Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Een krantenbericht over een najaarsdag, 1915]

Een krantenbericht over een najaarsdag, 1915, die 20.000 man aan het Westfront het leven kostte, had Henry Ford zó aangegrepen dat hij in een vergadering beweerde er zijn halve vermogen voor over te hebben de oorlog ook maar één dag te bekorten.

Ford's uitlating kwam op de een of andere manier in de pers. Van dat ogenblik af werd hij geen moment meer met rust gelaten door pacifisten die hem allerlei koene plannen ontvouwden. En Ford liet zich door Mevrouw Schimmer, leidster van een pacifistische vrouwenorganisatie te Detroit, bepraten een ‘vredesschip’ uit te rusten. Ford zou met delegaties van verschillende vredesacties naar Europa reizen om de regeringen duidelijk te maken hoe zinloos de oorlog eigenlijk was.

[p. 196]

De pers ‘zag er copie in’ en gaf voedsel aan het ideaal der grote massa: ‘de boys vóór Kerstmis uit de loopgraven krijgen’.

Ford charterde de Oscar II van de Scandinavian Line en inviteerde het gehele Congres om mee te gaan; ook vertegenwoordigers van studentenverenigingen en bekende schrijvers. Maar de een na de ander sloeg de uitnodiging af. Wilson weigerde een officiële sanctie te geven aan de expeditie; de minister van buitenlandse zaken stelde de Europese regeringen hiervan in kennis. Overweldigend was echter de toevloed van ‘vrijwilligers’, meest romantici die het deden voorkomen alsof zij een groot offer brachten door hun diensten aan te bieden.

Na veel verwarring en onenigheid zou de Oscar II 's middags de 4de December 1915 van een der pieren van Hoboken vertrekken. Ford's staf telde 20 man. Verder waren 60 gasten en 54 journalisten en film-operateurs aan boord. Een enorme menigte verdrong zich aan de kant: nieuwsgierigen, vertegenwoordigers van vredesverenigingen, een muziekcorps van Duits-Amerikanen en een Joods spreekkoor. Ford blootshoofds, in een jas met brede bontkraag, stond over een railing geleund enigszins mistroostig op het gewoel neer te zien. ‘Three cheers for Henry!’ gilde iemand uit het publiek. ‘Waarom vertrek je nog niet?’, schreeuwde een ander. ‘Het is toch een Ford’, merkte de toneelspeler Bingham sarcastisch op.

Toen het schip in beweging kwam en zich van de kade verwijderde, sprong een krankzinnige in het water. De man wilde meezwemmen.

Aan boord ontstond onderweg hooglopende onenigheid over het soort vrede dat de voorkeur verdiende. Enige politieke tinnegieters raakten bijna slaags met een paar predikanten. In de berichtgeving der journalisten kwam het woord ‘vrede’ minder en minder voor. Wel schreven zij over een buitengewoon hartelijke ontvangst van alle opvarenden van het vredesschip te Christiania in Noorwegen. Ford verblijdde er de studentenvereniging met een gift van, $10.000 voor een nieuw clubgebouw. Over de vrede werd niet veel meer gesproken. De auto-magnaat had aan boord zoveel twist en kwaadsprekerij meegemaakt dat hij liever terugreisde, een ervaring rijker. Hij stelde het schip ter beschikking van enige delegaties, die de belangrijkste diplomatieke centra wensten te bezoeken en vertrok zelf reeds 24 December naar de U.S.A. De terugreis bood hem ruimschoots gelegenheid tot meditatie.

[p. 197]

In de States aangekomen, beantwoordde hij alle vragen met een sober ‘I didn't get much peace’. Veel vrede had hij niet kunnen krijgen, herhaalde hij telkens hoofdschuddend. ‘Maar’, voegde hij er philosofisch aan toe, ‘wel heb ik in Noorwegen vernomen, dat Rusland binnenkort een enorme afzetmarkt van tractors kan worden’.