Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[De sleutels van Antwerpen lagen op Walcheren]

De sleutels van Antwerpen lagen op Walcheren, het zwaar verdedigde Nederlandse eiland aan de Scheldemond. Aan de overzijde van de zee-arm waren de Canadezen bezig de Duitse troepen uit ‘de zak van Breskens’ te verdrijven. Maar Walcheren, hoe zou men Walcheren aanvallen, dit vierhoekige eiland met zijn duinrand vol kazematten, zijn kustbatterijen bij de dijk van West-Kapelle en zijn geweldige bunkers landinwaarts? ‘Een ‘egelstelling’ in de geduchte ‘Atlantische wal’, nagenoeg onneembaar, temeer omdat de Duitsers een geallieerde aanval ook nog door inundatiestroken konden belemmeren - zulks voor het geval dat landingstroepen zich op deze kust zouden vastbijten.

Volgens generaal Simonds, bevelhebber van het Tweede Canadese Legercorps, bestond er slechts één mogelijkheid de Duitse tegenstand te breken: een R.A.F.-bombardement met het zwaarste type bommen, om bressen te slaan in de Walcherse dijken. Het laaggelegen polderland prijsgeven aan de zee, de Duitsers uit hun centraal gelegen bunkers wegspoelen, met amphibievoertuigen door de dijkgaten binnendringen en vijandelijke duinversterkingen van de achterzijde aanvallen. Volgens Montgomery een uitvoerbaar plan dat van fantasie getuigde. Van militaire fantasie welteverstaan, want geheel anders dan in het vrijwel ontvolkte kustgebied van Normandië zou men bij deze invasiepoging een burgerbevolking van 60.000 als ratten in de val sluiten. Wèl gaven Montgomery en Simonds opdracht de bevolking enige dagen voor het bombardement - zonder aanwijzing van wat er dreigde - door radioberichten tot vrijwillige evacuatie aan te manen, doch op dat moment hadden de Duitsers de smalle verbindingsdijk tussen Walcheren en Zuid-Beveland, de Sloedam, reeds afgesloten. Er waren trouwens geen verkeersmiddelen voor een massale ontruiming van het ten dode gedoemde eiland.

Toen Dinsdagmiddag de 3de October 243 Lancasters de dijk van West-Kapelle naderden, vluchtten de inwoners van het dorp naar hun kelders zoals men gewend was te doen bij luchtalarm. Een

[p. 394]

groot aantal vond een schuilplaats in een keldergewelf onder de molen. Men kon niet waarnemen wat er gebeurde. Deze keer was de dijk, een der grootste en sterkste dijken langs de Nederlandse kust, het doelwit van de bommenwerpers. Zes tons-bommen sloegen er grote gaten in. Het zeewater drong binnen, mensen in hun kelders verdrinkend. Honderden kwamen ook om het leven door voltreffers op hun kleine dorpshuizen.

Tegen de verwachting in, leidden de vernielingen bij West-Kapelle niet tot overstroming van het eiland. De geallieerden meenden dat een tweede bombardement hen nader tot het doel zou brengen. Zaterdag de 7de October richtten zij hun aanval op de dijken ten Oosten van Vlissingen. Spoedig stonden alle Zuidelijke polders blank. Boeren en dorpelingen met wagens en paarden, vee en wat haastig gered huisraad, probeerden over dijkwegen het hoger gelegen Middelburg te bereiken. Binnendijken, tot het poldersysteem behorend, beletten voorlopig een verdere uitbreiding van de overstroming. Bovendien presten de Duitsers de burgerbevolking om een nooddijk tussen Koudekerke en Oost-Kapelle op te werpen. Overbodige moeite, omdat de R.A.F. haar derde aanval ondernam, deze keer op de dijken bij Vere. Nu viel de vloed niet meer te stuiten. Van alle kanten stroomde het water over akkers en weilanden.

