Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[p. 93]

[Het kon zijn]

Het kon zijn, dat er een mystificatie in het spel was. De Franse geheime dienst had sedert de ondertekening van de Entente Cordiale in 1904 haar waakzaamheid verdubbeld. De Duitse spionnage was stellig in intensiviteit toegenomen, gelijke tred houdend met de verhoogde militaire krachtsinspanning. Hoe kon het haar zijn ontgaan, dat in de kringen van de Duitse generale staf verraad dreigde - zelfs uitlevering van voor Duitsland vitale geheimen?

Of was het aanbod om Frankrijk informaties te geven over het ‘plan-Schlieffen’ slechts een misleidende manoeuvre? Men had een brief ontvangen, getekend ‘le Vengeur’, het schrijven van een Duitse stafofficier, die zich om een of andere reden wilde wreken op zijn chefs.

Driemaal ontmoette kapitein Lambling van de geheime dienst de Duitse briefschrijver: de eerste keer te Parijs, daarna te Brussel, vervolgens te Nice, telkens in een luxe-hotel. En steeds was de ‘Vengeur’ met een verband om het hoofd verschenen, alsof hij juist de operatiekamer had verlaten, onherkenbaar, mysterieus met zijn grijze snor en de doordringende ogen in de schaduw van het verbandlinnen.

Wraakgevoel bracht hem tot deze daad, vertelde hij, aannemelijk makend dat zijn inlichtingen juist waren; ook het besef dat de Europese vrede in gevaar was en dat een evenwicht van krachten kon bijdragen tot een rustiger beoordeling der politiek-militaire situatie. Het was hem niet om geld te doen. Weliswaar declareerde de ‘Vengeur’ een bedrag van 60000 frs voor ‘reiskosten’ (dat de Fransen hem prompt uitbetaalden), maar hij had millioenen kunnen vragen als winzucht een rol speelde.

Was het voor Frankrijk niet uiterst belangrijk te weten, dat von Schlieffen de Duitse generale staf had kunnen winnen voor het plan om in geval van oorlog, alle kracht te concentreren op de rechtervleugel? In het Westen zou een snelle ovenwinning worden geforceerd door het Duitse leger, door Nederland en België heen, met een geweldige zwaaibeweging door de Noord-Franse laagvlakte heen op Parijs te laten aanrukken: een deur steunend op het scharnier der vestingen in het Moezelgebied.

Geen Franse revanche-oorlog, maar een aanval van Duitsland? Om Frankrijk vóór te zijn? Om Rusland's bondgenoot te verpletteren om daarna de strijd in het Oosten voort te zetten? Men

[p. 94]

kon slechts gissen. Men wist alleen, dat de Duitse pers een steeds heftiger anti-Franse en anti-Britse toon aansloeg en dat de Duitse keizer enige redevoeringen had gehouden, die aan duidelijkheid niets te wensen overlieten.

Te Parijs nam de geheime dienst maatregelen om de contrôle op het Duitse gezantschap, speciaal op het doen en laten van de gezant Radolin, te verscherpen.

***

Een Oosterse dansavond. Het optreden van de hindoedanseres Mata Hari beloofde een evenement te worden. Het Parijse seizoen was in 1905 wat mat gebleven, althans voor de fijnproevers die gaarne nieuwe sensaties beleefden: de verschijning van een of ander plotseling opgedoken toneeltalent, een literair duel of een muzikaal debuut dat stof voor discussie bood.

De directie van het Musée Guimet, waar de dansavond zou plaats vinden, had velen moeten teleur stellen. Zij scheen gegronde redenen te hebben om zich te beperken tot een selecte schare van genodigden.

De ronde bibliotheekzaal van het museum was met een aantal pronkstukken uit de verzamelingen herschapen in een tempel, gewijd aan de god Siva, met een bronzen Boeddhabeeld tussen twee hoge vazen vol rode rozen op de achtergrond, als een soort centraal altaarstuk. Op een Kasjmirtapijt, bronsbruin, met violette tinten, danste, in kaarsbelichting, de hindoedanseres. Lenig, met verrassende armgebaren. Mata Hari gleed in terugtrekkende bewegingen langzaam naar het Boeddhabeeld toe, de ene sluier na de andere afwerpend, tot de plastiek van het slanke lichaam met de amberkleurige huid geheel zichtbaar was.

