Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Een lauwe April-regendag te Parijs]

Een lauwe April-regendag te Parijs, 1906. 's Middags de gewone drukte in de Rue Dauphin; een wirwar van wagens en trams en van voetgangers op de smalle trottoirs. Een heer, in gedachten verdiept, steekt de straat over; hij loopt achter een stilstaand rijtuig langs, ziet niet de vrachtwagen die aan de andere kant nadert. Een aanrijding, niet ernstig naar het schijnt. Maar de

[p. 103]

wandelaar is gevallen; hij raakt tussen de hoeven van het paard. Het linker-achterwiel van de vrachtwagen, enkele decimeters over het natte asphalt voortglijdend, raakt de schedel van de ongelukkige. Een agent schiet toe, nieuwsgierigen lopen te hoop. ‘Dood, blijkbaar’, hoort men fluisteren. De identiteit van de dode wordt vastgesteld: Pierre Curie.

‘Madame Curie’, schreef Eve Curie later over haar moeder, ‘is niet van een gelukkige jonge vrouw veranderd in een ontroostbare weduwe. De gedaanteverwisseling was minder eenvoudig en veel ernstiger. De storm, die haar innerlijk verscheurt, de onzegbare ontzetting die haar gedachten verwart, zijn te hevig om zich te kunnen uiten in klachten of woorden. Van het ogenblik af, dat deze drie woorden: Pierre is dood - tot haar bewustzijn doordrongen, heeft zich voor altijd een mantel van eenzaamheid en stilzwijgen om haar schouders gelegd. Tezelfdertijd dat zij weduwe werd, is madame Curie op die Aprildag een beklagenswaardige, een ongeneeslijk verlatene geworden.’

De enige troost die haar bleef was de voortzetting van het werk, dat zij tezamen met haar man was begonnen. Niet alleen de bewerking van het verzameld studiemateriaal kwam nu geheel voor haar rekening, ook een gedeelte van Pierre's taak als docent viel haar toe. De Franse regering wist Pierre op de juiste wijze te eren door Marie Curie Pierre's leerstoel over te dragen; het eerste vrouwelijk professoraat in Frankrijk!

Het aangekondigde openingscollege van Madame Curie trok vele belangstellenden naar de Sorbonne. Het was bijzaak dat zij zou spreken over de theorie der ionen en over de verschijnselen van radio-activiteit, men wilde haar zien en horen, haar bewonderen, in stille hulde.

Het leek de faculteit ongewenst ruim baan te maken voor de toevloed van belangstellenden; de gewone collegezaal, waar Pierre altijd had gedoceerd, moest ook deze keer dienst doen. Een kale ruimte, met een brede toonbank en een achtergrond van zware borden; 120 zitplaatsen, slechts enkele rijen gereserveerd voor buitenstaanders.

Het stemgeroes stierf plotseling weg toen de deur openging en Madame Curie het podium besteeg. Zij leunde met beide handen

[p. 104]

op de experimenteertafel, boog het hoofd en begon met een lichte trilling in haar zangerige stem een betoog over het hoofdstuk uit de electriciteitsleer, dat Pierre het laatst had behandeld. Terugbladerend in hun dictaatcahiers zagen de studenten dat zij zelfs verder ging, precies van het punt waar Pierre was geëindigd. Sommigen voelden zich zó ontroerd dat zij niet meer durfden opkijken.

Toen Marie Curie tenslotte zweeg, zag men haar aarzelen. De traditie eiste dat een nieuwe hoogleraar woorden van lof of waardering voor zijn voorganger deed horen. Wenste Madame Curie deze gewoonte te volgen? Er kwam geen woord meer over haar lippen; zij boog even en verdween, even stil als zij was gekomen.