Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[De nieuwe lente]

De nieuwe lente zou ditmaal te Parijs een nieuw geluid te horen geven. Weliswaar was de regering niet geheel zeker van de stemming van het volk, dat de Boerenoorlog en het Fasjhodaconflict niet ineens kon vergeten, maar de kranten hadden hun best gedaan in milde bewoordingen over de Frans-Engelse toenadering te schrijven. Bovendien, als men koning Edward de 1ste Mei 1903 ontving, was dit méér dan de officiële ontvangst van een buitenlands vorst: de begroeting van een goede vriend van Parijs, van een oud-stadgenoot, die Frankrijk steeds een goed hart toedroeg.

Er werden erepoorten getimmerd, kwistig met vlaggedoek en bloemen getooid. Ieder was in de weer om te bewijzen dat de Derde Republiek in het organiseren van festiviteiten niet de mindere was van de vorige regeringsvorm, het Tweede Keizerrijk, dat Parijs tot de ‘Ville lumière’ had gemaakt.

Briand, van een ochtendwandeling langs de boulevards in feesttooi teruggekeerd, vond op zijn schrijfbureau een briefje in een handschrift dat hij niet kende: een uitnodiging van Clemenceau om hem te komen bezoeken in zijn woning: 8, Rue Franklin.

Een onverwachte invitatie! Briand kende Clemenceau ternauwernood. Wat wilde deze van hem? En juist op deze dag van feestdrukte? Een politieke intrigue? Met een nonchalant gebaar stak Briand een sigaret op. Het slordig gekamde haar over het brede voorhoofd, de borstelige, onregelmatige snor boven de afhangende onderlip en het slecht-geschoren vermoeide gezicht van het kamerlid Briand pasten bij de indolentie van zijn bewegingen... als hij in rust was. Een indolentie, die plotseling kon wijken als zijn belangstelling was gewekt en een titanische energie zijn sloomheid doorbrak. Dan was hij, welbespraakt, spitsvondig - geestig en scherp-intelligent - zijn ‘encyclopaedische onwetendheid’ (het woord van Jaurès) ten spijt - een gevaarlijke tegenstander zelfs van de meest ervaren politici.

Briand besloot Clemenceau nog dezelfde dag te bezoeken.

[p. 67]

Nieuwsgierig, met een licht gevoel van onrust, begaf hij zich naar de Rue Franklin, waar hij door de senator van het departement du Var met joviale minzaamheid werd ontvangen, hartelijker althans dan hij had verwacht van de man, die door Suarez getekend was met de woorden: ‘Clemenceau is een eenzame en de eenzaamheid is de bitterste, de moeilijkst te dragen vorm van trots.’

Het gesprek verliep anders dan Briand had vermoed. Clemenceau bleef eerst in het vage; hij streelde zijn honden, toonde zijn bezoeker enige van zijn Japanse prenten en een Grieks beeldje, dat hij juist op een veiling had gekocht. Toen begon hij over het vorstelijk bezoek.

Briand gaf te kennen dat Edward niet louter uit beleefdheid kwam. Clemenceau gromde goedkeurend: ‘Delcassé en Cambon hebben een drukke tijd achter de rug.’

Toen plotseling: ‘Wij moeten dit spel meespelen, M. Briand.’ En na een korte aarzeling: ‘Ik zal U nog menigmaal bestrijden, maar ik waardeer Uw temperament. La grande maladie de l'âme, c'est le froid! Deze ziekte van de ziel, de koude, heeft U nog niet aangetast. Wij praten over revanche tegen Duitsland, maar het blijft bij praten. Pour gagner une bataille il faut la livrer. Men wint geen slag indien men er voor terugdeinst hem te leveren. Ik heb Delcassé gehaat om zijn zwakke houding tegenover Engeland gedurende het Fasjhoda-conflict. Ik ken ook Uw aanvallen op zijn beleid. Wordt het niet hoog tijd, dat we hem in de kaart gaan spelen en koers zetten naar een bondgenootschap met Engeland?’

‘Ik deel Uw inzicht, monsieur Clemenceau.’

‘Ga dan aan het werk in Uw partij.’

Briand lachte. ‘Mijn invloed reikt niet ver.’

‘Verder dan ge denkt!’

Lachend nam Briand afscheid. Bij het heengaan, op de drempel, keerde hij zich om en riep:

‘Denk aan Jaurès.’

‘Minister van het woord’, merkte Clemenceau schamper op, ‘Hij zal ons niet hinderen.’

