Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Verschillende landen hebben verschillende dieren]

‘Verschillende landen hebben verschillende dieren als symbolen voor hun eerzucht en karakter aangenomen’, schreef Nehru in zijn Autobiografie: ‘de Verenigde Staten en Duitsland de adelaar, Engeland de leeuw en de buldog, Frankrijk de haan, Rusland de beer. Welke invloed oefenen deze dieren uit op de vorming van het volkskarakter? Het zijn bijna alle agressieve, strijdlustige beesten, prooi-dieren. Het is niet verwonderlijk dat mensen, die opgroeien met deze voorbeelden, zich bewust daar naar richten en agressieve houdingen tot ontwikkeling brengen: brullen en anderen als prooi zoeken. Het is evenmin verwonderlijk, dat de Hindoe zoveel milder is en niet voor het geweld voelt, want zijn beschermdier is de koe.’

Afkerigheid van geweld houdt geen volstrekte geweldloosheid in. Indien het nodig mocht blijken, zou de koe zich verweren tegen de buldog. Nu Engeland weigerde de beloften in te lossen, die het tijdens de eerste wereldoorlog had gedaan, begon de bevolking van India er voor te voelen de gehoorzaamheid op te zeggen.

[p. 265]

Tegenover deze dreiging hoopte de Britse regering door afvaardiging van een algemeen geziene en gewaardeerde afgezant, de Prins van Wales, een betoging van trouw te kunnen uitlokken. Een contra-demonstratie tegen de onafhankelijkheidscampagne van Gandhi? Dan speelde men wel hoog spel door Edward, deze beminnelijke David der Westerse cultuur, naar voren te schuiven tegen de Goliath van India's volksverzet.

Gandhi ging op de uitdaging in, door vast te stellen dat ‘de grote ongehoorzaamheid’ zou beginnen op de dag van aankomst van de Prins, de 17de November 1921.

Toen Edward te Bombay aan land ging, waren speciaal de Mohammedaanse tegenstanders van Gandhi te hoop gelopen om de Prins in het havenkwartier van de stad feestelijk te ontvangen. Onder erepoorten, door rijk versierde straten, reed de stoet naar de binnenstad die uitgestorven in de blakerende zonnewarmte lag, in haar verlatenheid getuigend van het beginsel der ‘niet-samenwerking’. Intussen was in de buitenwijken door Gandhi's aanhangers een protest-meeting belegd, eindigend in het verbranden van Britse katoenen stoffen. Een stinkende walm woei de Prins tegemoet toen hij naar het gouvernementsgebouw reed voor een bespreking met enkele hoge ambtenaren.

De politie, zich tegen de betogers kerend, begon de menigte met de blanke sabel uiteen te drijven. Men sloeg terug, er vielen gebonden; in de binnenstad kwamen gevallen van brandstichting voor. Gandhi zag zijn invloed op de massa tekort schieten: de drift overheerste en de neiging geweld tegenover geweld te plaatsen. Dit betekende dat Gandhi meer van zijn volgelingen had gevergd dan hij op dat moment kon verantwoorden. Als boetedoening zou hij vijf dagen vasten.

De Prins overwoog of een gesprek met Gandhi voordelen kon bieden, maar hij begreep wel dat een discussie geen verheldering zou brengen, veeleer misverstand zou wekken. Het program van de reis was trouwens reeds in details geregeld: na de ontvangst te Bombay een tocht door de gebieden der Indische vorsten, met al het decorum dat een prestige-bezoek van een prins eist. Edward roemde de schoonheid van de paleizen der Maharadja's, hij nam deel aan feestmaaltijden, reikte hoge onderscheidingen uit en herinnerde zich de namen van verdienstelijke officieren, tijdens de oorlog gedecoreerd.

[p. 266]

In Baroda trok de jonge Edward binnen op een met gouden schilden behangen olifant; de 25ste November, te Udaipur, de stad der paleizen, werd hij op een gouden stoel omringd door toortsdragers naar een feestzaal gedragen, die de ‘sprookjes van 1001 nacht’ tot werkelijkheid maakte. Te Jodhpur sprak hij de Imperial Service Lancers toe, het dappere cavalerieregiment dat hij in 1915 aan het Westfront had geïnspecteerd. Hoe Noordelijker de Prins kwam, hoe meer de bevolking, althans in de vorstendommen, tot vriendelijke tegemoetkoming geneigd scheen.

Maar in Lucknow, deze verlaten stad, herinnerde een ‘hartal’ weer aan de macht van Gandhi's woord. Ook te Allahabad en Agra waren rouwdagen georganiseerd en hingen borden met de woorden ‘geen welkom voor de Prins’. Edward toonde zich een goed verliezer. Hij bleef gelijkmatig-blijmoedig, met de zelfbeheersing, die ook zijn vader in dergelijke situaties (Parijs, 1903!) had gekenmerkt. Te Delhi sprak hij Indische troepen toe in hun eigen taal. Zijn van buiten geleerde Hindustani-speech en de vaandeluitreiking aan het 11de en het 12de regiment Rajputs wekten oprecht enthousiasme. Werkelijk ontroerd waren velen toen de Prins afgevaardigden van pariagroepen ontving en bij hun heengaan voor hen boog. Een ongekend eerbetoon voor deze nederigsten der nederigen!

