Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[p. 157]

[Churchill, de jonge minister van marine]

Churchill, de jonge minister van marine, wist dat hij eisen kon stellen. Het Engelse volk toonde zich in toenemende mate ongerust over de snelle expansie van de Duitse vloot. Waarom had Engeland in 1906 slechts drie ‘dreadnoughts’ gebouwd in plaats van de vier, die op het program stonden? En in 1908 slechts twee van dit zwaarste type slagschepen? ‘Acht per jaar’, zo luidde het oordeel van velen. Overal hoorde men het rijmpje: ‘We want eight and we won't wait!’

Zóveel kon de minister niet bieden, maar toch altijd meer dan één van zijn voorgangers, ondanks de oppositie van de Labour Party en de tegenwerking van sommige oude marinedeskundigen, die Churchill jeugdige overmoed en onervarenheid in vlootzaken toeschreven, verwijten waarop de strijdbare aristocraat het antwoord niet schuldig bleef.

Bij het vlootdebat in het Lagerhuis, de 18de Maart 1914, wist Churchill wat hem te wachten stond. De in de dienst vergrijsde admiraal Lord Charles Beresford had reeds aangekondigd dat hij de ontwerpvlootwet eens aan deskundige critiek zou onderwerpen, waarbij de minister maar niet te veel op zijn clementie moest rekenen.

Strijdlustig als gewoonlijk was Churchill in de voorste ministersbank gaan zitten, dadelijk nadat Lord Beresford zijn speech met enige zuurzoete vriendelijkheden aan het adres van de minister had geopend. Churchill leunde in voorgewende onverschilligheid achterover, stak zijn handen in de broekzakken en luisterde met enige grimassen, nu en dan instemmend knikkend als Beresford een rechtstreekse aanval op zijn beleid begon.

Lord Beresford, getart door de uitdagende blik van zijn tegenstander op de voorste rij, begon nu zijn verwijten een meer persoonlijke inhoud te geven. Hij had nog steeds niet over zijn verbazing kunnen heenkomen, zei hij, dat de leiding der marine in handen was gelegd van iemand die nog maar een jongen was.

Churchill strekte zijn benen wijd uit en leunde nog wat verder achterover.

‘Wat weet hij eigenlijk van de vloot?’, vervolgde de admiraal zijn betoog. ‘Toen ik reeds voor de belangen van het benedendekse lagere personeel opkwam, greep hij nog naar de zuigfles.’

Churchill liet een gapend geluid horen; hij geeuwde over de volle breedte van zijn gezicht om daarmee demonstratief zijn minachting voor de spreker te tonen.

[p. 158]

‘Het spijt me dat ik de “right honourable gentleman” zo verveel’, zei de Lord spottend. ‘Vele van zijn vrienden en ik hebben een heel eind in de keel van de “right honourable gentleman” kunnen kijken.’

Men lachte. Churchill schoof onrustig heen en weer, maar besloot zich te wreken. Enige minuten later sperde hij zijn mond open als een jong roofdier en stootte hij zuchtend geeuw-geluiden uit, waarmede hij Lord Beresford werkelijk uit het veld sloeg. Zijn aanvaller versprak zich enige malen, Churchill interrumpeerde, maakte notities, werd steeds levendiger en stond tenslotte op om een boek uit de bibliotheek te gaan halen, dat hij voor zijn tegenaanval nodig had.

Na Beresford sprak Snowden: scherper en nauwkeuriger dan de oude Lord en van een heel ander standpunt. Philip Snowden, het Labour-lid, wilde de technische kant van de zaak buiten beschouwing laten, maar in de eerste plaats vastgesteld zien dat kapitalistische invloeden hier op een wonderlijke manier door het nationaal belang heenspeelden en op slinkse wijze de publieke opinie in oorlogsstemming hielden.

Durfde de minister ontkennen dat de jaarwinst van Vickers van £474.000 tot £872.000 was gestegen en nog steeds verder steeg? De winst van Armstrong, het andere wapensyndicaat, was van £429.000 tot £777.000 toegenomen; van Beardmore van £72.000 tot £201.000.

Churchill verzekerde dat hij er niet aan dacht deze stijging van winsten te ontkennen. Indien het nodig mocht blijken, zou er door middel van een extra belasting worden ingegrepen. Tenslotte droeg hij echter de verantwoordelijkheid voor de maritieme bescherming van Engeland. Wie zag hoeveel schepen in Duitsland sedert de vlootwet van 1912 op stapel waren gezet, zou het met hem eens zijn dat er gevaar dreigde. Hij kon verzekeren dat het gevaar zelfs meer nabij was dan de heren afgevaardigden vermoedden. En dan ging het niet meer om de deskundigheid van oude admiraals en om de winsten van zakenlieden of de stokpaardjes van socialisten, maar om het Britse rijk en om de veiligheid van het Britse volk alleen.

De vlootwet-1914 werd aangenomen. Bij het verlaten van de zaal wierp Churchill nog eens een minachtende blik op Lord Beresford.