***

De rijtoer van het station Bois de Boulogne, waar president Loubet koning Edward had afgehaald, via de Champs Elysées naar de Britse

[p. 68]

ambassade, bewees dat het Parijse publiek zich niet op commando tot een geestdriftige stemming liet opzwepen. Er werd gejuicht, het meest spontaan door de grote groepen Engelse toeristen, die Parijs het traditionele voorjaarsbezoek brachten; maar het kwam ook voor, dat men schel en afkeurend gefluit hoorde.

In de weelderig versierde Rue de la Paix verkochten krantenventers het dagblad ‘Patrie;’ op de voorpagina het portret van koning Edward, omringd door portretten van Marchand, Paul Krüger en Jeanne d'Arc. Voor het gebouw van de Engelse ambassade in de Faubourg St. Honoré dreigde een demonstratie. Een groep jonge mannen en meisjes riep: ‘Leve de Boeren, leve Rusland, leve Marchand!’ Agenten in burger traden snel en tactvol op; geruisloos werden enkele van de brutaalste betogers verwijderd.

‘Men houdt niet van ons’, merkte iemand uit het gevolg van de koning op. ‘Waarom zouden ze van ons houden?’, vroeg Edward goedmoedig.

's Avonds prijkte het Café de la Paix in een omlijsting van rode, witte en blauwe electrische lampjes. Schijnwerpers verlichtten de top van de Vendôme-zuil. De volgende dag woonde de koning een legerrevue te Vincennes bij en wedrennen op Longchamp. Edward, in zijn scharlaken uniform, vond voor ieder die aan hem werd voorgesteld het juiste woord. Bij een opera-uitvoering bewoog hij zich gedurende de pauze in de couloirs met een ongedwongenheid, die aan zijn Parijse jaren herinnerde. Hij begroette oude bekenden, stond actrices te woord, nodigde enige journalisten uit voor een bezoek aan Londen.

Zondagavond, tijdens het diner in de ambassade, aan een tafel versierd met orchideeën, azalea's en rozen, hief Edward het glas ter ere van Frankrijk en hield hij een speech, zó warm-menselijk, dat alle kranten zijn tafelrede in extenso afdrukten.

Toen de Engelse koning Maandag afscheid nam, viel van enig rancune bij het publiek niets meer te bespeuren. Integendeel, men juichte hem nu stormachtig toe. De charmeur had gezegevierd.

Een jaar later werd de ‘Entente cordiale’ getekend.

***

Op het filmjournaal reed het statierijtuig van president Loubet, met de Britse koning aan zijn rechterhand, wat snel voorbij. Ook het escorte van kurassiers bewoog zich flikkerend en onduidelijk. Het

[p. 69]

waren slechts enkele korte scènes, aan het vorstelijk bezoek te Parijs gewijd.

Boeiender: de auto-race Parijs-Madrid, waaraan 256 auto's deelnamen. De start te Versailles. Wrakstukken van de verbrande wagen, waarin Mr Porter en Mr Vixon verongelukten bij de spoorwegovergang te Bonneval. Gesticulerende mannen bij de Spaanse grens, waar men instructie had ontvangen geen enkele auto door te laten. Zenuwachtig heen en weer lopen van baardige chauffeurs, onherkenbaar door hun stofbrillen en autojassen.

Nieuwe locomotieven, geleverd door de Baldwin Works, Philidelphia, U.S.A., op de Transsiberische spoorlijn. Langzame luxetreinen, die niet meer dan 20 à 30 mijl per uur aflegden. Hotels en speelhuizen te Irkoetsk, ‘het Parijs van Siberië.’

Opening van een hondenkerkhof op een eiland in de Seine, tussen Clichy en Asnières. Mooie monumenten met sentimentele opschriften.

Een optocht van werklozen van East End naar Hyde Park en terug, onder strenge politiebewaking. Op spandoeken: ‘unemployed workmen.’ Enige vrouwen gaan met collectebussen rond, moeders misschien van de verwaarloosde kinderen op stoepen op de achtergrond.

De eerste motorbussen te Londen.

Een keizerlijke jachtpartij op Buckower Feldmark, niet ver van Berlijn. Vijfhonderd soldaten doen als drijvers dienst, de hazen voor zich uit jagend, die door het vorstelijk gezelschap (verschanst in schuilhutten) onder vuur worden genomen. Opname van de jachtbuit: 930 hazen.

‘Cup final’, de eindstrijd van de voetbalcompetitie, op het veld van Crystal Palace. Een zee van hoofden, een onduidelijk filmfragment van de spelers op het veld.

Tewaterlating van het grootste oorlogsschip ter wereld, gebouwd op een der Clyde-werven: H.M.S. Commonwealth. 16350 ton, d.w.z. 3000 ton groter dan het zwaarste Duitse schip. Lengte 425 voet. Vier 12-inch kanonnen, vier 9,2-inch en tien 6-inch kanonnen.

