Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[In Duitsland waren sedert het begin van 1916]

In Duitsland waren sedert het begin van 1916 verlieslijsten binnengekomen. In de rijen wachtenden voor de winkels nam het aantal zwarte plekken toe: steeds meer oorlogsweduwen en -wezen schaarden zich in het gelid om op hun bonkaarten een karig rantsoen in ontvangst te nemen.

De regering, op de hoogte van de toenemende gisting onder het volk, verbood de traditionele 1 Mei-optochten. En de vakbonden gehoorzaamden; evenzo de S.D.A.P. Slechts de linksradicale vleugel van de socialisten, de Spartacusgroep, toonde zich weerbarstig.

Uitdagend stonden zij de 1ste Mei 1916 bijeen op de Potsdamer Platz: Liebknecht Jr, Rosa Luxemburg en een schare ‘Spartacisten’. Arbeiders, jonge vrouwen, enige intellectuelen, sluikharig, met fanatieke ogen in vastberaden gezichten. Nog voor de politie kon ingrijpen, had de stoet zich in beweging gesteld, snel aangroeiend zoals iedere optocht in een drukke stadskern een magnetische aantrekkingskracht uitoefent. Voorop schreed Karl Liebknecht, met zware stappen, van minuut tot minuut de roep herhalend: ‘Weg met de regering, weg met de oorlog!’

Opzettelijk had hij zich in militair tenue gestoken, overtuigd van het effect van een rood vaandel boven de grauwe uniform van een landweerman. Met afwezige ogen liep hij in stramme exaltatie door, zonder acht te slaan op de beide vrouwen die hem met moeite bijhielden. Links van hem zijn Russische echtgenote Sonja, met wijdopen kinderogen; rechts Rosa Luxemburg. Deze vooral, dwergachtig klein op haar veel te korte beentjes, heupwiegend door een gewrichtsafwijking, moest zich krampachtig inspannen om haar plaats aan het hoofd van de stoet niet te verliezen. De plaats die haar toekwam want meer nog dan Karl Liebknecht was deze Poolse Jodin, nietig van lichaam maar groot in geestkracht, de ziel der oppositiebeweging. Volgelingen deelden aan omstanders en voorbijgangers illegale pamfletten uit met driftige onbeheerste gebaren,

[p. 198]

zich haastend zoveel mogelijk papieren te verspreiden eer de politie ingreep. Enkelen moesten reeds wijken voor de gummistokken der agenten, die in steeds grotere getale aangesneld kwamen. Troepen begonnen straten af te zetten, de menigte werd uiteengeslagen en bijna niemand had gelegenheid waar te nemen hoe Liebknecht werd gearresteerd.

Rosa Luxemburg en Sonja Liebknecht verbaasden zich er over dat men hen ongemoeid liet. Arm in arm wandelden zij naar Café Fürstenhof, druk napratend over de geslaagde demonstratie. Aan hun cafétafeltje gezeten, gaven zij aan hun opwinding lucht door hevige lachbuien. Enkele officieren, die in hun verlofstijd hun burgerbestaan weer hadden opgevat en gaarne vroeg in de morgen in ‘Fürstenhof’ samenkwamen om de laatste gebeurtenissen te bespreken, keken geërgerd op door de luidruchtigheid van de beide vrouwen. Een lijvige Hauptmann schoof driftig zijn glas bier opzij, wees nadrukkelijk naar Rosa Luxemburg en zei met luide stem: ‘Ik zeg, Poolse Jodinnen horen hier nog minder thuis dan Poolse Joden!

***

Enige maanden later werd Rosa Luxemburg aan een verhoor onderworpen, hoewel de dossiers van de politie voldoende bijzonderheden over haar levensloop bevatten. In Zamosk, in Russisch Polen, geboren, had zij reeds vroegtijdig van een merkwaardige wetenschappelijke aanleg blijk gegeven. Zij legde op jeugdige leeftijd een schitterend eindexamen gymnasium af maar de daarvoor beschikbare prijs werd haar onthouden vanwege haar ‘geest van oppositie tegen het gezag’. Revolutionnair was zij ook als studente, deze begaafde Jodin. Na haar studie in de economie te Zürich raakte zij verstrikt in het werk van internationale illegale organisaties. Scherp was haar pen, scherp haar tong. Nadat Rosa met Kautsky, vele jaren haar beschermer, had gebroken, oriënteerde zij zich geheel naar Lenin, de verkondiger van de klassenstrijd tot het uiterste.

Er lag iets demonisch in haar strijdlust. Als een furie kon zij te keer gaan, meedogenloos, met hartstochtelijke hatelijkheid zonder zich enige beperking op te leggen. Slechts weinigen vermoedden, dat Rosa Luxemburg een innerlijk gespleten persoonlijkheid was, zoals eertijds Florence Nightingale. Zo gevoelloos als zij in haar politieke discussies kon zijn, zo teerhartig was zij binnen de omheining van haar particulier leven: hulpvaardig, gevoelig, vol liefde

[p. 199]

voor de natuur, met een neiging tot mystieke verbondenheid met het wezen der dingen.