Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[De vlotte geldcirculatie uit de tijd der Duitse inflatie]

De vlotte geldcirculatie uit de tijd der Duitse inflatie bleef nog nawerken gedurende de schijnwelvaart der Dawesperiode, De sanering van de Mark had de corruptie en de jacht naar vermaak niet kunnen stuiten. Veel politieke daklozen begonnen zich voor het nationaal-socialisme te interesseren. Maar ook het communisme groeide. Tussen de politieke uitersten in stond de brede massa, die het leven nam zoals het viel, opgejaagd door begeerten van het ogenblik, berustend als men ‘pech’ had - maar vóór alles ontspanning zoekend. Ontspanning onder anderen in de door de film vertolkte dagdromen, zelfs indien deze een inslag van rancune en verbittering vertoonden. Men wist Chaplin te waarderen, maar haakte tevens naar grote ‘show’-films als Fritz Lang's Die Nibelungen. Er waren publiekgroepen die aan films van tyrannie en wreedheid de voorkeur gaven: Het kabinet van Dr Caligari of Dr Mabuse, de Speler. Sommigen bewonderden de expressionistische décors in Leni's Das Wachsfigurenkabinett of in Wegener's tweede Golem-film. Men kon ook zijn hart ophalen aan naturalistische drama's, bijvoorbeeld de verfilming van Strindberg's Fräulein Julie of Murnau's Der letzte Mann.

De Ufa, door de waardedaling van de Mark sterk getroffen, kondigde een financiële organisatie aan - het begin van de invloed van duistere machten op de achtergrond, de anti-democraat Hugenberg bovenal. Ook werden relaties aangeknoopt met Amerikaanse concerns: Paramount en Loew's Inc. Er lag slechts een oceaan tussen het naar anarchisme overhellend Duitsland en de ten top gedreven consumptieve activiteit van het volk, dat de Coolidgewelvaart als ‘bloei’ waardeerde. Een smalle afstand tussen het nihilisme van de armoede en het nihilisme van de welvaart; een verrassende overeenkomst in de symptomen der opstandigheid waarmede vooral de jongere generaties het recht op ‘vrijheid’ voor zich

[p. 298]

opeisten in een stervende maar lachende samenleving, nu en dan opgeschrikt door feiten die de lach wegvaagden.

Slechts de totalitaire bewegingen meenden aanspraak te mogen maken op de kracht van hun ‘oplossingen’. Maar dan moest men de sprong uit het niets naar de totale overgave durven wagen!

***

Voor de Duitse pers was het Steglitzer scholierenproces ‘gefundenes Fressen’. Een onderwerp dat ook zonder kennis van zaken kon worden behandeld in ellenlange artikelen, waarin, vooruitlopend op het rechterlijk vonnis, werd geschreven over de schuld van Paul K. of diepzinnige beschouwingen aan de orde kwamen over ‘de moderne jeugd’.

De feiten waren langzamerhand vrij nauwkeurig bekend:

In de nacht van 26 op 27 Juni 1927 was Paul K., leerling van de hoogste klasse van een gymnasium, op bezoek gekomen bij zijn vriend en klassegenoot Günther Sch. Een laat avondbezoek, met de wat luidruchtige studentikoze houding, die de oudere schooljeugd zo gaarne navolgt.

Zij hadden het rijk alleen, die avond, in het landhuisje te Mahlow. Het echtpaar Sch. bevond zich op een ‘Badereise’ en had zowel hun zomerverblijf te Mahlow als hun woonhuis te Steglitz aan de goede zorgen van hun kinderen Günther en Hildegard toevertrouwd.

Vooral Hildegard, een zeventienjarige blonde schoonheid, zinnelijk, vroegrijp en zelfstandig, wist zich bij afwezigheid van haar ouders te amuseren. Kind van haar tijd, had zij in de zwoele Duitse atmosfeer van de jaren twintig, toegevend aan wilde puberteitsfantasieën, de weg weten te vinden naar prikkelende romanlectuur en sensuele films. Ze hield er ‘vrienden’ op na, Paul K. en anderen, jongens in de overgangsjaren naar manbaarheid, bewonderaars van de bestudeerde passiviteit van het blonde meisje.

Paul K. zat eerst beneden met Günther te praten. Daarna ging hij naar Hildegard's kamer en bleef die nacht bij haar.

De volgende dag, na afloop van het weekeind, hadden Günther en zijn zuster hun intrek genomen in de Steglitzer stadswoning van de familie Sch. Weer verscheen Paul, die nu echter te horen kreeg dat Hildegard niet thuis was. Gestommel boven verried dat Günther loog. Hildegard had bezoek. Bij navraag vertelde Günther dat zijn zuster een vriend, een leerling in een hotelbedrijf, een zekere Hans St., bij zich op bezoek had.

[p. 299]

Razend jaloers wilde Paul de trap op gaan, maar Günther stelde voor het vertrek van Hans St. af te wachten en dan Hildegard enige openhartige vragen te stellen. De beide vrienden trokken zich in de keuken terug, ontkurkten een fles wijn en rookten zwijgend sigaretten in afwachting van het moment dat Hildegard beneden zou komen. Zij verscheen echter niet. Het werd twee uur, drie uur. Hans St. moest nog boven zijn.

Paul beweerde dit niet langer te kunnen verdragen. Günther viel hem bij; hij had nog een oude vete met dat kereltje St., die hij liever van zijn zuster had afgehouden. Als het nodig was zou hij hem als een hond neerschieten. De wijn maakte Paul zwaarmoedig. Het leven zonder Hildegard had voor hem geen waarde. Hij wilde zelfmoord plegen, maar ging het liefst met Hildegard samen de dood in.

Günther, begrijpend, haalde twee revolvers te voorschijn. ‘Eerst een kogel voor St.’, zei hij, ‘en de volgende voor mijzelf.’ Paul K. greep de andere revolver: ‘Ik volg je voorbeeld’, fluisterde hij. In de vroege ochtendschemering hoorden zij Hans St. in het portaal, gereed om de woning te verlaten. Hildegard liet hem uit. Bij de voordeur viel Günther's schot, een tel later zeeg Günther zelf neer. Paul K. stormde op Hildegard af. Zij sloeg zijn hand opzij en slaagde er in haar aanvaller te ontwapenen.

Enige uren later stonden zij op het hoofdbureau van politie tegenover elkander en legde Paul K. een uitvoerige verklaring af over alles wat zich had afgespeeld. Daags daarna kwamen de perscommentaren los, in klagende, verwijtende of sensationele toon. Het ‘Steglitzer-Schülerprozes’ scheen plotseling bijna alle facetten der na-oorlogsanarchie te weerspiegelen. Een appèl, een waarschuwing - dit tijdsbeeld.

Dat de rechtbank te Berlijn-Moabit Paul K. tenslotte van poging tot moord vrijsprak en hem slechts tot drie weken gevangenisstraf veroordeelde wegens het in bezit hebben van wapens, deed uiteindelijk niet ter zake. Een slechte zaak kan eigenlijk nooit ‘een goede afloop ‘hebben - zeker niet in haar symptomatische betekenis.