Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[De strakke lijnen van de perken en gazons in de slottuin]

De strakke lijnen van de perken en gazons in de slottuin van Versailles, in de lichte tinten van het voorjaarsgroen, worden in de middag van de 7de Mei 1919 doorbroken door een stralenspel van fonteinen. Het slot ligt eenzaam in voorname rust. De aandacht is deze dag gericht op het kasteel-hotel Trianon rechts achter het monumentale bassin vol allegorische beeldhouwwerken, sluitstuk en achtergrond van een tuinarchitectuur, die de herinnering aan de ‘Grote Eeuw’ wakker houdt.

Rondom Trianon-Palace Hôtel bedrijvigheid van politieauto's en militairen. Er is contrôle op ieder die de tuin binnengaat. Op het bordes van het Hotel verdringen zich journalisten, fotografen en

[p. 243]

filmopnemers. Een peloton jagers, onder bevel van een een-ogige luitenant, de borst vol onderscheidingstekens, neemt zijn plaats in voor de hoofdingang.

Tien minuten later, kwart overtwee, rijdt de auto van Clemenceau voor.

‘Presenteert... geweer!’ Een haag van bajonetten rijst omhoog. De heer William Martin, chef van het protocol, staat gereed om de Franse premier te ontvangen en naar de conferentiezaal te leiden.

Buiten rolt de ene auto na de andere aan. Een officier op het bordes geeft telkens een teken aan de luitenant. Keer op keer worden de geweren gepresenteerd; de een-ogige luitenant staat daarbij stram in de houding, zijn sabel omhoog, het gevest aan de helm.

Door een zijdeur dragen militairen pakken boeken naar binnen, in wit linnen gebonden exemplaren van het verdrag.

Intussen is maarschalk Foch gearriveerd. Vlug stapt hij uit zijn donkerblauwe limousine en inspecteert het piket, levendig, met een vrolijke oogopslag. Een handdruk voor de luitenant, en de opperbevelhebber, lenig voor zijn jaren, snelt de treden van de stoep op. Kodaktoestellen krikken, film-apparaten gonzen. Foch, voorgegaan door de heer William Martin, glanzend correct in zijn geklede jas, verdwijnt in de schemerruimte der vestibule tussen uniformen, diplomaten-ambtscostuums en kale hoofden.

Lansing, Bratianu, Venizelos... De journalisten maken hun aantekeningen. Wie de conferentie van Parijs heeft bijgewoond vergist zich niet meer.

Om tien minuten voor drie een glanzende wagen met een Amerikaanse standaard. Een officier naast de chauffeur in marine-uniform. In de auto Wilson, alleen. Hij groet glimlachend, de hoge hoed in de hand, werpt een reisdeken opzij en stapt uit. Voor het peloton jagers heeft hij een vriendelijk saluut.

In de conferentiezaal, verblindend licht door haar acht hoge ramen en de overdaad van spiegels in omlijstingen van wit lakwerk vol gouden ornamenten, staan de gedelegeerden druk pratend in groepjes bijeen. Clemenceau onderhoudt zich met Wilson. Orlando drukt links en rechts handjes, geaffecteerd en luidruchtig.

Geleidelijk begint men plaats te nemen op de vergulde stoeltjes achter de tafels, met de rijen boekdelen van het verdrag. Buiten hoort men het peloton inrukken. Het wachten is op de Duitsers! Een auto schuift remmend over het kiezel. Daar zijn ze! Maar

[p. 244]

neen, het zijn de Duitsers nog niet. Paderewski, de piano-virtuoospresident der Poolse republiek, treedt binnen - een ogenblik verwonderd over de afwachtende blikken op hem gericht.

Opnieuw stilte, men luistert of men auto's hoort. In de vestibule slepen officieren en journalisten tafeltjes aan, om op geïmproviseerde staanplaatsen door bovenruiten in de conferentiezaal te gluren.

Voetstappen bij de achteringang van de zaal. Een stem van een der portiers:

‘Messieurs les délégués allemands.’ De heer William Martin verzoekt de Duitsers hem te volgen. ‘Les voilà, les boches’, fluisteren een paar Fransen. De ‘boches’ zien er anders uit dan de stereotype caricaturen jarenlang te zien hadden gegeven.

