Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[In het najaar van 1943 werden de Britse luchtaanvallen op Berlijn]

In het najaar van 1943 werden de Britse luchtaanvallen op Berlijn heviger en intensiever. Een nieuw type staafbrandbommen, zwaardere luchtmijnen en overvloediger gebruik van phosphorbommen maakten de raids van de R.A.F. steeds huiveringwekkender.

Men zag de ravage toenemen, in de buurt van fabrieken en stationsemplacementen vooral, maar toch ook in stadswijken zonder één militair doelwit. Ook de Engelsen hadden het woord ‘vernietiging’ overgenomen. En men vernietigde met alle kracht waarover men beschikte.

Na een nacht van brand en bominslag waarbij vooral het Berlijnse Diergaarde-kwartier het had moeten ontgelden, schreef een Nederlands journalist:

‘Nog hult een grauwe rook de straten als in een gordijn, een fijne asregen druilt uit de grijze hemel. Wij staan voor het zware ijzeren hek van de Berlijnse diergaarde. Het is gesloten.

Het is eigenaardig: de mensen die hier staan, hebben twee moeilijke nachten achter zich, zij zijn uit het stof en puin gekropen, zij hebben met de vlammen gevochten, - en nu staan zij hier met hun weinige geredde eigendommen naast zich en wachten tot er een oppasser aankomt. Zij bestormen hem met vragen, ieder heeft zijn bijzondere lievelingen, die hij verwende en koesterde met die

[p. 384]

schuwe liefde, die slechts de bewoners van de grote stad eigen is. Nu laten zij zwijgend het hoofd hangen.

Ik ben door het venster van een uitgebrande bar in de tuin gesprongen. Een oppasser waarschuwt: nog zijn niet alle dieren gevangen. Wat is er van de olifanten geworden? De oppasser wijst op het vernielde gebouw: zij zijn alle dood op één na. Zij liggen nog onder de puinhopen, die vergenoegde dikhuiden, maar daartegenover, waar de rose flamingo woonde, gebeurde niets. Die staat nu met één been in een bomtrechter. De mantelbaviaan is uit zijn grot gekropen, maar de motregen drijft hem telkens weer in de een of andere hoek terug.

Hoe typisch kijken al die dieren mij aan: de geweldige Kamsjatkabeer die vragend de gepantserde klauw door de tralies steekt; de schuwe antilope; de zwarte wolf, die met huilen ophoudt zodra wij dichterbij komen. Het is niet onder woorden te brengen hoe zij mij aanzien met hun blauwe, bruine, zwarte dierenogen, waarin nog de stomme angst leeft voor het ijzer en staal, dat vurig uit de hemel viel. Er liggen ergens dode herten, waarvan het vel geschroeid is. Een ijsbeer, grijs en vuil, staart nog altijd op de gebluste brandbom die voor zijn hok ligt. Vijandig en met toegeknepen ogen slaat hij het glanzende metaal gade, alsof hij bang is dat het elk ogenblik weer in een hel nooit gezien licht kan gaan uitschroeien.

De gnoe knabbelt stoïcijns aan vers hooi, de gevlekte giraffe staat als een standbeeld naast zijn gevelde, reeds ontwelde wijfje. De struisvogels dansen als ballerina's en de beren rukken aan het rauwe vlees, dat men hun heeft toegeworpen en dat waarschijnlijk afkomstig is van de dieren, die gedood moesten worden. Volkomen onberoerd zijn de zeeleeuwen. Zij springen en duiken door het water en zo nu en dan ziet men hun druipend kolensjouwersgezicht boven de rand van het bekken uitsteken.

In het aquarium. Ik kwam hier vroeger erg graag en stond dan vol verbazing en vreugde door de ruiten te kijken naar het bont bewegen van de vissen met hun wuivende staarten. Naar de geringde reptielen en de traag suffende krokodillen. De ruiten zijn gesprongen, het water is weggevloeid. Vreemd geschubde vissen liggen in het puin, geheel en al zonder die fascinerende kleurigheid die het licht hun vroeger schonk. Niets parelends meer, het is als vertoeven wij in de onderwereld. Er is duisternis en stank. De krokodillen zijn uit hun kunstmatige jungle geslingerd en liggen in de hal,

[p. 385]

stijf en dood omdat hun de warmte ontbreekt. Een paar ademen nog zwakjes. De kleine alligator waar ik mijn voet op zet in de mening dat hij dood is, blaast en snuift geïrriteerd, spert zijn bleekrode muil open en sleept zich moeizaam weg...’