Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Een ruime, hoge spoorwagon in de militaire trein]

Een ruime, hoge spoorwagon in de militaire trein waarmede Foch, vergezeld door Weygand en admiraal Hope naar Rethondes in het bos van Compiègne was gereden: aan de ene kant van de tafel de drie geallieerde bevelhebbers, aan de overzijde de Duitse afgevaardigden Erzberger, graaf Oberndorff, majoor-generaal Von Winterfeldt en kapitein ter zee Vanselow. Een bleek najaarszonnetje belichtte de 8ste November 1918 de documenten, die Foch met een achteloos gebaar voor zich had neergelegd, de geloofsbrieven van de Duitsers.

Zonder plichtplegingen nam Foch het initiatief met de vraag: ‘Wat is de bedoeling van Uw bezoek? Wat wenst U van me?’

Erzberger, met een lichte buiging: ‘Wij zouden gaarne de voorwaarden der geallieerden vernemen om tot een wapenstilstand te komen.’

‘Ik heb geen voorstellen te doen.’

Verbluft keken de Duitsers elkaar aan. Toen vroeg Oberndorff: ‘Hoe wilt U dan dat wij ons uitdrukken? Wij zijn niet aan formele bewoordingen gebonden en willen ook met genoegen zeggen, dat wij om Uw voorwaarden vragen.’

‘Ik heb geen voorstellen te doen.’

Erzberger begon de nota van president Wilson voor te lezen, maar Foch viel hem in de rede: ‘Vraagt ge werkelijk om wapenstilstand. Zeg het dan - formeel.’

‘Ja, wij vragen er om.’

[p. 228]

‘Goed, dan kunt ge de condities horen.’ En Weygand begon de condities op te sommen. Erzberger en Oberndorff luisterden er naar met onbewogen gezichten. Daarna vertelde Erzberger, dat de Duitse regering opschorting van alle militaire operaties verlangde, omdat er een revolutie was uitgebroken. Het was stellig ook in het belang der geallieerden, dat de vloedgolf van het bolsjewisme niet door heel West-Europa sloeg.

Foch luisterde met aandacht. Deze mededeling was nieuw voor hem en versterkte hem in de overtuiging, dat de Duitsers voor ieder voorstel, zelfs het meest harde, zouden zwichten. Hij onderbrak Erzberger's pleidooi voor clementie:

‘Uw land lijdt aan de ziekte van een verliezer. West-Europa zal zich tegen het gevaar dat U noemde, wel weten te verweren.’

‘Wij vragen U nogmaals met aandrang de strijd onmiddellijk te doen staken.’

Foch, onbuigzaam: ‘Niet voor de wapenstilstand is getekend.’

‘Wij hebben tijd nodig om met onze regering overleg te plegen.’

‘Van onze kant gaarne alle medewerking om de onderhandelingen te bespoedigen, maar de gestelde termijn waarbinnen de voorwaarden van kracht blijven, eindigt Maandag 11 November, des morgens elf uur.’

Foch dacht aan de bespreking tussen Thiers en Bismarck. Jeugdherinneringen kwamen boven, herinneringen aan de zegevierende stafmuziek van Duitse regimenten, bijna vijftig jaar geleden.

Terwijl de Duitsers een adjudant naar het hoofdkwartier in Spa zonden om daar de geallieerde voorwaarden aan de keizer en aan Ludendorffte overhandigen en Erzberger zelf nog bleef om Weygand opheldering te vragen over enige punten, telefoneerde Foch met Clemenceau: ‘Alles gaat goed, rapport volgt.’

Toen Clemenceau de volgende dag het verslag van de bespreking te Rethondes ontving, kon hij zijn emoties niet langer bedwingen. Tranen rolden langs zijn zware jukbeenderen. Het visioen van 1870, de nederlaag, de schande. Was dit nu alles uitgewist, of was het nog maar een droom?

***

Halverwege de morgen, de 11de November, werd het nieuws van de ondertekening van het wapenstilstandsverdrag te Parijs bekend. De emotie schoot uit in stormvlagen van uitbundigheid en feestvreugde, voor velen met een inslag van droeve herinnering. In

[p. 229]

een roes van ternauwernood-begrijpen trad men de nieuwe wereld van de vrede binnen, mee-schuifelend in de massa's, die in de brandpunten van het stadsverkeer te hoop liepen om de collectieve ontroering te ondergaan.

's Middags half drie kwam de Kamer van Afgevaardigden in bijzondere zitting bijeen.

Toen Clemenceau door het gangpad naar zijn ministerbank liep, verstomde het stemgeratel in de cirkel-helling van het amphitheater. Even een stilte, enkele seconden slechts. Toen stond men op, spontaan, zonder dat iemand een teken had gegeven. En men zong de Marseillaise.

Toejuichingen voor de ‘Vader van de Overwinning’. Clemenceau in zijn jaquet, liep wat voorover gebogen alsof het hem zwaar viel de roem te dragen. Hij maakte een afwerend handgebaar, besteeg het podium. In het geelachtig ivoren gezicht schitterden de donkere ogen. Een gerimpelde hand die stilte vroeg.

Met een ontroerde stem richtte Clemenceau zich tot de afgevaardigden: ‘Laten wij op dit moment de belofte afleggen om altijd, met alle kracht van ons hart voor het openbaar welzijn te werken.’

Zijn lorgnet opzettend, begon hij daarna langzaam en duidelijk de bepalingen van het wapenstilstandsverdrag voor te lezen. Na iedere clausule moest hij even ophouden voor een klaterend applaus.

Ten slotte, in naam van de regering der Franse Republiek een eresaluut voor de beide provincies Elzas en Lotharingen, die nu weer met het moederland waren verenigd. Op het geroep ‘Elzas-Lotharingen!’ trad de Elzasser afgevaardigde Wetterlé naar voren om op een der eerste banken plaats te nemen.

‘En nu’, hervatte Clemenceau, ‘eren wij onze grote doden, die de overwinning voor ons hebben bevochten.’ Zwijgend stond men op; hier en daar hoorde men een onderdrukte snik.

‘Maar laten wij verder zien, vrienden. Als de levenden terugkeren en opmarcheren over de boulevards naar de Arc de Triomphe zullen wij hen toejuichen. Zij ontvangen onze heilwensen voor het werk van de opbouw dat nu gaat beginnen.’

Kalm, beheerst, daalde de premier de treden van het spreekgestoelte af. Weer werd het volkslied aangeheven, eerst wat schuchter, verward zelfs hier en daar in een variatie van toonhoogten - toen, plotseling, verhief het lied zich tot een jubeling van bruisend élan.