Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Het filmjournaal in het vroege voorjaar van 1924]

Het filmjournaal in het vroege voorjaar van 1924 was boeiend en gevarieerd: voorbereidingen voor de Olympische spelen te Parijs, vreugde te Athene bij het uitroepen van de Republiek, opruimingswerkzaamheden te Tokyo, in September 1923 door een aardbeving verwoest. De overbrenging naar Italië van het stoffelijk overschot van de grote toneelspeelster Eleonore Duse, die tijdens een tournée door de States in een hotel te Pittsburgh was overleden. Begrafenis van de Duitse kolenmagnaat Stinnes. Een proces te München tegen Hitler en andere beklaagden, gearresteerd na hun mislukte staatsgreep van de 8ste November 1923. Aankomst van generaal Dawes te Berlijn; conferentie voor de regeling van Duitsland's schuldenlast en de sanering van het Duitse geldwezen.

Geldinzameling in het Roergebied voor de oprichting van een standbeeld voor de nationaal-socialist Leo Schlageter, die door de Fransen in Mei 1923 bij hun bezetting van de Roersteden was doodgeschoten. Mussolini in verschillende houdingen, sterk poserend voor de filmopnemers. Ibn Sa'oed als koning van Hedjaz.

De bouw van een mausoleum boven de krypt op het Rode Plein te Moskou, waarin de mummie van Lenin was bijgezet. Demonstraties van aanhankelijkheid van het Russische volk jegens de gestorven leider.

In Egypte de laatste phase van het onderzoek naar de inhoud van Tut-anch-amon's graf: de opening van de vierde schrijn en het openleggen van de koninklijke lijkkist, gedeeltelijk van goud, waarin men tenslotte de mummie van de koning hoopte aan te treffen.

***

Er was weer een hoofdstuk van de Russische revolutie afgesloten. De 27ste Januari 1924 droegen Stalin en zijn getrouwen het gebalsemde lichaam van Lenin naar de krypt op het Rode Plein te Moskou, de plaats waar eerlang een mausoleum zou verrijzen. Het marxisme, voor de massa zo abstract, had nu tenminste een centrale bedevaartsplaats, een Mekka voor de gelovigen. Hier zouden honderdduizenden pelgrims uit alle delen van de Sovjet-Unie

[p. 291]

samenstromen en zich geduldig in de lange rij scharen om, voetje voor voetje vorderend, hun buiging te maken voor het glazen hulsel dat de mummie van Lenin omsloot. Eerbied voor de beschermheilige der revolutie, voor de verlosser die de tsarenregering, kolos op lemen voeten, had omgestoten.

Wat men hem schuldig was, formuleerde Stalin in zijn ‘eed aan Lenin’, die hij voorlas op het tweede Sovjetcongres:

‘Toen hij ons verliet, gaf kameraad Lenin ons bevel om de grote titel van partijlid hoog en zuiver te houden. Wij zweren U, kameraad Lenin, dat wij Uw gebod met ere zullen nakomen.

Toen hij ons verliet, gaf kameraad Lenin ons het bevel om de eenheid in onze partij als onze oogappel te bewaren. Wij zweren U, kameraad Lenin, dat wij ook dit gebod van U met ere zullen nakomen.

Toen hij ons verliet, gaf kameraad Lenin ons het bevel om de dictatuur van het proletariaat te versterken en er over te waken. Wij zweren U, kameraad Lenin, dat wij zonder onze krachten te sparen eveneens dit gebod van U met ere zullen nakomen.

Toen hij ons verliet, gaf kameraad Lenin ons bevel met al onze kracht het bondgenootschap tussen boeren en arbeiders te versterken. Wij zweren U, kameraad Lenin, dat wij Uw gebod met ere zullen nakomen.

Toen hij ons verliet, gaf kameraad Lenin ons bevel om trouw te blijven aan de beginselen der Communistische Internationale. Wij zweren U, kameraad Lenin, dat wij ons leven niet zullen ontzien in het streven het bondgenootschap tussen alle arbeiders van de gehele wereld te versterken; de Communistische Internationale.’

In de statige herhaling van beloften lag de spanning van een strijdbaar geloof, bereid tot ieder offer voor het grote ideaal. De Russische klanken met hun Slavische intonatie bij de voorlezing van de eed van trouw aan Lenin gaven deze geloofsbelijdenis haar nationaal karakter.

