Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Zomer 1915]

Zomer 1915. In het warme bioscooplokaal is de duisternis enige ogenblikken onwezenlijk-vreemd voor hen, die uit het felle zonlicht komend, moeizaam tastend een stoel proberen te vinden. Flikkerend, zilverwit, trekken de ‘actualiteiten’ aan het oog voorbij: de strijd in Polen, bruggenbouw door pontonniers ergens op de Balkan. Een grote volksmenigte samengestroomd voor het Quirinaal te Rome, op de dag van de oorlogsverklaring van Italië aan Oostenrijk, 23 Mei 1915, door Italië aangekondigd als een ‘daad van heilig egoïsme’.

Strijd op het eiland Gallipoli, de poging van de Engelse en de Franse vloot om met steun van een sterk landingsleger de doorgang naar Turkije te forceren. Enorme explosies aan het strand. Het Franse linieschip ‘Bouvet’ wordt zwaar gehavend weggesleept.

Aankomst van geredde passagiers van de ‘Lusitania’, de door de Duitsers getorpedeerde oceaanreus, te New York. Anti-Duitse betogingen voor het Duitse consulaat. Een charge van de politie.

Het verbranden van Duitse leerboeken op de binnenplaats van een Amerikaanse school.

***

De bewerking van de publieke opinie in de Verenigde Staten was een taak, die van de beide strijdende partijen inspanning en hoge financiële offers vergde. Franz von Papen en kapitein Karl von Boyd-Ed, beide militaire attaché's aan de Duitse ambassade te Washington, wisten dat ze een gevaarlijke tegenstander hadden: Lord Northcliffe. Zij rekenden echter op de handigheid van hun meest geslepen medewerker, de journalist G.S. Viereck, onvermoeid propagandist voor de Duitse zaak onder de millioenen Amerikanen van Duitse afstamming.

Wel had Viereck geconstateerd, dat de overgrote meerderheid der genaturaliseerde Duits-Amerikanen - en hun kinderen in nog veel sterkere mate - hun trouw aan het nieuwe vaderland

[p. 188]

betuigden. Zij hadden lange, lange jaren hun Deutsche Vereine in stand gehouden, bierfeesten gevierd, zang- en turnverenigingen opgericht, als laatste bolwerken tegen het snel verlopend proces der americanisatie. Maar toen het uitbreken van de grote oorlog hen confronteerde met het probleem waar hun hart lag, bleken zij toch doorgaans meer Amerikaan dan Duitser te zijn.

Viereck, de Duitse politieke agent, bemerkte de 24ste Juli 1915 niet, dat hij werd gevolgd door twee leden van de American Secret Service: Burke en Houghton. De politiemannen zagen hem het gebouw van de Hapag, de Hamburg-Amerikalijn, 45 Broadway, New York binnengaan en besloten te wachten tot Viereck opnieuw zou verschijnen. Zij zochten een schaduwplek op - het was een warme Zaterdagmiddag, drukkend heet tussen de torenhuizen van Broadway - en hielden de uitgang van het kantoorgebouw scherp in het oog.

Een half uur later zagen zij Viereck verschijnen, samen met een grote stevige man van middelbare leeftijd, met duellidtekens op het gezicht. Het tweetal begaf zich naar de ‘elevated’, de bovengrondse spoorweg. Viereck stapte bij de 23ste straat uit, gevolgd door Houghton. Burke bleef zitten op de bank, achter de andere Duitser, die bij de 50ste straat opstond. Verstrooid liet deze zijn actetas staan, maar toen hij bij de deur met een schrikbeweging naar zijn plaats wilde teruglopen om zijn tas te halen, had Burke zich daarvan reeds meester gemaakt. Met een sprong verwijderde de Amerikaan zich door een openstaande deur. De Duitser zag hem nog juist gaan, botste tegen een stevige dame en maakte een wanhopig gebaar toen hij de ander met zijn tas de trappen zag afsnellen. Men gaf hem het advies de politie te alarmeren, doch hiervoor scheen de bestolene niet veel te voelen.

Viereck vertelde later dat het verlies van de actentas voor Duitsland een even fatale tegenslag betekende als de nederlaag bij de Marne.

De ‘bewerking der publieke opinie’ kreeg nu een negatief effect.

Burke had namelijk de tas aan de chef van de American Secret Service overhandigd. Deze stelde haar inhoud in handen van minister William G. Mc Adoo, anti-Duits genoeg om naar ‘publicity’ te streven van feiten die hij een schandaal noemde. Mc Adoo zou er zich niet tegen verzetten, verklaarde hij Frank I. Cobb van de New York ‘World’, wanneer de geheime documenten van de Duitse propagandadienst in de pers verschenen.

[p. 189]

Zo kwam het Amerikaanse publiek diep-verontwaardigd te weten, dat Duitsland sedert Augustus 1914 reeds 28 millioen dollar voor propaganda in de States had uitgegeven.

De door Northcliffe gesubsidieerde bladen, spreekbuizen van de Engelse pers, schreven felle artikelen over deze buitenlandse inmenging, de onafhankelijkheid van de Amerikaanse democratie prijzend.

Lord Northcliffe wreef zich in de handen. Franz von Papen, ridder zonder vrees of blaam, had zijn eerste diplomatieke échec geleden.