***

In de schuur van de Wrights nabij Kitty Hawk hing sedert enige maanden een scherpe geur van olie en benzine. Het jaar 1903 liep ten einde, December was geen gunstige tijd voor vlieg-experimenten,

[p. 70]

maar de beide broers konden hun ongeduld niet langer bedwingen.

De wind bewoog de zware deuren van de loods knarsend heen en weer. De nieuw-gebouwde tweedekker, parmantig op de cementen vloer vol olievlekken, vertoonde een veel ingewikkelder constructie dan het zweefvliegtuig, waarmede de eerste vluchten waren gedaan. Zorgvuldig inspecteerden de beide broers nogmaals de draagvlakken, het traliewerk, het hoogtestuur en de motor. Trots waren zij vooral op hun zelfgebouwde motor, een viercylinder 12 pk, die slechts 110 kg woog.

Om beurten namen Wilbur en Orville plaats op de smalle zitplaats achter het motorblok, de beide stuurstangen beproevend. De deuren werden geopend, alles was gereed voor de proefvlucht, waarvoor de mannen van het reddingsstation ook waren uitgenodigd.

De machine rustte nu op de startrails. Orville zou de eerste vlucht ondernemen. Hij nam achter de motor plaats, zijn lange magere gestalte wat voorover gebogen, de ene hand aan de hefboom die het hoogtestuur regelde. Nadat de motor was aangeslagen, werd de kabel losgeworpen en schoof de tweedekker op de rails vooruit. Wilbur liep, de rechtervleugel ondersteunend, een paar stappen mee totdat hij voelde, dat wind- en motorkracht tezamen de zware vogel ophieven. Langzaam raakte het toestel van de grond los. De mens vloog! Twaalf seconden slechts, maar een toestel zwaarder dan de lucht, had door eigen kracht kunnen stijgen.

De zes toeschouwers: Wilbur, de drie mannen van het reddingsstation en twee nieuwsgierige farmers uit de omtrek, liepen door het mulle zand om zo snel mogelijk de plek te bereiken waar het vliegtuig was gedaald. Later op de morgen ging het toestel nog drie maal de lucht in, telkens hoger en verder. Orville Wright schreef in zijn verslag van deze vluchten:

‘Op de morgen van de 17e December, tussen 10 uur 30 en 12 uur, werden vier vluchten gemaakt, twee door Orville en twee door Wilbur Wright. De starts vonden plaats van een punt op de vlakte, ongeveer 70 meter westelijk van ons kamp, dat gelegen was 400 meter Noordelijk van Kill Devil zandheuvel in Dare, Noord-Carolina. De wind had tijdens onze vluchten een snelheid van 50 km om 10 uur en 40 km om 12 uur, zoals de windmeter in het weerstation van Kitty Hawk aangaf. Deze windmeter staat 10 meter boven de grond. Onze eigen metingen met een hand-wind-meter, op een hoogte van 1,2 meter boven de grond, toonden een

[p. 71]

windsnelheid aan van 36 km toen de eerste vlucht werd gedaan en van 33 km bij de laatste.

De vluchten vonden plaats recht tegen de wind in. Telkens startte de machine van de vlakke grond alleen door eigen kracht. Na een aanloop van ongeveer 13 meter langs een rail, die het toestel ongeveer 20 cm boven de grond hield, verhief het zich van de aarde en vloog, bestuurd door de piloot, langs een gebogen baan totdat een hoogte van 2½ à 3 meter was bereikt.

De volgende vluchten namen in lengte toe. Bij de vierde poging werd een vlucht van 59 seconden volbracht, waarbij het toestel iets meer dan een halve mijl door de lucht en een afstand van 255 meter over de grond gemeten, aflegde.

Na de laatste vlucht werd de machine naar ons kamp teruggebracht en daar neergezet. Wij hielden dat voor een veilige plaats. Maar enkele minuten later, toen wij verdiept waren in een nabespreking over onze vluchten, werd het toestel plotseling door een windstoot gegrepen en begon het te draaien. Wij snelden allen toe om het tegen te houden, maar kwamen te laat. De heer Daniëls, een reus in gestalte en kracht, werd omhooggeheven en verloor de grond onder de voeten. Hij viel in het toestel tussen de vleugels. Hij werd door elkaar geschud en van de ene zijde naar de andere geworpen toen het vliegtuig steeds maar bleef ronddraaien. Eindelijk viel hij in het zand zonder zich ernstig te bezeren; hij liep alleen een paar schrammen op. De schade aan de machine maakte een voortzetting echter onmogelijk.’