Met lust om leven, want

 

Wat souw' ick sonder minnen

 

Doch beghinnen.⁷²

 

 

 

Oon Minne soude dwalen⁷³

 

Mijn vreuchdeloose hart,

75

Den Hemel met zyn stralen

 

Souw' duyster zyn en swart:

 

Hoewel sy inder waerheyt⁷⁷

 

Is vol claerheydt.

 

 

 

d' Aarde becleet met bloemen⁷⁹

80

Van veelderleye kleur

 

Wiens schoonheyt veel beroemen⁸¹

 

Maar laas haar soete geur⁸²

 

Doet my niet anders proeven⁸³

 

Als bedroeven.⁸⁴

 

 

85

Doch mijn begheerten rusten⁸⁵

 

In den Apollo braaff,⁸⁶

 

De Sleutel van mijn lusten⁸⁷

 

Ick sie zyn aenschijn gaaf:⁸⁸

 

Ick hoor zyn stem uyt breken⁸⁹

90

Tot my spreken.

68 dees mijn Offerhant: deze offerande van mij (vgl. vs. 16), nl. mezelf, mijn Ziele (vs. 61).

69 Die: nl. mijn Offerhant (vs. 68, zoals in het Frans), of u (vs. 67); mach: kan.

72 Doch: toch.

73 Oon: zonder; dwalen: ronddolen.

77 sy: nl. Den Hemel (vs. 75).

79 becleet: bekleedt zich, tooit zich; of: verleden deelwoord, maar dan is deze zin onvolledig.

81 Wiens enz.: waarvan velen de schoonheid roemen. Aan het einde van dit vs. leze men een komma.

82 haar: hun, nl. van de bloemen (vs. 79).

83 niet: niets; proeven: smaken, ondervinden.

84 Als bedroeven: dan droefenis.

85 rusten: berusten, vinden hun steun.

86 den Apollo braaff: de edele Apollo, in de Griekse mythologie de god van de zon (zie vs. 91); in de Renaissance-poëzie is de zon ook het symbool en de naam van de geliefde.

87 lusten: na dit woord denke men een komma of een punt.

88 zyn aenschijn gaaf: zijn volmaakte gelaat.

89 uyt breken: weerklinken. Hierna kan men een komma lezen of en aanvullen.

[p. 140]

 

Ah! clarté transparante

 

Qui éclarcis mon heur.

 

Ah! force violente

 

Qui accables mon coeur,

95

Puis qu'en toy ie respire,

 

Finis tost ce martyre.

 

 

 

Puis que ma vie sort

 

De ta seule influence:

 

Dechasse cette mort

100

Qui sur mon coeur s'auance

 

Déuoile le meilleur

 

Caché de ta splendeur.

 

 

 

Ne dissimule belle

 

Ce que cacher ne faut,

105

Ce n'est clarté, cruelle,

 

Ce n'est aucun deffaut,

 

Qu'vn seul obiet poursuyure

 

Pour y mourir & viure.

 

 

 

L'vnion des moitiez

110

Estant apariee

 

Parfait les amitiez,

 

Et l'ame ralliee

 

Auec son corps, iamais

 

Ne pert ce bien & paix.

[p. 141]

 

Ach doorschijnende claarheyt⁹¹

 

Die mijn geluck verclaart

 

Ach stercke wanckelbaerheyt⁹³

 

Die my de Siel beswaart,

95

Wilt dese mijn ellenden

 

Haastigh enden.

 

 

 

Wat baet dat my het leven⁹⁷

 

Wt u instort en spruyt⁹⁸

 

Als ghy myn Hert wilt gheven

100

De wreede doot tot buyt,¹⁰⁰

 

Wilt my u min ontdecken¹⁰¹

 

En vertrecken.¹⁰²

 

 

 

Wat berghdy, o myn schoone:¹⁰³

 

'tGeen men niet veynsen moet,¹⁰⁴

105

Wilt die klaarheyt vertoone¹⁰⁵

 

Van u weer liefde soet,¹⁰⁶

 

So sullen lief wy beyden

 

Nimmer scheyden.

 

 

 

De helften te vergaaren¹⁰⁹

110

Wt reynder jonste naact¹¹⁰

 

En 't Siel vereenight paaren

 

Volmaacte vrientschap maact:

 

Soo wijse t'samen smeede¹¹³

 

Met de vreede.¹¹⁴

91 doorschijnende claarheyt: stralende helderheid, nl. de zon, dus ook de prinses.

93 stercke wanckelbaerheyt: erge, felle wisselvalligheid (nl. van de liefde, van het lot).

97 baet: baat het.

98 Wt u enz.: vanuit u wordt ingestort en ontluikt, dus door de kracht van Apollo, de zon, de geliefde.

100 doot: meew. voorw.; het lijd. voorw. is myn Hert (vs. 99); buyt: prooi.

101 u min: uw liefde; ontdecken: openbaren.

102 vertrecken: meedelen, uitspreken.

103 berghdy: verbergt gij; myn schoone: hier blijkt eindelijk dat bedoeld wordt: mijn geliefde.

104 veynsen: verhullen, verbergen.

105 vertoone: tonen, laten zien.

106 u weer liefde soet: uw zoete wederliefde.

109 De helften: de twee bijeenhorende delen; te vergaaren: samen te brengen.

110 Wt reynder jongste naact: uit louter zuivere genegenheid.

113 Soo: indien; wijse: wij ze, nl. De helften (vs. 109).

114 Met de vreede: in eendracht.

In ed. Rouen, 1604, Tome IV, blz. 294-198 (= 298).
Varianten van de Nederlandse tekst:
stemme in 1622: Wijse - Oosten in 1622: Oosten, &c. - 5 lijden in 1622: lijen - 7 daden zonder punt; in 1646 en 1650: daden. - 9 versmaden zonder punt; in 1646 en 1650: versmaden. - 10 my in 1622: myn - 12 verdwijnen, in 1622 en 1650: verdwijnen. - 23 and're in 1650: d'and're - 27 croes in 1650: corts - 35 Die de in 1622: De - 55 Verwerpt in 1646: Verwept - mijn in 1622: myne - 59 onder in 1622: ond'r - 70 om in 1622: en - 73 Oon Minne in 1646 en 1650: Con-Minne - Oon Minne soude dwalen zonder komma; in 1622: Con souder minne dwalen, - 82 soete in 1650: soele - 86 Apollo in 1622: Apolle - braaff, in 1650: braaff. - 87 Sleutel in 1646 en 1650: Seutel - 94 beswaart, in 1622: beswaart zonder komma - 105 die in 1622: de - 114 Met in 1646: Mer

In 1646 en 1650, Deel IV, blz. 232-236. Het lied komt ook voor in het Groot Lied-boeck, 1622 (ed. Stuiveling, Culemborg, 1975, Lied CXXVII, blz. 421-425). In de ed. 1646 werd tussen de strofen geen scheiding aangebracht, in de ed. 1650 en in het Lied-boeck wel; in dit laatste werden de strofen bovendien genummerd.