De bevolking zocht schuilplaatsen in hooggelegen dorpskernen of binnen de voormalige vestingwallen van Middelburg, Ook de Duitsers werden in de algemene vlucht meegesleurd. Het wassende water verdreef velen naar de bovenverdiepingen. Hier en daar zag men hoe zieken en gewonden door een zolderraam in een roeiboot werden neergelaten. Nog steeds kon men hoog-liggende wegen met boerenkarren of huifwagens berijden: de paarden aarzelden niet om in het water te stappen. Moedig stortten zij zich in de golven. Maar de zee drong op, lijfde het eiland bij zich in: het nu grotendeels onzichtbare eiland met zijn regelmatige ademhaling van eb en vloed, die dagelijks twintig millioen kubieke meters zeewater door de dijkgaten binnenzoog en weer loosde.

De vloedstromen ondermijnden huizen en ontwortelden bomen. Soms joegen najaarsstormen over de watervlakte, die onder laagdrijvende regenwolken de donkere tinten van een diepe zee vertoonde. Er werden veerdiensten tussen de centrale plaats Middelburg en enige nog droge dorpskernen ingesteld. Meeuwen, even

[p. 395]

wit als de kapjes der Walcherse boerinnetjes, cirkelden om de kerktorens die des Zondags nog steeds hun klokken bleven luiden. De bevolking leed in zwijgende berusting. Zij kende nu de prijs, die voor de bevrijding moest worden betaald: niet alleen vernielde huizen deze keer en vernietiging van bezit door brand, zoals op alle slagvelden van Europa, maar bovendien nog de aantasting van de bouwgrond, voor velen de basis van hun bestaan. Het zeewater doodde alle planten en bomen, het groef diepe geulen door de akkers, sleurde stukken van de kostbare kleilaag weg en doortrok de grond met zout. Ook indien men er in kon slagen dit land ooit nog eens aan de zee te ontworstelen, zou het voor zeven jaren bedorven blijven.

Boeren met veeteeltbedrijven hadden nog getracht althans hun vee te redden door hun koeien in het begin van de overstroming naar de hoge duinrand te drijven. Met wat schuiten voederbieten hoopte men de dieren in leven te kunnen houden tot er voldoende scheepsruimte zou beschikbaar zijn om het vee te redden. Toen men eindelijk de beschikking kreeg over grote platboomde schuiten, bleken vele koeien op de duinrand reeds door de koude nachten van de vroeg-ingevallen winter te zijn bezweken. Sommige dieren waren in stroken land vol landmijnen om het leven gekomen. Het reddingswerk vorderde langzaam. Het gebeurde dat een schuit vol vee door de vloedstroom werd gegrepen en op prikkeldraadversperringen liep, vroegere Duitse verdedigingswerken, door het water aan het oog onttrokken. Wanneer het vaartuig hieruit niet kon worden bevrijd, verdorstten de koeien. Zij dronken dan zeewater en stierven onder hevige pijnen. Het kon ook voorkomen dat het transport bevredigend verliep, maar niet de redding bracht waarop men had gehoopt. Men zag koeien, die in de koude van de zeewind een dikke wollige wintervacht hadden gekregen maar wankel op hun poten stonden, soms na hun ontscheping op de landingskade aarzelend en langzaam lopen en dan plotseling dood neervallen. De zwijgende dood der weerlozen.

Intussen hadden de geallieerde troepen, onder het zware kanongebulder van het slagschip Warspite, met hun landingsboten de aanval geopend op de gehavende dijk van West-Kapelle. Ook op het andere hoekpunt van het eiland, na 36.000 granaten op Vlissingen te hebben afgevuurd, wisten zij een bruggehoofd te vestigen. De Duitsers capituleerden. De Schelde lag open.

[p. 396]

En terwijl op de brede zee-arm van Antwerpen honderden Liberty-schepen verschenen, dikwijls in een krans van beschermende kabelballons, patrouilleerden Britse ‘dukws’ en andere amphibievaartuigen over de water-wegen van Walcheren, tussen rijen dode bomen. Zich door de nauwe straatkanalen der dorpen persend, bracht de golfslag van hun witschuimend kielzog het wrakhout in de kamers der overstroomde huizen in deining. En als zij met veel opstuwing van water een boomgaard passeerden, ritselden de mosselschelpen, die als vruchten in de bomen hingen.