Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Marokko bleef een wespennest]

Marokko bleef een wespennest, een trefpunt voor avonturiers uit vele landen. In het binnenland beheerste Kaid Mac Lean nog steeds de situatie, te Tanger nam de Franse invloed toe; aan de Noordkust vertoonden zich weer Duitse politieke agenten, deze keer vermoedelijk met economische bij-oogmerken: de verwerving van concessies voor de exploitatie van ijzererts (waarop Reinhard Mannesmann attent was gemaakt toen hij een huwelijksreis door Noord-Afrika deed).

Het was Duitsland dan ook niet onaangenaam dat een Duitser, Karow, tot ‘admiraal’ van de Marokkaanse vloot werd benoemd - een vloot van één schip, tot kanonneerboot gepromoveerd door een stuk veldgeschut met touwen op het dek vast te sjorren, volgens de in het plat-Duits geschreeuwde bevelen van de Duitse bevelhebber.

Van Franse zijde werd iedere daad van anarchie in het Noord-Afrikaanse berglandschap voortaan aan Duitse inmenging toegeschreven, ook al waren er in geen velden of wegen Duitsers te zien. Aan demonstraties geen gebrek, vooral niet na de moord op

[p. 114]

de Franse arts en politieke agent Dr Mauchamp, slachtoffer van een laaghartige roofoverval, de 19de Maart 1907.

Onder overdadig rouwbeklag vond balseming van het lichaam plaats te Marrakesch. Men sprak daar van een plechtige uitvaart: ‘obsèques’. Een sterk militair escorte regelde de overbrenging van het lijk naar de haven Masagan. Hier werd het op het kerkhof bijgezet, welke ‘obsèques’ aanleiding gaven tot een demonstratie van haat tegen zekere buitenlandse duistere machten. Van het kerkhof te Masagan bracht men het lichaam over naar een oorlogsschip. Enige dagen later vond een bijzonder officiële begrafenis plaats te Tanger, maar een order uit Frankrijk gelastte de kist zo spoedig mogelijk naar het moederland over te brengen. Bij de plechtige uitvaart te Marseille sprak een minister, ten slotte op de begraafplaats van Châlons een andere minister, die de posthume toekenning van het legioen van eer aan Dr Mauchamp bekend maakte.

***

De warme Septembermaand van 1907 hield vele filmliefhebbers buiten de bioscoopzaaltjes. Het witte doek had trouwens niet veel interessants te bieden. Opening van de tweede Vredesconferentie te Den Haag. Veel geklede jassen en deftige équipages. Op de achtergrond fietsers en wandelaars met strohoeden. In dienst van de vrede ook de ontmoeting van Wilhelm II en tsaar Nicolaas II te Swinemünde. Doch waarvoor dienden dan al die verdere scènes van vlootoefeningen? En wat beoogde Duitsland met het bouwen van steeds grotere luchtschepen? Interessante foto's van een nieuwe drijvende Zeppelinhal op het Bodenmeer. Veel militair vertoon ook hier.

Het publiek deed geen moeite uit deze kaleidoscoop van indrukken tot conclusies te komen. Men was gewend geraakt, door pers en film, dat vredesdemonstraties en oorlogsvoorbereidingen door elkander heen liepen. Het filmjournaal, trillend, nu eens schel, dan weer onderbelicht, vertolkte blijkbaar een babylonische spraakverwarring in beeld. Daarom accepteerde men het als werkelijkheid.

***

Ieder jaar vertrok uit Constantinopel de ‘heilige karavaan’ met geschenken van de sultan voor de beheerders van de heiligdommen te Mekka en Medina. Een symbolische karavaan, vertrekkend van

[p. 115]

Ildis-Kiosk, over de Bosporus geleid, ontbonden te Skoetari. De geschenken waren reeds per trein of boot verzonden en hadden de plaats van bestemming bereikt op het moment dat daar de karavaan, in dezelfde opstelling als bij het vertrekpunt, opnieuw werd gevormd.

Het plechtigste moment was het opladen der geschenken, althans van de lege kistjes die de geschenken heetten te bevatten, te Constantinopel in het bijzijn van de sultan. Door een poort trok de stoet binnen, aan het hoofd 200 priesters in kleurige lange talars, met wit-gouden turbans. Vervolgens een groep priesters in rode talars, omringd door een groep zangers en muzikanten. Rumoer van trommels, pauken en tamboerijnen. Daarna een schijngevecht van een kleine man in een kaftan, met hoge laarzen: de pelgrim, die zich moet verweren tegen twee rovers, die met hun kleine schilden en blanke Turkse zwaarden wilde bewegingen maken.

Dit alles ter inleiding van het plechtig ritueel van het optuigen van kamelen en muilezels, de dragers der geschenken: 15 kamelen, mooi versierd met roodzijden en zilveren schabrakken. Op hun rug kooi-achtige kasten met brocaat-gordijnen. Twee muilezels, door lange latten verbonden, droegen een soort glazen draagstoel waarin de leider van de karavaan was gezeten. Daarachter een lange stoet muilezels en paarden, aan de teugels gehouden door prachtig geklede stalknechten. Een aantal van deze ezels droeg met huiden overtrokken geldkistjes - lege geldkistjes, wel te verstaan.

***

Volle actentassen en diplomaten-portefeuilles gevuld met memories en instructies, maar toch vrijwel zonder inhoud. Afgevaardigden van vierenveertig landen; hoge hoeden en geklede jassen - al het vertoon dat een ‘vredesconferentie’ kenmerkt. Het congres dat de 15de Juni 1907 op initiatief van de Verenigde Staten en Rusland te den Haag werd geopend, zou over beteugeling van bewapening en scheidsrechterlijke uitspraak in internationale conflicten handelen. Driehonderd heren: politici en ‘deskundigen’, een keur van juristen met een legertje secretarissen en andere assistenten; zwermen journalisten en vele toeschouwers. Een bont gezelschap, dat met kennersblikken de schijngevechten in de politieke arena wist te waarderen.

[p. 116]

Recepties van grote mannen: van Freiherr Marschall von Bieberstein, van baron de Martens, leider van de Russische delegatie, of van de Franse afgevaardigden Léon Bourgeois en Louis Renault. Een ontvangst ten hove, enige galadiners. Daarna het gewoel in de conferentiezalen, gerekte besprekingen, overleg tussen de leden van de verschillende commissies en subcommissies. De Haagse vredesconferentie van 1907 vertoonde geen andere aanblik dan die van 1899. En alle volgende vredesconferenties zouden hetzelfde schouwspel te zien geven: een goochelen met lege dozen, het heen en weer dragen van een sierlijk opgedirkte kist, die de vrede heette te bevatten, doch zorgvuldig gesloten bleef.

Indien men voor al dergelijke congressen de bepaling had aanvaard, dat iedere afgevaardigde zich vooraf in enige weken van retraite en meditatie diende af te vragen of hij met voldoende ernst, overtuiging en zedelijke moed aan het werk kon gaan, zou slechts een kleine groep de plaats van bestemming bereiken. Werd in zo'n geval slechts door weinigen en met gering effect vergaderd, dan ging dit althans niet ten koste van de vrede en van het goed vertrouwen der volkeren. Want tot iedere prijs moet worden vermeden, dat een discussie over het behoud van de vrede een schijnvertoning wordt waarachter zich de voorbereiding ten oorlog verschuilt.