Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Het pompeuze gebouw van de Rijkskanselarij was reeds]

Het pompeuze gebouw van de Rijkskanselarij was reeds grotendeels uitgebrand. Bomtreffers hadden hallen, zalen en trapportalen doen instorten, zware deuren van hun plaats gerukt en porfieren en marmeren platen gespleten of versplinterd. Onder de betonnen vloer van dit mausoleum van het nationaal-socialisme bevond zich, 15 meter diep, met een uitgang naar de tuin, de bunker die Hitler en enige getrouwe volgelingen als woonplaats diende. Geheel anders dan Napoleon die het strijdtoneel bij voorkeur van een heuveltop overzag, leefde Hitler van de buitenwereld

[p. 406]

afgesloten, zonder, uitzicht, in een sfeer van onwezenlijke berekeningen. Zijn bunker was bomvrij maar ook ontoegankelijk voor zon en wind. De Führer was met blindheid geslagen. Terwijl de Britse en Amerikaanse legers reeds het Roergebied beheersten en de Russen voor Berlijn stonden, bleef Hitler zijn fictieve krijgsplannen ontwerpen. Alle zin voor realiteit scheen verloren gegaan. Voor de man die geestelijk en lichamelijk reeds sterk was afgetakeld, kon slechts ‘verraad’ een verklaring bieden voor de nederlagen, welke de Duitse troepen tegen overmachtige vijanden leden.

Begin April 1945 las Goebbels de Führer een passage voor uit Carlyle's Geschiedenis van Frederik de Grote: het verhaal over de donkerste uren van de Zevenjarige Oorlog, toen Frederik de Grote op het punt stond zelfmoord te plegen. Plotseling veroorzaakte toen de dood van de Russische vorstin, Frederik's gevaarlijke tegenstandster, een ommekeer in de internationale situatie. Pruisen ging rakelings langs de afgrond, maar werd gered. ‘Tranen stonden de Führer in de ogen’, vertelde Goebbels later.

Een week later, in de na-avond van de 12de April, wenste Goebbels de Führer telefonisch geluk met de dood van Roosevelt. Was dit het wonder waarop men had gewacht, geheel in overeenstemming met een horoscoop van Hitler's leven: na een tijd van rampen, omstreeks half April een wending van het lot?

Met verdubbelde inspanning wijdde Hitler zich aan zijn fictieve strategie. Hij gelastte een beslissende tegenaanval van de S.S. Obergruppenführer Steiner: men zou de Russen terugslaan. Het bevel kon niet worden uitgevoerd. Hitler had voorts veel hoop gesteld op een leger onder generaal Wenck dat uit het Zuiden zou komen om de hoofdstad te ontzetten. Waar bleef Wenck? Kon ook in dit geval verraad in het spel zijn?

Eerst na de onderhandelingen die Goering en Himmler met de Engelsen en Amerikanen hadden geopend; eerst toen de Russische tanks in de voorsteden van Berlijn waren doorgedrongen en granaten in de tuin van de Kanselarij vielen, moest Hitler toegeven dat het einde van de grote strijd naderde. En hij gaf bevel fabrieken, bruggen, stuwdammen en gebouwen op te blazen. Hij wenste het Duitse volk in zijn val mee te slepen. Dat deze bevelen niet volledig werden uitgevoerd, had men aan Speer te danken, een van de weinigen die aan de toekomst dacht.

Alle getuigenissen welke tot ons zijn gekomen over de laatste

[p. 407]

dagen van de Führer in zijn Führerbunker - een drama dat voldeed aan de eis van eenheid van tijd, plaats en handeling - schetsen het groteske contrast tussen werkelijkheid en verhitte fantasie. Tenslotte, in een moment van ontnuchtering, verklaarde Hitler dat hij zelfmoord zou plegen. Hij liet zich in het huwelijk verbinden met Eva Braun, nam afscheid van zijn vrienden, trok zich terug in zijn kamer en schoot zich een kogel door het hoofd. Zijn vrouw nam vergif in. De lijken werden volgens een vooraf getroffen regeling naar de tuin gebracht, met benzine overgoten en verbrand. Zo was de ‘Götterdämmerung’ de 30ste April geëindigd in een duidelijke daad van vernietiging, die een tragedie van hoogmoed en vereenzaming afsloot.

Hitler was de dood ingegaan in de stellige overtuiging, dat al zijn vernietigingsbevelen waren uitgevoerd en dat het Duitse volk met hem ten gronde ging. Niet de wijze waarop Hitler zelfmoord pleegde, maar het uitstel daarvan tot de 30ste April 1945 gaf de proef op de som. ‘Groot’ kan een staatsman slechts zijn in verbondenheid met zijn volk. In 1943 had Hitler door zijn zelfmoord zijn volk kunnen dienen, in 1945 lag zijn zelfmoord niet meer in het historische vlak. Zijn daad was toen, in de zekerheid dat hij het volk in zijn zelfvernietiging had meegesleurd in grenzenloze overschatting van het ‘ik’, nog slechts een feit van psycho-pathologische betekenis. De vernietigingstaktiek van 1943-1945 blijft een historisch zinloos hoofdstuk uit de geschiedenis van het Duitse volk.