Drama en toneel in Suid-Afrika. Deel 1. 1652-1855

[p. 520]

Bylae IV.
Musiekkonserte.

(Vgl. bls. 46).

Die geskiedenis van publieke konserte begin - naas die van toneel - onder sir G. Yonge, wat eers 'n plan maak vir gereelde private konserte met soepee daarna (Lady Anne Barn. 12 Maart 1800, P. 182 e.v. 1924). Die plan gaan egter nie in die vorm deur nie; publieke konserte by intekening is die eindresultaat. (Lady Anne Barn. P. 208, 16 Mei 1800 [1924]). Dit word bevestig in die K.C. 20 Sept. 1800. Vir 'n intekenkonsert in die ‘Burgerwachthuis’ word 'n hoofdelike omslag van 3 Rds. berig om in die tekort te voorsien.

In 1801 kom blykbaar die eerste georganiseerde musiekgeselskap deur intekening tot stand onder leiding van C. Pabst, vermoedelik 'n musiekleraar, wat nie minder as 21 konserte vir die winterseisoen gee nie. (K.C. 4 April, 23 Mei, 15 Aug.). Ongewenste gaste noodsaak hom selfs om kommissarisse vir die ordebewaring aan te stel (vgl. bls. 104). Die konserte vind plaas in die huis van die heer R. de Waal, Strandstraat. Kenmerkend is hoe byna die hele musiekbeoefening aan die Kaap in die eerste kwart van die eeu in die hande van Duitsers is. So b.v. bestaan in 1802 (K.C. 17 Jul. e.v.) 'n Duitse Musiek- en Toneelgeselskap en name soos Pabst, Schrumpf, Lemming e.a. oorheers. Onder die Bataafse Republiek (1803-1806) bloei die konserte. Borcherds verhaal (Bladen, ens. P. 195): ‘Amateur concerten en toneeluitvoeringen maakten hoofdzakelijk de publieke vermakelijkheden uit. De meest respectabele leden van de gemeenschap gingen daarheen. Zelfs de voorzitter van het Justitiehof nam een actief deel aan de concerten door een bas te bespelen die zoo groot was, dat hij gedurende de uitvoering staan moest. Het plan was de bezoekers van die concerten te vereenigen in een club. Ieder lid was verplicht als hij daartoe geroepen werd, iets bij te dragen, zoodat bekwame personen niet onderworpen waren aan censuur of uitfluiterij. Want wie ook het gezelschap stoorde was er zeker van een kaartje en een programma voor de volgende uitvoering thuis te ontvangen, op welk laatste zijn naam voorkwam als een der medewerkers. Zoo werden veel kwaadwilligheid en onaangename werkingen vermeden.

De voorwaarden waren zoo redelijk, dat ik zes zeer belangwekkende uitvoeringen bijwoonde, gedurende een winterseizoen, voor vijftien shillings en de prijs voor concerten alleen was nog lager. Het publiek Theatergebouw, nu de St. Stephens Kerk,.... werd voor het doel gehuurd’.

Van 1803-1806 skyn J.C. Schrumpf die vernaamste te wees in verband met konserte. (K.C. 11 April 1803: Konserte alle Woensdae in die Skouburg; 4 Jan. 1806: Benef. Konsert; 18 Jan., 8 Febr. 1806). In 1805 maak F.C. Lemming sy verskyning vir die eerste maal (K.C. 5 Okt.) en beheers tot 1817 (alleen gedurende 1809-1811 en 1813 word hy nie gemeld nie; maar K.C. 2 Sept. 1809 e.v., 15 Jan. 1810, sekere Bourcherville en 9 Nov. 1811 L. Meurant), die konsertwêreld. Ook Lemming maak gebruik van die Skouburg (maar 1816 en 1817 ook van die Goede Hoop en ‘Britsche’ Losies, K.C. 14 Sept. 1816 e.v.; 25 Jan. 1817 e.v.); en praat eenkeer van sy ‘Musicaal Liefhebberygezelschap’ (K.C. 27 Jul. 1816). Sedert 1812 (K.C. 11 Jul. 1812) geniet hy die beskerming van lady Cradock, die Goewerneur se vrou. Hy vind sekere ‘Harmonica’ uit (K.C. 10 Okt. 1812), komponeer die musiek vir die ballet van Boniface (K.C. 21 Aug. 1813) en verlaat die Kolonie in 1817 (K.C. 8 Febr. 1817).

Hoofondersteuners van die konserte bly die Hollandssprekende bevolking (Vgl. Burchell, Travels, ens. I. P. 20, sien bls. 166; die plaasvind daarvan in die Goede Hoop Losie [1816] en T.N. en V. se Skouburg, Hollandse lokale beide. [1818]). Plekke word dikwels in Sosieteite en dgl. inrigtinge bespreek.

