Brieven

[p. 189]

Leyden, October.

De inrigtingen, die er overal in Holland bestaan voor het Onderwijs, zijn voortreffelijk, en de uitwerkselen daarvan zijn algemeen in de gedragingen, kleeding en huisselijke genoegens van het volk te bespeuren. Onder een verdraagzaam, regtvaardig en zorgvuldig Gouvernement, voorziet de beschaving, die de behoeften teelt; tevens in de middelen, om daaraan te voldoen. Het is hartverkwikkend al het stille genoegen gade te slaan, dat over geheel dit land is uitgespreid, - zulk eene menigte van welgekleede lieden, - zulk eene verscheidenheid van gelukkige woningen! Indien men hier die hooge gemoedsstemming en geest verrukking mist, schitterend als de zonnestralen in de zuidelijke luchtstreken, waar zij worden gekweekt, dan vindt men hier ten minste eene overgroote maat van stille tevredenheid, gekroond door duizenden kleine genoegelijkheden. Holland is een land zonder hartstogtelij kheid; iedere gedachte en ieder gevoelen schijnt in bedwang gehouden te worden door den karigen invloed van het klimaat of volkskarakter. Den vreemdeling zal zijne ontvangst hier te lande koud

[p. 190]

en weinig hartelijk dunken; en nogtans, is hij niet al te ongeduldig, zal hij dra eene vriendelijke en edelmoedige wellevendheid vinden; eene wellevendheid, die nimmer aan groote zelfaanmatigingen ten deksel dient, noch in eene beuzelachtige politesse bestaat. Men doet hier altijd meer dan men zegt, als men iemand beleefdheid bewijst. De deugden der Nederlanders klinken niet als schelle klokken, die zich het oor opdringen; - ‘zij blazen geene trompetten voor zich uit, gelijk de geveinsden’; - zij zijn niet ligt in beweging te brengen, - en zij laten zich niet in beweging brengen door eene beuzeling: - maar wanneer zij zich in beweging stellen dan hebben zij een bepaald doel voor oogen, tot welks bereiking zij hunne middelen in het werk stellen. Zij bezitten vele openbare instellingen van liefdadigheid, waaronder in de eerste plaats eene groote Maatschappij genoemd mag worden, gezegd: Tot Nut van 't Algemeen, die hare bemoeijingen uitstrekt tot al wat in verband staat met het gemeene welzijn, en daartoe uit iederen hoek des lands de benoodigde bijdragen opzamelt. De verrigtingen hunner maatschappijen worden niet wijd en zijd uitgebazuind, en, als ik eenige hospitalen en gevangenhuizen bezocht, die de voorwerpen der zorgen van hunne maatschappijen geweest waren, vond ik mij verrast door de veelvuldige verbeteringen, die langzamerhand en meestal ongemerkt daar hadden plaats gegrepen. Hunne Maatschappij voor gevangenen heeft scholen in de onderscheidene gevangenissen tot stand gebragt, waardoor de misdadigers, die zonder kundigheden in de gevangenis komen, die altijd met eenige verkrege-

[p. 191]

ne kennis verlaten. - Zeer zware misdaden zijn iets ongewoons in Holland; doodvonnissen worden er gewoonlijk niet meer dan twee in een jaar ten uitvoer gelegd, en dat op eene bevolking van 6,059,524 zielen, volgens de volkstelling van 1 Januarij 1826. De gematigdheid van het volkskarakter is ongetwijfeld een groote breidel voor misdadige buitensporigheden; want de geldzucht, die men den Nederlanderen als een nationaal gebrek verwijt (en niet geheel ten onregte), komt veel sterker voor den dag in de spaarzaamheid en nijverheid van de groote menigte, dan in de daden van geweld of roofzucht van eenige weinigen. Twisten of hevige verschillen worden zelden voor het geregt gebragt.

Met eene verwonderlijke effenheid van gemoed verdragen de Nederlanders teleurstellingen; zij spillen geen ijdele klagten, en geven zich niet toe aan onnutte droefheid. Evenwel zijn hunne huisselijke aandoeningen sterk en krachtig, schoon zij zelden dien woordenzwier bezigen, waarmede wij gewoon zijn de onze in te kleeden. Hierdoor bezitten zij ook geen nationale muzijk, noch nationale gezangen: dezen ontstaan uit de opwellingen van hevige aandoeningen; maar zij bezitten eenen overvloed van fraaije poezij, dien zij uiten in alle de bedaarde waardigheid der plegtige voorlezing. Nog eens, hunne dagen snellen voort in bezigheid, en het heeft veel in, hen van hun' gestadigen arbeid af te trekken; al hun doen neemt het kenmerk aan van eene bedrijvige bezigheid. Hunne geletterden varen in hun beroep even stadig voort, als volgden zij den ploeg; - het geheel van hun bestaan krijgt iets werktuigmatigs. Hunne

[p. 192]

vrouwen, altoos bezet met huishoudelijke bemoeijingen, geven weinig blijken van preutschheid, die als een onderscheidend karakter der kunne wordt opgegeven; zeldzaam voorwaar is de beschuldiging van ontrouw. Holland is ongetwijfeld op den teruggang; men bespeurt er de kenteekenen van een' krachtigen ouderdom, waarbij evenwel sporen van verval niet te miskennen zijn. De bevolking der groote steden neemt af, en Neêrlands overwigt in den handel was sinds lang voorbij. Schoon dit land dus bezwaarlijk wederom magtig zal kunnen worden, kan het echter eene zeer eervolle plaats blijven bekleeden, wanneer de beperkende handelwetten worden opgeheven, de bijzondere ondernemingen der werkzame kooplieden worden aangemoedigd, en men op het stille pad van vrede en voorzigtigheid blijft voorttreden. Wilde men een nog edeler voorbeeld geven, een voorbeeld van schijnbare zelfopoffering, maar wezenlijke zelfbeveiliging, dan moest men Batavia vrij verklaren. Dat eiland is thans, en wordt în de gevolgen voor Nederland eene rijke bron van ellende en verliezen; en ik voor mij ben zoo ver van den Hollanders die bezitting te benijden, dat ik ze van hen niet zou willen overnemen, al gaf men mij tien millioenen sterlings op den koop toe.