Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Nog steeds dreven de Russische legers de Duitsers voor zich uit]

Nog steeds dreven de Russische legers de Duitsers voor zich uit. Uit vele partisanenbenden waren geordende regimenten gevormd. Het Russische leger won nog voortdurend aan kracht, terwijl de Duitsers op hun vlucht buiten het voorgeschreven groepsverband dreigden te geraken en er in moesten berusten dat verschillende divisies in partisanenformaties uiteenvielen.

Vele dorpen in Oost-Duitsland ondergingen het lot dat de Russische dorpen in de centrale vlakten hadden ondergaan. 's Nachts kon men in wijde omtrek brandende boerderijen waarnemen. Op de wegen heerste een chaotische verwarring, een voortdurend heen en weer trekken van Duitse vluchtelingen, buitenlandse arbeiders, bevrijden uit concentratiekampen, deserteurs en gewonde Duitse soldaten: haveloze benden van bleke vermoeide mensen.

De kreet ‘de Russen komen’, duizendvoudig herhaald, veroorzaakte een panische schrik. Na al wat door pers en radio over de ‘bolsjewisten’ was meegedeeld, scheen de vlucht een laatste uitweg. Maar vluchten betekende verstrikt geraken in verkeersopstoppingen, doorgaans in de openlucht overnachten soms zelfs bij regen of sneeuwstorm, in greppels dekking zoeken voor vliegtuigen, bagage achterlaten. En als men enige honderden kilometers was gevorderd, bleken de wegen reeds te zijn versperd door Russische tank-colonnes. Dan volgde een bevel tot terugkeer naar de verlaten woonplaats (die men meestal geplunderd aantrof) - tenzij men het durfde riskeren de tocht voort te zetten, Westwaarts, altijd Westwaarts.

[p. 404]

In April 1945, aan de vooravond van de slag om Berlijn, waren de troepen van Konev diep in Saksen doorgedrongen. Zij hadden Bautzen en Kamenz genomen en rukten nu op naar Finsterwalde om Riesa aan de Elbe te bereiken, terwijl het leger van Pukhov over een breed front in de richting van de autoweg Berlijn-Dessau vorderde.

Toen het verre geschutgebulder van het snel-beweeglijke front te Weimar duidelijker hoorbaar werd en de berichten van doortrekkende vluchtelingen een steeds alarmerender toon kregen, besloot de directeur van het Hertogelijke Mausoleum de kisten met de stoffelijke resten van het dichterpaar Schiller en Goethe, symbool van ‘das klassische Weimar’, naar een veiliger plaats te laten brengen. Hij had er reeds meermalen met Berlijnse ‘instanties’ over gecorrespondeerd maar de laatste maand zelfs geen antwoord meer ontvangen. Dan moest er dus eigenmachtig worden gehandeld; alles beter dan deze nationale reliquieën in Russische handen te zien.

De vrachtauto, die de kist vervoerde onder toezicht van de chauffeur en een politie-agent, liep reeds enige kilometers buiten Weimar in een verkeersstagnatie vast. Dit betekende niet alleen een vertraging maar ook een bestorming van de auto door vluchtelingen en lichtgewonde militairen, die zich van geen enkel protest iets aantrokken en zich niet lieten weerhouden van het opstapelen van rugzakken, koffers en dozen op de beide kisten, welke met zeildoek waren afgedekt.

Een uur later kon met horten en stoten worden verder gereden, totdat men opnieuw strandde. Deze keer door een aanval van een laagvliegende Hurricane, die met mitrailleurvuur alle voertuigen op de weg trachtte te vernietigen - volgens de instructie, dat in dit stadium van de strijd de ontreddering van het verkeerswezen van beslissende betekenis kon zijn. Ieder zocht dekking. Inslaande kogels joegen kleine stofwolken op. Toen de chauffeur en de begeleider van de kostbare lading terugkeerden, vonden ze het voertuig half gekanteld in een greppel. Het was door een vrachtwagen opzij gedrongen, de benzineleiding lekte en een der achterbanden was door een kogel opengereten. De militairen en vluchtelingen waren met hun bagage verdwenen.

Uit vrees voor brandgevaar besloten de twee mannen de kisten in

[p. 405]

een bosje aan de rand van een naburig dorp te verstoppen en vervolgens naar Weimar terug te gaan voor nadere orders.

Enige uren later vond de arts van het nabijgelegen dorp, die het bosje doorkruiste afgaande op het hulpgeroep van een gewonde, tot zijn onnoemelijke verbazing de beide kisten. Hij droeg ze 's avonds met een assistent naar zijn apotheek, waar hij ze achter manden met lege medicijnkisten verstopte.

De as van Schiller en Goethe vond niet lang rust. De geest van het klassieke Weimar was nu verplaatst naar zijn tegenpool van een demonische verwarring, waarin de beschaving in rook en vlammen scheen onder te gaan. De ‘vernietiging’, geliefkoosde term van de oorlogvoerenden, vooral door de Duitse dictators met voorliefde gebruikt, had haar meest tastbare vormen aangenomen door zelfs de ziel te infecteren en de strijd zijn laatste absurde consequenties te geven.

De beide lijkkisten verdwenen na het inslaan van een bom onder het puin van een vallende muur. De arts zocht met zijn gezin een goed heenkomen; waarschijnlijk kwam hij later in de Amerikaanse zône terecht - misschien gewond of zenuwziek. Zijn huis in het Russische gebied werd door een dakloze boer weer enigermate bewoonbaar gemaakt. Bij het afbreken van het onherstelbare gedeelte van de woning, begin 1947, kwamen de kisten met het stoffelijk overschot van Schiller en Goethe te voorschijn.

In Weimar heerste vreugde over deze onverwachte vondst. De Russische plaatselijke commandant wilde gaarne medewerking verlenen om het Mausoleum weer in oude luister te herstellen en bood een legerauto aan voor het transport. Of met de as ook de geest van Schiller en Goethe op zijn plaats kwam, zal voorshands een open vraag moeten blijven.