Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[De Sovjetregering had vele diplomaten]

De Sovjetregering had vele diplomaten uit de ‘kapitalistische’ landen zien komen en gaan: doorgaans geroutineerde ambassadeurs, hoffelijk, in hun hart anti-Russisch, maar bang dit te laten merken. Zij verborgen hun onzekerheid achter het beroepsmasker van de nadrukkelijke gewichtigheid waarmede zij hun ‘zaken’ afdeden en hun ‘sociale verplichtingen’ nakwamen.

Slechts een enkele maal werd het officieel cordon doorbroken door een man van ontwapenende openhartigheid en verfrissende oprechte belangstelling, in het diplomatiek milieu verdwaald door de een of andere ‘onlogische’ benoeming. Zo had graaf Brockdorff-Rantzau zich te Moskou vele vrienden gemaakt; zo arriveerde begin 1937, argeloos-hartelijk, de Amerikaanse gezant Joseph E. Davies in de Russische hoofdstad. Een vriend van Roosevelt. Een typische ‘kapitalist’, gehuwd met Mrs Hutton, een van de rijkste vrouwen van de States. Iemand die door de Russen wel bijzonder moest worden gewantrouwd.

Davies wist dit bij voorbaat, maar hij liet zich niet door mogelijk vooroordeel van de ‘tegenpartij’, die voor hem geen tegenpartij was, imponeren. Zijn menselijke kwaliteiten, de ‘directheid’ waarmede hij zijn medemensen tegemoet trad (met een warsheid van alle pose, die vele Amerikanen kenmerkt en ‘menselijker’ maakt dan talrijke Europeanen), zijn wezenlijk democratisch levensgevoel en zijn waarnemingstalent gaven hem echter spoedig een opvallend

[p. 350]

prestige. De Russen accepteerden de critiek en de waardering van deze Amerikaan, wie zij ook onomwonden hun mening konden zeggen zonder hem ooit te kwetsen.

Evenals de Duitse gezant uit de jaren 1922-'28, spande Davies zich in, het Russische volksleven te benaderen. En hoe meer hij daarbij door de korst van diplomatieke omgangsvormen en van ideologisch wantrouwen heenstootte, des te sterker viel hem de overeenkomst op tussen de Russische en de Amerikaanse volksaard.

Voordat Davies naar Washington terugkeerde - wij weten niet waarom men hem terugriep - werd hij de 5de Juni 1938 door Stalin ontvangen. Zij voerden door tussenkomst van een tolk een lang en openhartig gesprek, dat in ieder opzicht afweek van de korte audiënties, die Stalin buitenlandse gezanten bij uitzondering toestond. Een gesprek dat beiden bevredigde.

Twee dagen later, bij het afscheidsdiner dat hij Mr en Mrs Davies aanbood, uitte volkscommissaris Litvinov nog eens zijn waardering voor de waarnemingsdrang van de gezant en zijn onbevangen belangstelling voor het Russische volksleven. Davies dankte in bewogen bewoordingen. Hij veroorloofde zich een vergelijkende beschouwing over de Amerikaanse en de Russische beschaving en de beide volkskarakters. ‘Om het even of U zult slagen of falen, wat hier is gebeurd, zal grote gevolgen voor de wereld hebben. De menselijke krachten die zijn ontketend en de enorme natuurlijke hulpbronnen waarover ge beschikt zullen onvermijdelijk van grote betekenis zijn voor de toekomst.’ God geve dat de beide volken in vrede zullen leven!

Davies had ook Walt Whitman, de meest ‘Amerikaanse’ van alle Amerikaanse dichters, kunnen citeren, die reeds 20 December 1881 aan een Russische vriend (‘Democratie Vistas, and Other Papers’) had geschreven:

‘Jullie Russen en wij Amerikanen! Onze landen zijn zo ver van elkaar verwijderd, zo verschillend op het eerste gezicht - zo verschillend in sociale en politieke omstandigheden en in ons beider methoden van morele en practische ontwikkeling in de laatste honderd jaar - en toch in bepaalde opzichten, in de belangrijkste zelfs, zo op elkander gelijkend. De variatie van afkomst, bevolkingsbestanddelen en talen, die resoluut worden samengesmolten in de gemeenschap van het lot - de idee, eeuwig door de loop der tijden,

[p. 351]

dat zij beide hun historische en goddelijke zending hebhen - het krachtig element van mannelijke vriendschap dat door het gehele volk gaat, door geen andere rassen overtroffen - de geweldige expansie van gebiedsgrenzen in de nog ongevormde en duistere staat van vele dingen, nog niet definitief geregeld, maar van alle kanten aanvaard als de voorbereiding voor een oneindig grotere toekomst - het feit dat beide volken hun onafhankelijke en leidinggevende positie hebben te bewaren en te behoeden, en er, indien nodig, voor hebben te vechten tegen de rest van de wereld - de onsterfelijke aspiraties in de kern van elk der beide grote gemeenschappen, zo hevig, zo mysterieus, zo diep - zijn zeker trekken die gij Russen en wij Amerikanen met elkander gemeen hebben.’