Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Begin 1915 had de Franse spionnagedienst de terugkeer]

Begin 1915 had de Franse spionnagedienst de terugkeer van de danseres Mata Hari in Parijs gesignaleerd. Men wist, dat zij enige maanden in een hotel te Madrid had gelogeerd. Er was ook een bericht uit Amsterdam binnengekomen, dat zij daar met enige Duitse officieren in het Victoria-Hotel had vertoefd.

Mata Hari beschikte in Frankrijk voorlopig nog over voldoende machtige beschermers om zich ongehinderd te kunnen bewegen, zelfs naar het ziekenhuis van Vitel, dicht bij de frontlijn. Ze ging er heen om haar Russische vriend, kapitein Masloff te verplegen, vertelde ze. De Franse spionnage-dienst bespeurde echter spoedig, dat zij zich in de omgeving van vliegvelden ophield en relaties met hoge militairen aanknoopte. Ook bleef het niet verborgen, dat zij meermalen brieven ‘voor haar dochtertje’ door de Nederlandse gezant liet doorzenden en dat in de door haar ontvangen correspondentie sommige brieven, ook als zij de censuur waren gepasseerd, het kleine merkteken H 21 droegen, teken der Duitse spionnage.

Geleidelijk stapelde zich het bewijsmateriaal op. Mata Hari trachtte zich te redden door de Franse spionnage-dienst aan te bieden als spionne voor Frankrijk te Brussel te gaan wonen. Men accepteerde dit en liet haar gaan om Mata Hari in haar dubbele rol des te scherper te kunnen observeren. Uit België teruggekeerd, werd zij 13 Februari 1917 in het Elysée Palace Hôtel, 103 Avenne des Champs-Elysées, gearresteerd.

De 24ste Juli verscheen zij voor de krijgsraad, zeer verzorgd gekleed in een diep uitgesneden blauwe japon. De smekende blik in haar amandelvormige ogen kon het kruisvuur van vragen niet temperen. Zij verweerde zich koelbloedig, maar het ene bewijsstuk na het andere uit de correspondentie H 21 kwam ter tafel. Niettemin bleef zij tot het laatst toe haar onschuld volhouden.

Enige maanden later vond de terechtstelling plaats: de 15de

[p. 215]

October, op de gebruikelijke manier, in de droge slotgracht van Vincennes. Mata Hari droeg een beige mantelpak. Ze weigerde een blinddoek. Kwart over zes in de vroege ochtend weerklonken de schoten vah het vuurpeleton. Eén soldaat viel flauw, de anderen marcheerden in neerslachtige stemming af.

Na een schijnbegrafenis om na te gaan of iemand aanspraak maakte op het stoffelijk overschot, werd het lichaam naar de snijkamer van de medische faculteit te Parijs overgebracht.

***

‘Hier lig ik in de donkere cel, op de steenharde matras: rondom mij in het gebouw heerst de gewone stilte van het kerkhof, het is als ligt men in zijn graf.’ Zo schreef Rosa Luxemburg uit haar gevangenis te Breslau, herfst 1917.

‘Door het venster valt op de deken het licht van de lantaren, die de gehele nacht voor de gevangenis brandt. Van tijd tot tijd hoort men, heel dof, het verre geratel van een trein die voorbijgaat, of vlakbij, onder het raam, het kuchen van de schildwacht, die in zijn zware laarzen een paar langzame stappen doet om zijn stijve benen te bewegen. Het zand knarst zo hopeloos onder die stappen, dat heel de verlatenheid en het zonder-uitweg-zijn daaruit klinkt in de vochtige donkere nacht. En ik lig stil alleen, gewikkeld in deze menigvuldige zwarte doeken van duisternis, verveling, onvrijheid, winterkou, - en toch klopt mijn hart van een onbegrijpelijke, ongekende, innerlijke vreugde, als liep ik in de stralende zonneschijn over een bloeiende wei. En ik glimlach in de duisternis tegen het leven, als wist ik het een of ander toverkrachtig geheim, dat al het boze en treurige weerlegt en in enkel licht en geluk schrijdt. En dan zoek ik zelf naar een grond voor deze vreugde, vind niets en moet over mijzelf glimlachen. Ik geloof, dat het geheim niets anders is dan het leven zelf. De diepe nachtelijke duisternis is zo schoon en zo zacht als fluweel, wanneer men haar op de juiste wijze beschouwt. En in het knarsen van het vochtige zand onder de langzame, zware schreden van de schildwacht zingt het leven een klein, schoon lied, wanneer men het maar goed weet te horen.’