Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Het filmjournaal was buitengewoon eentonig deze week]

Het filmjournaal was buitengewoon eentonig deze week: marcherende troepen, kamperende soldaten, vrachtauto's, de frontlijn, door mitrailleurvuur kaalgeplukte beuken, door granaten ontwortelde dennen. Wéér marcherende troepen, een ambulance, een colonne geschut.

Alleen aan het eind even een schok, een tafereeltje dat na al dat routinewerk van front-reportage de aandacht kon boeien. Hospitaal in Zuid-Engeland, verzorging van oorlogsgewonden. In de buurt van het ziekenhuis, op een ruim sportveld, een voetbalmatch van oorlogsinvaliden, op krukken voortstrompelend. Gestut door hun hulpwerktuigen wisten zij zich in evenwicht te houden terwijl ze met grote handigheid de bal met het éne been in beweging hielden. Nu en dan zag men iemand vallen, lachend opstaan en verder hinken. Het was toegestaan op één been te steunen en met een der krukken

[p. 212]

de bal voort te slaan. Alleen op ‘hands’ werd scherp gelet. Maar de bal bleef toch laag, rolde traag over het veld, langzaam als de mannen zelf. Héél langzaam...

***

Binnen enkele weken na Amerika's oorlogsverklaring aan Duitsland begon de reorganisatie van het Amerikaanse productie-apparaat: de omschakeling naar de ‘oorlogs-economie’. Voor de mobilisatie van techniek en arbeidskracht vond Wilson bekwame medewerkers. Bernard M. Baruch leidde de inrichting der oorlogsindustrieën, Herbert Hoover regelde de levensmiddelenvoorziening; Newton D. Baker bracht leger en vloot op volle oorlogssterkte.

Scheepswerven verrezen bij dozijnen uit de grond; er werd dag en nacht gewerkt. In deze jaren bereikten de States onder centrale leiding de ver-doorgevoerde specialisatie, normalisatie en standaardisatie, die tot dusver wel in de lijn der technische ontwikkeling hadden gelegen, maar die ten dele toch op particuliere belangen in engere zin waren afgestuit. In December 1917 kwamen alle spoorwegen onder contrôle van de regering. Er werd meer ijzer en staal geproduceerd dan de ammunitiefabrieken konden verwerken; er liepen meer schepen van stapel dan de Duitse duikboten vernietigden. Amerika was het grote ‘wapenarsenaal der democratie’ geworden, zoals Rathenau de Duitse generale staf had voorspeld. Anderzijds waren de Amerikanen realistisch genoeg om te begrijpen, dat men met materiaal alleen geen oorlog wint. Er moest ook een oorlogsdoel zijn, een consensus der grote massa, een gerichte strijdlust. En voor zover deze er niet was, kon zij in het leven worden geroepen. Daarvoor diende de ‘propaganda’, de vorming der publieke opinie met het gehele stelsel van kunstgrepen, waarvan de democratie nu de primeur kreeg, doch dat later door de dictaturen tot een nòg hogere graad van perfectie werd opgevoerd.

Als ‘minister van propaganda’, officieel met de iets bescheidener titel van voorzitter van het ‘Committee on Public Information’, trad George Creel op. In intieme kring een genoeglijk causeur, deze Creel, vriendelijk, hartelijk, voorkomend. Maar zodra hij zijn pen opnam of tijdens een van zijn campagnes het spreekgestoelte besteeg, ‘combineerde hij het woeste élan van Dalton en Marat’.

Binnen een jaar telde Creel's organisatie 150.000 medewerkers. 75.000 van hen traden op als ‘four minute men’, korte vier minuten-speechjes houdend op straat, in treinen, in bioscopen, in

[p. 213]

scholen. Met de Amerikaanse voorliefde voor statistiek werd later vastgesteld, dat deze ‘four minute men’ tezamen in het geheel 7.555.190 redevoeringen hadden gehouden en daarmede naar schatting 314.454.000 personen hadden bereikt. Zestig millioen pamfletten en brochures regenden op het Amerikaanse volk neer. Film en toneel werden ingeschakeld; de film voor het eerst op een schaal, die bewees welk een toekomst het jongste middel van massa-communicatie kon hebben.

Creel toonde ook een onbeperkte fantasie in de aanplakbiljetten, die hij liet ontwerpen. Hij verwierf zich de hulp van talloze vrouwenclubs, organiseerde discussie-avonden en loofde prijzen uit voor schoolopstellen. Hij liet de redevoeringen van Wilson in vele talen vertalen en in een groot aantal landen verspreiden - zelfs achter het Duitse front. De Duitsers begrepen niet hoe de vele pamfletten in omloop kwamen. Zij ervoeren slechts dat het Amerikaanse woord, ondanks alle uiterlijke afwijzing, eigenlijk in Europa een groot prestige genoot.