Drama en toneel in Suid-Afrika. Deel 1. 1652-1855

[p. 523]

Bylae V.
Koerante, Tydskrifte en Almanakke¹⁾.

(Vgl. bls. 50).

Die Kaapsche Courant het vir die eerste maal op 18 Aug. 1800, onder die eerste Engelse bewind, verskyn en eintlik geheet: Kaapsche Stads Courant en Afrikaansche Berigter; sedert 1803, Kaapstads Courant en Afrikaansche Berigter, met uitsondering vir 'n tydperk na 1806. In Engels heet dit: Cape Town Gazette and African Advertiser. Van 7 Jul. 1826 heet dit alleen - as vrug van Somerset se verengelsingspolitiek - The Cape of Good Hope Government Gazette en begin hoe langer hoe meer inderdaad die vorm van 'n staatsblad aanneem, mede deur die opkoms van ander koerante in die gewone sin van die woord. Die ou blad was blykbaar egter so ingeburger en gelief onder die volk, dat Suasso de Lima dit as private koerant bly voortsit onder die naam van Kaapsche Courant, Afrikaansche Berigter of De Verzamelaar (The Cape Courant, African Advertiser or The Gleaner.), in Hollands alleen, 1826-1830, (sien bls. 260). Hierdie koerant skyn onder die naam De Verzamelaar die meeste bekend te geraak het; van 1834-35(?) (sien bls. 260) en 1839-48 (sien bls. 265) herleef dit weer, en geniet selfs aansien. (Vgl. ook Boniface, Kockincoz. teen eind: die Verisimilar). The Moderator begin as onpartydige Engelse blad in 1837, maar word reeds op 4 Jul. tot De Meditator in Hollands en Engels. Dit bestaan 'n paar jaar.

Intussen verskyn die South African Commercial Advertiser van 7 Jan.-5 Mei 1824, raak in die ‘politiek’ verseil en word verbied. Eers op 31 Aug. 1825 verskyn dit weer. John Fairbairn, sy redakteur, het intussen die pleit gewen vir 'n vrye pers aan die Kaap. Van 10 Maart 1837-3 Okt. 1838 is die uitgawe nogmaals opgeskort. Tot 1853 bly die blad so voortbestaan, smelt dan saam met die Cape Town Mail and Mirror of Court and Council (1841 opgerig) en heet verder South African Commercial Advertiser and Cape Town Mail tot veel later (1876 ? - O.T. III-147). Gedurende die eerste periode van opskorting het die South African Chronicle and Mercantile Advertiser (18 Aug. 1824-26 Des. 1826) bestaan. Op 9 April 1830 word De Zuid-Afrikaan opgerig, verenig hom veel later met De Volksvriend (1862 gestig) en weer later met Ons Land (1892) en bestaan vandag nog. Uit die bandietkwessie word gebore die Volksblad van B.J. van de Sandt de Villiers wat 1849 vir die eerste keer verskyn en meer pro-Engels en godsdienstig-liberaal as De Zuid Afrikaan (O.T. III P. 146 e.v.) was; en die Cape Monitor (1850-1856). 'n Teenhanger van die Volksblad veral op godsdienstige gebied, was die Volksvriend sedert ± 1860. Sam Sly's African Journal (W.L. Sammons, 1843-1853, C.T. Mail 7 Mei '53), was 'n poging om 'n soort Punch aan die Kaap te stig, en is besonder waardevol vir die kennis van kulturele toestande uit die tyd.

Die bevordering van ‘Godsdienst’ - dit staan voorop - ‘benevens de letteren en wetenschappen’ was die doel van die Nederduitsch Zuid-Afrikaansch Tydschrift (1824-1843; herleef 1858-'93), deur Ds. A. Faure opgerig (vgl. Alm. 1834. Kroniek), sedert 1832 eintlik die offisiële orgaan (Ned. Z.A.T. 1832 P. 234 en 465) van die ‘Maatschappy ter Uitbreiding van Beschaving en Letterkunde’, deur Changuion in die lewe geroep, wat ook 'n tydlang redakteur van die Ned. Z.A. Ts. was. Die tydskrif het inderdaad 'n gehalte gehandhaaf, wat respek afdwing; as 'n Engelse medeganger was bedoel die South African Journal (1824). Meer as twee nommers het dit nie beleef nie. 'n Suiwer wetenskaplike blad was die South African Quarterly Journal van 1829-1834. Die Cape of Good Hope Literary Gazette 1830-1835 (o.a. in Colonial Institute, Londen), het dieselfde bedoel as die Ned. Zuid-Afrik. Tydschrift, minus die godsdiens. Die kleur was ook minder Suidafrikaans.

1) Die vermelding is, wat koerante en tydskrifte betref, nie volledig nie. Alleen wat in die algemeen of vir my studie in besonder van belang was, noem ek hier.

[p. 524]

Die Cape of Good Hope Exchange Gazette (1850-'51(?)) is waardevol vir sy advertensies. Godsdienstige (Metodistiese) tydskrifte was die South African Christian Recorder (1835-'37(?)) en die Cape of Good Hope Christian Magazine (1845-46(?)).

Die eerste almanak dateer al vermoedelik uit 1795 (Lady Anne Barn. P. 304. - [1919]). Barrow vertel van jaarlikse almanakke (1796-1797). En tereg. (Mendelssohn: Introd. LXIV-LXV). Dan skyn dit weer 'n tydjie spaak te loop daarmee tot die Bataafse tyd. Van 1803-1806 verskyn ‘Naamlysten’ (K.C. 14 Jan. 1804 e.v.); 1807-1814 The African Court Calendar; 1815-1826 The African Court Calendar & Directory (Afrik. Staatsalmanak); 1827-1835 (?) South African Almanac & Directory van G. Greig; 1836-1850 (vgl. Alm. 1855. Voorwoord) Cape of Good Hope Almanac deur B.J. van de Sandt; daarna deur B.J. v.d. Sandt de Villiers. J. Suasso de Lima het sedert 1827 ook min of meer gereeld almanakke uitgegee: Hollands van inhoud in besonder. Sy naamlys van die Kaap het veral bewondering gewek. (Alm. 1856). Sedert 1870 word Saul Solomon die vernaamste uitgewer van Almanakke & ‘Directories’; na hom koerantemaatskappye soos die Argus en Cape Times. (Vgl. vir die hele kwessie Mendelssohn, Bibl. ens. Cape Colony, Newspapers ens.; Theal, History of South Africa, 1795-1872; Ons Tydschrift III P. 7, 61, 143 (B.J.v.d. Sandt de Villiers); Almanakke self in Openb. Bibl. Kps., Brit. Mus. en Col. Inst. Londen. Almanakke word gereëld aangekondig in die koerante aan die end of begin van elke jaar).