Intussen trok de devote massa langs de glazen schrijn waarin Lenin sluimerde. Men meende op het tot een dodenmasker verstrakte gelaat nog een lichte glimlach om de mond te zien. Ieder kende dit gezicht met zijn zware jukbeenderen en het kleine puntbaardje, ontelbare malen afgebeeld op de portretten, die in de cultus van de revolutie waren opgenomen. Voor de grote ongeletterde menigte gaven de afbeeldingen van de revolutiemannen, van de leider vooral,

[p. 292]

het vertrouwde gevoel de heersers nabij te weten. Nabij en toch, in een summum van Oosterse macht, boven alle gewone stervelingen verheven, één met de Macht, die zovele volken in haar greep hield, van de tijd der Egyptische pharao's tot de moderne dictatuur.

***

In het Dal der Koningsgraven, een vallei nabij Thebe, had sedert 1922, na de ontdekking van een nieuw koningsgraf een grote bedrijvigheid geheerst. De ontdekkers van het graf van Tut-anchamon, de egyptologen Howard Carter en Lord Carnarvon, hadden, de zekerheid een vondst van bijzondere historische betekenis te hebben gedaan. Maar toen men nog niet verder was gevorderd dan het onderzoek van het voorportaal, was in 1923 lord Carnarvon gestorven, de sympathieke Welshman, wiens donkere ogen en kleine zwarte snor, bij de onberispelijkheid van zijn kleding, het gentleman-ideaal ook in de woestijn hooghielden. ‘De vloek van de pharao’, fluisterden de Egyptische fellah's, die het gaan en komen van zovele vreemdelingen met toenemend wantrouwen volgden.

Maar het werk ging door. Het verscheen als ‘nieuws’ in krant en filmjournaal, temeer omdat het de spanning opwekte van verrassingen achter iedere gesloten deur of in iedere schrijn, die weer een andere schrijn bevatte. En zo was dan, in Februari 1924, het moment gekomen om de laatste schrijn te openen, waarin de sarcofaag van geel kwarts stond, welke de koningsmummie moest bevatten.

In overleg met andere egyptologen (Breasted, Newberry, Gardiner) had Howard Carter een toestel geconstrueerd om in deze lage ruimte het zware deksel van de sarcofaag, een rooskleurig granieten steen van één en een kwart ton, op te lichten. Langzaam rees de zware stenen afsluiting van zijn bedding. Het licht viel in de sarcofaag. Nadat men enige fijn linnen kleden had opgerold, zag men eindelijk waarop men zo lang had gewacht: de doodkist van de koning. Veel mooier en aangrijpender echter dan iemand had kunnen vermoeden. Een mensvormige doodkist, welke vermoedelijk de mummie van de koning omsloot. De bovenkant van deze doodkist bestond uit een afbeelding van Tut-anch-amon in hoog reliëf, uit goud vervaardigd.

De handen, over de borst gekruist, omklemden de koninklijke emblemen, de kromstaf en de dorsvlegel, beide ingelegd met

[p. 293]

stukjes donkerblauw porcelein. In het gezicht waren de ogen van aragoniet en obsidiaan; de wenkbrauwen en de oogleden vertoonden een inleg van lapis lazuli. Op het voorhoofd van de achterover liggende figuur bevonden zich twee emblemen, fijn bewerkt met vele kleine briljanten: de slang en de gier, de symbolen van Opperen Neder-Egypte.

Ontroerender echter dan alle kostbaarheden van goud of edelstenen was de kleine bloemenruiker op de borst van het koningsbeeld. Bloemen, die in gedroogde vorm nog iets van hun oorspronkelijke kleuren hadden behouden. Waren zij neergelegd als afscheidsgroet van de jonge weduwe van de jeugdige koning? Zij gaven veel te raden, deze bloemen. Zij onthulden welk een korte spanne tijds drie en dertig honderd jaren eigenlijk zijn in de geschiedenis van de mens, levend in zijn menselijke aandoeningen.

Waarom sprak de oud-Egyptische mens nog op deze manier tot ons? Wat is het geheim van zijn kunst, zo ‘modern’ vooral in veel beeldhouwwerk? Wat had zich afgespeeld in de schaduw van de pyramiden? En welke zin moest men hechten aan de raadselachtig starende blik van de sfinx, neerziende op het trefpunt van drie culturen, de ontmoetingsplaats van Europese, Afrikaanse en Aziatische cultuurvormen? Het isolement der Egyptische geschiedenis was reeds vele malen doorbroken. De sfinx, uit de mythologie van één volk naar het wereldhistorisch vlak verschoven, bleef echter zwijgzaam als zij steeds was geweest.