Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[p. 258]

[Zelfs in het najaar kon de zon in Zuid-Colorado]

Zelfs in het najaar kon de zon in Zuid-Colorado nog geducht branden. De driehonderd mijnwerkers, die in 1920 een contract hadden getekend om enige maanden in deze woestenij te gaan werken, vervloekten het lot dat hen naar de hel van stof en hitte had gevoerd. Het ging om een zeer bijzonder zand, carnotiet, waarvan 500 ton moest worden verzameld. In kipkarren werd het door muildieren over een afstand van dertig kilometer vervoerd naar een concentreerinrichting waar de vijfhonderd ton werd gereduceerd, tot poeder gemalen en in honderd-pondszakken verscheept naar het wat verder gelegen Placerville - vervolgens per spoor naar het 3000 kilometer daarvan verwijderde Canonsburg in Pennsylvania. Daar bracht men het poeder tot een paar honderd kilo terug om er vervolgens in vele chemische bewerkingen een paar kristallen radium van af te scheiden. Twee honderd en vijftig duizend gulden om een gram radium te winnen!

Tien glazen buisjes, elk met wat kristalletjes, in een stalen kistje, dik met tegen straling beschermend lood gevoerd: in mahoniehouten cassette. Een geschenk voor Madame Curie. De 20ste Mei 1921 werd het haar aangeboden door president Harding, in de ontvangzaal van het Witte Huis. De tengere vrouw in zwarte japon, met een zwarte kanten sjaal om de schouders, nam het nationaal huldeblijk dankbaar in ontvangst. Zij wist echt van onecht te onderscheiden en waardeerde deze edele en royale geste van een volk, dat het spontane geven kent. Het geven met een impuls van idealisme, dat in het algemene enthousiasme soms weer zo plotseling wordt weggezogen naar het vaarwater van een drukdoende publiciteit. Of van een eerbetoon dat zich zo licht uitte als een opdringerige nieuwsgierigheid.

Madame Curie, in het nauw gedreven door menige grensover-schrijding van het zo energieke maar soms wat luidruchtige Amerikaanse volkskarakter, leerde de bezwaren van de roem in deze moderne wereld kennen. Van het moment af dat zij van de Olympic aan wal was gestapt, geestdriftig ontvangen door de vertegenwoordigsters der vrouwencomité's die haar hadden uitgenodigd en het radiumfonds hadden opgericht, dreigde de geleerde in de verdrukking te komen.

Vergezeld door haar dochters Irène en Eva, beschermd door Mrs Maloney, liet zij zich de ene huldiging na de andere welgevallen. Bestormd door journalisten, gefotografeerd en gefilmd, vroeg zij

[p. 259]

wel eens waartoe al deze ‘publicity’ diende. Men kende haar naam, men wist van haar werk, me{?} wilde haar eren met een geschenk (dat zij gaarne zou beheren), {?}aar verder...? Wat wenste men van haar? Geamuseerd, maar ook geërgerd, las zij de verhalen die de kranten over haar opdisten met zware kopregels: ‘Weldoenster der Mensheid gearriveerd’, ‘Eenvoudige Charme van Vermoeide Bezoekster’, ‘Armelijk geklede Geleerde’ of ‘Kleine Verlegen Vrouw’.

Het ereburgerschap van de stad New York, ontvangst op het Witte Huis, ontvangst in de colleges van Smith Vassar en Bryn Mawr, een bijeenkomst van vertegenwoordigers van 573 wetenschappelijke genootschappen in het Waldorf-Astoria-Hotel te New York. Een fanaticus gaf haar een zo krachtige handdruk dat ze haar gekneusde pols in een doek moest laten rusten.

Nieuwe recepties, nieuwe huldigingen: Pittsburgh, Philadelphia. Men wedijverde om de ‘Kleine Verlegen Vrouw’ te ontvangen. Verlegen was Madame Curie echter allerminst, slechts vermoeid, met een toenemende innerlijke weerstand tegen de te felle schijnwerpers der openbaarheid. Zij vroeg enig respijt, smeekte om rust. ‘Te veel Gastvrijheid’ luidden de headlines in enige kranten. En een journalist schreef in Amerikaanse stijl: ‘De eerste de beste circus- of music-hall-directeur zou madame Curie een heel wat grotere som hebben geboden dan de prijs van een gram radium en voor heel wat minder werk’.

Geleidelijk luwde de storm. Er kwam een ander object van publiciteit naar voren: de komende boksmatch Dempsey-Carpentier. Toen Madame Curie de 28ste Juni weer op de Olympic aan boord ging, verschenen slechts enkele journalisten. Madame Curie was plotseling geen ‘nieuws’ meer.

Toen het Amerikaanse geschenk in haar laboratorium was gedeponeerd en zij haar reis nog eens had overdacht, zag zij duidelijk het blijvende en het tijdelijke voor zich: in Amerika veel echte edelmoedigheid, soms onder druk misbaar. In Europa menigmaal geringe offervaardigheid, dikwijls onder koele hoffelijkheid en ‘fijne beschaving’.

***

Er werd geklaagd over de ‘americanisering’ van Europa, klachten, waarin met zekere Europese hoogmoed werd uitgegaan van de gedachte dat men liever geen wormstekige naast gave appels moest leggen. Iets bescheidener uit Europees oogpunt gezien was de

[p. 260]

vraag of het niet mogelijk zou zijn zoveel van het Amerikaanse volk te leren, dat een nieuwe vitale beschaving kon ontstaan, die de beste eigenschappen van beide culturen in zich verenigde. Het leek er voorlopig echter meer op, dat Europa op weg was de negatieve aspecten van beide cultuursferen te combineren. Men kan het leven nu eenmaal niet de wet voorschrijven en in ieder contact schuilt risico.

Shaw, de veelzijdige, die naast vele andere rollen, in het Europese leven de taak vervulde, welke in oude tijden aan de vorstenhoven op de hofnar rustte, vertelde eens dat hij een huwelijksaanzoek had ontvangen van een beeldschone actrice, die van mening was dat zij tezamen een wonderkind zouden kunnen voortbrengen. ‘Gij hebt de sterkste geest van de wereld, ik het sierlijkste lichaam. Welke vooruitzichten biedt dit voor ons kind.’ Shaw wees het aanzoek van de hand met de opmerking: ‘Het lijkt alles wel heel mooi, zoals U het voorstelt. Maar veronderstel eens dat het kind mijn lichaam zou hebben en Uw hersens.’