Voorop de leider van de deputatie, graaf Ulrich von BrockdorffRantzau, voornaam, bleek, smalle slapen, een fijn-gebogen neus, geprononceerde kin, ietwat geaffecteerd met zijn monocle, doch niet onsympathiek. Ook de anderen afwijkend van ‘de Duitser’, volgens de geijkte voorstelling: het goedmoedig-schrandere gezicht van de vakverenigingsleider Giesbert, de bescheidenheid van Leinert en van Landsberg, de peinzende blik van professor Schücking, de kenner van het volkenrecht; naast hem Dr Melchior, de kleine Hamburgse bankier, schuchter maar beheerst.

Von Brockdorff, voorbereid op het morele spitsroeden lopen, voelt de vijandig-triomfantelijke minachting der aanwezigen tot in het diepst van zijn ziel. William Martin wijst de Duitse gedelegeerden hun plaats. Na enige seconden aarzeling, buiten de protocolaire bepalingen om, rijzen alle gedelegeerden op en blijven staan tot de Duitsers zijn gezeten. Von Brockdorff gaat zitten, staat weer op als Dutasta, secretaris-generaal der conferentie, hem een exemplaar van het verdrag komt brengen. ‘Ik heb de eer U hierbij de vredesbepalingen te overhandigen’.

De graaf neemt het dikke boek met een lichte buiging aan. Hij gaat zitten, legt het boek gesloten naast zich neer. Dan, in gedachten verzonken, werpt hij zijn zwarte handschoen op de witlinnen band.

Clemenceau krijgt het woord:

‘Het uur van afrekening heeft thans geslagen. Gij hebt ons om vrede gevraagd; wij zijn in staat dat verzoek in te willigen. Dit document, dat U door de secretaris-generaal der conferentie is

[p. 245]

overhandigd, zal U zeggen welke voorwaarden wij hebben vastgesteld. Ik moet hieraan toevoegen, dat de vrede door de hier vertegenwoordigde volken te duur is gekocht, dan dat wij allen niet eensgezind besloten zouden zijn, om door alle middelen, die in onze macht staan, alle rechtmatige voldoening te verkrijgen, waarop wij aanspraak maken. Er zullen geen mondelinge beraadslagingen plaats vinden. Opmerkingen moeten schriftelijk worden medegedeeld.’

Von Brockdorff luistert, met gebogen hoofd, de blik strak gericht op de zwarte handschoen voor hem; de zwarte handschoen op de wit-linnen band van het verdrag. Enige gedelegeerden geven zich een houding door nonchalant in het boek vóór hen te bladeren.

Wanneer Clemenceau is uitgesproken, maakt von Brockdorff een mat handgebaar. Het is hem toegestaan te antwoorden. Twee tolken gaan achter zijn stoel staan. Von Brockdorff haalt enige vellen papier te voorschijn, hij zet een bril met zwaar schildpaddenmontuur op, maakt even een beweging alsof hij wil opstaan, maar blijft zitten...

Zittend spreekt hij zijn rede uit. De eerste woorden reeds kenmerken de fijne polemicus, de man die meer op het hart heeft dan diplomatiek nietszeggende formules:

‘Er wordt van ons verlangd te bekennen, dat wij de enige schuldigen zijn aan de oorlog. Zo'n bekentenis zou in mijn mond een leugen zijn!’ En dan zin voor zin een openhartige analyse van Duitsland's schuld en zwakte, doch ook het contra-verwijt, dat de geallieerden de blokkade zoveel langer rekten dan nodig was geweest en daarmede de dood van vele burgers - van veel kinderen vooral - op hun geweten hadden.

De accoustiek in de zaal is slecht. Ook de tolken die het betoog in het Frans en in het Engels vertalen, zijn moeilijk verstaanbaar.

Clemenceau geeft tekenen van ongeduld. Zodra von Brockdorff zwijgt, vraagt hij:

‘Il n'y a pas d'autres observations?’

Als de Duitser het hoofd schudt:

‘La séance est levée’. Het is twee minuten voor vier.

Stoelen worden achteruit geschoven. Staande ziet men toe hoe de Duitsers de zaal verlaten.

In de vestibule steekt von Brockdorff een sigaret op, herneemt hij het hautain air van onaandoenlijkheid. Hij is asgrauw, zijn ogen

[p. 246]

liggen diep in de kassen en hij sleept een weinig met het ene been. Zijn secretaris helpt hem in de grijze auto stijgen.

Zodra de Duitsers het hek zijn uitgereden, komt het peloton jagers te voorschijn. Wéér de commando's van de een-ogige luitenant, wéér rijden de auto's voor. Op het hordes koesteren gedelegeerden zich in de voorjaarszon.

Bij het vertrek van Clemenceau klinkt een luide, langdurige ovatie.