Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Wilson las geen Duits, maar de brieven der buitenlandse]

Wilson las geen Duits, maar de brieven der buitenlandse correspondenten van de New York Times gaven voldoende overwicht van de verwarring in Europa. Overwinning en revanche, armoede en communistische woelingen, economische crises en ondervoeding van de massa. Een verder opdringen van de Sowjet-gedachte in Europa. En geen internationale organisatie!

Wat zou de Volkenbond betekenen zonder medewerking van de Verenigde Staten? Een werktuig om voor Engeland en Frankrijk de

[p. 256]

status quo te handhaven en de uitvoering van het verdrag van Versailles te garanderen? En wat moest er, bij het gebrek aan vormgevende kracht van het Oude werelddeel, worden van de koloniale verhoudingen, die men eveneens krampachtig in hun bestaande toestand trachtte te houden? Zag men in Amerika dan niet het gevaar der isolatiepolitiek, die de U.S.A. de leidersrol ontnam op het moment, dat de wereld leiding nodig had?

De president, vrezend dat het Congres het verdrag van Versailles niet zou ratificeren en daarmede zijn land buiten de Volkenbond zou houden, besloot zijn toevlucht te nemen tot het laatste redmiddel, een rechtstreeks appèl op het volk. En hij liet in September 1919 - ondanks een waarschuwing van zijn medicus - een trein in orde brengen voor een ‘speaking tour’.

De tocht begon te Columbus in Ohio, onder een honende perscampagne in de Republikeinse bladen. ‘Gebrek aan realisme’. ‘Geen verdere bemoeiing met het wespennest Europa’.

Wilson, geroutineerd debater, maakte handig van de headlines der vijandelijke bladen gebruik door deze als uitgangspunt voor zijn betoog te kiezen. Hadden de States werkelijk aan de oorlog deelgenomen om de wereld nu aan haar lot over te laten?

Met indrukwekkende welsprekendheid varieerde hij het thema van deze kernvraag. Na drie weken onafgebroken inspanning maakte zich plotseling een gevoel van afmatting van hem meester, doch zijn Schots-Ierse afkomst verloochende zich niet. Hij besloot voort tegaan.

De 25ste September, bij het begin van zijn redevoering te Pueblo, verontschuldigde de president zich tegenover zijn toehoorders dat hij niet langer kon spreken omdat hij door razende hoofdpijn werd gekweld. Na enige minuten ging hij echter verder, zette door en gaf die avond een brillant overzicht van de stand van zaken. Maar 's nachts, terwijl de presidentstrein naar Kansas reed, kwam de ineenstorting waarvoor arts Grayson had gevreesd. Wilson werd door een lichte beroerte met verschijnselen van verlamming getroffen. De voorlichtingsreis werd stopgezet wegens ‘ongesteldheid’ van de spreker. Meer kreeg het publiek niet te horen.

Wilson, te Washington met grote zorg verpleegd, scheen als door een wonder te herstellen. Hij had kracht nodig om de strijd voort te zetten, verzekerde hij glimlachend. Na enige dagen kon hij zich vrijer bewegen; het was slechts een kortstondige opleving. De 4de October vond men hem, aan de linkerzijde verlamd, bewusteloos

[p. 257]

in zijn badkamer - trombose in de hersenen, luidde de diagnose.

Toen de president weer bijkwam, liet hij zijn vrouw, de artsen en enige andere ingewijden beloven om de toestand waarin hij verkeerde voor het volk te verzwijgen. Hij wilde niet dat men zijn ziekte voor politieke doeleinden zou misbruiken. Het was beter dat vooral de Senaat met Wilson's invloed rekening bleef houden.

Toen Wilson na zijn herstel, maar nog wat zwak en onzeker, in Maart 1920 weer aandacht kon gaan schenken aan de staatszaken, verwonderde het hem niet, dat de Senaat de weg der isolatiepolitiek was opgegaan. De bekrachtiging van het Verdrag van Versailles was achterwege gebleven en daarmede van het Volkenbondsstatuut dat er in werd opgenomen. Afzijdigheid dus, geen Amerikaanse leiding in de Volkenbond.

Wilson voelde dit als het stranden van zijn levenswerk. Waarom hadden zijn vrienden hem niet krachtiger gesteund? Waarom had iedereen hem verlaten? In zijn verbittering, na de beroerte die hem had getroffen ook niet meer in het volle bezit van zijn denkvermogen, meende hij dat men er hem een stil verwijt van maakte niet alleen een persoonlijke nederlaag te hebben geleden, doch ook de Democratische Partij in zijn val te hebben meegesleurd. In toenemende vereenzaming nam hij de sterk gestegen invloed van de Republikeinen waar. Aan de verkiezingen van 1920 ontbrak zelfs alle spanning. Het volk kende geen aarzeling meer: slechts eigen welvaart was Amerika's zaak, niet de onbetrouwbaarheid van het verscheurde Europa.

Toen enige maanden later, de 4de Maart 1921, de plechtige inauguratie van de nieuw-gekozen president Harding plaats vond, stelde Wilson er prijs op deze plechtigheid, de traditie getrouw, bij te wonen. In 1913 had Taft, de verliezer van dat jaar, Wilson vergezeld naar het Capitool. Thans zat Wilson als aftredende president naast zijn opvolger, bleek en ietwat stuurs naast de krachtige, gebruinde Harding. Het gejuich volgde de stoet, zoals oplopende golven langs de wanden van een kanaal strijken achter een passerend schip. Wilson keek strak voor zich om te laten merken dat de toejuichingen slechts Harding konden gelden. Klokslag twaalf vond de inauguratie plaats. Terwijl Harding voor de volksmassa verscheen om buigend voor de ovaties te danken, verliet Wilson het gebouw om in zijn auto te stappen. Er was niemand, die op de oud-president lette.