Het gezelschap volgde haar geboeid, geheel onder de bekoring van de exotische sluierdans, die in ieder opzicht overeenstemde met de voorstelling, welke men zich van ‘Oosterse dansen’ had gevormd. Slechts M. Antoine van het Théatre-Libre toonde zich niet overtuigd en mompelde iets over bedrog. Het leek hem echter verstandiger zijn opmerkingen voor zich te houden.

Mata Hari begon na korte rust haar volgende dans, thans in geheel ander rhythme dan de eerste. Een navolging van een dans, die ze op Bali had gezien, vertelde ze. Zo ging zij voort, telkens met enige woorden van toelichting in haar met vreemd accent uitgesproken Frans.

[p. 95]

Na afloop van de voorstelling een korte receptie en een uur van ongedwongen samenzijn. De Duitse gezant, Radolin, liet zich aan Mata Hari voorstellen en vroeg haar of ze bereid was ook te Berlijn in besloten kring op te treden. Haar dansen had hem diep ontroerd. Men zag hem, hoffelijk, met een handkus afscheid nemen.

In de volgende weken sloeg Radolin geen avondfeest over waar hij meende Mata Hari te kunnen ontmoeten. De geruchten over het succes van de avond in het Musée Guimet hadden de danseres reeds in het centrum van de belangstelling gebracht. Snobisme leidde er toe, haar tegen hoge bedragen voor kortstondige séances uit te nodigen: men zag Mata Hari in de salons van gravin Greffulhe, van prins del Arago, van Henry Houssaye en prinses Murat - en steeds bevond Radolin zich onder de toeschouwers.

Mata Hari, pseudo hindoedanseres, was van kleinburgerlijke Nederlandse afkomst.: Marie Zelle, dochter van een winkelier te Leeuwarden. Een fors, mooi meisje, vroegrijp, van zinnelijk temperament, opstandig tegen de stijve deftigheid van de Friese provinciestad. Op 18-jarige leeftijd kwam zij in contact met Mac Leod, een Indisch officier, die zijn verloftijd in Nederland doorbracht en door middel van een huwelijksadvertentie een levensgezellin trachtte te vinden. Zij volgde hem naar Indië en schonk het leven aan twee kinderen, die zij spoedig verwaarloosde. Indolent, sensueel en ontrouw, maakte Marie Mac Leod haar man het leven tot een hel. Zij vertrok met haar kinderen naar Holland, protesterend tegen een eis tot echtscheiding door haar man ingediend.

Als Lady Gresha Mac Leod zag men haar enige tijd later te Parijs: nu eens als toneelspeelster zonder succes, dan weer als schildersmodel en courtisane - na enige tijd zelfs in een geheel nieuwe gedaanteverwisseling, als danseres. Onder de naam Mata Hari, steunend op haar ervaringen en waarnemingen trad deze ‘hindoedanseres’ op met een zelfverzekerdheid, die bijna alle critici bedroog.

Hoewel zij als courtisane en exotische danseres hoge inkomsten genoot, knoopte zij relaties aan met de leiders van verschillende spionnagediensten, vooral - na een langdurig verblijf te Berlijn - met enige Duitse hoofdofficieren. De internationale spionnage trok haar. Een zeker ressentiment tegen de burgerlijke samenleving,

[p. 96]

vermengd met een zucht tot romantisch avontuur (vooral omdat zij niet voldoende kunstenares was om in de dans blijvende bevrediging te vinden), een sterk suggestieve volgzaamheid in de omgang met mannen, die haar imponeerden, een aangeboren raffinement tenslotte, dreven haar het spionnagespel tegemoet. En zij wist dit in grote stijl te spelen! De Franse politie vermoedde echter spoedig aan welke kant zij stond.