Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[In de gereserveerde wachtkamer]

In de gereserveerde wachtkamer, de zogenaamde ‘tsarenkamer’ van het Finse station te St. Petersburg verdrong zich een grote en rumoerige menigte, samengestroomd om de kleine man te huldigen, die daar wat verkleumd en verlegen in een hoek stond. Hij hield een bolhoed in de ene hand, omklemde met de andere arm een grote bouquet. De aanbieding van de bouquet had hem nog het meest verbaasd. Niemand schonk hem ooit bloemen; en in een revolutie behoorden ze zeker niet thuis. Hij had deze gave eerder in Stockholm of in de Finse hoofdstad verwacht, echter niet hier.

‘Leve Lenin!’ Lenin maakte een afwerend gebaar met zijn bouquet. Vermoeid en nerveus keek hij om zich heen; hij nam zelfs het overdadig versierde plafond van de ‘tsarenkamer’ aandachtig op. Wat bewoog deze brede deputatie van het Uitvoerend Comité hem, de man van de linkervleugel, deze eer te bewijzen? Een vriendelijke geste èn een waarschuwing?

Tsjcheïdse sprak: ‘Kameraad Lenin, in naam van de Petersburgse Sowjet en van de gehele revolutie begroeten wij U in Rusland... Maar wij zijn van mening, dat de voornaamste taak van de revolutionnaire democratie thans in de verdediging van onze revolutie tegen alle aanslagen, van binnen uit en van buiten af, bestaat... Wij hopen, dat gij tezamen met ons deze doeleinden zult nastreven.’

Het gezicht van Lenin verstrakte. Hij knikte enige vrienden toe, wendde zich van het Uitvoerend Comité af en antwoordde voor de vuist weg: ‘Beste kameraden. Soldaten, matrozen en arbeiders! Ik voel mij gelukkig in Uw persoon de zegevierende Russische revolutie te begroeten en U als de voorhoede van het proletarische leger van de gehele wereld te begroeten...De dag is niet verre, waarop de volken op de roep van onze kameraad Liebknecht de wapens tegen hun uitbuiters, de kapitalisten, zullen richten... De Russische revolutie die door U is volbracht, heeft een nieuw tijdperk ingeluid. Leve de socialistische wereldrevolutie!’

Omstuwd door soldaten verliet Lenin de pronkkamer, die hem

[p. 210]

benauwde. Hij werd buiten weer toegesproken. Men verlangde dat hij op een pantserwagen zou plaats nemen, een verzoek waaraan hij onmiddellijk voldeed. De schijnwerper van deze auto gleed over opgewonden scharen arbeiders, soldaten en matrozen.

In het Ksjessinskaja-paleis, een geschenk van een der tsaren aan een hofballerina-gunstelinge, begonnen de begroetingen opnieuw. Lenin ergerde zich ook nu over de sentimentele toon der klein-burgerlijke revolutie. Hij glimlachte goedmoedig-verwijtend, keek op zijn horloge en geeuwde van tijd tot tijd ongegeneerd. Daarna vroeg Lenin het woord. In een lange rede paraphraseerde hij wat hij reeds aan het station had gezegd; striemend sarcastisch ontrafelde hij de gemeenplaatsen, die men hem had toegevoegd. De revolutie liet zich niet consolideren, de revolutie was op mars, nog slechts in haar eerste begin. Revolutie betekende strijd, onverzoenlijkheid, geen compromis met welwillende meerderheidsgroepen, de marionetten der contra-revolutie. Revolutie betekende lijden, voor het grote doel, ook thans, April 1917.

‘Toen ik met de kameraden hierheen reisde’ vervolgde Lenin, ‘dacht ik dat men ons van het station direct naar de Peter en Paulsvesting zou brengen. Naar wij zien, zijn wij daarvan zeer ver verwijderd. Maar wij willen de hoop niet opgeven, dat ons dit niet bespaard zal blijven.’

***

Lenin had juist gezien, de revolutie bleef in beweging. Zij bereikte het front, zij versterkte de boeren in hun houding van verzet tegen de grootgrondbezitters. De regering aarzelde de aangekondigde agrarische hervorming door te zetten. Hier en daar begonnen de boeren zich eigendommen van de kerk en van de kloosters toe te eigenen. Dorpscommissies namen de hooioogst van kloosterlanderijen in beslag. Er heerste onzekerheid over de winteruitzaai.

De links-revolutionnairen begrepen, dat van een werkelijk agrarisch socialisme nog geen sprake kon zijn: voorlopig ging de controverse geheel over de herverdeling van de grond en over de plaats van de ‘mir’, de dorpsgemeenschap, in de nieuwe sociale structuur.

De verwarring steeg nog door de ontwrichting van het verkeerswezen; in sommige rayons was de helft van het aantal locomotieven defect. De graanvoorziening van de steden werd hierdoor vertraagd, de prijzen stegen. Nieuwe stakingen versterkten het défaitisme van de liberale burgerij. Het proces der proletarisering

[p. 211]

schreed nu snel voort en hielp de dynamiek der revolutie in stand houden. Doch hiermede nam meteen de dreiging der contra-revolutie vaste vorm aan.

De ‘gematigde’ regering-Kerenski, machteloos naar twee kanten, gaf zich aan de illusie over, alle gevaren te kunnen bezweren door beloften en breedvoerige programma's. Enige avonturiers moedigden Kornilow, ‘een generaal van de oude stempel’, aan om de revolutie te liquideren en de traditionele orde te herstellen. Kerenski, die zich ‘de man boven de partijen’ voelde, hoopte nog steeds op een democratische overwinning van de burgerlijk-socialistische coalitiegedachte. Om haar kracht te demonstreren, riep hij in Augustus 1917 te Moskou een ‘LandelijkeVergadering’ bijeen. Intussen nam het aantal boerenopstanden, vooral in de armste agrarische gebieden van het Groot-Russische landbouwcentrum en in het Midden-Wolgagebied hand over hand toe. Niemand in het reusachtige rijk kon meer peilen welke krachten elkander nog langer in evenwicht zouden houden. Er heerste een explosieve atmosfeer.

Toen Kerenski talrijke revolutionnaire dorpscommissies liet arresteren, vlamde het verzet hoger op. Adellijke verblijven werden platgebrand; er gingen kunstschatten verloren; kostbare schilderijen, beeldhouwwerk, bibliotheken - reliquieën uit de wereld van Poesjkin en Toergenjew, het machtige oude Rusland.