Naas hierdie vokale en instrumentale intekenkonserte van musiekgeselskappe, begin in die jare om 1820 al meer en meer sporadiese konserte hul verskyning te maak van musiekleermeesters, wat hul aan die publiek wil voorstel of reklame

[p. 521]

maak of ook iets in die sak kry; van konserte vir liefdadigheid of van deurreisende artieste wat 'n ekstra duitjie wil verdien.

Na 1818 word dit 1822 voor ons weer van gereelde intekenkonserte hoor. (K.C. 15 Jun. 22 e.v.). Hulle vind plaas in die Sosieteitshuis (soos die bals vgl. Bylae III). Sedert 1826 (by die bals 1835) vind hulle in die saal van die ‘Koopmansbeurs’ plaas. (Vgl. Wagner e.a. verderop). Dames -en vreemdelingekaartjies word beskikbaar gestel soos by toneelopvoeringe. (Vgl. bls. 161). Nagmaalsvieringe (vgl. bls. 142 [1811]) lei tot verskuiwing van datums.

Soms vind ons die musiekgeselskappe met toneelgeselskappe verbonde. (B.v. met T.N. en V., sien bls. 235, 242, 244; D.Y.V., Stellenbosch, sien bls. 254; V. en K., sien bls. 322 e.v.; Tot Oef. en Verm., sien bls. 249; All the World sien bls. 217, hier 'n ‘Amateur Band’.). 'n Aantal bekende leiers (musiekmeesters gewoonlik) en geselskappe verdien om genoem te word. Die heer Wagner word in 1826 geprys as die man wat die ‘first public Amateur Concert’, dus geen intekening en geslotenheid nie, in Suid-Afrika invoer. Ons hoor taamlik veelvuldig van hom, meestal met sy geselskap. (B.v. C. Adv. 2 Sept. '26 e.v.; Chron. 26 Sept.. 3 Okt. '26 - wat o.a. melding maak van afguns teenoor lede van die geselskap -; G.G. 27 Jun. '28; C.Adv. 9 Sept. '29; C.Adv. 29 Jun. '31; Z.A. 8 Okt. '41).

Sedert Okt. 1824 bestaan die Musiekgeselskap De Vriendschap van die heer Beck. (Verz. 15 Okt. '28). In 1828 word dit geprys omdat dit, vir 'n plek soos die Kaapse ‘uithoek’, reeds so lank bestaan! Hierdie bestaan sal nog veel langer wees In 1840 hoor ons nog daarvan (de Lima, Ged. 1840. P. 139. Vgl. voorheen Z.A. 29 Jul. 1831). Hierdie geselskap sal dieselfde gewees het as die ‘Z.A. Liefhebbery Muzyk Geselschap’ (vgl. T.N. en V. sien bls. 242 e.v.), en speel 'n hele tyd (minstens sedert 1829) met T.N. en V. saam. (Sien bo).

Besonder bekend is die geselskap Harmonie en Eendragt van die heer Beil. Dit word o.a. gereeld vermeld by die Fees van die Augsburgse Konfessie van die Lutherse Kerk. (C.Adv. 29 Jun. '31; Z.A. 15 Jun. '32; 31 Mei 28 Jun. '33; C.Adv. 22 Jun. '33 e.v.). Die geselskap verleen sy medewerking by die inwyding van die Nuwe Herv. Kerk in Kaapstad in 1833 en al die lede word opgenoem. (de Lima, Ter Herinnering ens. 1833). Met Vlyt en Kunst speel hul geruime tyd saam. (1834 e.v.; sien bls. 322 e.v.). In 1836 (G.G. 1 Jul.) help hulle by 'n konsert van die heer Douchez, 'n deurreisende harpkunstenaar wat egter agterbly! In 1840 hoor ons van Harmonie en Eendragt in Loopstraat 42. (Z.A. 25 Sept.). 'n Benefiese vir Beil, wat sukkelende is met sy gesondheid, vind plaas in 1847 (C.Adv. 9 Jun.). Op 26 Jan. 1852 is hy oorlede. (C.T. Mail, 2 Jul. '52). In 1837 en '38 hoor ons van 'n geselskap De Getrouwheid (Z.A. 11 Aug. 1837), wat met Tot Oefening en Vermaak verbonde is. In 1838 (Ned. Z.A. Ts. P. 315) span die liefhebberygeselskappe van Kaapstad en Stellenbosch saam om prins Willem Fred. Hend. van Oranje musikaal te verwelkom (vgl. bls. 339). De Getrouwheid bring hom op eie houtjie 'n serenade. (Z.A. Mei '38.) Die vermelding van Stellenbosch is nie iets nuuts nie. (B.v. C.Adv. 2 Mei, 26 Des. '29. Hier speel die geselskap by geleentheid van die skoolsluiting). Verder is dit met D.Y.V. verbonde. (Sien bo). Selfs op die Pêrel hoor ons van 'n musiekgeselskap (Z.A. 6 Aug. '30).