Te Mysore nam de hoge bezoeker op de troon van de Maharadja plaats. Te Gwalior reed hij de paleistuin in op een met juwelen opgetuigde honderdjarige olifant. Hyderabad, Nagpur, Indore, autotochten van duizenden kilometers, recepties, parades - Edward bekende dikwijls ‘moe als een hond’ naar bed te zijn gegaan. Te Madras, waar juist bloedige relletjes waren voorgevallen, begaf de Prins zich na een troepenschouw ongewapend tussen de menigte. Men wist dit te waarderen, zoals men in het algemeen Edward een zekere sympathie liet blijken.

Zo deed ook Gandhi. Hij wilde de Prins persoonlijk geen enkel verwijt maken van zijn reis. India had zijn afweerhouding bepaald - niet altijd zonder tekenen van zwakte volgens Gandhi, die in een brief aan de Onderkoning (van 9 Febr. 1922) de verantwoordelijkheid op zich nam voor bloedvergieten, dat hij had willen voorkomen. Een maand later moest Gandhi voor de rechter in het district Ahmedabad verschijnen. ‘De rechter en de beschuldigde’, schreef Romain Rolland, ‘wedijverden met elkaar in ridderlijke

[p. 267]

beleefdheid. Nooit verhief Engeland zich tot een grootmoediger onpartijdigheid in de strijd. De rechter C.N. Broomsfield maakte die dag vele fouten van de regering goed.’

Maar de wet moest worden toegepast. Gandhi werd wegens opruiing tot verzet tot een gevangenisstraf van zes jaar veroordeeld - voor zijn leiderschap en voor het vrijheidsideaal van zijn volk eer een voor- dan een nadeel. In een strijd met geestelijke wapenen kon het lichaam het isolement binnen de kerkermuren verduren. Gandhi's geest was reeds op millioenen volgelingen overgegaan.

***

Nog vóór de komst van de Prins had Rabindranath Tagore, de dichter, de apostel van de samenwerking tussen Oost en West, Gandhi's ‘non-coöperation’-gedachte veroordeeld. Zijn manifest ‘De oproep van de Waarheid’ was een vurig pleidooi voor samenwerking onder alle omstandigheden. Alle negativisme en fanatisme konden de Indische volken slechts schaden, meende Tagore en zijn woorden werden dankbaar geciteerd door dagbladen en tijdschriften over de gehele wereld. In vele landen beantwoordde Tagore, de baardige dichter in zijn exotische klederdracht, waardig en zachtmoedig, aan de ideale voorstelling die men zich van een vertegenwoordiger der oude Indische cultuur kon maken. Meer dan Gandhi, de tengere man, wiens magere blote benen, smal gezicht en grote van het hoofd afstaande oren allerminst imponeerden.

De dichter veroordeelde de volksleider, de droom keerde zich tegen de daad. In het rijk van de geest kon geen vijandschap bestaan; politieke hartstochten vertroebelden iedere cultuur. Terwijl hij, Tagore, met het plan rondliep een werelduniversiteit te stichten, had Gandhi zijn volgelingen verzocht de Brits-Indische universiteiten te verlaten ten gunste van een op te richten nationaal-Indische universiteit. Was men niet bezig de innerlijke vrijheid aan de uiterlijke vrijheid op te offeren en een Indisch nationalisme te ontketenen, dat reeds de kiem der verwording in zich droeg? Kon er enig voordeel schuilen in de afgekondigde boycott van Britse textielwaren en in de oproep tot het zelf spinnen? ‘Indien de grote machines een gevaar zijn voor de geest van het Westen, zijn de kleine machines dan niet voor ons een erger gevaar?’ vroeg Tagore.

Gandhi antwoordde in het blad Jong India. Hij dankte Tagore, de ‘grote schildwacht’, aan wiens prestige als dichterlijke vertolker

[p. 268]

van India's cultuurgoed zijn volk zoveel had te danken. Er waren echter momenten dat strijdrumoer het geluid van de lier overstemde. Tagore deed de methode der ‘non-coöperatie’ onrecht aan door haar slechts negatief op te vatten. Het was allerminst Gandhi's bedoeling een Chinese muur tussen Oost en West op te trekken. Integendeel, de ‘non-coöperation’ diende juist om op den duur een ware samenwerking mogelijk te maken, samenwerking op voet van gelijkheid. De strijd was ontbrand door aan Indiërs opgedrongen vormen van samenwerking, eenzijdig, met een dreiging van geweld op de achtergrond. Een dergelijke samenwerking demoraliseerde. Men had langzamerhand afgeleerd ‘neen’ te zeggen, het fiere ‘neen’ dat onder gelijkwaardigen mogelijk moet zijn. Men moest het recht bezitten iets te verwerpen zonder er straf voor te ondergaan, zoals het de landbouwer was toegestaan onkruid te wieden.

Indien de dichter Tagore sprak van ‘India's boodschap’ aan de wereld, diende hij te weten dat de ‘non-coöperatie’ eveneens dit doel diende, maar eerst na de zelfverwezenlijking van de krachten die in de Indische volken scholen. ‘Een India, vernederd aan de voeten van Europa zou de mensheid geen enkele hoop kunnen geven. Een vrij en levend India heeft voor de lijdende wereld een boodschap van vrede en goede wil.’