Drama en toneel in Suid-Afrika. Deel 1. 1652-1855

[p. 525]

Bylae VI.
Verengelsing van die Kaap.

(Vgl. bls. 54).

John Barrow (Reizen ens. I. P. 67) vertel reeds hoe die teenwoordigheid van die Engelse (± 1796) die meisies tot ‘merkbare vordering’ in Engels bring. Trouens lady Anne Barnard wys gedurende die eerste Engelse besetting daarop, hoe veel gouer die vrouens die Engelse ‘rapprochement’ skyn te aanvaar as die manne. Hierdie mededeling word verklaarbaarder as 'n mens bedink dat die toenadering grotendeels op dinees en bals en deur middel van jong offisiere moes plaasvind. (Vgl. Lady Anne Barn. P. 56 e.v.; P. 83 e.v. [1913]). Hierdie invloede mag nog oppervlakkig en vry onbelangrik heet. Die mans hou hulle self afsydig, en dit is die hoofsaak. Ook Craufurd (Narrative ens. P. 50 e.v.) getuig dit en sê: ‘Dutch manners remain prevalent.’ Wat lady Anne verder getuig b.v. by geleentheid van die ‘Races’ (P. 189 e.v. [1913]) laat ons die keersy van die penning sien: die byna onoorkoomlike kloof tussen Engelse aanmatiging en bewussyn van eie vootreflikheid en die gevolglike beledigde gevoel van eiewaarde by die Hollandssprekendes. (United Service Journal 1834 II. P. 54 e.v.; Sketches of the Cape). Trouens 'n eie landgenoot wys al op die Engelsman se onhebbelikheid ‘to stigmatize with the name of error and consider as an aberration from propriety’ alles wat verskil van sy eie opvattinge. (Gleanings in Africa P. 47; vgl. Notes ens. by a Bengali. 1821; State ens. by a C.S., P. 151.e.v.). Tog beskuldig die Engelsman, hierdie ‘unbending creature’ (State id. P. 151 e.v.) die Hollandssprekendes van ‘rust en reserve’ omdat hulle weier ‘to conform to our modes’ (Sketches of India 1816. P. 225 Vgl. Notes ens. P. 98 e.v.), omdat hulle hulle Hollandse samelewing bly handhaaf! So duur die toestand voort tot ± 1825, behoudens 'n bietjie verengelsende invloed van wedrenne, bals, toneel ens. (State id. P. 164 e.v.).

In 1825 kan Teenstra nog getuig (Vruchten ens.I.P. 131 vgl. ook P. 360): ‘DeHollanders hebben hier toch boven de Engelschen in alles de voorrang; ook noemen zy Holland het Vaderland.... De Hollandsche taal en zeden blyven hier de hoofdrol spelen..... alhoewel enigszins verbasterd’. (Beter sou wees: ‘veranderd’. Ons moet natuurlik in hoofsaak dink aan Afrikaanse invloede. Op P. 370 noem Teenstra 'n Engelse gebruik - werklike verbastering dus - wat by maaltye al veelvuldig ingesluip het). Tegelykertyd hoor ons die voorbodes van die ‘Sturm und Drang’ periode wat sal volg op Somerset se magsmatreëls tot verengelsing: ‘Vele familiën.... verstaan zelfs geen woord Engelsch.... dan de Engelschen beginnen er thans meer werk van te maken, om hunne taal hier meer algemeen te doen gebruiken, echter geloof ik, dat dezelve door de Kapenaars nog langen tyd als eene vreemde taal beschouwd zal worden.’ Cowper Rose (Four Years ens. 1829) uit dieselfde tyd bevestig die afgesonderdheid van Engels- en Hollandssprekendes; maar, sê hy, die verengelsing gaan langsaam voort, in elk geval wat ‘Cape Town Society’ betref. ‘Indian Visitors’ of (‘Hindoos’ as gewone naam, vgl. Polson, A Subaltern's ens., P. 77 e.v.) naas Engelse offisiere, bly hulle aantrekkingskrag uitoefen; menige Hollandse meisie vind op die manier 'n man.

Dis duidelik: die Kaap bly oorwegend 'n Hollandse gemeenskap, maar die Engelse neem geleidelik in aantal en invloed toe, veral op sosiale gebied.

Iemand vind in 1842 (C. Wilkes U.S. Exploring Exped. Dl. II P. 348, 1842) dat ‘9/10 ths of the inhabitants... still have a Dutch look’; 'n mens kan, tot sy verbasing veel verder kom met Hollands as met Engels.

In 1843 was die Kaap nog ‘emphatically Dutch’, in taal, sedes en gewoontes. (Vgl. Groom: Drama in Cape Town, in Cape Ill. Mag. Sept. 1899.)

Die elemente van verderf was egter aan die werk, hoe langer hoe yweriger. In 1843 moet die Ned. Z.A. Ts. sy verskyning staak weëns gebrek aan ondersteuning; in 1844 wanhoop dr. Changuion aan die herstel ooit weer van die Nederlandse taal in Suid-Afrika, d.w.s. hy wanhoop eintlik aan die voortbestaan van 'n Dietse taalvorm

[p. 526]

(Mansvelt, Betrek. P. 17-19). Hierby het Changuion egter die fout begaan van in ‘Kaapsch-Hollands’ te veel die gevolg van onverskilligheid teenoor Nederlands en van Engelse invloed te wil sien, i.p.v. 'n nuwe opkomende taalvorm aan die Kaap. J. Suasso de Lima weerspreek hom in De Taal der Kapenaren ens., en Changuion se eie oorwegend Hollandse Instituut bowendien, die begin van De Kerkbode in 1849 wat vandag nog bestaan, pleit teen die verengelsing op hierdie tydstip reeds te erg op te vat. Cole (The Cape ens. 1852, P. 63) tussen 1841 en '53 wys nog op die afgesonderdheid van Hollandssprekendes aan die Kaap. Hy stel hul selfs bo die Engelse en sê hulle kan alleen nie hul eie taal praat nie, maar gebruik 'n ‘patois’. Mevrou Stucki getuig uit 1846-1847: ‘Buiten Kaapstad en buiten eenige nabygelegen plaatsen wil men volstrekt geen Engelse taal’. (Mansvelt id. P. 20). Ook dit is korrek. In die volgende periode sal Kaapstad ophou om die middelpunt van Dietse kultuur te wees. Pêrel en Stellenbosch sal sy plek inneem. Intussen het die Anti-Bandiete Agitasie van 1849-1850 meegehelp om die twee elemente tesame te bring. Teen die end van ons tydperk word die toestand miskien beste saamgevat in 'n hoofartiekel van die Zuid-Afrikaan onder 17 Okt. 1853, naar aanleiding van die verwelkoming van die heer Juta as 'n nuwe Hollandse boekhandelaar aan die Kaap. Engels, sê die blad, is in hoofsaak maar die taal van die regspleging, regering, ens. In huislike kring, kerk, ens. is Hollands die taal by uitstek! Die kolonis van Hollandse oorsprong kan geen Engelsman word nie. Hy is nou Kapenaar.

Hollands in huis en samelewing, Engels op offisiële gebied, maar wat ook die taal van die Hollandse samelewing aantas, ewenas as die Engelse gewoontes die Hollandse... siedaar die toestand aan die Kaap teen 1855.