Die Engelse begin sedert 1830 meedoen aan musiekgeselskappe, maar bestaan veral as musiekkore en het soms kerklike assosiasies. So kry ons 'n ‘English Church Choral Society’ (C.Adv. 16 Febr. 1831; Alm. 1824; G.G. 31 Okt. 44), 'n ‘Amateur Musical Society’ (C.T. Mail 13 Jun. 1844 e.v. met ledetal, intekengeld ens. volledig vermeld; verder G.G. 18 Jul. '44; C.Adv. 22 Aug. '46). Hierdie geselskap veral het 'n paar jaar groot sukses. H. Carpenter (sien bls. 340) as sekretaris speel die groot rol daarin. Vermoedelik is hy einde 1847 of begin 1848 dood. Sedert 1848 in elk geval hoor ons nie meer van die ‘Amateur Musical Society’ nie. Maar 'n ‘Choral Society’ (die oue?) met J.M. Thorpe as Sekretaris laat van hom hoor. (C.Adv. 6 Sept. 48, 16 Maart 1850(?).) Vir die ‘Amicable Club, Musical Section’ in 1848 verwys ek elders. (Sien bls. 440; C.Adv. 5 Juli '48 e.v.).

In 1854 (C.Adv. 30 Maart e.v.) maak die ‘Singing Class’ van die ‘Cape Town Mechanical Institution’ opgang met hul konserte. En in 1835 hoor ons van oratorios. (C.Adv. 3 Mei; Mon. 23 Jun. '55).

Leermeesters gee konserte om hulself bekend te stel of om reklame te maak, ook natuurlik om iets te verdien. (B.v.J. Bertrand, K.C. 22 Nov. '17, 21 Sept. '22; Mnr. White, Col. 13 Mei '28; Mnr. Logier, Col. 24 Jun. '28; M. Gautrott, C. Adv. 21 Febr. '35 e.v.; M. Douchez G.G. 1 Jul. '36, 16 Jun. '37; C. Schultze, Z.A. 7 Okt. '50, C.Adv. 18 Apr. '54; Mnr. Birkmann(?), C.Adv. 18 Apr. '54, e.a.).

[p. 522]

Konserte vir liefdadigheid vind meermale plaas. (B.v. C.Adv. 9 Sept. '29, vir mev. Barker en sewe kinders; C.Adv. 21 Febr. '35 vir noodlydendes deur die Kafferoorlog; C.T. Mail 10 Jun. '43, vir die Kinderskool; Z.A. 2 Jul. '50, vir M. Deprat die geredde van 'n skipbreuk; C.T. Mail 2 Jul. 1852, vir weduwee Beil ens.).

Konserte van artieste wat deurreis van (of naar) Europa, naar (of van) Voor-Indië, Mauritius en later Australië, word hoe langer hoe veelvuldiger. (B.v. C.Adv. 13 Jul. '33, Signor Masoni, leerling van Paganini (viool); C.Adv. 16 Okt. '33, mev. Goodall Atkinson (sang); G.G. 1 Jul. '36, M. Douchez (Harp), wat daarna 'n tydlang aan die Kaap bly; Z.A. 29 Jun. '38, Signora Schieroni; Z.A. 16 Nov. '41, C. Brookton (Harp en Pianoforte); C.T. Mail, 14 Okt. 43 mev. Ormonde; C.T. Mail 23 Maart 1844. M. Petit Welter; C.Adv. 7 Apr. '47, mnr. R. Byrne; C.Adv. 14 Jun. '48 e.v., Franse artieste (sien bls. 434 e.v.); C.Adv. 7 Apr. '49, mev. R. Joseph; C.Adv. 18 Apr. '54, mnr. Birkmann (sang) ens. Tensy anders genoem is die konserte gewoon vokaal en instrumentaal.)

Die Kapenaars het ongetwyfeld van musiek gehou. Hulle smaak hiervoor, soos vir dans, was bekend. (Vgl. State ens. by a C.S. P. 164-163; Bylae III.) Opvallend is dit hoe die Hollandse liefhebberymusiekgeselskappe wegsterf na 1840. Die Kaap verengels meer en meer; konserte van artieste d.w.s. beroepsmense neem baie toe. Die ontwikkeling is soortgelyk aan die van die toneel. (Sien bls. 393 e.v.)

Musiek is die een vorm van vermaak wat selfs die gemiddelde Metodis goedvind. (Vgl. bls. 350 e.v.; 464 e.v.). Van hulle kant kry ons natuurlik gewyde konserte. (B.v. C. Adv. 5 Okt. 1850). Alleen éénkeer (sien bls. 471 e.v.) moet iemand geweldig teen ‘oratorios’ en ‘sacred concerts’ te velde trek. Dis o.a. godslasterlike bespotting en goedkoopmakery van alles wat heilig is, beweer hy.