Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[In de stadsbibliotheek van Zürich]

In de stadsbibliotheek van Zürich ontbrak de 15de Maart 1917 een vaste bezoeker: de tengere, vrij kleine man, met zijn mongoolse gelaatstrekken, opvallend vooral door de stekende energieke ogen en een donker spitsbaardje. Een lezer die dagelijks met perfecte regelmaat van negen tot twaalf, drie morgenuren besteedde aan het excerperen van marxistische literatuur, schriften vol pennend in onleesbaar Russisch handschrift.

Lenin liet ook de volgende dagen de bibliotheek links liggen. In zijn huurkamer in de Altstadt, in de bochtige Spiegelgasse achter de Limmat zat hij voortdurend over kranten gebogen, die hij aan kiosken had gekocht. Hij maakte notities, schreef brieven. In Rusland was revolutie uitgebroken. De stakingen in de Poetilow-fabrieken waren op andere bedrijven overgeslagen; hier en daar schenen soldatenopstanden voor te komen.

Zoals Hindenburg, met zijn diepgaande kennis van het Oost-Pruisisch merengebied, zich in de eerste dagen van de oorlog thuis bezig hield met het plaatsen van vlaggetjes op een stafkaart, trachtte Lenin, de grote theoreticus van de revolutie, zich uit de verte een oordeel te vormen over de gebeurtenissen te St. Petersburg, de haard van het verzet. Moeizaam combineerde hij de schaarse krantenberichten, die spoedig werden aangevuld met enige over de grens gesmokkelde brieven. De massa was in beweging gekomen, maar zij zou spoedig aan de leiband lopen van burgerlijk-democratische elementen. ‘Voor zolang dat duurt’, dacht Lenin, vastberaden om bij een volgende revolutiegolf de dictatuur van het proletariaat te vestigen.

[p. 203]

De burgerlijke democraten zouden ook geen einde aan de oorlog maken, dat leed geen twijfel. Zij richtten zich nog te veel naar buitenlandse kapitalistische belangen. Maar het volk was de oorlog moe. Het zou de wapens neerwerpen, een vredesregering, door en door socialistisch, helpen vormen. Hoe stonden echter de kansen van de socialistische minderheidsgroep, de bolsjewiki?

De kranten maakten melding van straatgevechten in het stadsdeel Wyborg. Het garnizoen van St. Petersburg toonde zich blijkbaar niet strijdlustig. Stond in het algemeen het leger niet vriendschappelijker tegenover het volk dan de politie, zo gewend om iedere vorm van verzet met ruw geweld te breken?

Uit een clandestien binnengekomen rapport concludeerde Lenin, dat een gedeelte van de gardetroepen zich met de opstandelingen had verenigd en zich had verschanst in het Taurisch paleis, het vroeger paleis van Potemkin. Dit Taurisch paleis was slechts door één stratenblok van de Newa gescheiden en achter de Newa lag de arbeiders-industriebuurt Wyborg, de ‘stoomketel van de revolutie’. Ongetwijfeld zou de gehele Noord-Oostelijke driehoek van St. Petersburg er als een groot legerkamp uitzien.

Enige dagen later kreeg Lenin een schrijven van zijn Petersburgse vrienden met het verzoek over Zweden naar Rusland te reizen. Er waren aanwijzingen dat de Duitse regering, die de revolutie gaarne aanmoedigde, bereid zou zijn Lenin medewerking voor de doorreis te verlenen.

Fritz Platten, Zwitsers vakverenigingssecretaris, beloofde hem de Duitse gezant te bezoeken om de mogelijkheden van een geheim te houden reis door Duitsland te bespreken. In afwachting van het resultaat van dit onderhoud maakten de uitvoeriger wordende persberichten het Lenin mogelijk zich een voorstelling van de situatie te vormen.

De kozakken, doorgaans de meest regeringsgetrouwe troepen, waren nog niet in de strijd geworpen. Ook ontbrak ieder bericht over de houding van het garnizoen der Peter en Paulsvesting, op het door de Newa omspoelde eiland, het sterke strategische punt tegenover het Winterpaleis en de kastelen der grootvorsten, dat met zijn geschut zowel de bruggen als het Taurisch paleis in puin kon schieten.

Het Taurisch paleis, dat bleek wel zonneklaar, was het hoofdkwartier, het regeringscentrum, het arsenaal en de kerker van de

[p. 204]

revolutie geworden. Men bracht er voortdurend gevangenen binnen: de voorzitter van de Raad van State, ministers en agenten van de Ochrana. Elders in Rusland was het al niet anders. Stakingen, vorming van arbeiders- en soldatenraden, arrestaties van regeringsgetrouwe ambtenaren. De troonsafstand van Nicolaas II kon ieder ogenblik worden verwacht. De revolutie ging als een lopend vuur door 't land. Maar zou zij de burgerlijke middengroepen niet in de kaart spelen?, vroeg Lenin zich af. Dreigde ook niet het gevaar dat de conservatieve elementen uit angst voor de proletarische actie zich met de Duitsers tegen het linkse socialisme zouden verbinden? Stilstand van de revolutie betekende nu haar nederlaag. Maar hoe haar op gang te houden, de consequente voortzetting der gebeurtenissen te stimuleren?

***

De 9de April, 's middags half drie, zag men een klein groepje, enigszins sjofel geklede personen, zware koffers torsend, van het restaurant Zöringer naar het Züricher station lopen. Lenin, met een bolhoed op, een dikke winterjas en zware bergschoenen, gaf enige bevelen. Sinovjev en Radek hielden een huurrijtuig aan voor het vervoer van een kist levensmiddelen.

Een inspecteur van politie hield een oog in het zeil maar trok zich discreet terug toen een deftig geldeed heer, kennelijk iemand van de Duitse ambassade, hem enige woorden toefluisterde. Het gezelschap stapte in een trein in de richting van het grensstation Gottmadingen waar volgens afspraak een Duitse extra-trein, bestemd voor Stockholm, zou gereed staan. Alles was met Duitse nauwgezetheid geregeld: de voorzichtige precisie, waarmede men in de militaire routine grote springladingen onder gebouwen of bruggen pleegde aan te brengen.